TEORIA PODEJMOWANIA DECYZJI

1. Czym jest decyzja?

Decyzja jest wynikiem procesu aktywności umysłowej,
podejmowanej w sytuacji wyboru.

Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż jedno rozwiązanie oraz rozwiązania te różnią się od siebie efektywnością. W związku z powyższym w celu podjęcia decyzji konieczna jest analiza sytuacji wyboru.

Analiza sytuacji wyboru opiera się głównie na znalezieniu odpowiedzi na dwa pytania:

1. Co chcę osiągnąć? / Co jest moim celem?

2. Jak osiągnąć cel w istniejących warunkach?

Analiza celów jest związana z osobistymi preferencjami oraz potrzebami. Określenie celów wpływa na obszar i wybór alternatyw, ponieważ właśnie za pomocą podjętych decyzji cele powinny zostać zrealizowane w jak największym zakresie.

Wybór środków, czyli odpowiedź na pytanie, jak osiągnąć cel, jest niemożliwy bez dokładnej analizy warunków sytuacji decyzyjnej. Jednym z warunków efektywności jest racjonalność działania określana jako cecha świadomego (celowego) działania, polegająca na dostosowaniu środków do zamierzonego celu, jak też do warunków jego realizacji, za pomocą czynności poznawczych i rozumowania.(T. Kotarbiński).

2. Ryzyko w procesie podejmowania decyzji.

Ryzyko jest to stopień niepewności związany z możliwościami pojawienia się:

• nowych faktów,

• różnic w ocenie lub pomiarze faktów

• określonych rezultatów.

Podsumowując ryzyko jest ściśle związane z możliwością pojawienia się błędów na każdym z etapów podejmowania decyzji. Szczególne znaczenie ma zagrożenie ulegania zasadzie dostępności. Czyli skłonności do podejmowania decyzji na łatwo osiągalnych informacjach.

Analiza faktów i informacji nie może ograniczać się
tylko do faktów i informacji łatwo dostępnych.

Jedną z technik minimalizowania ryzyka jest zredukowanie podejmowania decyzji do serii logicznych uporządkowanych kroków - podejście atomistyczne.

Za pomocą małych kroków można skupić się i przeanalizować min.:

• Wiarygodność informacji.

• Ewentualną potrzebę uzyskania dodatkowych informacji.

• Nowe alternatywy i rozwiązania.

• Wszystkie sposoby oceniania możliwości.

• Następstwa decyzji.

• Sposoby podejmowania działań.

Przeciwieństwem podejścia atomistycznego opartego na logice jest podejście holistyczne, które zakłada, że w sytuacji niepewności należy stosować metody intuicyjne.

W konsekwencji, w zależności od preferencji którejś z metod, rozróżniane są style podejmowania decyzji.

3. Style podejmowania decyzji (metodyczny i intuicyjny).

Styl / podejście metodyczne charakteryzuje osoby, które:

1. Podczas podejmowania decyzji postępują według ustalonych kroków (etapów, schematów).

2. Mają świadomość zarówno przebiegu samego procesu jak i stosowanych metod.

3. Uzasadniają rozwiązania stosowanymi metodami.

4. Wcześnie ustalają ograniczenia.

5. Szczegółowo analizują alternatywy.

6. Systematycznie poszukują dodatkowych informacji.

Styl / podejście intuicyjne charakteryzują osoby które:

1. Maja na uwadze ogólny obraz sytuacji, a nie jej szczegóły.

2. Wielokrotnie redefiniują problem lub decyzje.

3. Usprawiedliwiają decyzje jej rezultatami.

4. Jednocześnie rozważają różne możliwości.

5. Swobodnie „przeskakują” pomiędzy etapami (krokami) procesu decyzyjnego.

6. Szybko i pobieżnie analizują alternatywy.

Zalecana jest równowaga pomiędzy działaniem metodycznym i intuicyjnym.

4. Proces decyzyjny - schematy.

Istnieje szereg schematów decyzyjnych, rozumianych jako kolejno po sobie następujące działania, w wyniku których zostaje podjęta decyzja.

Schemat pięcioetapowy:

I etap:

Określenie sytuacji i jej ograniczeń, czyli zebranie wszystkich informacji, które dotyczą stanu faktycznego i stanu prawnego.

II etap:

Analiza danych i faktów w celu ustalenia przyczyn i powiązań pomiędzy faktami, sprawdzenie, czy i w jakim stopniu wpływają na sytuację.

III etap:

Badanie alternatyw. Polega na znalezieniu i zdefiniowaniu wszystkich możliwych sposobów działania. Określeniu kosztów i zysków dla każdego z nich.

IV etap:

Wybór jednej z badanych alternatyw, który min. polega na zbilansowaniu kosztów i zysków oraz na przewidzeniu skuteczności danego postępowania w stosunku do warunków ustalonych
w etapie I.

V etap:

Wdrożenie - działanie mające na celu realizację podjętej decyzji.

Analiza sytuacji decyzyjnej (etapy I - III)
jest jednym z najważniejszych etapów procesu podejmowania decyzji.

5. Analiza decyzji.

Analizowanie decyzji polega na szczegółowym wyjaśnieniu kwestii takich jak:

• Do kogo należy podejmowanie decyzji?

• Które informacje / fakty mają zasadniczy wpływ na sytuację?

• Jakie są alternatywy?

• Jakie kryteria są stosowane przy ocenie alternatyw?

• Jaką wagę mają poszczególne kryteria?

• Jakie są szanse pojawienia się konkretnego rezultatu?

• Jakie są zagrożenia dla pojawienia się konkretnego rezultatu?

Analizy sytuacji decyzyjnej można dokonywać za pomocą różnych technik. W rzeczywistości nie wszystkie narzędzia można stosować w każdej sytuacji. Co przy wyborze oznacza konieczność odpowiedzi na pytania:

• CZY w ogóle użyć danego narzędzia?

• KIEDY go użyć?

• JAK go użyć?

Najczęściej stosowanymi metodami są:

1. metody statystyczne - wykorzystują metody określania prawdopodobieństwa

2. systemy informacyjne - wykorzystują programy komputerowe do analizy faktów

3. modele decyzyjne - przewidują określone procedury podejmowania decyzji

4. drzewa decyzyjne - (przedmiot następnych zajęć)

5. analiza sieciowa - polega na sporządzeniu tabeli sekwencji wydarzeń i ich połączeń

6. analiza marginalna - polega kwestii wpływający pośrednio na sytuację decyzyjną oraz rezultatów pochodnych, ubocznych.

7. analiza kosztów - polega na określeniu wszystkich kosztów, w tym dóbr niematerialnych

8. teoria użyteczności - polega na zastosowaniu kryterium „stopnia pożądania” możliwych rezultatów oraz dodaniu tych jednostek oraz połączeniu ich z prawdopodobieństwem występowania.

Opracowano na podstawie: A. Leigh, ”Doskonałe podejmowanie decyzji”, Poznań 1999

BADANIE ALTERNATYW

OKREŚLENIE

SYTUACJI

ANALIZA

WDROŻENIE

WYBÓR

---