Metoda ilościowa w naukach pedagogicznych

Badania ilościowe
badania prowadzące do odpowiedzi na pytanie "ile?", "jaki procent?", "jak wiele?", ich zadaniem jest określenie wielkości oraz częstości występowania badanego zjawiska, prowadzą do zebrania danych ilościowych; podstawowe cechy: wyniki przedstawiane są w formie liczb, tabel, wykresów, wyniki można generalizować, przenosić na populację badaną, narzędzie badawcze jest standaryzowane, zminimalizowany wpływ badacza na respondenta, wyniki są interpretowane w sposób obiektywny, standaryzacja warunków realizacji badania, realizowane na stosunkowo dużej próbie badawczej; do najbardziej popularnych technik ilościowych zaliczamy: ankieta, wywiad kwestionariuszowy F2F, analiza treści;

Metody ilościowe w tych metodach zakłada się, że świat jest schematyczny, poukładany.

Wywiad kwestionariuszowy

Wywiad polega na bezpośredniej rozmowie z osoba lub osobami, które znają nasze środowisko i stanowią dla nas przedmiot zainteresowania. Jest często stosowany w badaniach dotyczących małżeństwa i rodziny, przy jego pomocy staramy się odtworzyć zarówno postawy, opinie i świadomościowe modele dotyczące życia rodzinnego oraz współżycia rodziny z otoczeniem.

Wywiad jako sposób zbierania materiałów jest stosowany w metodologii jakościowej i ilościowej. Zasadnicza różnica miedzy nimi polega na narzędziu, za pomocą którego przeprowadza się wywiad oraz stosunku do badanego, organizacji.

Wywiad kwestionariuszowy albo sutvey jest to jedna z metod stosowanych w naukach społecznych. Metoda ta polega na uzyskaniu danych poprzez zadawanie pytań na podstawie przygotowanego kwestionariusza uzyskiwanie odpowiedzi przez ankietera od wybieranych na podstawie odpowiednio dobranych prób badawczych respondentów.

Wywiad odgrywa dużą role w badaniach społecznych, stanowiąc technikę uzupełniającą wyniki osiągnięte za pomocą obserwacji i eksperymentu.

Wśród socjologów określany jest wywiadem środowiskowym. Służy on głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Najważniejszym warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu jest wcześniejsze specjalnie przygotowanie kwestionariusza. We współczesnej socjologii często wywiad opiera się na kwestionariuszu nieskategoryzowanym, czyli takim, który daje większą swobodę badaczowi tzn., że badacz ma listę pytań i może nimi dowolnie manipulować lub mieć tylko zakreślony cel rozmowy i jej zakres.

Natomiast gdy w wywiadzie pewne sprawy wymagają precyzyjnego i konkretnego poznania lepiej służy kwestionariusz skategoryzowany z dokładnie ustalonymi pytaniami i kolejnością ich zadawania. Nie zabrania się korzystania z dwóch rodzajów wywiadu.

Wywiad może mieć charakter jawny, mamy z nim do czynienia wtedy, gdy osoba badana wyraża zgodę na udzielenie określonych informacji, jest ukierunkowana w czasie rozmowy lub przed rozmową w celu przygotowania się do niej. Natomiast wywiad o charakterze ukrytym, występuje wtedy , gdy badacz w czasie rozmowy z badanym chce uzyskać określone informacje, nie uprzedzając wcześniej badanego o celu rozmowy. Z wywiadem jawnym nieformalnym do czynienia mamy, gdy badany orientuje się o fakcie prowadzenia z nim wywiadu, ale nie jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie. Wywiad w tym charakterze wymaga od badacza dużej sprawności pamięciowej i zręcznego posługiwania się pytaniami.

Wywiad prowadzony jest najczęściej z jedną osoba tzn. z każdym badanym osobno i wtedy nazywa się go wywiadem indywidualnym. A wywiad zbiorowy to taki, który został przeprowadzony z grupą osób, w przypadku, gdy przedmiotem badań są opinie, fakty lub postawy jednorodnej zbiorowości.

Ze względu na warunki w jakich są prowadzone badania można wyróżnić wywiad przeprowadzony w warunkach sztucznych lub naturalnych (często nazywany środowiskowym).

WARUNKI, KTÓRE POWINIEN SPEŁNIĆ BADACZ PRZED PRZYSTAPIENIEM DO BADAŃ, W CELU POPRAWNEGO PRZEPROWADZENIA WYWIADU I UZYSKANIA RZETELNEJ WIEDZY:

• precyzyjne dobranie rozmówców,

• określenie techniki prowadzenia wywiadu,

• przewidzenie w pierwszej kolejności tzw. pytań wprowadzających o ogólnym charakterze, by z kolei przejść do konstrukcji pytań bardziej szczegółowych,

• przewidzenie różnych warunków lub okoliczności jakie mogą wystąpić w czasie badania,

• zwrócenie uwagi na odpowiednie warunki zewnętrzne: pomieszczenie, elementy zakłócające,

• zadbanie o swój wygląd zewnętrzny,

• wzięcie pod uwagę poziomu umysłowego badanych osób, ich postaw, uprzedzeń, nieufności.

Badacz ma zaplanowane pytania, kolejność pytań, formę i stylistykę i według tego dokonuje badania.

W TRAKCIE PROWADZENIA BADAŃ POWINNIŚMY :

• stworzyć pozytywną, zachęcającą do rozmowy atmosferę, wywołać klimat wzajemnego zaufania a najlepiej, gdy badanie ma charakter życzliwej rozmowy i jednocześnie odbywa się o celu badawczym,

• przekonać respondenta o wadze jego wypowiedzi ( wywiad jawny), o znaczeniu jego opinii dla prowadzonych badań,

• nie być zbyt natarczywym i nie zmuszać rozmówcy do odpowiedzi na takie pytania, które sprawiają mu kłopot lub są dla niego drażliwe,

• nie narzucać się, gdy respondent nie ma chęci odpowiadać.

W trakcie wywiadu można uzyskać informacje o:
a) cechach i właściwościach rozmówcy (zwanego respondentem); chodzi tu głównie o szeroko rozumiane cechy osobowości i charakteru, np. wyznawane wartości (to, co człowiek ceni, co wydaje mu się ważne), sposób widzenia świata i siebie (jakim się jest, jak się siebie ocenia), umiejętności i zdolności, uczucia i emocje;
b) faktach dotyczących zdarzeń aktualnych bądź takich, które wystąpiły w przeszłości; 
c) stosunku jednostki do zdarzeń i zjawisk w swym bezpośrednim otoczeniu oraz do tego, co dzieje się w otoczeniu dalszym; np. dowiedzieć się możemy, jaki stosunek uczeń ma do zdarzenia, które wystąpiło w jego klasie, co sądzi o zjawisku narkomanii, reformie oświaty, aktualnych wydarzeniach politycznych...

Wywiad kwestionariuszowy - (standaryzowany, bezpośredni, )
jedna z najbardziej popularnych technik ilościowych, wywiad przeprowadzany jest osobiście przez ankietera w oparciu o standaryzowany scenariusz, jak również telefonicznie lub poprzez videokonferencję; dzięki wywiadowi kwestionariuszowemu uzyskuje się wszechstronną opinię na temat badanej kwestii; jego główną zaletą jest możliwość realizacji badania na reprezentatywnej próbie i uogólnienia wyników na całą populację badaną; dane uzyskane poprzez wywiad kwestionariuszowy mają charakter ilościowy; wyniki wywiadu kwestionariuszowego można poddawać analizie statystycznej, uzyskiwać informacje o zależnościach pomiędzy określonymi zachowaniami, sytuacjami i parametrami społeczno - demograficznymi a opiniami respondentów;

Kwestionariusz i materiały pomocnicze Podobnie jak technika ankiety, wywiad kwestionariuszowy opiera się na standaryzowanym kwestionariuszu. W jego skład mogą wchodzić zarówno pytania zamknięte, otwarte jak i półotwarte. O ile ankieta powinna być w miarę możliwości prosta i krótka, to arkusz kwestionariusza wywiadu może być bardziej złożony. Warto przypomnieć, że w technice ankiety arkusz nie powinien być zbyt długi, a pytania powinny być ułożone jak najprościej (z przewagą zamkniętych). Jednym z powodów takiego postępowania jest faktyczny brak możliwości dokładnego wytłumaczenia respondentom szczegółów badania, jak i kontroli jego wypełnienia. Wywiad kwestionariuszowy pod tym względem stwarza całkiem nowe możliwości. Arkusz kwestionariusza trafia wyłączenie do rąk ankietera - osoby dobrze przeszkolonej, znającej intencje i sens pytań. W takiej sytuacji można pokusić się o poruszanie tematów bardziej złożonych oraz zastosowanie pytań otwartych i półotwartych. Obecność ankietera zmniejsza ilość nietrafnych odpowiedzi, niezrozumienia treści pytań oraz ogranicza braki odpowiedzi. Ankieter zawsze może wytłumaczyć, czy powtórzyć jakąś kwestię.

Pozostałe materiały W badaniu można wykorzystać szereg materiałów, które pomogą w jego realizacji. Należą do nich różnego rodzaju formularze, skale, karty respondenta, zdjęcia, szkice, informacje dokumentalne czy artefakty. Wyobraźmy sobie, że badamy opinię nauczycieli na temat różnych podręczników. Przed wywiadem możemy je pokazać respondentom, aby ci mogli w spokoju zapoznać się z konkurencyjnymi publikacjami. Po kilku dniach przeprowadzamy wywiad kwestionariuszowy, w którym pytamy nauczycieli, co sądzą o poszczególnych wydawnictwach. Oczywiście dokładne zapoznanie się ze stroną merytoryczną książki zajmuje więcej czasu, ale już kilka dni pozwoli respondentowi na wyrobienie sobie ogólnej opinii. Zastosowanie dodatkowych materiałów ma nie tylko wartość metodologiczną, ale także sprawia, że całe badanie jest ciekawsze dla badanego. Zależnie od tematyki badania, można skorzystać z dodatkowych materiałów.

Miejsce badania Wybór odpowiedniego miejsca do przeprowadzenia badania często pomaga w otrzymaniu trafnych odpowiedzi na pytania kwestionariusza. Rolą badacza jest wybór takiego stanowiska, które zapewni respondentowi bezpieczeństwo, intymność i swobodę. Poza tym powinno być ciche i spokojne, co gwarantuje skupienie niezbędne do udzielenia poprawnych odpowiedzi. Należy unikać wszelkiego typu głośnych miejsc: kawiarni, klubów, korytarzy szkolnych w trakcie przerwy itp. gdyż dekoncentrują one respondenta. Oczywiście znalezienie odpowiedniego stanowiska do badania nie jest proste. Przy jego wyborze zdeterminowani jesteśmy przez takie czynniki jak: czas, chęci i dostępność badanych. Dobrym miejscem przeprowadzenia wywiadu kwestionariuszowego może być pusta klasa, pokój, czy mieszkanie respondenta.

Zachowanie badacza

Postawa ankietera powinna być taktowna i stonowana. Przy zadawaniu pytania nie należy okazywać jakichkolwiek sugestywnych gestów, grymasów, czy ironicznych uśmiechów, gdyż takie zachowanie może być opacznie zinterpretowane przez badanego. Badacz powinien być dociekliwy, ale nie napastliwy w zadawaniu pytań. Należy wystrzegać się polemik z respondentem, pouczania go, wszelkich form krytyki oraz okazywania swojej wyższości. Generalnie ankieter powinien postarać się ograniczyć emocjonalne podejście do respondenta. Stosowanie się do tych zasad, w dużej mierze ułatwia cały proces wywiadu. Oczywiście tego typu zachowanie jest typem idealnym. Nie zapominajmy jednak, że ankieter jest tylko człowiekiem i zachowanie bezstronności w kontakcie interpersonalnym z respondentem nie przychodzi mu łatwo.

W czasie całego wywiadu staramy się:

 zachować kontakt wzrokowy

 absolutnie unikać wszelkich ocen, powstrzymywać sie od oceniających komentarzy

 jeśli nasze zdanie jest inne niż naszego rozmówcy nie wyrażamy go tylko staramy

się zrozumieć jego punkt widzenia

Wywiad nagrywamy. Informujemy o tym rozmówce. Zapewniamy go, że po spisaniu

wywiadu nagranie zniszczymy (i rzeczywiście tak robimy), tłumaczymy, że to tylko forma

rejestracji i zapewniamy, że anonimowość naszego rozmówcy zostanie zachowana

- to znaczy jego opinie nie pojawią się w kontekście żadnych jego danych.

Po zakończeniu wywiadu dziękujemy rozmówcy za jego pomoc i czas.

Ogólna charakterystyka techniki

Wywiad kwestionariuszowy jest swoista rozmowa przeprowadzana w sposób wysoce

sformalizowany. Technika ta charakteryzuje się kilkoma podstawowymi dyrektywami,

których spełnienie jest warunkiem koniecznym

* Badanie powinno być przeprowadzone w sposób bezpośredni, czyli wymaga ono

interakcji badacz - respondent. Obie strony musza być fizycznie obecne w fazie

jego realizacji. Rozmowa telefoniczna nie jest wywiadem, gdy rozmówcy jedynie

się słyszą. Brak fizycznego kontaktu z respondentem uniemożliwia obserwacje np.

zachowań niewerbalnych respondenta.

* Kwestionariusz ankiety z wydrukowanymi pytaniami jest podstawa

przeprowadzenia rozmowy. Ankieter jest zobowiązany ściśle przestrzegać formuły

pytań oraz ich kolejności. Formularz kwestionariusza jest identyczny

dla wszystkich respondentów.

*Rozmowa powinna byś przeprowadzona w sposób indywidualny jedynie z osoba,

z która przeprowadza się wywiad. Jeden ankieter rozmawia z jednym

respondentem, niedopuszczalne są sytuacje, gdy w wywiadzie biorą udział osoby

trzecie (w tej sferze istnieją pewne odstępstwa, jeżeli metodologia badania

wymaga inaczej).

Kwestionariusz i materiały pomocnicze

Kwestionariusz

Podobnie jak technika ankiety, wywiad kwestionariuszowy opiera się

na standaryzowanym kwestionariuszu. W jego skład mogą wchodzić zarówno pytania

zamknięte, otwarte jak i półotwarte. O ile ankieta powinna być w miarę możliwości prosta

i krótka, to arkusz kwestionariusza wywiadu może być bardziej złożony. Warto

przypomnieć, że w technice ankiety arkusz nie powinien być zbyt długi, a pytania

powinny być ułożone jak najprościej (z przewaga zamkniętych). Jednym z powodów

takiego postępowania jest faktyczny brak możliwości dokładnego wytłumaczenia

respondentom szczegółów badania, jak i kontroli jego wypełnienia. Wywiad

kwestionariuszowy pod tym względem stwarza całkiem nowe możliwości. Arkusz

kwestionariusza trafia wyłączenie do rak ankietera - osoby dobrze przeszkolonej,

znającej intencje i sens pytań. W takiej sytuacji można pokusić się o poruszanie tematów

bardziej złożonych oraz zastosowanie pytań otwartych i półotwartych. Obecność

ankietera zmniejsza ilość nietrafnych odpowiedzi, niezrozumienia treści pytań oraz

ogranicza braki odpowiedzi. Ankieter zawsze może wytłumaczyć, czy powtórzyć jakaś

kwestie.

Technika wywiadu kwestionariuszowego jest dobra technika do badania postaw i opinii.

Istnieje jednak szereg niebezpieczeństw, które mogą wpłynąć na nieprawidłowe

przeprowadzenie badania. W przeciwieństwie do techniki ankiety, gdzie rola badacza jest

zbudowanie jak najlepszego kwestionariusza i rozdanie go respondentom (pomijam

tu cała metodologiczna stronę organizacji projektu), w przypadku wywiadu należy brać

pod uwagę także relacje interpersonalna badacz - respondent. Prowadzenie badania

bezpośrednio z ankietowanym stwarza zupełnie nowe możliwości, ale także i problemy.

Warto zapoznać się z nimi.

Przykład: Kwestionariusz wywiadu z dorastającymi chłopcami  [Żródło: Bandura A., Walters R.H. - Agresja w okresie dorastania. Warszawa 1968, PWN].  Cytowane niżej fragmenty ukazują szczegółowe tematy rozmów ukierunkowanych na poznanie przejawów i uwarunkowań zachowań agresywnych. 1.Czy mieszkałeś przez całe życie razem z rodzicami ?    a. (Jeśli nie) Jak do tego doszło?    b. Przez jak długi okres przebywałeś z dala od domu (od ojca, od matki)?    c. Czy mieszkałeś kiedykolwiek oddzielnie od któregoś z rodziców (Przez jak długi okres?) 2. Do jakich szkół podstawowych uczęszczałeś?     a. Do jakich szkół średnich? 3.Jakie jest Twoje zdanie o szkole (średniej) do której uczęszczałeś? Jak ci się a niej wiedzie ?    a. Jakie dostajesz stopnie?     b. Czy miałeś kiedykolwiek ochotę przenieść się do innej szkoły?    c. A jeśli chodzi o twoich nauczycieli co o nich sądzisz?    d. Czy odnosisz wrażenie, że nauczyciele w szkole średniej chcą ci pomóc? (Dlaczego tak sądzisz)?    e. Czy są wśród nauczycieli tacy, których szczególnie nie lubisz i z którymi nie potrafisz ułożyć współpracy? (Czego u nich nie lubisz?)    f. Czy spotkałeś się z takimi nauczycielami, z którymi naprawdę lubiłeś współpracować (Jaki ich cechy podobały ci się ?) 4.Jeśli nie lubisz jakiegoś nauczyciela, to czy starasz się na mim odegrać? (W jaki sposób? Jak często?)    a. Kiedy ostatni raz wściekłeś się na nauczyciela ? (Co wtedy zrobiłeś) ?    b. Czy uderzyłeś kiedykolwiek, albo rzuciłeś w nauczyciela jakimś przedmiotem? (Jak często?)    c. Czy trzaskałeś ze złości drzwiami, pulpitami, itp.? (Jak często?)    d. Czy obrzucałeś nauczyciela wyzwiskami, "odszczekiwałeś się" im?    e. Jak często zdarza ci się wściec na nauczyciela?    f. Jaki jest, twoim zdaniem, najlepszy sposób postępowania z nauczycielem, którego się nie lubi?    g. Czy zdarzyło ci się kiedykolwiek przenieść do innej klasy tylko dlatego, że nie lubiłeś nauczyciela?     h. Kiedy zrobisz coś, czym dokuczysz nauczycielowi, jak się później czujesz? (Czy po prostu zapominasz o tym? Czy też raczej starasz się jakoś to naprawić? 5. Przypuśćmy, że jakiś chłopak zrobi ci wyjątkowo złośliwy kawał. W jaki sposób rewanżujesz mu się za to? (Czy mógłbyś przytoczyć kilka przykładów?)    a. Jaki jest, twoim zdaniem, najlepszy sposób postępowania z chłopcem, który sprawił ci kłopoty? (Przypuśćmy, że zrobił to naumyślnie). W trakcie wywiadu zadaniem respondenta jest udzielanie odpowiedzi. Pozostałe czynności - zadawanie pytań, kontrolowanie kolejności ich występowania i czasu, notowanie wypowiedzi - wykonuje osoba prowadząca wywiad. Badany nie widzi pytań, ale odstępuje się od tej zasady jeśli pytanie jest złożone i wymaga np. dokonania wyboru spośród wielu możliwości. Respondentowi ułatwia się wtedy zadanie podając mu (najlepiej na odrębnej kartce) zestaw odpowiedzi z prośbą o samodzielne ich przeczytanie i dokonanie wyboru. Zabieg taki bywa stosowany gdy np. interesuje nas, co dana osoba ceni, jakie są jej wartości.

---