Polityka gospodarcza, 27. 11. 2008 - wykład

Transformacja ustrojowa.

Upadek ZSRR stworzył polityczne warunki do rozpoczęcia zasadniczych reform systemowych obejmujących też transformację ustroju społeczno-ekonomicznego.

W toku transformacji następuje demontaż instytucji i mechanizmów systemu realnego socjalizmu oraz jego odmian hybrydowych.

Tworzy się warunki umożliwiające odbudowę systemu regulacji rynkowej, a także dokonuje się przekształceń własnościowych, Sytuacja społeczno-gospodarcza krajów Europy Środkowej po 1989 roku narzuciła konieczność podjęcia w ramach polityki ekonomicznej działań stabilizacyjnych, bez których wprowadzenie nowych mechanizmów gospodarki rynkowej było mało realne (zalecenia Międzynarodowego Funduszu Walutowego).

W transformacji zarysowała się triada kierunków reform:

1. stabilizacja

2. liberalizacja

3. prywatyzacja

Ponadto zarysowały się dwa podejścia w kwestii przemian pod względem tempa reform:

1. terapia szokowa (zmiany jednorazowe)

2. terapia gradualistyczna (zmiany rozłożone w czasie)

Transformacja ustrojowa w Rosji

W Rosji zastosowano terapię szokową. Stiglitz nazywa ją podejściem bolszewickim. Nie przyniosła sukcesu gospodarczego, podważyła zaufanie do państwa, demokracji i reform, opierała się na grabieży majątku narodowego.

Do podstawowych efektów transformacji ustrojowej w krajach realnego socjalizmu zalicza się przejście do systemu regulacji rynkowej i dekolektywizmu wielkich obszarów. Wiązało się to z wysokimi kosztami, spadkiem produkcji, wzrostem bezrobocia, rozwarstwieniem społecznych i ubóstwem.

Transformacja ustrojowa w Polsce.

Mazowiecki:

• ograniczenie urzędowego regulowania cen

• podjęcie działań w celu zmniejszenia wydatków budżetowych

• ograniczenie dotacji dla deficytowych przedsiębiorstw

• zmniejszenie zakresu inwestycji

• zahamowanie dynamiki płac

• osłabienie stopni indeksacji wynagrodzeń

We wrześniu 1989 roku rząd przedłożył założenia polityki ekonomicznej - Plan Balcerowicza:

• przywrócenie równowagi rynkowej

• walka z inflacją

• otwarcie gospodarki Polski

Dzięki współpracy z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym uzyskano fundusze stabilizacyjne, szereg gwarancji kredytowych i wydłużenie czasu spłaty zadłużenia.

W roku 1990 dominowały podobne cele,, głównie zdławienie inflacji i dążenie do równowagi rynkowej.

Narzędzia:

• polityka pieniężna służąca ograniczeniu popytu

• w celu zmniejszenia płac zastosowano wysokie opodatkowanie przyrosty wynagrodzeń

• dewaluacja waluty (w stosunku do walut wymienialnych)

Ceny.

Do 20 % ograniczono ceny regulowane przez państwo - uwolniono ceny, co spowodowało skokowy wzrost cen.

+ stopa inflacji zmalała z 3-cyfrowej do 2-cyfrowej

+ doprowadzono do zrównoważenia rynku

- nastąpiło obniżenie produkcji krajowej

W lipcu 1990 r. sejm przyjął ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i powołał Ministerstwo Przekształceń Własnościowych.

1991 - 1993 - Plan 3-letni - wedle tego planu prowadzono ostrożną politykę budżetową i pieniężną. Zreformowano system podatkowy, wprowadzono podatek VAT i PIT.

Stopa inflacji przekroczyła zakładany poziom. Zauważono spadkowe tendencje produkcji i zmniejszenie eksportu.

Rząd zdewaluował Złotego: odstąpiono od stałego kursu walutowego - stopniowo go obniżając (pełzająca dewaluacja w celu pobudzenia eksportu)

Pozytywnym efektem było utrwalenie równowagi na rynku.

Kolejne rządy kontynuowały politykę stabilizacyjną.

Po 1995 roku w związku z recesją złagodzono restrykcyjną politykę gospodarczą.

Rząd Bieleckiego ponownie zaostrzył działania stabilizacyjne:

• ograniczenie dotacji dla przemysłu węglowego

• podwyżki cen gazu i energii elektrycznej

• restrykcyjna polityka fiskalna i monetarna

• ograniczenie inwestycji

• zmniejszone kredytowanie sektora publicznego

W 1997 roku Konstytucja wprowadziła zasadę niezależności Banku Centralnego (NBP) od rządu. Prowadzenie polityki pieniężnej powierzono Radzie Polityki Pieniężnej.

Proces transformacji ustrojowej zakończył się w 2004 r.

Formy przekształceń własnościowych:

1. prywatyzacja (pośrednia - kapitałowa, bezpośrednia - likwidacyjna)

2. program powszechnej prywatyzacji - PPP

3. program komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych

4. stabilizacja, restrukturyzacja, prywatyzacja - SRP

5. prywatyzacja założycielska

6. reprywatyzacja

Ad. 1. Prywatyzacja odbywa się z wykorzystaniem następujących procedur:

1. prywatyzacja pośrednia, czyli komercjalizacja - przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w celu prywatyzacji pośredniej poprzez sprzedaż akcji lub udziałów

2. prywatyzacja bezpośrednia - rozporządzanie majątkiem przedsiębiorstwa w celu jego sprzedaży (dotyczy małych i średnich przedsiębiorstw)

3. likwidacja przedsiębiorstw państwowych gospodarstw rolnych przez włączenie ich majątków do własności rolnej skarbu państwa

Ad. 2. PPP - kompleksowy program prywatyzacji dużych przedsiębiorstw

Ad. 3. Komercjalizacja - celem jest zapewnienie równych szans wszystkim podmiotom gospodarki narodowej w okresie przejścia.

Ad. 4. SRP - dotyczy przedsiębiorstw o złej kondycji finansowej, program inspirowany przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

Ad. 5. Prywatyzacja założycielska - tworzenie nowych prywatnych podmiotów gospodarki

Ad. 6. Reprywatyzacja - mamy opóźnienia…

GREEN FIELDS - inwestycje od podstaw, najbardziej pożądane

Regulowanie rynku pracy.

Polityka zatrudnienia - czynne oddziaływanie państwa na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki oraz godzenia interesów pracowników i pracodawców.

Pierwsza ustawa dotycząca rynku pracy:

• Anglia, „The Moral And Health Act ”, regulowała :
  - czas pracy,
  - dolną granicę wieku,
  - ochronę życia i zdrowia dzieci i nieletnich pracowników
  - MOP - problem zatrudnienia i bezrobocia,
  - wiek produkcyjny,
  - zatrudnieni, bezrobotni, nieaktywni zawodowo,
  - zasoby siły roboczej, podaż pracy

Dwie funkcje polityki zatrudnienia:

• Społeczna - rozwój społeczny

• Ekonomiczna - rozwój gospodarczy

Zadania polityki zatrudnienia:

• Regulacja bezrobocia,

• Likwidacja ubóstwa,

• Wypełnienie luki zatrudnienia,

• Oddziaływanie an decyzje…(?)

Bezrobocie

Bezrobotny - pozostaje bez pracy, poszukuje pracy.

Bezrobocie:
- frykcyjne,
- strukturalne,
- nieefektywnego popytu

Aktywna polityka zatrudnienia - zmniejszenie bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego oraz kształcenie zawodowe.

Polityka pełnego zatrudnienia (realny socjalizm) - przerost zatrudnienia - bezrobocie ukryte

Polityka kształcenia:
- w sposób wąski,
- w sposób bardziej ogólny

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej: koncepcja gospodarki wolnorynkowej z nowoczesnym systemem zabezpieczeń społecznych. Rozwijała się w latach 40. XX wieku w RFN. Wg. Tej koncepcji polityka ekonomiczna państwa powinna być umiarkowana. Państwo powinno akcentować politykę pieniężno - kredytową. Powinno nastawić się na politykę antyinflacyjna i antymonopolową.

W koncepcji tej istniały 4 rodzaje interwencjonizmu państwowego:

1. Zachowawczy - utrwala istniejące struktury gospodarcze

2. Dostosowawczy - różnego rodzaju programy restrukturyzacyjne

3. Niezgodny z rynkiem - administracyjne ustalanie cen

4. Zgodny z rynkiem - stosowanie (?) cen i ustalanie kursu walut

Polityka pieniężna

Bank centralny:

- bank emisyjny

- bank banków

- bank państwa

EBC - Europejski Bank Centralny

Istota i funkcje polityki pieniężnej: Jest jedną z najważniejszych dziedzin polityki ekonomicznej. Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Instytucja, która odpowiada za tę politykę to Bank Centralny.

Funkcje banku centralnego:

1. Emisyjna - wprowadzanie do obiegu pieniądza gotówkowego

2. Bank banków - sprawuje nadzór nad innymi bankami, ostatnia instancja kredytowa dla innych banków, bankier banków komercyjnych.

3. Bank państwa - kontroluje podaż pieniądza, czasem finansuje deficyt budżetowy, w Polsce w następstwie konstytucji z 97 roku zabrania się pokrywania deficytu budżetowego z kredytu z banku centralnego.

Bank centralny jako agencja rządowa posiada dużą niezależność, argumenty za tym:

1. Poddanie presji politycznej utrudniałoby wspieranie stabilności poziomu cen, zwiększając tendencje proinflacyjne.

2. Procesy polityczne w krajach demokratycznych prowadzą do tzw. cyklu politycznego, przed wyborami „kiełbasa wyborcza”

3. Kontrolowanie polityki pieniężnej jest zbyt ważne by zostawić to w rękach polityków.

Polityka pieniężna jako instrument realizacji polityki gospodarczej wspiera takie cele jak:

1. Wysoki poziom zatrudnienia

2. Wzrost gospodarczy

3. Stabilność cen

4. Stabilność stóp procentowych

5. Stabilność rynków finansowych

6. Stabilność kursów walut

Musi dokonać wyboru, który cel jest najważniejszy w danej chwili.

W strefie euro głównym celem polityki pieniężnej jest stabilność cen.

EBC wspiera takie cele jak:

- wzrost gospodarczy

- wysoki poziom zatrudnienia

Robi to tak by nie podważyć głównego celu, zasada neutralności pieniądza w długim okresie.

Polityka pieniężna nastawiana na stabilność cen powoduje określone skutki:

- negatywny szok popytowy - spadek popytu zewnętrznego na skutek realnego wzrostu kursu walutowego prowadzi do obniżenia poziomu cen, zmniejszenia poziomu produkcji, wzrostu bezrobocia,
- szok podażowy - np. przy wzroście cen ropy naftowej wzrost ogólnego poziomu cen, wzrost kosztów, zmniejszenie produkcji

Przy szoku podażowym bank może:

1. Próbować utrzymać poziom produkcji przez ekspansywna politykę monetarną

2. Restrykcyjna polityka monetarna, pieniądz trudno dostępny, drogi, zmniejszenie produkcji, pogłębia się spadek produkcji

3. Neutralna polityka pieniężna, stabilizacyjna rola polityki pieniężnej zależy od natury szoków: jeżeli szok popytowy to zadaniem polityki pieniężnej jest stabilizowanie cen, produkcji i pełne zatrudnienie; przy podażowym bardzo ważne jest by polityka pieniężna wpływała na stabilność cen w średnim okresie
   

Bank centralny dysponuje narzędziami, dzięki którym pośrednio i po pewnym czasie może wpływać na realizację celów polityki pieniężnej.

Bank wyznacza cele operacyjne takie jak:

1. Ściśle zdefiniowany poziom bazy monetarnej,

2. Pożądana, krótkoterminowa stopa procentowa,
   

Wśród zmiennych odgrywających role celów pośrednich wymienia się:

1. podaż pieniądza

2. Stopę procentową

3. Kurs walutowy

4. Nominalny PKB

5. Prognozy inflacji.

W zależności od przyjętego celu pośredniego możliwe są następujące strategie:

1. Strategia monetarna

2. Oddziaływanie na stopę procentową

3. Oddziaływanie na kurs walutowy

4. Wywieranie wpływu na dochód nominalny

5. Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego.

Ad 1.
Celem pośrednim jest podaż pieniądza. Bank centralny usiłuje dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz próbuje spowodować, aby wzrost cen odpowiadał celowi inflacyjnemu polityki pieniężnej
To podejście zawdzięczamy monetarystom, którzy twierdzili, że podaż pieniądza to główny wyznacznik wahań poziomych działalności gospodarczej. W danym okresie wydatki ogółem powinny być równe ilości pieniądza pomnożonej przez szybkość obiegu.
M x V = P x Q
V - w krótkim okresie jest stałe.
Zapewniają, że bank centralny poprzez zarządzanie podażą rezerw bankowych może kontrolować wzrost ilości pieniądza.
W literaturze można spotkać wiele definicji ilości pieniądza w obiegu:

1. W wąskim rozumieniu - ilość pieniądza M1 - agregat pieniężny; M1 - gotówka powiększona o depozyty płatne na żądanie.

2. Poza gotówka i depozytami dodaje się quasi pieniądze (niby pieniądz), różne substytuty pieniądza. M2 = M1 + depozyty terminowe (banków komercyjnych)
   M3 = M2 + depozyty terminowe innych niebankowych instytucji finansowych

Bank centralny może oddziaływać na podaż pieniądza bezpośrednio poprzez kontrolę bazy ,monetarnej i pośrednio poprzez oddziaływanie bezpośrednie na stopę procentową.

Baza monetarna to zasób pieniądza wielkiej mocy - w skład bazy monetarnej wchodzi gotówka w obiegu poza bankowym oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych.

Podaż pieniądza jest powiązana z bazą monetarną za pośrednictwem mnożnika kreacji pieniądza (wielkość zmiany ilości pieniądza wywołana zmianą bazy monetarnej o jednostki.

Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna
Nie jest to wielkość stała.

Mnożnik kreacji pieniądza zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych oraz preferencji ludności co do form pieniądza. Mnożnik jest tym większy im mniejsza jest przewidywana stopa rezerw gotówkowych.

Bank centralny kontroluje bazę monetarną poprzez operacje otwartego rynku. Na wysokość mnożnika ma wpływ stopa rezerw obowiązkowych oraz stopa dyskontowa.

Ad 2.

Operowanie zmianami stopy procentowej.

Stopa procentowa jest płacona przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającym, którzy zdeponowali swój kapitał w banku.

Stopa procentowa może spełniać dwie funkcje:

1. Wskaźnik informatora(?)

2. Bodźcowa - może mieć wpływ na zachowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

Popyt:

• Transakcyjny

• Przezornościowy →
  strategia portfela

• Spekulacyjny →
  ↓

Inwestor powinien lokować aktywa (?)

Instrumenty:

• Pośrednie - stopa dyskontowa (stopa po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym), operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe

• Administracyjne

Operacje otwartego rynku polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych.

Sprzedaje - wyciąga pieniądz - zmniejsza się baza monetarna

Kupuje - zwiększa się baza monetarna

Eurosystem ma do dyspozycji 5 instrumentów, za pomocą których przeprowadza operacje otwartego rynku:

1. Transakcje odwracalne

2. Transakcje bezwarunkowe

3. Emisja certyfikatów dłużnych

4. Stopy walutowe

5. Depozyty bezterminowe

EBC, trzy procedury:

1. Przetargi standardowe

2. Przetargi szybkie

3. Przetargi bilateralne

Podział ze względu na cele, wyróżnia się :

1. Podstawowe operacje refinansujące

2. Operacje dostrajające

3. Operacje strukturalne

Miękka - ekspansywna - obniżenie stopy dyskontowej, skupuje papiery wartościowe (?)

Twarda - restrykcyjna

Koordynację systemu pieniężnego początkowo zapewniał Komitet Gubernatorów Banków Centralnych . W latach 79 - 98 koordynuje on europejski system walutowy. Kraje należące do unii walutowej utraciły niezależność w dziedzinie monetarnej.

---