KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA

Według Wincentego Okonia:

1. metody podające (uczenie się przez przyswajanie - asymilacja wiedzy): pogadanka, dyskusja, wykład;

2. metody problemowe (uczenie się przez odkrywanie - samodzielne dochodzenie do wiedzy): klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów, gry dydaktyczne;

3. metody waloryzacyjne (uczenie się przez przeżywanie - eksponowanie wartości): metody impresyjne, metody ekspresyjne;

4. metody praktyczne (uczenie się przez działanie ): metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych.

Podział wg Cz. Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:

• metody oparte na słowie: wykład, powiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;

• metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;

• metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;

• metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa;

We współczesnej edukacji nauczyciel powinien posiadać odpowiednie kompetencje specjalistyczne, dydaktyczne i psychologiczne.

Kompetencje specjalistyczne określają wiedzę i umiejętności nauczyciela.

Kompetencje dydaktyczne określają:

- umiejętność właściwego projektowania i planowania zintegrowanych jednostek,

- respektowania logiki i specyfiki rozwojowej dzieci w młodszym wieku szkolnym uwzględniając cykl uczenia się,

- rozwijanie umiejętności motywowania do podejmowania różnorodnej aktywności,

- umiejętności diagnozowania dzieci i ich rozwoju.

Kompetencje psychologiczne nauczyciela to:

- pozytywne nastawienie do dzieci i ich rodziców, nauczycieli i innych osób współpracujących,

- umiejętność komunikowania się,

- kontrolowania emocji,

- budowania zgranego zespołu uczniowskiego i

- kierowania nim.

Powszechnie znane jest zjawisko, że dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną, to co powie pani w szkole jest jedynie prawdziwe i słuszne. Nauczyciel jest stroną dominująca w relacji z uczniami. Posiada także formalnie powierzoną mu władzę, która stanowi źródło poczucia przynależności i bezpieczeństwa uczniów. Jest to szczególnie ważne w młodszym wieku szkolnym, w którym dziecko czuje się osamotnione w nowym środowisku. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym cenią u swych nauczycieli przede wszystkim szeroko pojętą troskę, dobroć ,wyrozumiałość, zaufanie, prawdomówność, cierpliwość, uśmiech oraz poczucie humoru . Wynika stąd że nauczyciel powinien posiadać pewne predyspozycje, które określają go jako specyficzną indywidualność. Nauczyciel zatem powinien mieć „osobowość”. Nauczanie początkowe jako fundamentalny szczebel kształcenia ma specyficzne znaczenie w rozwoju psychofizycznym uczniów. Wrażliwość poznawcza, estetyczna i moralna dziecka oraz jego podatność na oddziaływania pedagogiczne zmuszają nauczyciela do ciągłego poszukiwania nowych, optymalnych metod , form i środków nauczania - uczenia się . Mając świadomość tego, nauczyciel powinien przejawiać inicjatywę w podejmowaniu działalności twórczej i innowacyjnej. Proces wyzwalania postaw twórczych u uczniów wymaga ich kontaktu z nauczycielem o bogatej osobowości, inspirującego do poszukiwania i tworzenia nowoczesnej szkoły. Szkoły, która uwalnia od niepokojów i napięć związanych z nauką, a zarazem stwarza klimat i warunki do optymalnego rozwoju osobowości uczniów.

Metoda projektu należy do interaktywnych metod nauczania. Powstała w 1917 roku w Stanach Zjednoczonych. Najpierw wykorzystywano ją w nauczaniu prac ręcznych, później - w kształceniu rolniczym. Dlatego początkowo pod pojęciem projektu rozumiano wszelką działalność uczniowską natury praktycznej, nastawioną na wykonanie produktu. Nowy wymiar temu terminowi nadała filozofia i pedagogika Johna Deweya. Zrodził się wówczas pomysł przebudowy systemu edukacji na zasadzie „metody projektów”. Rozwiązanie to miało stanowić alternatywę dla tradycyjnego nauczania, którego podstawą jest podawanie usystematyzowanej wiedzy w ramach poszczególnych przedmiotów. Zadaniem nowej edukacji było nawiązywanie do osobistych doświadczeń ucznia, przemian zachodzących w środowisku oraz do najnowszych osiągnięć nauki i techniki. Kładziono nacisk na rozwijanie zainteresowań młodych ludzi, kształtowanie aktywnej postawy wobec rzeczywistości, uczenie samodzielności w myśleniu i rozwiązywaniu problemów. Zrezygnowano z systemu klasowo-lekcyjnego na rzecz swobodnej działalności dziecka, której podstawą są jego zainteresowania. 

W Polsce zainteresowanie metodą projektów datuje się od 1930 roku, chociaż pierwsze próby jej wdrażania odbyły się jeszcze przed I wojną światową. Z powodzeniem stosowano ją np. w szkole podstawowej w Mosinie pod Poznaniem. Oto przykładowe tytuły pierwszych projektów: „Wykonamy znaki do szatni”, „Ozdabiamy naszą klasę”, „Pójdziemy na wycieczkę”, „Zrobimy las”, „Zrobimy sad”, „Urządzimy choinkę”, „Zakładamy w naszej klasie biblioteczkę”. 
Na całym świecie popularność projektów jako metody organizowania pracy znacznie wzrosła w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. W reformującej się polskiej szkole praca tą metodą na nowo pojawiła się w latach dziewięćdziesiątych. W tej postaci czerpała wiele ze sposobu działania organizacji pozarządowych. Metodę projektów popularyzuje od połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie. 

Obecnie właściwie w każdej sferze działalności człowieka - technicznej, społecznej, kulturalnej, oświatowej - można spotkać się z tym sposobem organizowania ludzkiej pracy.

W literaturze występuje wiele różnych definicji projektu. Klasyczną definicję tej metody sformułował W.H. Kilpatrick. Według niego „projekt to odważne, planowe działanie, wykonywane całym sercem w środowisku społecznym”. 

Niezależnie od kwestii podejmowanych w ramach projektu, konieczne jest, aby odzwierciedlał on potrzeby i warunki grupy, do której jest skierowany. 
O dynamice projektu decyduje zmiana w postrzeganiu, myśleniu, przyjmowaniu postaw. Ma on dostarczać nowej wiedzy, uczyć różnych sposobów jej wykorzystania, rozwijać umiejętności, a także wpływać na emocjonalne relacje jednostki z otoczeniem. Ważną cechą tego przedsięwzięcia jest też interdyscyplinarność. 

Najprostsza definicja projektu jako metody pracy w szkole mogłaby brzmieć: Projekt jest odbywającym się w oznaczonym terminie zadaniem, wymagającym podejmowania różnorodnych działań, realizowanym przez uczniów samodzielnie, jednak pod kierunkiem nauczyciela, oraz według przygotowanego wcześniej planu. 

Istotne jest to, aby projekt uczył rozwiązywania autentycznych problemów oraz koncentrował się na kwestiach budzących zainteresowanie uczniów. Oczywiście, ogólne ramy merytoryczne projektu zostają nakreślone przez nauczyciela. Przygotowuje on listę zagadnień; określa, jakie umiejętności uczniowie powinni zdobywać i rozwijać; przedstawia koncepcje, które mają zostać opracowane w działaniu. Spośród nich uczniowie wybierają te, nad którymi chcą pracować. Ponadto samodzielnie decydują o sposobach realizacji określonego tematu, formułują problem, interpretują go, analizują i rozwiązują. Warto podkreślić, że nauczyciel może zostawić uczniom swobodę w doprecyzowaniu omawianego zagadnienia. Może też zaproponować już ściślej określony temat - wówczas pozwala młodym ludziom na dokonanie wyboru wśród różnorodnych możliwości jego opracowania. 

Istnieją dwie formy realizacji projektu:
• indywidualna - uczeń realizuje projekt samodzielnie i jest w pełni odpowiedzialny za rezultat przedsięwzięcia;
• grupowa - w projekcie uczestniczy zespół uczniów.

Nauczyciel decydujący się na pracę tą metodą powinien postawić sobie kilka zasadniczych pytań:
• Czy zaproponowane zagadnienia i problematyka wzbudzą zainteresowanie uczniów?
• Czy młodzi ludzie z zapałem zaangażują się w wykonywanie zadań?
• Dlaczego uczniowie mają się zająć danym tematem?
• W jaki sposób będą mogli wykorzystać w przyszłości zdobyte umiejętności i wiedzę?

Metoda projektów przeniesiona na grunt edukacji szkolnej ma charakter interdyscyplinarny: wykorzystuje wiedzę i łączy umiejętności z wielu dziedzin. Wymaga też znajomości innych metod oraz technik uczenia się i nauczania.

Często w ramach jednego projektu uczniowie zostają podzieleni na zespoły zajmujące się zdobywaniem informacji, opracowaniem i przygotowaniem materiałów, które stanowią punkt wyjścia dla kolejnych zadań, wykonywanych przez inne grupy. Dlatego nauczyciel, przystępując do realizacji projektu, powinien stworzyć szczegółowy harmonogram działań. Przygotowując projekt, musimy określić:
• cele (po co to robimy?),
• treść projektu (co jest tematem i jaka jest zawartość merytoryczna?),
• sposoby (jakie zadania należy wykonać i w jaki sposób to zrobić?),
• ramy czasowe realizacji poszczególnych etapów i całego przedsięwzięcia,
• środki działania i zasoby (w jaki sposób można wykorzystać zaplecze, którym dysponujemy?),
• adresatów (dla kogo projekt jest przeznaczony?),
• wykonawców,
• sposoby komunikowania się (komunikacja wewnętrzna - obieg informacji w obrębie zespołu, komunikacja zewnętrzna - media), 
• sposoby monitorowania i oceny wykonywanych zadań,
• formę prezentacji rezultatów.

Podczas konstruowaniu projektu trzeba zatem odpowiedzieć na podstawowe pytania: kto?, co?, dlaczego?, gdzie?, kiedy?, jak? 

Momentem zakończenia działań jest prezentacja rezultatów pracy całego zespołu uczestniczącego w przedsięwzięciu. Może to być prezentacja wewnętrzna, adresowana do innych uczniów, do nauczycieli lub rodziców. Warto jest jednak przedstawić wyniki pracy także mieszkańcom najbliższej okolicy, reprezentantom samorządu lokalnego, zaprzyjaźnionym szkołom.

Prezentacja jest niezbędnym i niezwykle cennym elementem metody projektów. Umożliwia bowiem rozwijanie szeregu ważnych umiejętności, takich jak umiejętność wyboru informacji, skutecznego komunikowania się ze słuchaczami, zainteresowania odbiorców i doboru odpowiednich środków przekazu. Stanowi również okazję do usłyszenia słów uznania, które motywują do podejmowania kolejnych wyzwań. Ponadto mobilizuje cały zespół. 

Po prezentacji odbywa się ocena całości projektu, która ma doprowadzić do sformułowania przez uczniów wniosków dotyczących następujących kwestii:
• Co zrobiliśmy dobrze?
• Co sprawiało trudności?
• Co należałoby zmienić?
• Czego się nauczyliśmy?

Jeszcze do lat osiemdziesiątych XX wieku najbardziej popularne wśród metod nauczania było tzw. nauczanie frontalne. Współcześnie jest ono coraz częściej krytykowane i uznawane za mało atrakcyjne. Szybkie tempo zmian cywilizacyjnych pociąga za sobą konieczność rozwijania w uczniach takich cech, jak: komunikatywność, otwartość na świat i ludzi, przedsiębiorczość, przejawianie inicjatywy, kreatywność, a także umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji, współpracowania z innymi i rozwiązywania konfliktów. Za pomocą metod aktywnych nie można oczywiście zdobyć tzw. twardej, encyklopedycznej wiedzy, czyli zbioru informacji o pewnych faktach. Jednakże w życiu taka wiedza okazuje się mało przydatna. Bardziej liczy się umiejętność odszukiwania potrzebnych w danym momencie informacji, a następnie wykorzystywania ich w różnych sytuacjach. Właśnie tę zdolność nabywają uczniowie, kiedy biorą udział w projekcie. Ponadto dzięki uczestniczeniu w działaniach tego typu łączą życie szkolne z rzeczywistością zewnętrzną. Zaprezentowane poniżej zestawienie pomaga poznać różnice pomiędzy dwoma typami nauczania i uczenia się oraz uświadomić, co powinni robić nauczyciele, aby zachęcić uczniów do aktywnej współpracy ze sobą.

Frontalne metody nauczania		Aktywne metody nauczania
Nauczyciel:	Uczniowie:	Nauczyciel:	Uczniowie:
• zachowuje dyscyplinę, • ocenia wiedzę uczniów, • sprawdza wykonanie zadań, • wyznacza uczniów do odpowiedzi, • przydziela wszystkie zadania, • określa wymagania, • zadaje pytania, • decyduje, kiedy uczeń może zabrać głos, • zadaje prace domowe, • kontroluje całą klasę, • ustanawia kryteria i procedury oceniania, • określa zasady i wymagania wobec zachowania uczniów.	• słuchają nauczyciela, • notują i przepisują z tablicy przekazywane wiadomości, • kopiują treść podręcznika do zeszytów, • otrzymują wiedzę, • odpowiadają na pytania nauczyciela, • wykonują zadane ćwiczenia, • pozostają  w gotowości do odpowiedzi.	• dzieli klasę na grupy, • motywuje do nieprzymuszonej aktywności, • tworzy zadania wspólnie z uczniami, • zachęca uczniów do dzielenia się pomysłami, • koordynuje ocenianie, • uczestniczy  w realizacji zadań jako członek grupy, • zachęca uczniów do wyrażania własnej opinii, • pozwala uczniom przyjmować odpowiedzialność, zarówno grupową, jak i indywidualną za wykonanie zadania, • negocjuje  z uczniami procedury i kryteria oceniania.	• wybierają zadania, • wyrażają opinie, poglądy i uczucia swoje oraz grupy, • dostosowują swoją pracę do wysiłków całej grupy, • przyjmują odpowiedzialność za wykonanie zadania, • są odpowiedzialni za zdobywanie wiedzy, • samodzielnie zgłaszają się do wykonania zadań, • inicjują niektóre działania, • biorą udział  w ustanowieniu reguł zachowania i postępowania, • uczestniczą  w stworzeniu kryteriów i procedur oceniania, • konsultują się ze sobą podczas wspólnego wykonywania przydzielonych zadań.

Kiedy nauczyciel proponuje uczniom pracę metodą projektu, powinien przyjąć wobec młodych ludzi rolę inną niż tradycyjna. Kieruje przebiegiem przedsięwzięcia, zatem musi:

• być organizatorem, strategiem i negocjatorem,
• motywować uczniów,
• inicjować działania,
• przewidywać możliwe skutki poszczególnych posunięć. 

Nauczyciel odgrywa więc rolę inspiratora, koordynatora i konsultanta. Powinien posiadać wiedzę z zakresu problematyki, której projekt dotyczy. Musi znać także technikę planowania działań, ustalić realne terminy wykonania poszczególnych zadań, a także pomagać uczniom w podejmowaniu decyzji dotyczących podziału obowiązków i orientować się, jakimi zasobami dysponuje szkoła oraz jakie mogą być ewentualne koszty sfinalizowania niektórych etapów projektu.

Praca metodą projektu wymaga od nauczyciela koordynującego rozwiniętych umiejętności komunikacyjnych - m.in. umiejętności pozyskiwania do współuczestnictwa jak największej liczby osób (np. sponsorów, rodziców, przedstawicieli środowiska lokalnego) - oraz zdolności do motywowania uczniów i nauczycieli współpracujących. Ważne jest także twórcze i odważne podejście do problemów, które mogą pojawić się w trakcie pracy.

Podczas realizacji projektu postawa nauczyciela, który czuwa nad przebiegiem działań, jest niezwykle ważna. Musi on zdawać sobie sprawę, że w trakcie pracy tą metodą nie można wszystkiego ściśle określić, a rezultat może być inny niż oczekiwany skutek przedsięwzięcia. Projekt, nawet jeśli realizujemy go według pomysłu wielokrotnie sprawdzonego w praktyce, ma zawsze cechy działania nowatorskiego.

Zdarza się, że przedsięwzięcie w trakcie realizacji „dojrzewa”, pojawiają się nowe pomysły, a nieprzewidziane sytuacje wymagają wprowadzenia zmian. Zarządzanie projektem oznacza kierowanie nim od pojawienia się koncepcji do zakończenia pracy oraz dostosowywanie go do rzeczywistych warunków.

Wiele osób realizujących projekty różnego typu podkreśla, że mają one rozmaite fazy. Jedną z nich jest tzw. czarna godzina projektu - moment kryzysowy, w którym okazuje się, że określone działania nie przebiegają tak, jak je sobie wcześniej zaplanowaliśmy.

Kiedy jednak zdołamy pokonać ten etap, pierwsze znaczące rezultaty zaczynają przynosić satysfakcję. Jeśli do projektu podejdziemy w sposób profesjonalny, a zarazem uznamy, że może być on dla uczniów świetną zabawą, przedsięwzięcie z pewnością zakończy się sukcesem.

Powodzenie projektu w dużej mierze zależy od społecznych umiejętności osób w nim uczestniczących. Działania, które podejmują uczniowie, często różnią się od tradycyjnych zadań zlecanych im podczas lekcji z różnych przedmiotów. Jeżeli w szkole nie istnieje tradycja współpracy pomiędzy nauczycielami, dosyć trudno jest zrealizować projekt, który w sposób naturalny integruje treści z różnych dziedzin. Praca metodą projektu składa się z wielu działań cząstkowych, wymagających posiadania fachowej wiedzy z różnych dyscyplin, zdobywania różnorodnych informacji oraz wykorzystania wielu umiejętności. 

Dobry projekt powinien przynieść konkretny rezultat w ściśle określonym czasie. Ma on precyzyjnie sformułowane początek i koniec, i zakłada adekwatne do nich, wymierne rezultaty. Składa się z zaplanowanych, rozłożonych w czasie zadań, angażujących większą część społeczności szkolnej. Jest interdyscyplinarny i wiąże działania, które mają wykonywać uczniowie, z programem dydaktycznym, wychowawczym i profilaktycznym szkoły. Kończąc pracę, uczestnicy przedsięwzięcia powinni mieć poczucie satysfakcji, nawet jeśli wynik ich działań nieco odbiega od skutku zamierzonego w początkowej fazie. Projekt można rozumieć jako dążenie do zmiany społecznej oraz skierowaną do młodych ludzi zachętę do podejmowania istotnych i potrzebnych przedsięwzięć. 

Działania projektowe wpływają na kilka dziedzin życia.

Wpływ projektu na uczniów
Projekt motywuje uczniów do samodzielnej pracy, zaangażowania, rozwija umiejętność pracy w zespole, wzbogaca wiedzę i uczy jej wykorzystania w praktyce, kształtuje świadomość młodych ludzi, poszerza ich horyzonty, czyni bardziej ciekawymi świata zewnętrznego, podnosi poziom umiejętności interpersonalnych i językowych, kształtuje postawę obywatelską, wyzwala przedsiębiorczość i inicjatywę, wpływa na zmianę postaw uczniów wobec siebie, partnerów i środowiska. Dzięki realizacji projektu młodzi ludzie zyskują poczucie większej pewności siebie i zdobywają cenne doświadczenia, przydatne podczas dalszej nauki. Stają się również bardziej krytyczni i świadomie myślący.

Wpływ projektu na nauczycieli
Projekt wyzwala zasoby kreatywności nie tylko w uczniach. Także nauczyciel, koordynując pracę młodych ludzi, ma okazję oderwać się od codziennych, rutynowych czynności. Może zaproponować uczniom nietypowe sposoby zaprezentowania rezultatów. Zapraszając różne osoby do współpracy, nawiązuje ciekawe, pozaszkolne znajomości. 

Dzięki umiejętnemu koordynowaniu prac wzrasta jego autorytet, a wraz z nim pewność siebie i stopień zadowolenia z pracy. Ponieważ projekt jest przedsięwzięciem niepowtarzalnym, dostarcza nauczycielowi nowej, interesującej wiedzy o świecie. Dla wielu osób jest to szansa na doskonalenie warsztatu pracy, wprowadzenie nowych aktywizujących technik nauczania, doskonalenie umiejętności pracy zespołowej i poszerzenie zakresu słownictwa. 

Wpływ projektu na szkołę
Projekt wzbogaca ofertę edukacyjną szkoły oraz promuje aktywne metody nauczania i uczenia się. Wprowadza korzystne zmiany w sposobie zarządzania szkołą, a także angażuje i integruje całą społeczność szkolną. 

Wpływ projektu na współpracę szkoły ze środowiskiem lokalnym 
Projekt często angażuje rodziców uczniów, lokalne władze oświatowe i samorządowe. Rozwija współpracę szkoły z mediami, lokalnymi instytucjami i przedsiębiorstwami. Buduje także pozytywny wizerunek szkoły, a jeśli zostaje sprawnie zrealizowany, nadaje szkole prestiż.

---