EPOS, Oświecenie

EPOS ( EPOPEJA, POEMAT HEROICZNY )

SYTUACJA GATUNKU

epos- gatunek utrwalony od czasów starożytnych
w dobie oświecenia epos, jako gatunek znalazł się w skomplikowanej sytuacji literackiej.
W drugiej połowie XVII w. - problematyka eposu jako punkt wyjścia sporu starożytników z nowożytnikami (podważył autorytet antyku)
Początek XVIII w. - nowa propozycja epiki wierszowanej.
marzenia o narodowej epopei ( podkreślającej prestiż literatury , jak i również rangę przeszłości narodowej)
utrata niepodległości- istotny czynnik określający sytuację gatunku w piśmiennictwie polskim
powstanie i rozwój nowych odmian literatury :

proza małe formy gatunkowe poemat heroikomiczny

rozwój odmian literatury spowodował, że epos stawał się gatunkiem „schodzonym” - umieszczony pomiędzy tradycja a nie zrealizowanym marzeniem.

TERMINOLOGIA

„wiersz bohatyrski” ( F.K Dmochowski „ Sztuka rymotwórcza”, F.Karpiński „O wymowie w prozie albo wierszu”)
„ poema” bądź późniejszym terminem „poemat”
„ poemat heroiczny” - wskazuje każdy epos, stosowany jednak najczęściej do określenia poematów klasycystycznych.

Autorzy drugiej poł. XVIII w. i pocz. XIX w. unikali nazewniczych deklaracji.
Stosowali zabiegi stylizacji w tytułach poematów (tytuły tworzone od nazw imiennych i miejscowości, np. „Lechiada” Woronicza, Stanislaida M.Molskiego .... )

PROBLEMY POETYKI GATUNKU

poetyka eposu- manifestowana przez rozprawy, „nauki poezji”, „sztuki rymotwórcze”
szacunek do tradycji i autorytetów (Arystoteles, , H.Blair ... )
„epopeja” - definiowano jako opowiadanie o ważnej i bohaterskiej sprawie, decydującej o losie narodu: jej przebieg ma ukazywać działanie sił nadprzyrodzonych. Najistotniejsze elementy poetyki gatunku to:

JEDNOŚĆ SPRAWY

jedność polegająca na tożsamości bohatera ( jest główna osobą epopei) albo jedności czasu.
W eposie czas można poszerzać „powieściami przytoczonymi” (nie rozciągają one czasu wątku głównego)
Jedność zarówno czasu jak i miejsca wiąże się z jednością akcji.
Problematyka czasu w kategorii „dawny - bliski”
J. Styczyński uważał, że odległość czasowa zakłada istotny warunek eposu
M.Buczyński (chcąc wywalczyć dla „Pułtawy Muśnickiego miano eposu) powołuje się na Arystotelesa, Horacego ... , twierdząc, że dawność sprawy nie jest ważnym atrybutem epopei.

BOHATER

Bohater powinien być wystawiony „podług idealnego wzoru” wg E.Słowackiego
F.K. Dmochowski żądał w epopei „ dziejów „bohatyra wielkiego” nieśmiertelnego przez cnotę i czyny.
Obyczaje bohatera - dobre, jednostajne, przyzwoite
Kreacja bohatera w kategoriach chwały i sławy
Między bohaterem epopei, a czytelnikiem ma zachodzić relacja „sławiciela” i „sławy bohatyrskiej” epopeja dzięki temu ma zachwycać

JEDNOŚĆ AKCJI

główny watek wyznaczony przez dzieje głównego bohatera musi stanowić podstawę fabuły
Epizody (watki poboczne) dopuszczalne po to, by urozmaicic watek główny
Wewnętrzna jedność - nastawienie na 1 przyczynę i 1 cel.

ZADZIWIENIE

MACHINA CUDOWNA

(wg L.Osińskiego) - istotą eposu jest cudowność zaczerpnięta z religii
(wg E. Słowackiego) - cudowność to religia i alegoria
(wg Korzeniowskiego) - na cudowność składa się religia (obejmuje istoty nieba i piekła), alegoria ( obejmuje personifikacje sił natury moralnej i materialnej) i fantastyczność(obejmuje istoty zrodzone z marzeń imaginacji poetów)
cudowność religijna i fantastyczna - przejęta z tradycji barokowej
problem: „ stosować mitologię pogańską , czy wierzenia chrześcijańskie „

STYL

AKTYWIZOWANE TRADYCJE EPOPEICZNE

na przełomie XVIII-XIX w. przedstawiciele nurtu klasycystycznego -choć bardziej cenili Homera, jednak więcej korzystali z Wergiliusza
„Wojna chocimska” Krasickiego-wzorzec eposu wergiliańskiego
poematy (Molskiego, Godebskiego, Tymowskiego, Świderskiego) -przypominały ludowe rapsody (wciąż nazywane eposem)
tradycja eposu tassowskiego i ariostycznego
tradycja jaka- buduje światy średniowieczno- fantastyczne („Grażyna”, „Jagiellonida”, „Zdobycie Kijowa” )
tradycja ariotystyczna- manifestuje dygresyjny tok narracyjny
wzorcem dla eposu klasycystycznego była „Henriada” Voltaire'a