„Zachowanie i tylko zachowanie”
BURRHUS FREDERIC SKINNER (1904-1990)
Skinner to główny przedstawiciel amerykańskiej psychologii behawiorystycznej. Jego nowe spojrzenie na ten nurt w psychologii wywarło ogromny wpływ na działalność późniejszych badaczy na całym świecie.
Poglądy Skinnera wyrastają ze ściśle określonego podłoża epistemologicznego (skrajny empiryzm; tylko za pomocą zmysłów i doświadczenia zewnętrznego można uzyskać rzetelną wiedzę o świecie) oraz ontologicznego (człowiek jako biologiczne następstwo procesu ewolucji; zachowanie zarówno zwierząt jak i ludzi jest zdeterminowane przyczynowo; materializm). Podstawowe poglądy Skinnera (wg porządku zaproponowanego przez D.Delprato i B. Midgley`a):
Przewidywanie oraz kontrola zachowania jako główny cel nauki.
przeciwstawienie się formułowaniu teorii naukowych (zakładanych
a priori, po czym testowanych na konkretnych przypadkach, cechujących się generalizowaniem i wykraczaniem poza konkretne fakty; por. model hipotetyczno- dedukcyjny Hulla) → ateoretyczność,
behawioryzm deskrypcyjny (opisowy) i radykalny
skrajny pragmatyzm
obserwacja zachowania, poszukiwanie związków funkcjonalnych między wydarzeniami, próba określenia praw
Analiza funkcjonalna metodą badań.
badanie zależności między zmianami środowiskowymi (zmienne niezależne) a behawioralnymi (zmienne zależne)- wyznaczanie reguł zachowania, ale bez jego tłumaczenia za pomocą nieobserwowalnych w zachowaniu konstruktów teoretycznych (mentalnych czy fizjologicznych- por. Hull, Tolman)
ściśle eksperymentalne podłoże
poszukiwanie funkcji i kontyngencji obecnych w przeszłości, w teraźniejszych zdarzeniach (S→Z→K→Z; gdzie S=sytuacja w przeszłości, Z=zachowanie, K=konsekwencje zachowania w przeszłości)
Determinizm.
brak wolności człowieka; zachowanie zawsze posiada jakąś przyczynę (o charakterze środowiskowym, por. pkt 4) nie jest zakłócane przez żadne akty wolicjonarne; człowiek jako niezwykła maszyna zachowująca się wg ściśle działających reguł, człowiek jako dana historia wzmocnień
Przyczyny zachowania tkwią w środowisku.
krytyka upatrywania przyczyn zachowania we wnętrzu człowieka (wg Skinnera są to tzw. pseudowyjaśnienia, gdyż same wymagają bycia wyjaśnionym)
dane zachowanie nie może być oddzielone od środowiskowego kontekstu zdarzenia, środowisko oraz przeszłe zdarzenia predykatorami zachowania
Przyczynowość konsekwencji
wyjście poza mechaniczną przyczynowość (bezpośrednie następstwo reakcji po danym bodźcu)
brak styczności czasowej między zmianą w zachowaniu a bodźcem (historią wzmocnień), często duża odległość czasowa, trudność w lokalizacji bodźca
zachowanie jako funkcja wcześniejszych konsekwencji podobnego zachowania
behawioryzm operacyjny (warunkowanie instrumentalne): zachowanie wywiera wpływ na środowisko, dana reakcja będzie powtarzana, jeżeli nastąpi wzmocnienie
Materializm
„subtelna” odmiana materializmu: opisywane przez introspekcjonistów procesy, są jedynie obserwacją własnego zachowania
dualizm materii i ducha jest niepotrzebny i niepraktyczny, możemy mówić o subiektywnych odczuciach (zdarzeniach prywatnych) w sposób analogiczny do zdarzeń obserwowalnych empirycznie (zdarzeń publicznych)
Zachowanie jako główny przedmiot badań psychologicznych.
radykalny empiryzm, deskrypcyjność
nadrzędność zachowania względem aspektów mentalnych, czy fizjologicznych
zachowanie jest tym, co cały organizm robi w danej sytuacji
myślenie o wszystkich procesach (takich jak percepcja, oczekiwanie, emocje, myślenie, mówienie, itd.) w kategoriach behawioralnych
8. Redukcjonizm ?
zagadnienie trudne do jednoznacznego rozstrzygnięcia: argument za redukcjonizmem- traktowanie samego obserwowalnego zachowania jako podstawy psychologii; argument przeciw redukcjonizmowi- brak zwykłego zastępowania skomplikowanych procesów umysłowych funkcjonowaniem organizmu, lecz nowa perspektywa wobec opisu ludzkich przeżyć i myśli za pomocą terminów behawioralnych.
9.Organizm człowieka jako miejsce zmian o podstawie biologicznej
ślad przeszłych zdarzeń (kontyngencji i wzmocnień) w jakiś sposób (dla Skinnera nieistotne w jaki) zapisany w mózgu i mający wpływ na teraźniejsze zachowanie człowieka
10.Zachowanie może być kontrolowane przez jednostkę ( w określonych warunkach można uruchomić lub zahamować dane zachowanie poprzez wprowadzenie lub usunięcie jego konsekwencji; można warunkować nawet samego siebie- Skinner to praktykował)
Oparcie badań behawioralnych na wszechstronnej i szczegółowej obserwacji zachowania jednostki ( istotność konkretnej sytuacji i historii wzmocnień, krytyka opisu tzw. „przeciętnej” jednostki, badań na dużej ilości osób).
Krytyka poglądów Skinnera:
1. Sprzeciw wobec skrajności ujmowania psychologii jako wyłącznie badania zachowania (redukcjonizm Skinnera)
2. Krytyka ateoretycznej postawy- nie da się całkowicie wyeliminować wykorzystywania podłoża teoretycznego nawet z samego opisu i przewidywania zachowania; Skinner wykraczał poza same fakty obserwowalne podczas swych projektów radzenia sobie z problemami społecznymi
3. Odrzucenie twierdzenia, że wszystkie zachowania są wyuczone (np badania Brelandów nad przewagą instynktownych, wrodzonych zachowań u zwierząt)
4. Krytyka poglądów dotyczących zachowania werbalnego- nabywania mowy (Chomsky; dzieci posiadają wrodzone zdolności do tworzenia reguł gramatycznych i samodzielnej budowy zdań).