Operator maszyn górniczych

Kod klasyfikacji: 8111

Rozdział klasyfikacji: Przemysł wydobywczy, ciężki, elektryka i elektronika

Klasa klasyfikacji: Górnictwo i kopalnictwo

Zadania i czynności

Operatorów maszyn górniczych można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Do pierwszej - zalicza się operatorów obsługujących maszyny w kopalnianych podziemnych: kombajnistów kombajnów ścianowych i chodnikowych, operatorów sekcji zmechanizowanych obudów ścianowych, operatorów hydromonitorów i sygnalistów szybowych. Do drugiej grupy należą operatorzy ciężkiego sprzętu górniczego zatrudnieni w kopalniach odkrywkowych: operatorzy koparek, zwałowarek i maszyn torfowych, jak również wspomniani wyżej operatorzy hydromonitorów.

Kombajniści ścianowi i chodnikowi zaczynają pracę od sprawdzenia stanu technicznego kombajnu. Przed jego włączeniem kontrolują noże organu urabiającego, kable zasilające, podłączenie wody, itd. Uruchomienie kombajnu następuje dopiero po otrzymaniu sygnału od przodowego o możliwości rozruchu maszyny. Najpierw kombajnista otwiera zawór wody (za pomocą specjalnej dźwigni), która chłodzi silniki i organy urabiające. Następnie włącza silniki (specjalnym przyciskiem umieszczonym na pulpicie sterowniczym) i elektryczne lampy oświetleniowe, które pozwalają na obserwację organu urabiającego podczas pracy. Naciśnięcie przycisku „włączenie” uruchamia dźwiękowy sygnał ostrzegawczy, a dopiero po 8 - 9 sekundach zaczynają pracować kolejno dwa silniki i organy urabiające. Kombajn ścianowy ustawiony jest na przenośniku zgrzebłowym, który posuwa go wzdłuż ściany węgla (przenośnik uruchamiają operatorzy przenośników). Po zebraniu warstwy węgla organem urabiającym kombajnista pomaga przodowemu w przekładce przenośnika - przesuwają go bliżej ściany węgla a następnie cała procedura uruchamiania i pracy kombajnu zaczyna się od początku.

Ponadto kombajniści na bieżąco konserwują maszynę na której pracują, czasem wykonują drobne naprawy, przeglądy (np. wymianę zużytych noży, utrzymanie w sprawności układu zraszania urobku).

W ślad za posuwającym się kombajnem postępują operatorzy sekcji zmechanizowanych obudów ścianowych. Sekcja zapewnia osłonięcie i podparcie stropu wyrobiska eksploatacyjnego w ślad za posuwającym się wzdłuż czoła przodka kombajnem urabiającym węgiel w ścianie. Operator sekcji, posługując się specjalnym pulpitem sterowniczym, otwiera i zamyka odpowiednie zawory hydrauliczne, co powoduje opuszczanie się stropnic i przesuwanie całej sekcji w stronę czoła wyrobiska ścianowego (wraz z przenośnikiem), a następnie podniesienie stropnic i podparcie stropu wyrobiska. Podczas pracy operator dokładnie sprawdza sprawność i szczelność elementów hydrauliki.

Obsługa hydromonitora polega na sterowaniu dyszą tego urządzenia, wypływająca z dyszy woda pod dużym ciśnieniem urabia węgiel (odrywa jego części od calizny ) i transportuje urobek do zbiornika zbiorczego.

Sygnalista szybowy wykonuje prace polegające na obsłudze nadszybi i podszybi szybów wydobywczych, zjazdowych i pomocniczych wyposażonych w urządzenia wyciągowe, które zapewniają niezawodny i bezpieczny transport pionowy ludzi, urobku i różnego rodzaju materiałów, maszyn i urządzeń. Obsługa ta polega na informowaniu operatora maszyny wyciągowej o możliwości zjazdu lub wyjazdu maszyny wyciągowej. Informowanie polega na uruchamianiu sygnalizacji świetlnej i dźwiękowej - włączanej ręcznie za pomocą specjalnych drążków - a także przez rozmowy telefoniczne. Do zadań sygnalisty szybowego należy też opuszczanie ( za pomocą specjalnej dźwigni podestu szybowego) oraz otwieranie ręczne drzwi szybowych. Uruchamia też, korzystając ze specjalnego pulpitu sterowniczego urządzenie zwane .’zapychakiem”, które zaczepione o pełny wóz kopalniany z węglem, powoduje jego przesunięcie a następnie wepchnięcie go do klatki wyciągowej. Wejście i wyjście górników z klatki szybowej podczas jazdy w szybie odbywa się wyłącznie na wyraźne polecenie sygnalisty szybowego.

Operator koparki wielonaczyniowej wykonuje prace związane z eksploatacją i ładowaniem na środki transportu (samochody, wagony) łatwo urabialnych kopalin (piasku, węgla brunatnego ) w górnictwie odkrywkowym. Ponadto wykonuje prace związane z udostępnieniem pokładów do ich wybierania ( zdejmowanie zewnętrznej warstwy ziemi oraz rozluźnionej skały w celu dotarcia do pokładu węgla ). Wraz ze swoimi pomocnikami (pomocnicy operatora koparki) prowadzą również bieżące naprawy i przeglądy koparki wielonaczyniowej oraz kontrolują właściwe działanie urządzeń i zespołów maszyny.

Operator maszyn torfowych obsługuje maszyny na torfowiskach do prac powierzchniowych przy eksploatacji torfu (koparki, frezarki, spycharki ) oraz maszyny do głębinowej eksploatacji torfu (wycinarki, koparki łyżkowe i szuflowe ). Operator ten usuwa drobne usterki podczas pracy maszyn oraz przeprowadza okresowe przeglądy techniczne.

Operator zwałowarki zatrudniony jest w kopalnianych wyrobiskach odkrywkowych i wykonuje prace związane ze zdejmowaniem nadkładu i lokowaniem jej w wolnych, pustych miejscach w odkrywce. Prowadzi również bieżące naprawy i przeglądy zwałowarki oraz kontroluje właściwe działanie urządzeń i zespołów maszyny.

Powyższe maszyny (a są to maszyny bardzo duże) obsługuje się za pomocą odpowiednich pulpitów sterowniczych, z dużą ilością przycisków i przełączników. Sterowanie odbywa się z wykorzystaniem sygnalizacji dźwiękowej oraz komunikacji telefonicznej. Wykonuje je zespół osób ( główny operator maszyny oraz jego pomocnicy ).

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Operatorzy maszyn górniczych pracują na powierzchni w wyrobiskach kopalń odkrywkowych lub pod ziemią w kopalniach głębinowych. W pierwszym przypadku wykonują swoje zadania i czynności na wolnym powietrzu w różnych warunkach atmosferycznych: zmiennej temperaturze i dużej wilgotności powietrza, w warunkach znacznego zapylenia i zanieczyszczenia powietrza pyłami, w dużym hałasie i wibracjach, przy niedostatecznym oświetleniu i ograniczonej widoczności. Podczas pracy operator styka się z wieloma zagrożeniami. Należą do nich: ruchome części maszyn, woda pod ciśnieniem, przemieszczające się maszyny i urządzenia. W związku z tym występuje zwiększone ryzyko wypadków przy pracy (wypadki typu urazowego) oraz skłonność do zapadania na choroby zawodowe związane z warunkami pracy (choroby reumatyczne, przewlekłe zapalenia oskrzeli, przewlekłe choroby narządu ruchu, pylice płuc, uszkodzenia słuchu).

W kopalniach głębinowych dodatkowym utrudnieniem jest znaczne zapylenie powietrza i w związku z tym ograniczone oświetlenia miejsca pracy, a ponadto możliwość uaktywnienia się zagrożeń naturalnych : opad skał ze stropu lub ociosu, zawał tąpnięcie, możliwość wdarcia się wody, wybuch metanu itd.

warunki społeczne

Operatorzy maszyn górniczych pracują z reguły w zespołach dwuosobowych z tzw. pomocnikami operatora wykonującego prace pomocnicze (dotyczy to szczególnie obsługi dużych maszyn górniczych - np. kombajnu ). W kopalniach odkrywkowych węgla brunatnego ze względu na duże rozmiary operatorzy pracują w zespołach kilkuosobowych (operator plus kilku pomocników). Na czele zespołu stoi doświadczony główny operator maszyny który kieruje pracą tego zespołu. Pomocnicy operatora wykonują ściśle jego polecenia, dotyczące obsługi maszyny w kopalni odkrywkowej. Reszta pracowników współpracujących z tymi zespołami, to górnicy pracujący w odkrywce. Kontakty między nimi podczas pracy są bardzo częste. Pracownicy porozumiewają się ustnie, często też korzystają z telefonu lub sygnalizacji dźwiękowej.

warunki organizacyjne

Czas pracy w kopalniach podziemnych (od momentu wejścia do klatki szybowej do momentu powrotu na powierzchnię ) wynosi około 7,5 godziny, a czas przebywania na stanowisku pracy przeważnie nie przekracza 6 godzin; w kopalniach odkrywkowych czas pracy wynosi około 7,5 godziny. Operatorzy pracują w systemie zmianowym (zarówno w dzień, jak i w nocy). Z reguły pełnią rolę podwładnego. Ich praca jest ściśle nadzorowana. Czynności związane z obsługą maszyn i urządzeń powtarzają się cyklicznie. Operatorów maszyn górniczych podziemnych i odkrywkowych kopalń węgla obowiązuje noszenie odzieży ochronnej, a szczególnie hełmów oraz środków ochrony osobistej (pochłaniaczy, masek przeciwpyłowych). Pracownicy ci nie pracują w dni wolne od pracy tj. soboty oraz w niedziele i święta. Praca w tym zawodzie łączy się z odpowiedzialnością za wyposażenie i maszyny oraz urządzenia i w przypadku niezgodnej z przepisami obsługi, może się wiązać z możliwością odbioru prawa do wykonywania tego zawodu.

Wymagania psychologiczne

Wszyscy operatorzy maszyn górniczych powinni charakteryzować się odpowiednimi predyspozycjami psychofizycznymi i w tym zakresie przechodzą odpowiednie badania psychologiczne .

W zawodzie operatora maszyn górniczych, ze względu na wykonywanie czynności typowo operatorskich, konieczną jest dobra koordynacja wzrokowo - ruchowa.

Praca z urządzeniem czy maszyną w podziemiach kopalń, gdzie sztuczne oświetlenie jest niedostateczne i występuje hałas, wymaga od obsługującego spostrzegawczości i rozróżniania barw ( żeby nie był daltonistą ). Bardzo istotna w tym zawodzie jest ponadto zdolność koncentracji i podzielności uwagi a ponadto umiejętność współdziałania w zespole osób, z którymi pracuje .

Osoba obsługująca maszyny i urządzenia górnicze powinna posiadać zainteresowania i uzdolnienia techniczne oraz cechować się zdolnością do wykonywania obowiązków według ściśle określonych przepisów , reguł i procedur.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Przed pracownikiem stawia się wysokie wymagania zdrowotne. Duże znaczenie więc ma wysoka ogólna wydolność fizyczna, duża sprawność układu krążenia; układu oddechowego i mięśniowego; narządów równowagi oraz narządu słuchu i wzroku .

Przeciwwskazania do pracy w tym zawodzie są następujące :

- dla kandydatów na pracowników obsługi maszyn i urządzeń górniczych w podziemiu kopalń (niska sprawność fizyczna, wady wzroku i słuchu, ograniczona sprawność ruchowa kończyn dolnych i górnych, przewlekłe stany chorobowe układu krwionośnego i oddechowego, brak podzielności lub koncentracji uwagi, zaburzenia zmysłu równowagi ); -dla kandydatów na pracowników obsługi maszyn i urządzeń na powierzchni kopalń odkrywkowych ( duża wrażliwość na zmienne warunki atmosferyczne, mała odporność na choroby przeziębieniowe i dolegliwości spowodowane ruchem ciągnika lub maszyny, uczulenia na paliwo, smary i gazy spalinowe, daltonizm oraz lęk przestrzeni).

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Do pracy w charakterze operatorów maszyn górniczych przyjmowani są wyłącznie mężczyźni .Warunkiem podjęcia pracy jest ukończenie górniczej szkoły zawodowej) i kursu specjalistycznego organizowanego przez zakład pracy (kopalnię) , dotyczącego maszyny którą będzie obsługiwał. Kandydat do zawodu operatora przed rozpoczęciem nauki na kursie przechodzi obowiązkowe badania lekarskie i psychologiczne.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Możliwości awansu w zawodzie operatora maszyn górniczych są ograniczone i z reguły wiążą się z koniecznością podwyższenia wykształcenia do poziomu przynajmniej średniego oraz przejściem do pracy w zawodzie pokrewnym - górnik przodowy, niższy dozór.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

W zawodzie operatora maszyn górniczych mogą podjąć pracę osoby dorosłe w każdym przedziale wiekowym i bez względu na to, czy miały dłuższą przerwę w pracy czy też nie. Jednakże warunkiem jest dobry stan zdrowia i w związku z tym powinni przed przyjęciem do pracy przejść odpowiednie badania lekarskie i psychologiczne.

Polecana literatura

Operator maszyn górniczych, Klasyfikacja Zawodów i Specjalności,Tom III i V, Zeszyt 8.

Słownik Zawodów i Specjalności., Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej w Warszawie. Praca zbiorowa.

Czasopisma :

"Wiadomości Górnicze" - miesięcznik

"Przegląd Górniczy" - miesięcznik Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa.

"Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona ¦rodowiska w Górnictwie" - kwartalnik Wyższego Urzędu Górniczego.

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---