Prawo:. 1) Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania) co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za powinne, inaczej mówiąc obowiązujące, wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania Naczelną cechą prawa jest jego normatywny charakter 2) ogół przepisów i norm prawnych regulujących stosunki między ludźmi pewnej społeczności Funkcje prawa: - organizacyjna: prawo pomaga tak ukształtować struktury życia zbiorowego, aby zapewnić opanowanie chaosu i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji. - ochronna: prawo ma gwarantować poszanowanie życia, zdrowia, wolności itp., a także być organizatorem struktury socjopolitycznej społeczeństwa - kontrolna: prawo formułuje wiążące reguły postępowania i przewiduje sposoby reakcji władzy publicznej na odstępstwa od tych reguł - represyjna - rozstrzygania konfliktów: prawo stwarza rozmaite procedury umożliwiające autorytatywne rozstrzyganie sporów między ludźmi i organizacjami, a także sporów z organami władzy publicznej - partycypacyjna: prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu realny wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym - prewencyjna: prawo zapobiega działaniom niepożądanym
- wychowawcza, resocjalizacyjna: prawo promuje określone wartości moralne Norma prawna w zespole norm społecznych Norma prawna wchodzi w skład norm społecznych. Normy społeczne ---> Normy, które bezpośrednio dyktują postępowanie, czyli normy podstawowe---> roszczeniowe---> roszczeniowe autorytatywne(heteronimiczne) ---> norma prawna (czyli roszczeniowa heteronimiczna) Inaczej mówiąc norma prawna zawiera się w grupie norm roszczeniowych autorytatywnych (heteronimicznych), które zawierają się w normach podstawowych, które należa do grupy norm społecznych. Stosunek wzajemny między normą prawną a przepisem prawnym może być taki, że jeden przepis prawny może zawierać w swej treści jedną normę prawną, może zawierać dwie lub więcej norm, częściej jednak zawiera jedynie część normy.
Nazwa „norma prawna” nie występuje w języku ustawy. W tekstach ustaw występuje określenie „przepis prawa”. ”Norma prawna” nie należy do terminów języka prawnego (języka ustaw) lecz języka prawniczego.
Równoznaczność określeń: pojawia się równoznaczność tych terminów, ponieważ, czy mówi się o „przepisie” czy o „normie” prawnej to w jednym i w drugim przypadku chodzi o oznaczenie reguły zachowania się, wyodrębnionej w tekście prawnym jako artykuł lub jako mniejsza, zdaniokształtna wypowiedź wchodząca w skład danego artykułu lub paragrafu. Możemy wiec powiedzieć, że istnieje zmienność określeń „przepis” - „norma”.Można wyróżnić normy: - merytoryczne (zawierające obowiązek jakiegoś zachowania psychofizycznego lub konwencjonalnego) - kompetencyjne (przyznające podmiotowi kompetencje do ważnego dokonania określonej czynności konwencjonalnej) Rodzaje norm prawnych: wg właściwości ich obowiązywania: -bezwzględnie obowiązujące - względnie obowiązujące wg sposobu określenia adresata: -abstrakcyjne -konkretne wg wyznaczonego przez nie zachowania się: -ogólne -jednostkowe wg sposobu regulacji zachowania adresata: -nakazujące -zakazujące - dozwalające, ze względu na system praw Rodzaje przepisów prawnych: 1.! -przepisy ius cogens: czyli bezwzględnie obowiązujące(imperatywy) -przepisy ius dispositivum: czyli względnie obowiązujące(dyspozytywy)2.! -Lex generalis - jest rozumiany jako reguła powszechna, -lex specialis jako reguła szczególna, ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalając inne skutki prawne dla przypadków nią objętych albo tez skutki te w ogóle wyłączając.
3.! -Przepis odsyłający : jest to przepis ustalany w celu uniknięcia w tekstach prawnych wielokrotnego powtarzania tych samych postanowień. Jeden przepis odsyła do innego, już istniejącego. -Przepis blankietowy : są to przepisy ustalające sankcje za zachowania niezgodne z bardzo ogólnie zazwyczaj wymienionymi przepisami prawa 4.! -Przepisy nakazujące: cecha charakterystyczną jest to, że z uniwersum wszystkich zachować czy sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przepisach, eliminując tym samym wszelkie inne, możliwe sposoby zachowania się. -Przepisy zakazujące: charakterystyczna cechą tych przepisów jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań lub sposobów zachowań możliwych w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno. -Przepisy uprawniające: nazywane są też dozwalającymi. Przepisy te przewidują dla danej, oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru określonego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest ich obowiązkiem, a wiec nie jest zachowaniem nakazanym lub zakazanym.5.ze względu na adresata przepisu i normowane zachowania:
- przepisy ogólne: są to takie przepisy, których adresaci są określeni za pomocą nazw ogólnych, ponadto przepis znajduje zastosowanie w więcej niż jednym przypadku, gdyż dotyczy zachowań powtarzalnych.
-przepisy jednostkowe: nazywane są te reguły zachowania, które imiennie oznaczonemu adresatowi wskazują jednorazowy sposób zachowania się. Przepisy takie zawarte są w wyrokach sądowych i decyzjach administracyjnych. 6. Ze względu na charakter zachowania: - abstrakcyjne: przepisem abstrakcyjnym nazywamy taki przepis, który normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.
- konkretne: przepisem konkretnym nazywamy taki przepis, który adresatowi wyznacza w wyróżnionych okolicznościach jednorazowe zachowanie się. 7. Ze względu na adresata: - indywidualne: nadawane są one poszczególnym podmiotom i osobom. Adresat określony jest nazwa indywidualną. - generalne: odnoszą się do każdego podmiotu lub każdej osoby wykazującej określone cechy. Adresat określony jest nazwą generalną. Stosunek prawny: stosunek powstający między podmiotami prawa na podstawie normy prawnej w związku z powstaniem określonego faktu prawnego. Doktryna wyróżnia 4 elementy stosunku prawnego: podmiot, obowiązek, uprawnienie, przedmiot Podmiot stosunku prawnego
Podmiot stos. prawnego: ktoś kto na podstawie obowiązującego prawa posiada uprawnienia lub obowiązki, jest adresatem normy prawnej. Osoba fizyczna- pojęcie; zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych
Osoba fizyczna: jest to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci albo uznania za zmarłego. Każda osoba fizyczna ma zdolność prawną. Sytuacja prawna osoby fizycznej zależy m.in. od: zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, obywatelstwa, a także od stanu cywilnego. Zdolność prawna: zdolność do tego, by być podmiotem stosunków cywilno- prawnych Wg prawa polskiego zdolność prawna osoby fizycznej rozpoczyna się z jej urodzeniem, a kończy się z jej śmiercią i nie ma na nią wpływu płeć, rasa, narodowość, wyznanie,itp. Zdolność prawna do nabycia niektórych praw i obowiązków jest niekiedy uzależniona od dodatkowych przesłanek (np.wiek, obywatelstwo polskie) Zdolność do czynności prawnych: zdolność określonej osoby do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Wg prawa polskiego: pełną zdolność do czynności prawnych ma pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna, natomiast ograniczoną zdolność do czynności prawnych ma osoba małoletnia po ukończeniu 13 lat albo osoba częściowo ubezwłasnowolniona. Rodzaje zdolności prawnej: ogólna(zdobywa się ją po uzyskaniu pełnoletności) i specjalna(os. Niepełnoletnie, gdy prawo stawia łagodniejsze warunki co do wieku) Czynność prawna: czynność zmierzająca świadomie do powstania zmiany lub zniesienie stosunku prawnego. Niezbędnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli, które może być wyrażone lub dorozumiane. Czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie. Osoba prawna: jednostka organizacyjna powołana do określonych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność majątkową za swoje działania, uznany przez prawo za osobę. Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają przepisy prawa.
Zdolność prawna osób prawnych jest ograniczona przez samą naturę tych osób. Nabycie osobowości prawnej następuje z chwilą wpisu jednostki organizacyjnej do odpowiedniego rejestru. Powstawanie osób prawnych: tryb ustawowy, tryb administracyjny, tryb rejestracyjny, tryb meldunkowy. Najważniejsze osoby prawne w Polsce: Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, spółdzielnie i ich związki, spółki z.o.o i spółki akcyjne, osoby prawne Kościoła katolickiego.Rodzaje osób prawnych: - korporacje: to osoby prawne, które realizują wspólne cele swoich członków(jako zrzeszenie ludzi, np. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe) - zakłady: to osoby prawne, które opierają się na wyodrębnionym majątku. Ich cele określa założyciel i są to na ogół cele związane z zaspokajaniem potrzeb osób, które korzystają z zakładu, nie będąc jego członkami- założycielami(jaki masy majątkowe, np. fundacje, spółki akcyjne, banki, przedsiębiorstwa państwowe). Przedmiot stosunku prawnego te zachowania podmiotów prawa, do których strony danego stosunku prawnego są zobowiązane albo uprawnione. Trzy podstawowe koncepcje przedmiotu stosunku prawnego:a)tradycyjna: przedmiotem stosunków prawnych są rzeczy- lac. res (dobra materialne i niematerialne) b) nowoczesna: przedmiotem stosunków prawnych są działania(łac. actions), czyli zachowania się ludzi wobec rzeczy, do których są zobowiązane lub uprawnione. Są trzy rodzaje działań ludzkich: pozytywne, negatywne, znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego c)mieszana: przedmiotem stosunków prawnych są nie tylko rzeczy, ale również zachowania się ludzi względem siebie ze względu na te rzeczy Dwie postaci działań ludzkich: a)działania pozytywne(facere) b)działania negatywne(non facere) c)znoszenie jakiegoś stanu dotkliwego Modyfikacje stosunku prawnego: 1) przedmiotem uprawnienia i przedmiotem obowiązku jest działanie 2) przedmiotem uprawnienia jest działanie, a przedmiotem obowiązku jest powstrzymanie się od działania 3) przedmiotem uprawnienia jest powstrzymanie się od działania, a przedmiotem obowiązku jest działanie 4) przedmiotem uprawnienia i przedmiotem obowiązku jest powstrzymanie się od działania 5) przedmiotem uprawnienia jest działanie, a przedmiotem obowiązku jest znoszenie stanu prawnego Tradycyjnie stosunkiem jest taki stan modalności między podmiotami, którego treścią po stronie jednego z tych podmiotów jest uprawnienie a po stronie drugiego jest obowiązek. O uprawnieniu mówimy wtedy, gdy dyspozycja wyznacza podmiotowi stosunku prawnego możność zachowania się w określony sposób O obowiązku mówimy wtedy, gdy dyspozycja wyznacza adresatowi konieczność jednego i tylko jednego sposobu zachowania się względem drugiego podmiotu. Klasyfikacja źródeł prawa: a) źródła powszechnie obowiązującego prawa: to takie, których adresatem mogą być wszelkie podmioty na terytorium RP, i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki b) źródła prawa o charakterze wewnętrznym: to takie, które mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który wydał dany akt.
Konstytucyjna klasyfikacja źródeł prawa Zgodnie z Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 źródła prawa w Polsce dzielimy na: Źródła powszechnie obowiązującego prawa - adresatem mogą być wszelkie podmioty a terytorium RP i które na te podmioty prawa mogą nakładać ciężary i obowiązki. Zalicza się tu: Konstytucje, Ustawy, Ratyfikowane umowy międzynarodowe, Rozporządzenia, Akry prawa miejscowego Źródła prawa o charakterze wewnętrznym - mogą obowiązywać tylko jednostki organizacyjne podległe organowi władzy publicznej, który wydał dany akt. - to akty obowiązujące wyłącznie wewnątrz systemu organów władzy publicznej. Zalicza się tu: Uchwały Rady Ministrów, Zarządzenia - Prezesa RM, ministrów i organów im równorzędnych oraz Prezydenta RP Rodzaje źródeł: Zwyczaj prawny: ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznawany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną. Nie każdy zwyczaj jest normą prawną. Prawo mające postać zwyczaju nazywa się prawem zwyczajowym. (Prawo zwyczajowe - jest złożonym faktem prawotwórczym. Polega na tym, iż w społeczności kształtuje się praktyka określonego postępowania i przekonanie, iż postępowanie to jest zgodne z jakimiś normami, które nazywa się normami zwyczajowymi.) Akty normatywne (druga ściąga) Umowy: 1) odmiana prawa stanowionego, którego stanowieniu biorą udział przynajmniej dwa podmioty(np. konkordat); 2)umowa międzynarodowa to akt prawodawczy, który poprzez wspólne, zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, tworzy prawo, a więc obowiązki i uprawnienia tychże podmiotów. Stronami umów są najczęściej państwa.(np. konwencje, umowy bilateralne, multilateralne). Umowa publiczno- prawna-cechy: wielość podmiotów tworzących prawo, równorzędność podmiotów, zasada wzajemności. Precedens sądowy (druga ściąga) Opinie prawników: Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, opinię prawną może wydać adwokat, radca prawny, nauczyciel akademicki posiadający wykształcenie prawnicze, posiadający wykształcenie prawnicze pracownik organów publicznych w ramach wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych. Opinia prawna, jako stanowisko prawnika zawierające ocenę prawną danego stanu faktycznego powinna być wydana na piśmie oraz zawierać wnioski wskazujące konkretne sposoby postępowania. Powinna być obiektywna, zgodna z prawem i jasna. Od opinii prawnych odróżnia się prostsze i niesformalizowane przejawy działań prawników, takie jak porady prawne, konsultacje prawne i informacje prawne. Źródła prawa - termin obrazowy, wieloznaczny. Wyróżnia się w piśmiennictwie prawniczym Źródła powstawania prawa - zjawiska społeczne, gospodarcze, polityczne i ideologiczne, które wpływają w sposób pośredni lub bezpośredni na treść obowiązującego prawa Źródła poznania prawa - wszystkie czynności, które mogą dostarczyć informacji o prawie Inny podział źródeł prawa to: Źródła prawa w rozumieniu materialnym - przyczyny warunkujące treść prawa i jego formę
Źródła prawa w znaczeniu formalnym - odnosi się do instytucji, które prawo tworzą lub sankcjonują, a także do faktów tworzących prawo będących dziełem różnych instytucji funkcjonujących w przepisanym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym. Zgodnie z Konstytucją RP źródłami prawa powszechnie obowiązującego na obszarze całego państwa są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego, a od akcesji do UE czyli od 1maja 2004 elementem systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest także prawo unijne. Kontrola konstytucyjności prawa: 1) polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz ewentualnych innych działań podejmowanych przez organy państwowe 2) to całokształt instytucji i procedur które zabezpieczają przestrzeganie zakazu wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją. (a) Kontrola parlamentarna: kontroli konstytucyjności aktów prawnych dokonuje parlament, obowiązek spoczywa na całym parlamencie i na jego organach oraz na podmiotach posiadających inicjatywę ustawodawczą (b) Kontrola pozaparlamentarna: powierza się funkcję ochrony konstytucji organowi niezależnemu od parlamentu. Współczesne rozwiązania kształtują się wokół dwóch podstawowych modeli: a. amerykańskiego: kontrolę zgodności prawa z konstytucją sprawują niezawisłe sądy b. kontynentalnego(europejskiego): kontrola zgodności prawa z konstytucją należy do specjalnie w tym celu powołanych organów pełniących funkcje trybunałów konstytucyjnych.
System_prawa: 1)w określonym państwie i w określonym czasie jest to zbiór obowiązujących norm postępowania, powiązanych ze sobą treściowo i kompetencyjnie; 2) wg A. Łopatki „na system prawa danego państwa składają się w określonym momencie historycznym obowiązujące w nim normy prawne, postrzegane w ich wzajemnym powiązaniu z punktu widzenia cech wspólnych i cech je różnicujących”. Typy systemów prawa 1. system prawa ustawowego: powstaje w wyniku jednostronnego, władczego, konwencjonalnego i konstytutywnego aktu decyzyjnego organu władzy publicznej upoważnionego(w konstytucji lub ustawie) do prawotwórstwa. W efekcie stanowienia prawa powstają akty prawodawcze. Podstawową formą prawodawstwa w syst. prawa stanowionego, zwanego też ustawowym jest ustawa- jednostronny, ogólny, władczy akt prawodawczy parlamentu.(POLSKA) 2. system prawa precedensowego(common law): w tym systemie sąd orzeka w konkretnej- indywidualnej sprawie nie na podstawie przepisów prawnych, ale z powołaniem się na inną , podobną pod istotnymi względami konkretną sprawę rozstrzygniętą uprzednio przez inny sąd. To pierwsze orzeczenie uznawane jest za konkretny precedens prawotwórczy. Zasada precedensu opiera się na założeniu, że podobne sprawy sądowe powinny być rozstrzygane w podobny sposób.(WIELKA BRYTANIA) 3. Prawo zwyczajowe: tworzą je normy wykształcone przez społeczeństwo w toku historii i ustnie przekazywane z pokolenia na pokolenie. Nie pochodzą od żadnej instytucji, nie stoi za nimi autorytet i aparat przymusu państwa, nawet nie są spisane, a mimo to są powszechnie stosowane przez społeczeństwo lub jakąś jego część, uznawane za właściwy sposób postępowania lub zachowania się w danej sytuacji. Nagrodą za ich przestrzeganie jest uznanie i szacunek ze strony otoczenia, zaś karą za łamanie - różne formy potępienia społecznego. Jeżeli organ władzy publicznej podejmie konkretną decyzję na podstawie normy ukształtowanej zwyczajowo, to norma ta staje się od tego momentu normą prawa zwyczajowego. 4.Prawo wyznaniowe: specyficzne właściwości ma prawo w państwach wyznaniowych. W tych państwach decyzje polityczne(w tym prawodawcze) podejmują ośrodki jednoczące władzę religijną i świecką. Ich celem jest poddanie społeczeństwa pełnej i integralnej kontroli etycznej, prawnej oraz religijnej. (ISLAM) Hierarchiczna budowa systemu prawa Normy prawne są w systemie prawa uporządkowane według określonej hierarchii adekwatnej do hierarchii aktów prawnych, w których się one zawierają. Normy stanowią więc piramidę, na której szczycie znajdują się normy konstytucji, wyposażone w największą moc prawną. Najważniejszą konsekwencja hierarchicznej struktury systemu prawa jest to, że normy prawne zawarte w aktach prawnych niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z normami zawartymi w aktach wyższego rzędu. Niesprzeczność (koherencja) systemu prawa Oznacza, że jeżeli w systemie tym pojawią się normy prawne niezgodne ze sobą, a nawet sprzeczne to nauka prawa oraz organy stosujące prawo potrafią usunąć te sprzeczności czy niezgodności. Zupełność systemu Zakłada, że dla każdej sprawy spornej i dla każdego sporu prawnego podmiot stosujący prawo jest w stanie znaleźć normę pozwalającą na rozstrzygnięcie tego sporu lub sprawy. Podział systemu prawa: a) Dynamiczny - opiera się na powiązaniach formalnych. b) Statyczny - (moralność) - powiązania między elementami mają charakter powiązań materialnych, czyli powiązań treściwych. 1. Klasyczny podział na gałęzie prawa(ze względu na cel prawa): publiczne i prywatne 2. Wg kryterium podmiotowego: osoby których prawo dotyczy 3. Wg kryterium przedmiotu: rodzaj regulowanych stosunków Prawo publiczne i prawo prywatne Prawo publiczne: prawo publiczne normuje ustrój organów władzy publicznej i relacje państwo- społeczeństwo. Służy przede wszystkim ochronie interesów zbiorowych, ogólnych społecznych, ochronie państwa i innych dóbr wspólnych(dóbr publicznych). Do prawa publicznego zalicza się prawa: konstytucyjne, administracyjne, karne, finansowe, postępowania karnego, gospodarcze publiczne, postępowania cywilnego, postępowania administracyjnego, międzynarodowe publiczne. Prawo prywatne: obsługuje sferę autonomicznej, prywatnej aktywności społeczeństwa rozumianego jako zbiór podmiotów niepodporządkowanych organizacyjnie aparatowi władzy. Prawo prywatne jest tworzone przez państwo w celu ułatwienia nawiązania wzajemnych relacji przez te podmioty i w celu ochrony ich interesów. Do prawa prywatnego zalicza się prawo cywilne materialne, łącznie z prawem handlowym rozumianym jako cywilne prywatne prawo gospodarcze, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo międzynarodowe prywatne. Prawa zawierające regulacje zarówno prywatnoprawne jak i publicznoprawne: prawo pracy, prawo morskie, prawo ochrony środowiska i prawo rolne. Podział prawa na gałęzie I. Podział podstawowy: 1. Prawo prywatne: a)cywilne b)pracy 2. Prawo publiczne: a)międzynarodowe, b)pracy c)konstytucyjne d)administracyjne materialne e) procesowe: -administracyjne, - cywilne- karne f) karne materialne II. Inny podział, ze względu na metodę regulacji: 1.Prawo wewnętrzne: -Prawo konstytucyjne Prawo cywilne -Prawo pracy -Prawo karne -Prawo administracyjne -Prawo rodzinne i opiekuńcze -Prawo finansowe 2.Prawo międzynarodowe Podział systemu prawa polskiego Podstawowy podział: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo cywilne(materialne i procesowe), prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo pracy, prawo karne (materialne i procesowe) Zasady prawa autorskiego: 1. ochroną prawa autorskiego objęte są utwory i przedmioty praw pokrewnych 2. ustalenie utworu jest jednym z warunków powstania ochrony 3. prawo aut. obejmuje prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe 4. autorskie prawa majątkowe obejmują prawo do korzystania z utworu, prawo do rozpowszechniania, prawo do wynagrodzenia 5. zakres ochrony autorskich praw majątkowych jest zróżnicowany. 6. autorskie prawa majątkowe nie dają uprawnionemu pełnej wyłączności prawnej w zakresie korzystania z utworu 7. naruszenie praw autorskich wiąże się z odpowiedzialnością cywilną jak i karną 8. ochrona praw autorskich i pokrewnych ma charakter terytorialny Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym Prawo autorskie i prawa pokrewne odgrywają w Społeczeństwie Informacyjnym istotną rolę, ponieważ chronią i wspierają doskonalenie i sprzedaż nowych produktów i usług, jak również tworzenie i wykorzystanie ich twórczej treści. Skuteczny i ścisły system ochrony praw autorskich i pokrewnych jest jednym z głównych sposobów zapewniających powstawanie twórczości kulturalnej i uzyskiwanie niezbędnych środków oraz niezależności przez twórców, artystów i wykonawców. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego ustawy nie stanowią inaczej. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie. Program komputerowy chroniony jest przez prawo autorskie tylko wtedy, gdy jest twórczy i indywidualny. Czyli wtedy, gdy:jego postać nie jest ściśle zdeterminowana przez wymogi techniczne, nie stanowi jedynego optymalnego rozwiązania problemu, stanowi rezultat twórczej pracy programisty, nie jest prawdopodobne, że program już powstał, albo może powstać program identyczny. Bazy danych Opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych spełniającej cechy utworu, dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości. Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części. Ustawa o prawie autorskim obejmuje ochrona także bazy danych, które mają „twórczy charakter”. Zgodnie z art. 3 ustawy, obok zbiorów, antologii, wyborów, także bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem PA, nawet jeśli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie mają twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. Inaczej mówiąc bazy danych będą chronione PA, jeśli stanowią utwór w rozumieniu tego prawa. Domeny internetowe i inne problemy prawa własności intelektualnej Domena internetowa - unikalny element adresu DNS wykorzystywanego do nazywania urządzeń w Internecie. Dla przykładu adres Wikipedii pl.wikipedia.org składa się z trzech nazw domenowych rozdzielonych kropkami. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 24, poz. 83) a) Przedmiot prawa autorskiego Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nie ukończoną. Katalog utworów w świetle prawa autorskiego: 1) utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), 2) plastyczne, 3) fotograficzne, 4) lutnicze, 5) wzornictwa przemysłowego, 6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, 7) muzyczne i słowno-muzyczne, 8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, 9) audiowizualne (w tym filmowe). b) Podmiot prawa autorskiego Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Twórcą jest osoba fizyczna, która wniosła twórczy wkład w tworzenie (współtworzenie) dzieła / utworu. Nabycie pierwotne: wyjątki od zasady, że pierwotnym nabywcą prawa autorskiego jest twórca: a)prace zbiorowe b)programy komputerowe- zrobione przez pracownika w trakcie wykonywania zadań służbowych Nabycie pochodne: Pracodawca w odniesieniu do utworów pracowniczych, które stworzono w trakcie trwania stosunku pracy (instytucje naukowe, utwór naukowy) - pierwszeństwo opublikowania utworu, prawo korzystania z materiałów naukowych, prawo do udostępniania c) Treść prawa autorskiego Prawo autorskie obejmuje autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Autorskie prawa majątkowe: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Dozwolony użytek chronionych utworów I. Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: 1) już rozpowszechnione: a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione, c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie, 2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów
3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych, 4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby, 5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów. II. Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. III. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych, 2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów, 3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek. d) Wyjątki na rzecz bibliotek i archiwów W przypadku bibliotek i innych podobnych instytucji pojawiają się dwa główne problemy: wytwarzanie cyfrowych kopii materiałów przechowywanych w kolekcjach bibliotecznych oraz dostarczanie tych kopii użytkownikom drogą elektroniczną. Digitalizacja książek, materiałów audiowizualnych i innych treści może służyć dwojakiemu celowi: ochronie treści dla przyszłych pokoleń oraz udostępnianiu ich online użytkownikom ostatecznym. Obecne ramy prawne nie przewidują ogólnego wyjątku od prawa do zwielokrotniania na rzecz bibliotek i archiwów. Zwielokrotnianie jest dozwolone tylko w szczególnych przypadkach, które przypuszczalnie mogą obejmować niektóre czynności konieczne do ochrony utworów znajdujących się w katalogach bibliotecznych. Z drugiej strony, wyjątek na rzecz bibliotek oraz krajowe przepisy wdrażające ten wyjątek nie zawsze precyzują takie kwestie jak zmiana formy zapisu czy liczba kopii, które można wykonać w ramach wyjątku. Jeżeli istnieją szczegółowe uregulowania tych kwestii, to wynikają one z decyzji legislacyjnych podejmowanych na poziomie krajowym. Niektóre państwa członkowskie wprowadzają ograniczenia dotyczące dozwolonego zwielokrotniania przez biblioteki. e) Czas trwania autorskich praw majątkowych Art. 36. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu: 1. od śmierci twórcy, a od utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych, 2. w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoja tożsamość, 3. w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od jego ustalenia. 4. w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, operatora obrazu, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego f) Ochrona autorskich praw osobistych Art. 78. 1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. 2. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. 3. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wymienione w ust. 2 są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy.
4. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa w ust. 2, może również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.
g) Prawa do pierwszych wydać oraz wydań naukowych i krytycznych Prawa do pierwszych wydań i prawa do wydań naukowych i krytycznych są rodzajami praw pokrewnych(Prawa pokrewne chronią głównie interesy podmiotów, dzięki którym utwory są rozpowszechniane, np. wykonawców utworów, producentów fonogramów. Źródłem praw pokrewnych nie jest twórczość autorska w rozumieniu prawa autorskiego. Inne prawa pokrewne: do artystycznych wykonań, do fonogramów i wideogramów, do nadań programów). Prawa do pierwszych wydań: Wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.
Prawa do wydań naukowych i krytycznych: Temu, kto po upływie czasu ochrony prawa autorskiego do utworu przygotował jego wydanie krytyczne lub naukowe, nie będące utworem, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego w zakresie, o którym mowa w art. 50 pkt 1 i 2(w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu oraz zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono), przez okres trzydziestu lat od daty publikacji. h) Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi- pojęcia, zadania Organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, są stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy. Zadania: 1. zbiorowy zarząd prawami autorskimi 2.udzielanie licencji na utwory/artystyczne wykonania
3. kontrolowanie korzystania z utworu lub artystycznego wykonania przez inne podmioty niż twórca lub wykonawca 4. pobieranie tantiem autorskich od korzystających z utworów lub artystycznych wykonań 5. przekazywanie tantiem twórcom/ artystom wykonawcom 10) Ochrona baz danych-
A. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. (Dz. U. z dnia 9 listopada 2001 r.) W rozumieniu tej ustawy baza danych oznacza zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości. Ochronie określonej w ustawie podlegają bazy danych, z wyłączeniem baz danych spełniających cechy utworu określone w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ochrona baz: Art. 4. Ochrona przyznana bazom danych nie obejmuje programów komputerowych użytych do sporządzenia baz danych lub korzystania z nich. Art. 5. Z ochrony korzystają bazy danych, których: 1) producent jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej albo ma na jej terytorium swoją siedzibę, 2) producent jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub ma miejsce stałego pobytu na terytorium Wspólnoty Europejskiej, 3) producent jest osobą prawną założoną zgodnie z prawem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, posiadającą siedzibę i zakład główny wykonywania działalności na terytorium Wspólnoty Europejskiej; jeżeli producent posiada tylko siedzibę na terytorium Wspólnoty Europejskiej, jego działalność musi być istotnie i trwale związana z gospodarką państwa członkowskiego Unii Europejskiej, 4) ochrona wynika z umów międzynarodowych, na zasadach i w zakresie w nich określonych, 5) producent jest podmiotem niewymienionym w pkt 1-4 i jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej Czas trwania ochrony bazy danych liczy się od jej sporządzenia przez okres piętnastu lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona.