BALNEOLOGIA- BALNEOTERAPIA:
Wywodzą się od łacińskiego słowa bal neum, czyli kąpiel oraz logia czyli nauka i terapia leczenia. Stosuje się naturalne tworzywa leczmaz? Do których zalicza się: Dział lecznictwa fizykalnego stosujący w celach leczniczych, profilaktycznych, rehabilitacyjnych naturalne tworzywa lecznicze, do których należą:
Wody mineralne, gazy zawarte w zdrojach, peloidy(wody i muły), wody swoiste uznane za lecznicze, sole mineralne
.BALNEOTERAPIA OBEJMUJE:- kąpiele lecznicze, - kuracje pitne wodami mineralnymi (krenoterapia),- wziewanie lecznicze wodami mineralnymi (inhalacje),- irygacje stomatologiczne i ginekologiczne,
- peloidoterapię (borowiny).
PELOIDY TORFOWE:Naturalne tworzywa organiczno-mineralne, które powstały w wyniku procesów geologicznych z udziałem wody i mikroorganizmów. Dzielą się w zależności od warunków ich powstania oraz składu mineralnego.
BOROWINY (PELOIDY):- torfy wysokie- najbardziej wartościowe(95%organiczne, 5% nieorganiczne),- torfy przejściowe(90-95%org.; 5-10%nieorg., właściwości pośrednie m-m niskim a wysokim torfa?),- torfy niskie- silnie mineralizowane(nizinne,75%org, 25%nieorg,dopuszczalna granica 50%-50%)- muły borowinowe.
WODA LECZNICZA: woda podziemna, bakteriologicznie i chemicznie bez zarzutu o niewielkich wahaniach skł. Chemicznego i wł. Fizycznych o działaniu leczniczym udowodnionym na postawie badań naukowych i wieloletniej obserwacji lekarskiej.
SKŁADNIKI ORGANICZNE BOROWIN:- bituminy woski, żywice, asfalty, tłuszcze, - pektyny garbniki oraz produkty rozkładu błonnika i białka roślinnego,- celuloza i hemiceluloza,- kwas huminowe, do których zalicza się fulwokwasy, kwasy humusowe i aminokwasy,- ligniny i huminy,- substancje czynne biologicznie w tym enzymy, antybiotyki, hormonalnego,- bakterie tlenowe i beztlenowe, grzyby.
SKŁADNIKI NIEORGANICZNE BOROWIN:- zróżnicowane rodzaje minerałów najczęściej siarczany magnezu i potasu, związki glinu, żelaza i wapnia,w lecznictwie stosuję się borowinę naturalną i pastę borowinową.Działanie: cieplne, mechaniczne (złuszczające)złuszczające, mikromasaż, hormonalne (pobudzenie układu dokrewnego- u kobiet szczególnie jajników).Od 1994 roku w Polsce uznano 64 złoża jako wody lecznicze
.WODA MINERALNA: naturalny roztwór wody zawierający skł mineralne w ilości: ponad !mg dm3 wody (1g/1l). Dopuszczalna granica stężenia skł. Mineralnych 6% co stanowi 60g substancji mineralnych w 1l wody.
WODA LECZNICZA: pod względem zdrowotnym dobra, zawiera składniki mineralne i gazowe w ilościach mało zmiennych, wykazuje działanie lecznicze w stosowaniu wewnętrznym i zewnętrznym. Musi być izolowana od wód meterologicznych, które mogły by ją skazić.
W WODACH LECZNICZYCH MOGĄ WYSTĘPOWAĆ (KRYTERIA KLASYFIKACJI) - Skład anionowo-kationowy - Właściwości farmakodynamiczne i termiczne. Wody mineralne występują w 3 główne grupy (kryteria klasyfikacji):
1.Wody wodorowęglowe ( kwaso-węglone, szczawy)
2.Wody chlorkowo-wodorowe (solanki)
3.Wody siarczkowo-siarkowodorowe (siarczanowe i siarczkowe)
4.Wody radonowe (radon-gaz szlachetny rozpuszczalny w wodzie)
5.Wody swoiste słabo zmineralizowane, zawierające skł. Mineralne o min. właściwościach farmakodynamicznych.-Woda zelazista - Woda fluorkowa - Woda bromkowa - Woda jodkowa 1.0 mg/ dm3J- - Woda radoczynna 74.0 Bg/dm3 - Woda kwasowęglowa
Podział ze względu na temp. (wody termalne): - Woda hipotermalna (20-23C) - Woda homeotermalna (35-40C) - Woda hipertermalna (powyżej 40C).
Ze względu na pH: - Wody kwaśne (szczawy) - Wody zasadowe(solanki, wody alkaliczne)
. Ze względu na porównanie stężenia skł. W wodzie krwinki czerwonej: - Hiposomatyczne o mniejszym stężeniu - Izoosmotyczne o równym stężeniu - Hiperosomatyczne o większym stężeniu
Wody wodorowęglanowe (kwasowęglanowe i szczawy) - Woda wodorowęglanowo-sodowa(alkaliczna) - Woda wodorowęglanowo-potasowa(alkaliczna) - Woda wodorowęglanowo- wapniowa (zmienno-alkaliczna) - Woda wodorowęglanowo-magnezowa (zmienno-alkaliczna). Zastosowanie: - Kąpiele: główny czynnik CO2 i jony towarzyszące - Kuracja pitna: główny czynnik jony towarzyszące i CO2. WŁAŚCIWOŚCI CO2: trwały, bezbarwny, niepalny, o słabym kwasowym smaku i zapachu, dobrze rozpuszczalny w wodzie, zawartość w czystym powietrzu 0.03%, dopuszczalna granica w pomieszczeniach zamkniętych 0.07%, zawartość CO2 w powietrzu wydechowym 4%.
ZWIĘKSZENIE ZAWARTOŚCI CO2 WE W KRWI POWODUJE:- Przyspieszenie czynności serca - Pobudzenie osrodków naczyniowych - pobudzenie ośrodka oddechowego - Naczynia włosowate( rumień kąpielowy) - Zakwaszenie krwi - Zawartość CO2 we krwi zylnej wynosi 50%obj., w tętniczej 40%
KĄPIELE KWASOWĘGLOWE - Zawiera od 250-999 mg/dm3 wody CO2 - Szczawa zawiera powyżej 1000mg/dm3 CO2 - Kąpiele naturalne - Kąpiele sztuczne - Suche kąpiele kwasowęglowe - Temp. Kąpiel 32-34C - Unerwienie skóry po kapieli może wzrosnąć o 600% - Zaczerwienienie skóry ( lekkie 350mg/dm3, silne 400mg/dm3, rumień 550 mg/dm3). PODZIAŁ KĄPIELI:- Kąpiel pełna (do skutków) - Półkąpiel ( do spojenia łonowego) - Kąpiel częściowa (osobna dla kończyn górnych i kończyn dolnych). Po tych kąpielach (szczególnie po kwasowęglowych) wypoczynek 30min w pozycji siedzącej lub półsiedzącej. Częstotliwość- 3-4/tyg (co drugi dzień) W serii: 10-12 zabiegów. SUCHE KĄPIELE KWASOWĘGLOWE: - Temp: 21-29C (najlepiej 25C) - Wilgotność: 45-65% - Czas: do 30min - Mogą być to zabiegi zbiorowe lub indywidualne. WSKAZANIA DO WÓD WODOROWĘGLOWYCH: - Choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów (reumatyczne) - Choroby pourazowe narządów ruchu - Uszkodzenia centralnego i obwodowego ukł. Nerwowego - Zaburzenia krążenia obwodowego - Po przebytych zakrzepach - Nadciśnienie - Choroby skóry: łuszczyca, świerzbiączka, alergia skóry - Przewlekłe choroby narządu rodnego - Nerwice.
WODY CHLORKOWE (SOLANKI,WODY SŁONE). RODZAJE WÓD WEDŁUG PODZIAŁU ANIONOWO-KATIONOWEGO - Woda chlorkowo-sodowa - Woda chlorkowo-magnezowa - Wody chlorkowo-sodowe o stężeniu do 1.5% określone są wodami słonymi zaś o wyższym stężeniu nazywano je solankami. DZIAŁANIE OGÓLNE: - Zmniejszenie pobudliwości nerwów czuciowych i ruchowych (przeciwbolowo) - Poprawa regulacji krążenia krwi - Pobudzenie przemiany materii - Wzrost ogólnej odporności - Spowolnienie oddawania ciepła przez organizm ( działa przeciwprzegrzewająco) - Przewodnictwo cieplne w kapieli solankowej jest niższa niż w zwykłej wodzie powoduje obniżenieo 0.5 do 1.5C oddziaływanie temp. Na organizm.
DZIAŁANIE MIEJSCOWE: - Chlorek sodu odkłada się w warstwie rogowej naskórka i przenika do krwi - Szybsze złuszczanie naskórka - Szybsza regeneracja naskórka - Pobudzenie mitozy kom. Warstwy rozrodczej naskórka - Wzmożone pocenie - Intensywne przekrwienie skóry - Zwolnione parowanie wody z org. - Podwyższenie temp ciała 0.2-0.7C które utrzymuje się do 3h po kąpieli - Impregnacja skóry solą- tworzy się tzw. „płaszcz solny” w wyniku czego wchłanianie soli trwa przez 24h - Rumieniotwórcze działanie promieniowania ultrafioletowego nasila się po kąpielach solankowych. KĄPIELE SOLANKOWE: - Naturalne ( z naturalnego źródła) - Sztuczne ( do wody gospodarczej dodajemy soli mineralnej). WSKAZANIA DO SOLANEK: - Nadciśnienie tetnicze - Nerwice naczyniowe - Chóroby ukł. Oddechowego - Cukrzyca - Otyłość - Zaburzenia hormonalne - Dna moczandwa? - Rwa kulszowa - Zapalenie wielonerwowe - Porażenie połowicze - SM - Migreny ( w okresie między napadowym) - Nerwice - RZS, ZZSK, PHS? (zespół bolącego barku) - Gościec pozastawowy - Stany po urazach mięśni i stawów - Wody wrodzone - Zapalenie narządu rodnego - Niepłodność - Stan rekonwalescencji - Zaburzenia przemiany materii - Wyprysk dziecięcy - Przewlekły wyprysk - Rybia łuska - Rogowiec - Zapalenie zanikowe skóry - Świerzbiączka ograniczona - Łuszczyca. PRZECIWWSKAZANIA: - Niewydolność krążenia - Niewydolność ukł. Krążenia - Gościec przewlekły postępujący w fazie czynnej - Osteoporoza starcza - Choroba Sudecka - Gruźlica płuc - Nowotwory - Stan gorączkowy - Ciąża.
WODY SIARCZANOWE (WODY SIARCZKOWODOROWE I SZCZANOWE). RODZAJE WÓD SIARCZKOWYCH WG. PODZIAŁU ANIONOWO-KATIONOWEGOSiarczanowo-sodowa (glauberska) - Siarczanowo-wapniowa (gipsowa) - Siarczanowo-magnezowa (gorzka) Siarczanowo-żelazista (witriolowa)Zawartość siarkowodoru w wodach służących do kąpieli określa się jako stężenie: - Silne ponad 100mg/dm3 H2S - Średnie od 50-100mg/dm3 H2S - Słabe poniżej 50mg/dm3 H2S
W balneologii za najskuteczniejsze uważa się naturalne wody siarczkowo-siarkowodorowe.
DZIAŁANIE MIEJSCOWE:- Rumień skóry: ograniczony od powierzchni ciało zanurzonej w wodzie, utrzymuje się po kąpieli od kilku minut do kilku godzin - Rozszerzone światła naczyń: w skórze pod wpływem substancji histamino podobnych wyzwolonych przez siarkę, powoduje wzrost temp. Skóry - Keratoplastyczne działanie przyczynia się do wytworzenia elastycznego i spoistego naskórka - Keratolityczne działanie powoduje zmiękczenie i rozluźnienie połączeń między komórkami oraz złuszczenie naskórka. Sucha skóra pokryta częściowo zrogowaciałym naskórkiem staje się miękka i elastyczna - Bakteriobójcze i przeciwpasożytnicze działanie na skórę. DZIAŁANIE OGÓLNE: - W oragniźmie ludzkim siarka związana stanowi 0.21% wagi ciała z czego 1/3 znajduje się w skórze, ścianach naczyń i chrząstkach. Dzienny obrót siarki w org. Wynosi ok. 2-3g. a wydala się blisko 1g z czego 80% z moczem i 10% z kałem. - Bierny udział w syntezie aminokwasów: cystyny, cysteiny, metioniny jest biokatalizatorem przemian metabolicznych; bierze udział w procesie utleniania i redukcji. - Powoduje wzrost glutationu i kwasu askorbinowego, wzrost hemoglobiny i czerwonych ciałek krwi - Działa hipotensyjnie- przesuwa krew do skóry - Poprawia synteze kwasu chondroitynosiarkowego, który występuje w chrząstkach i aparacie więzadłowym - Rozluźnia przykurcze tkankowe - Obniża poziom cholesterolu (hamuje procesy miażdżycowe) - Wzrost poziomu przeciwciał - Poprawia proces przemiany materii - Działa odpornościowo - Działa otruwająco. WSKAZANIA: - Choroby zwyrodnieniowe - Urazy narządu ruchu - Zapalenie nerwów obwodowych - Zapalenie chrząstek stawowych - Zaburzenia krążenia obwodowego - Owrzodzenie podudzi - Nadciśnienie tętnicze I i II stopnia - Przewlekłe schorzenia narządu rodnego - Zatrucia metalami ciężkimi - Łuszczyca - Trądzik - Wyprysk - Dermatozy zawodowe. PRZECIWWSKAZANIA: - Hipotonia (niskie ciśnienie tętnicze) - Nadwrażliwość na zw. Siarki. WYSTĘPOWANIE WÓD SIARCZKOWYCH I SIARCZKOWODOROWYCH:Busko zdrój, Duszniki zdrój, Horyniec, Kudowa zdrój, Lądek zdrój, Przerzeczyn zdrój, Swoszowice, Wysowa, Wieniec zdrój.
WODA RADONOWA (SWOISTA, SŁABO ZMINERALIZOWANA) - Zawierają radom powyżej 74 Bg/dm3 (lub powyżej 2nCi/dm3). WŁAŚCIWOŚCI: - Radom-222-alfa-promieniotwórczy izotop powstały z radu 22,6 gaz szlachetny, bezbarwny, bezwonny, 7.6 cięższy od powietrza, dobrze rozpuszczalny w wodzie, po 3h po kąpieli wydalony (mocz, kał) - Przenika w 5% przez skórę, 95% przez płuca. DZIAŁANIE RADONU: - Przeciwzapalnie - Przeciwbólowo - Odczulająco - Zwiększan diurezę - Zwiększa czynność ukł dokrewnego - Do 3 miesięcy utrzymuje się działanie radonu po skończonym leczniu - We krwi wzrasta : stężenie hormonu ACTH, hormonu dojrzewania, pęcherzyka Graffa, hormonu luteinizującego, hormonu wzrostu oraz kortyzolu, testosteronu, estradiolu i estriolu. - Hipotensyjnie działa - Jednorazowa kąpiel poprawia krążenie krwi w tkankach 400krotnie (400%) - Bezpośrednio po zabiegu wzrasta tolerancja na wysiłek fizyczny (do 1h). WSKAZANIA: - Choroby. PRZECIWWSKAZANIA: - Nieskończony okres dojrzewania - Ciąża i okres karmienia - Choroby nowotworowe - Choroby przerostowe ukł. Krążenia i chłonnego - Zawodowe narażenie na promieniowanie jonizujące. Wody radonowe o dużym stężeniu występują:Lądek zdrój, Świeradów zdrój, o niskim stężeniu- Czerniawie, Długoloęde?, Szczawnie
RODZAJE ZABIEGÓW: Min. 10 zabiegów ,2-3 razy w tyg. Po 1h odpoczynku, czas 15-20min
- >>kąpiele całkowite borowninowe (40-42C) lub częściowe(44-46C) o zróżnicowanej konsystencji: - rzadkie: 75 kg borowiny/ 200l wody, - średnie: 100kg/ 200l - gęste: 150kg/200l; - kąpiele zawiesinowe (rzadka konsystencja), ponieważ kąpiele całkowite o dużej temp. i dużej gęstości borowiny są silnym obciążeniem dla organizmu. - fasony borowinowe:
->>częściowe kąpiele wykonane w specjalnym wysokich wanienkach, w których zanurza się przedramiona do łokcia, a podudzia do kolan, względnie stosuje się tylko na ręce(40-42C) i stopy(40-46C). - zawijania (okłady) całkowite i częściowe 4-5 warstw (folia+koc, 15-20min, 40-46C), - nasiadówki(2-3 razy w tyg., do 46C, 10-20-30min),
- >>tampony borowinowe (dopochwowe, per rectum), (42-45C,10-20-30min, 3X w tyg) -
->> kuracja pitna (borowina odpowiednio ropuszczona) (38-40C, 1 szklanka- kilka borowin):
->> jonoforeza borowinowa 2-3 cm pod elektrodę na to gazę. Borowinę wprowadzamy spod katody (-), czas 15-30 minut, 38C, 10-20 mA.
- jonoforeza 1-2 cm, temp. 38C, 0,2-0,6W,głowica okrężne ruchy do 10min - masaż z ->>zastosowaniem borowiny lub pasty borowinowej (peloidyny). -kąpiele perełkowe -Temp. 40-42C czas 15-20 min -kąpiele zawiesinowe-
->> majteczki borowinowe- borowina podgrzewana do 42-46C, nago, folia+koc 15-30 min, tylko kobiety, godzina odpoczynku po, codziennie lub co drugi dzień, 10-15 zabiegów, efekt terapeutyczny zajście w ciążę
WSKAZANIA: Neuralgie, schorzenia ginekologiczne, przewlekłe zapalenia: urazy, choroby zwyrodnieniowe, kosmetyczne, przykurcze stawów, choroby reumatyczne mięśni, narządu ruchu, zapalenie nerwów obwodowych, wysięki (zejściowe). PRZECIWWSKAZANIA: stany ostre i podostrz, niewydolność krążeniowo- oddechowa, nad lub niedociśnienie, anemia, cukrzyca, miażdżyca, tętniaki, zator, zakrzep, skłonność do krwawień, ciążą, menstruacja, zaburzona potliwość, brak czucia, zaburzone czucie, epilepsja, gorączka, niewydolność krążenia obwodowego, po zawale, zakrzepowe zapalenie żył, nowotwory, gruźlica, ciąża, menstruacja, zaburzenia troficzne, zapalenie skóry, nadwrażliwość na ciepło.