Możliwość wspierania przedsięwzięć proekologicznych
w ramach Przedakcesyjnego Funduszu Unii Europejskiej ISPA
Polityka przedakcesyjna
Polska droga do Unii Europejskiej podporządkowana jest tzw. polityce przedakcesyjnej określającej zadania związane z dostosowaniem naszego prawodawstwa do norm unijnych. Komisja Europejska określiła swoje stanowisko w sprawie polityki przedakcesyjnej w dokumentach „Agenda 2000” oraz w „Partnerstwie dla Członkostwa”.
W pierwszym z nich m.in. zostały określone trzy instrumenty finansowe Unii Europejskiej mające wspierać konieczne dostosowania. Dwa fundusze PHARE i ISPA oraz program SAPARD mają nie tylko finansowo pomóc kandydatom w koniecznych działaniach, ale i przybliżyć im zasady uprawiania europejskiej polityki regionalnej, jak i stosowanie procedur obowiązujących w Unii Europejskiej.
Do pomocowych instrumentów finansowych UE zaliczamy:
zreformowany fundusz PHARE, który będzie wspierał proces przyjęcia ustawodawstwa Wspólnoty. Dzięki niemu pomoc zostanie skierowana w szczególności na budowę i wzmacniania administracji i instytucji w krajach kandydujących i stowarzyszonych oraz finansowanie regionalnych inwestycji spełniających wymagania prawodawstwa Wspólnoty. Przedsięwzięcia na rzecz ochrony środowiska mogą liczyć corocznie nawet do 50 mln euro z tego funduszu,
program SAPARD, którego celem będzie finansowanie modernizacji rolnictwa, rozwoju przemysłu rolno-spożywczego i rozwoju wsi,
fundusz ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession), będzie wspierał rozwój infrastruktury związanej z ochroną środowiska i infrastrukturę transportową.
Komisja Europejska będzie koordynować pomoc pochodzącą z unijnych funduszy z działaniami międzynarodowych instytucji finansowych w celu zagwarantowania spójności polityki przedakcesyjnej. Wnioskodawcy przygotowujący przedsięwzięcia uwzględniające założenia polityki będą mogli ubiegać się o pomoc tylko z jednego funduszu pomocowego.
Pomoc z funduszu ISPA (w części ochrony środowiska) skupi się na dostosowaniach związanych z zaopatrzeniem w wodę do picia i jej jakością, oczyszczaniem ścieków, ochroną atmosfery oraz gospodarką odpadami. Przedsięwzięcia, których nie dotyczy prawodawstwo Wspólnoty nie będą finansowane ze środków funduszu ISPA.
Komisja Europejska w dniu 20 lipca br. dokonała szacunkowego podziału pieniędzy z funduszu ISPA pomiędzy dziesięć kandydujących krajów do Unii Europejskiej. Alokacja dla 2000 roku dotyczyła 1040 mln Euro w cenach z 1999r. Przy podziale Komisja Europejska kierowała się obiektywnymi kryteriami: wielkością populacji danego kraju, wielkością terytorialną i PKB na głowę mieszkańca.
W celu zapewniania jak najlepszej jakości przygotowanych projektów oraz zagwarantowania elastycznego zarządzania pieniędzmi pochodzącymi z ISPA Komisja Europejska nie określiła sztywnych wielkości alokacji środków pomocowych.
Dla poszczególnych krajów wielkość pomocy kształtuje się następująco:
Bułgaria: 8.0% - 12.0% 83,2 mln EURO - 124,8 mln EURO
Republika Czeska: 5.5% - 8.0% 57,2 mln EURO - 83,2 mln EURO
Estonia: 2.0% - 3.5% 20,8 mln EURO - 36,4 mln EURO
Węgry: 7.0% - 10.0% 72,8 mln EURO - 104 mln EURO
Litwa: 4.0% - 6.0% 41,6 mln EURO - 62,4 mln EURO
Łotwa: 3.5% - 5.5% 36,4 mln EURO - 57,2 mln EURO
Polska: 30.0% - 37.0% 312 mln EURO - 384,8 mln EURO
Rumunia: 20.0% 26.0% 208 mln EURO - 270,4 mln EURO
Słowenia: 1.0% - 2.0% 10,4 mln EURO - 20,8 mln EURO
Słowacja: 3.5% - 5.5% 36,4 mln EURO - 57,2 mln EURO
Biorąc pod uwagę fakt, iż wielkość pomocy ma zostać podzielona na dwie równe części pomiędzy resorty ochrony środowiska i transportu, należy oczekiwać, że ekologiczne inwestycje w Polsce mogą uzyskać wsparcie w wysokości od 156 mln EURO do 192.4 mln EURO z funduszu ISPA w 2000 roku.
Znaczący wpływ na ochronę środowiska
Skala przedsięwzięć realizowanych w ramach Funduszu ISPA musi być wystarczająco duża, by realizacja projektu posiadała znaczący wpływ ekologiczny. Przyjęto więc, że całościowy koszt przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 milionów euro. Od tego warunku odstąpić można tylko w wyjątkowych i należycie uzasadnionych przypadkach.
Wkład finansowy Wspólnoty w ramach Programu ISPA może stanowić 75% wartości zaangażowanych środków publicznych. Komisja, w porozumieniu z Komitetem Zarządzającym ds. ISPA może zadecydować o podniesieniu tej wartości do poziomu 85%, jeśli przedsięwzięcia przyczynią się w sposób szczególny do realizacji generalnych celów funduszu ISPA. Wielkość wkładu finansowego Unii może również zostać ograniczona w przypadkach dofinansowywania pomocy zwrotnej lub konieczności szczególnego zabezpieczenia interesów Wspólnoty. Ograniczenie wkładu finansowego może nastąpić ze względu na:
dostępność współfinansowania ze źródeł krajowych,
zdolność przedsięwzięcia do generowania zysku,
odpowiednie zastosowanie zasady “zanieczyszczający płaci”.
Przez przedsięwzięcie zdolne do generowania zysku rozumiemy usługi, za które pobiera się opłaty lub inwestycje komercyjne w sektorze ochrony środowiska.
Zasady i kryteria wyboru przedsięwzięć
Wnioski o pomoc z funduszu ISPA składane będą przez kraje Beneficjentów do Komisji Europejskiej. Komisja dokona oceny przedsięwzięcia w kontekście jego spójności z kryteriami wyboru opisanymi poniżej. Dokument zatwierdzający przedsięwzięcie będzie określał wielkość pomocy oraz plan finansowy wraz ze wszystkimi postanowieniami i warunkami niezbędnymi do implementacji.
Przy wyborze będą brane pod uwagę m.in. następujące kryteria:
osiągnięte korzyści społeczne i ekonomiczne po realizacji przedsięwzięcia, w tym proporcjonalny udział środków prywatnych w budżecie przedsięwzięcia; ocena powinna być przeprowadzana w oparciu o analizę typu cost-benefit,
zabezpieczenie efektywnego zarządzania realizacją przedsięwzięcia,
zgodność z priorytetami zawartymi w “Partnerstwie dla Członkostwa”,
widoczny wkład przedsięwzięcia w realizację polityki Wspólnoty w dziedzinie ochrony środowiska,
Wybór i zatwierdzanie projektów do finansowania ze środków funduszu ISPA będzie dokonywany w oparciu o Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w UE, Partnerstwo dla Członkostwa oraz Narodową Strategię ISPA: sektor ochrony środowiska.
Procesowi wyboru przedsięwzięć będzie towarzyszył Komitet Zarządzający ds. ISPA składający się z reprezentantów wszystkich Państw Członkowskich, któremu przewodniczyć będzie przedstawiciel Komisji Europejskiej. Europejski Bank Inwestycyjny reprezentowany będzie przez wskazanego przedstawiciela bez prawa głosu.
Aplikacja o dofinansowanie z ISPA
Na krajach - Beneficjentach spoczywa odpowiedzialność dostarczenia wszelkich niezbędnych informacji określonych we wniosku o przyznanie środków, włączając w to studium wykonalności, ocenę wstępną (ex-ante) oraz wskazania rozważanych rozwiązań alternatywnych. Aplikacja o przyznanie środków musi zawierać m.in. następujące informacje:
wskazanie instytucji odpowiedzialnej za realizację przedsięwzięcia,
opis oraz charakter przedsięwzięcia,
koszt i lokalizację przedsięwzięcia,
harmonogram realizacji prac,
analizę społecznych kosztów i korzyści,
ocenę wpływu na środowisko zgodnie z zaleceniami dyrektywy 85/337/EEC,
wskazanie pozycji przedsięwzięcia na liście priorytetów Państwa zapisanych w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa,
zapewnienie zasad konkurencyjności i procedur przetargowych,
plan finansowy zawierający w miarę możliwości, informacje na temat samodzielności ekonomicznej przedsięwzięcia; całości finansowania, o jakie kraj-Beneficjent ubiega się ze środków ISPA.
zapewnienie efektywnego korzystania i utrzymania infrastruktury powstałej na skutek realizacji przedsięwzięcia.
Ponadto wniosek zawierać musi uzasadnienie, że przedsięwzięcie spełnia wymogi określone regulacją dotyczącą Funduszu ISPA oraz, że po zrealizowaniu projektu będą osiągnięte korzyści o charakterze średnioterminowym, ekonomicznym i społecznym adekwatne do angażowanych środków.
Zarządzanie i kontrola
Komisja wymaga ostatecznego ustanowienia, systemu zarządzania i kontroli do dnia 1 stycznia 2000r., a w żadnym wypadku nie później niż do dnia 1 stycznia 2002 roku. System zapewni:
sprawną realizację przedsięwzięć finansowanych ze środków funduszu ISPA zgodnie z praktyką zarządzania finansami,
podział funkcji zarządzania i kontroli,
wiarygodne odzwierciedlenie wydatków w systemie księgowym umożliwiające weryfikację.
Ponadto, kraje beneficjenci będą zobowiązani do regularnej kontroli przedsięwzięć finansowanych ze środków Unii pod kątem poprawności ich realizacji, prewencji i usuwania stwierdzonych nieprawidłowości oraz pokrywania ewentualnych strat wynikających z nieprawidłowości bądź zaniedbań. Oprócz regularnej kontroli przeprowadzanej przez instytucję odpowiedzialną za realizacją przedsięwzięć w kraju Beneficjenta, Komisja oraz Trybunał Obrachunkowy mogą przeprowadzać techniczny i finansowy audyt, włączając w to wyrywkowe sprawdzanie stanu realizacji i audyt końcowy.
Monitoring
Monitorowanie realizacji przedsięwzięcia powinno obywać się według ustalonych wspólnie procedur raportowania, kontroli i tworzenia komitetów monitorujących. Instrumentami monitoringu powinny być techniczne i finansowe wskaźniki, uwzględniające specyfikę przedsięwzięcia i jego cele. Wskaźniki powinny umożliwić określenie stopnia zaawansowania prac w stosunku do założonego harmonogramu prac.
Komisja wraz z krajem-Beneficjentem powinny wspólnie ustanowić komitety monitorujące, w których skład wchodzić będą pełnomocnicy obu stron oraz - w uzasadnionych przypadkach - przedstawiciele Europejskiego Banku Inwestycyjnego, a także przedstawiciele władz lokalnych, regionalnych oraz przedsiębiorstw prywatnych odpowiedzialnych za realizację.
Instytucje odpowiedzialne za przedsięwzięcie będą zobowiązane do przedstawiania Komisji raportów z postępów prac w ciągu trzech miesięcy od zakończenia każdego pełnego roku wdrażania przedsięwzięcia. Raport końcowy powinien zostać przedstawiony Komisji najpóźniej po sześciu miesiącach od zakończenia inwestycji.
Rezultaty monitoringu oraz ocena członków komitetu monitorującego mogą doprowadzić do zmian w wielkości udzielanych środków i warunkach ich przyznania oraz harmonogramach finansowych, o ile kraj - Beneficjent zgłosi taką propozycję. Zadaniem Komisji będzie zdefiniowanie zakresu ewentualnych zmian z uwzględnieniem ich znaczenia i charakteru.
Komisja będzie przedstawiać Parlamentowi Europejskiemu, Trybunałowi Obrachunkowemu, Komitetowi Społeczno-Gospodarczemu i Komitetowi Regionalnemu roczne sprawozdania na temat pomocy Wspólnoty udzielanej w ramach funduszu ISPA, z prośbą o ocenę i opinię.
Kraj - Beneficjent zobowiązany będzie do nadania przedsięwzięciom odpowiedniego wymiaru społecznego. Polityka informacyjna musi uwzględniać:
zaznajomienie opinii publicznej o wkładzie i roli Wspólnoty w finansowanie przedsięwzięć,
przekazanie potencjalnym beneficjentom informacji o możliwości korzystania ze środków funduszu ISPA. Elementem kampanii informacyjnej będą np.: logo funduszu ISPA umieszczane na obiektach oddanych d użytkowania.
Regulacja Rady Europejskiej dotycząca zasad funkcjonowania Funduszu ISPA została podpisana w dniu 21 czerwca 1999 roku.
Zadania NFOŚiGW
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w dniu 3 września br. podpisał porozumienie z Ministerstwem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, w którym zostały określone zadania NF w procesie przygotowań do uruchomienia funduszu ISPA w Polsce. Do najważniejszych zadań należą:
Identyfikacja i przygotowanie projektów inwestycyjnych do sfinansowania w ramach transzy ISPA,
Opracowanie i przedłożenie Ministrowi Ochrony Środowiska do zaopiniowania ramowych planów pracy na kolejne lata,
Weryfikacja i uzupełnianie analiz przedinwestycyjnych zgodnych z wymaganiami funduszu ISPA,
Określenie potencjalnych źródeł finansowania dla dużych projektów inwestycyjnych,
Prowadzenie polityki informacyjnej dotyczącej funduszu ISPA,
Opracowywanie sprawozdań z działalności i ich prezentacja Ministrowi do zaopiniowania,
Obsługa komputerowej bazy danych dla projektów ISPA.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Departament Współpracy z Zagranicą
- 1 -