Koronarografia (cewnikowanie, cewnikowanie naczyń wieńcowych, angiografia) jest radiologicznym zabiegiem diagnostycznym, którego wynik umożliwia precyzyjną ocenę zmian drożności tętnic doprowadzających krew do mięśnia serca.
Koronarografia wykonywana jest w pracowni badań hemodynamicznych. Polega ono na podawaniu przez specjalny cewnik (zbudowany z cienkiej plastikowej rurki) bezpośrednio do tętnicy środków kontrastujących oraz zapisania (na 35mm filmie, taśmie video lub płytce CD) uzyskanych za pomocą promieni rentgenowskich ich obrazów. Dla wykonania koronarografii wykorzystuje się najczęściej drogę udową, rzadziej promieniową oraz ramienną. Nazwy te wiążą się z nazwami tętnic, do których po nakłuciu i założeniu specjalnej koszulki z zastawką (umożliwiającą wkładanie i wyjmowanie cewników bez ryzyka utraty krwi) wprowadzany jest cewnik koronarograficzny. Pacjent po koronarografii wymaga co najmniej kilkugodzinnej obserwacji, w czasie której zwraca się uwagę przede wszystkim na miejsca nakłuć oraz ewentualne dolegliwości bólowe w klatce piersiowej. Dlatego taki pacjent wymaga zwykle jednego dnia pobytu w szpitalu.
Koronarografia ukazuje stan naczyń wieńcowych pacjenta oraz pozwala zaplanować skuteczne jego leczenie. Dzięki temu badaniu można zadecydować, czy pacjent może być leczony zachowawczo (tzw. farmakoterapia) albo czy należy skierować go na bardziej radykalną formę leczenia - czyli leczenie interwencyjne, na które składają się: operacja wszczepienia pomostów aortalno-wieńcowych (popularnie nazywanych bypassami) oraz zabieg angioplastyki wieńcowej.
Najczęstsze wskazania dla wykonania koronarografii:
- u tych chorych, u których farmakoterapia jest nieskuteczna, tj. że u pacjenta nadal występują bóle wieńcowe,
- po przebytym zawale serca, jeżeli pacjentowi nadal dokuczają bóle, istotnie zmniejszyła się jego wydolność fizyczna lub kiedy zawał został zakwalifikowany jako tzw. bez załamka Q,
- w niestabilnej postaci choroby wieńcowej (bóle występują bardzo często, w tym podczas spoczynku.
Koronarografia jest przeprowadzana w warunkach szpitalnych, w wyspecjalizowanym gabinecie podobnym pod wieloma względami do sali operacyjnej. Przed rozpoczęciem badania pacjent dostaje kroplówkę, na klatkę piersiową przyklejane są zakłada się elektrody EKG (aby oceniać częstość i rytm serca podczas badania). Założony zostanie również mankiet do mierzenia ciśnienia tak by ciśnienie było mierzone co pewien czas. Chociaż pacjent nie jest usypiany do zabiegu, podaje się leki uspokajające aby ułatwić odprężenie podczas zabiegu. Następnie pacjent jest układany na plecach i okładany sterylnymi serwetami. Podczas zabiegu powinien leżeć jak najbardziej nieruchomo jak to tylko możliwe.Cewnik stosowany w tym zabiegu jest wprowadzany zwykle w okolicy pachwiny, ale może być wprowadzony też z przedramienia. Przed wprowadzeniem cewnika lekarz znieczula miejsce wkłucia miejscowym środkiem znieczulającym, podczas podawania tego środka pacjent może odczuwać pieczenie. Kiedy cewnik jest w żyle wprowadza się przez jego światło "prowadnicę" (metalowy drut), po którym następnie wprowadzana jest przez żyły do prawej komory serca plastikowa rurka. W tym momencie podłączane są urządzenia pomiarowe do cewnika i dokonywane pomiary ciśnień wewnątrz serca. Następnie podawany jest przez cewnik specjalny (widzialny na zdjęciu rentgenowskim) barwnik "kontrast". Podczas podawania kontrastu niektórzy pacjenci mają uczucie gorąca. Po podaniu kontrastu wykonywane są zdjęcia rentgenowskie serca i otaczających naczyń. Pacjent może być poproszony o głębokie oddychanie lub kasłanie przy wykonywaniu niektórych zdjęć. Całe badanie trwa kilkadziesiąt minut. Po zakończeniu badania usuwany jest cewnik i w miejsce wkłucia (pachwina lub przedramię) zakładany jest opatrunek uciskowy na ok. 15 minut. Następnie pacjent jest transportowany od specjalnego pokoju obserwacyjnego lub na swoje łóżko szpitalne. Jeżeli cewnik był wprowadzany przez pachwinę pacjent powinien pozostać w pozycji leżącej przez dwie do sześciu godzin. Nie wolno zginać użytej do badania kończyny. W tym czasie pielęgniarka będzie często sprawdzała ciśnienie krwi, tętno i miejsce wprowadzenia cewnika. Leki przeciwbólowe będą stosowane w razie potrzeby, ale pewien dyskomfort będzie odczuwany w okolicy po cewniku. Początkowo po badaniu pacjent otrzymuje tylko płyny do picia. Dieta będzie wzbogacana o dodatkowe elementy w ciągu kilku godzin. Zwykle po badaniu pacjenci pozostają w szpitalu do następnego dnia i są wypisywani do domu, ale czasami mogą być wypisani tego samego dnia wieczorem po kilku godzinach obserwacji.
Pacjent jest proszony o nie jedzenie i nie picie przez co najmniej 8 godzin przed badaniem. Niektóre leki, szczególnie przeciwkrzepliwe albo rozrzedzające krew, będą czasowo wycofane przed testem. Lekarz zażąda badań krwi, prześwietlenia klatki piersiowej, EKG. Przed badaniem lekarz powinien wyjaśnić na czym polega badanie i jakie niesie ze sobą ryzyko, pacjent musi złożyć pisemną zgodę na to badanie. Ponieważ podczas badania wstrzykuje się do krwi kontrast oparty na jodynie, należy poinformować i jakiejkolwiek nadwrażliwości na jodynę (lub inny kontrast) w przeszłości. Podczas badania należy natychmiast powiedzieć lekarzowi jeśli odczuje się ból w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy. Aby uniknąć utraty krwi po badaniu należy unieruchomić na kilka godzin kończynę użytą do badania. Jeśli po badaniu odczuwasz jakiekolwiek osłabienie, utratę czucia lub krwawienie w kończynie poinformuj natychmiast pielęgniarkę.
Koronarografia może dostarczyć informacje jak funkcjonują naczynia wieńcowe, czy wystarczająco dobrze zaopatrują serce w krew. Dzięki badaniu można ocenić jak mięsień sercowy spełnia funkcję pompy krwi. Można też ocenić rozległość wady zastawkowej serca. Koronarografia może być również wykonane po operacji na sercu aby ocenić drożność wszczepionych bypasów. W niektórych przypadkach badanie może być wykonane w celu oceny ryzyka wystąpienia zawału serca u osoby po zawale lub ze zniszczonym mięśniem sercowym.