Agnieszka Harmasz
Kierunek: stosunki międzynarodowe
II rok SUM
POLITYKA ZAGRANICZNA ARGENTYNY
1.Uwarunkowania polityki zagranicznej Argentyny
Uzyskanie niezależności politycznej krajów latynoamerykańskich nie obyło się bez wewnętrznych konfrontacji między prowincjami i walk między państwami. Tuż po rewolucji majowej z 1810 r. została uchwalona konstytucja Argentyny, przygotowana przez pierwszą niezależną juntę rządzącą. Potem w wielu walkach o region La Platy nastąpiły sukcesy militarne sił obozu patriotycznego oraz podpisano akt niepodległości Ameryki Południowej, który ogłoszono 9 lipca 1816 r. przez Kongres Zjednoczonych Prowincji. Regiony, które dawniej tworzyły wicekrólestwo La Platy nie zaakceptowały reprezentowania ich przez rząd w Buenos Aires i trwały nadal przy swoim stanowisku, a mianowicie zmierzały do sprawowania samodzielnych rządów, obejmujących prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej, odpowiadającej ich własnym interesom. Największą rolę w stosunkach między prowincjami i rządem w Buenos Aires oraz prowincjami tworzącymi Konfederację Argentyńską odgrywał czynnik ekonomiczny (utworzenie strefy wolnego handlu i unii politycznej pomiędzy prowincjami a rządem w Buenos Aires). Twór jaki powstał w wyniku tej współpracy nosi obecnie nazwę Republika Argentyny. Równie ważnym elementem mającym wpływ na proces formowania się państwa argentyńskiego było utworzenie armii narodowej, co było konsekwencją konfliktu określanego mianem wojna trójprzymierza. Wydarzenie to miało negatywny wpływ na stosunki Argentyny z sąsiadami przez wiele kolejnych dziesięcioleci.
Obecnie celem polityki zagranicznej Argentyny jest:
popieranie multipolarnego ładu międzynarodowego (podejmowanie różnych inicjatyw na forum organizacji międzynarodowych o charakterze globalnym i regionalnym, takich jak ONZ i OPA)
aktywne działanie na rzecz poszerzenia i rozwoju latynoamerykańskiej organizacji gospodarczej- Wspólnego Rynku Południa (Mercosur), której członkiem jest Argentyna
staranie o stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa NZ (wymiana na tym stanowisku z Brazylią)
utrzymywanie jak najlepszych stosunków z sąsiadami
2.Stosunki z sąsiadami
Kwestią podstawową w kontaktach Argentyny z Chile była decyzja o przebiegu granic od Boliwii do Ziemi Ognistej, w szczególności konflikt graniczny o Patagonię. Oba państwa wobec tego konfliktu albo dochodziły do kompromisu, albo reprezentowały odmienne stanowiska. Po 1879 r. tj. po zwycięstwie w wojnie Pacyfiku Chile wzmocniły swoją pozycję wobec Argentyny, która zaczęła tracić znaczenie w dawnym regionie La Platy. Po podpisaniu umowy brytyjskiej w 20 listopada 1902 r. pojawiły się nowe konflikty przygraniczne o Kanał Beagle (o prawo do jurysdykcji nad wyspami: Picton, Nueva, Fennox). Ten konflikt dominował w kontaktach między Buenos Aires a Chile. Każda ze stron konfliktu szukała sobie sojuszników (wśród sąsiadów, w USA, w Wielkiej Brytanii i Watykanie). Dopiero rząd Raula Alfonsina (1983-86) doprowadził do rozwiązania tego konfliktu. 29 listopada 1984 r. minister spraw zagranicznych Argentyny Dante Caputo wraz z chilijskim ministrem Jaime del Valle, podpisał układ o przyjaźni i pokoju pomiędzy Argentyną i Chile. Postanowienia układu:
- przyznanie Chile prawa do zwierzchnictwa nad spornymi wyspami oraz dodatkowo nad dziewięcioma mniejszymi wraz z obszarem trzech mil od morza terytorialnego
- ustanowienie wieczystej neutralności Cieśniny Magellana z możliwością swobodnego przepływu statków handlowych i pasażerskich niezależnie od kraju bandery
- rozwiązywanie w sposób pokojowy jakichkolwiek konfliktów między obydwa państwami, zgodnie z prawami i normami ustanowionymi przez organizacje międzynarodowe
Kolejnym konfliktem Argentyny w latach 80-tych XX w. był spór z Wielką Brytanią o Malwiny. Reżim dyktatorski gen. Augusto Pinocheta łączyły bliskie i przyjazne stosunki z rządem Wielkiej Brytanii (Margaret Thatcher). Ta współpraca obu rządów nie była dobrze widziana przez Organizację Państw Amerykańskich, która potępiła politykę kolonializmu prowadzoną przez Wielką Brytanię oraz inwazję na Malwiny (Falklandy). W opozycji do stanowiska jakie zajęło Chile w kwestii wojny o Malwiny, była również postawa wszystkich innych państw Ameryki Łacińskiej, które jednoznacznie opowiedziały się po stronie Argentyny, a Peru i Wenezuela, wyraziły gotowość wysłania własnych jednostek wojskowych, gdyby taka była potrzeba i życzenie strony argentyńskiej.
Umocnienie demokracji w Argentynie stworzyło nowe perspektywy rozwiązania konfliktów granicznych z Chile, oznaczało silne poparcie dla opozycji o przywrócenie demokratycznego porządku w państwie, poprawę we wzajemnych kontaktach między Buenos Aires a Santiago, ułatwienie zbliżenia na wszystkich szczeblach współpracy.
W 1983 r. do władzy w Argentynie doszedł Alfonsin, z którym społeczeństwo wiązało wielkie nadzieje na rozwiązanie problemów gospodarczo-społecznych w kraju, jednak nie udało mu się ich spełnić. W 1985r. wprowadzono wiele reform gospodarczych (zamrożenie cen, wynagrodzeń, zarobków i opłat, wprowadzenie nowej waluty- austral). W dziedzinie polityki międzynarodowej rządowi Alfonsina udało się zaistnieć w wymiarze ogólnoświatowym.
Pomimo trudności politycznych Urugwaj popierał stanowisko Argentyny w kwestii prawa zwierzchnictwa nad Malwinami. W 1985 r. Argentyna i Urugwaj podpisały deklarację z Colonia del Sacramento o zbliżeniu gospodarczymi społecznym (potwierdzenie porozumienia CAUCE z 1974 r. o współpracy gospodarczej). Po 1989r. polityka zbliżenia uległa dalszemu pogłębieniu (argentyńsko-brazylijska inicjatywa włączenia Urugwaju do Mercosur). Poprawie uległy nie tylko stosunki gospodarcze i handlowe lecz też polityczne i społeczne.
Po dojściu do władzy Alfonsina, stosunki pomiędzy demokratycznym rządem Argentyny a krajami, w których panowały jeszcze dyktatury, znacznie się pogorszyły.
Dotyczyło to także Paragwaju, gdzie Argentyna popierała opozycję paragwajską, która walczyła o demokrację i o ochronę praw człowieka. Wsparcie Argentyny było tak silne, że Paragwaj zamknął na trzy dni swoje granice, aby powstrzymać argentyńską ingerencję. Jednak handel dwustronny na wysokim poziomie pomiędzy Argentyną a Paragwajem „wygrał” z polityką i w 1987 r. podpisano umowę o połączeniu sieci elektrycznych obu krajów.
Obecnie stosunki między Argentyną a Paragwajem skoncentrowane są na działalności obu państw w ramach Mercosur i Południowoamerykańskiej Wspólnoty Narodów.
Stosunki między Argentyną a Boliwią nastawione były na pogłębianie związków gospodarczych, przede wszystkim w miastach przygranicznych. W 1966r. boliwijski prezydent spotkał się z prezydentem Argentyny (Onganii) w celu ustaleń kupna przez Argentynę ropy i gazu z Boliwii. To spotkanie doprowadziło do podpisania wielu porozumień dwustronnych z północnoamerykańskim przedsiębiorstwem Gulf Oil i Gulf Gas. Argentyna stała się głównym odbiorcą boliwijskiego gazu i surowców energetycznych. W późniejszych latach Argentyna zadeklarowała wsparcie dla boliwijskich projektów uzyskania dostępu do morza, zyskując solidarne poparcie Boliwii w kwestii Malwin.
Obecnie stosunki argentyńsko-boliwijskie ulegają pogłębieniu we wszystkich obszarach wzajemnej współpracy.
W czasach Alfonsina polityka zagraniczna Argentyny wobec Brazylii polegała na utrzymaniu przychylnego brazylijskiego stanowiska w kwestii Malwin, poparciu inicjatywy pokojowej na rzecz Ameryki Środkowej, utworzeniu Grupy Wsparcia dla procesu Contadory (Argentyna, Brazylia, Urugwaj i Peru), wspólnym, blokowym prowadzeniu negocjacji dotyczących zadłużenia Ameryki Łacińskiej, pogłębianiu dwustronnych więzi handlowych i kontynuację wspólnych projektów hydroenergetycznych. Podpisano kilka porozumień kontynuujących zbliżenie brazylijsko-argentyńskie.
W późniejszych latach polityka zagraniczna Argentyny wobec Brazylii obracała się wokół poszukiwania jak największej solidarności i wsparcia finansowego, które pomogłyby w przezwyciężeniu głębokiego kryzysu gospodarczego, wpływającego na stosunki dwustronne.
Obecnie Argentyna jest najważniejszym sprzymierzeńcem politycznym Brazylii w Ameryce Łacińskiej, czemu służą częste kontakty na wszystkich szczeblach.
3.Relacje z innymi krajami Ameryki Łacińskiej
Za rządów Alfonsina doszło do wielu spotkań z władzami peruwiańskimi, podczas których rozmawiano na temat zbieżności politycznych jak i sytuacji, w których trudno było dojść do porozumienia (np: odmienne podejście do problemu zadłużenia zagranicznego-Argentyna była za wspólnym negocjowaniem, Peru za indywidualnymi rozmowami). W 1984 r. w Limie doszło jednak do porozumienia między obu krajami. Jeśli chodzi o konflikt w Ameryce Środkowej, to oba kraje wyraziły solidarność z grupą Contadory. Argentyna tak jak Peru popierała politykę antyterrorystyczną i walkę z handlem narkotykami. Wzmocnieniu uległy więzy handlowe i nastąpiło większe otwarcie handlowe między tymi krajami.
Obecnie oba te kraje poszukują większego zbliżenia dzięki współpracy w dziedzinie przemysłu naftowego, elektroenergetycznego oraz projektów stworzenia wspólnych połączeń gazowych.
Stosunki między Argentyną a Kolumbią za rządów Alfonsina charakteryzowały się zbieżnością stanowisk takich jak: pokojowe rozwiązywanie konfliktów granicznych w regionie, ożywienie stosunków międzyamerykańskich jako forum politycznego, uzgodnienia lepszej kontroli zbrojeń w Ameryce Łacińskiej, problem zadłużenia zewnętrznego krajów regionu.
W czasach Menema rząd argentyński w pełni popierał wszelkie akcje podejmowane przez Kolumbię, które miały na celu walkę z handlem narkotykami, terroryzmem i zbrojną partyzantką.
Obecnie rząd argentyński popiera wstąpienie Kolumbii do Mercosur.
Za rządów argentyńskiego prezydenta Videli stosunki między Argentyną a Wenezuelą były pozytywne, Videla próbował zyskać sympatię wenezuelskiego prezydenta, by zgodził się pośredniczyć między Buenos Aires a Waszyngtonem w celu poprawienia stosunków. W kwestiach dotyczących regionu obaj przywódcy zgadzali się co do konieczności wypracowania mechanizmów umożliwienia Boliwii dostępu do morza. Później stosunki Argentyny z Wenezuelą obracały się wokół kwestii długu zewnętrznego.
Dzisiejsze kontakty argentyńsko-wenezuelskie są bardzo intensywne. Oba państwa zajmują podobne stanowiska w kwestiach takich jak: integracja regionalna oraz globalizacja. Wenezuela zakupiła bony dłużne Argentyny, co częściowo umożliwiło Argentynie spłacenie zadłużenia W Międzynarodowym Funduszu Walutowym. Zawarto porozumienie w kwestii budowy ośmiu tankowców w stoczniach argentyńskich dla Wenezueli. W 2005 r. prezydenci Kirchner i Chavez zawarli sojusz strategiczny, obejmujący kraje Ameryki Południowej od Wenezueli po Argentynę.
Z geopolitycznego punktu widzenia Meksyk nie odgrywał istotnej roli w polityce Argentyny, znajduje się on poza jej strefą zainteresowania. Jednak podczas kryzysu gospodarczego za rządów Alfonsina, Meksyk wraz z Kolumbią, Brazylią, Wenezuelą i USA postanowił zorganizować pomoc finansową, aby przyczynić się do rozwiązania kryzysu. Poza tym Meksyk sądził, że dzięki otrzymanym pieniądzom Argentyna mogłaby zapłacić za przyszły import towarów meksykańskich. W 1984r. oba państwa zawarły dziesięć porozumień w kwestiach politycznych, gospodarczych i społeczno-kulturalnych. W 1985 r. państwa te zawarły serię umów min. O dostawie zbóż i innych produktów rolnych.
Obecnie Argentyna i Meksyk są zwolennikami polityki zbliżenia, lecz wskazują inne drogi do osiągnięcia tego celu.
4. Stosunki z wybranymi krajami Basenu Morza Karaibskiego
W 1985r. Argentyna podpisała z Nikaraguą serię porozumień handlowych, w ramach których przekazała Nikaragui 14 tys. ton kukurydzy w ramach kredytu, co nie spodobało się opozycji argentyńskiej, która popierała blokadę gospodarczą Nikaragui wprowadzoną przez Regana. Argentyński prezydent Alfonsin potępił amerykańską blokadę. Argentyna wraz z wejściem do Grupy Wsparcia potwierdziła konieczność negocjacji prowadzących do rozwiązania kryzysu w Ameryce Środkowej w drodze nieinterwencji, samostanowienia i wprowadzenia systemu demokratycznego we wszystkich krajach tego regionu.
Jeżeli chodzi o wojnę o Malwiny Kuba przyznała rację Argentynie w sprawie jej prawa do władzy nad archipelagiem i potępiła inwazję brytyjską. Za ten gest Argentyna podziękowała Kubie na szczycie państw niezaangażowanych w 1983r. Za kadencji Alfonsina rząd argentyński zażądał od kubańskiego, przestrzegania międzynarodowych zasad wzajemnego szacunku i nieingerencji w wewnętrzne sprawy innych państw. W zamian za to Argentyna obiecała Kubie dalsze utrzymywanie i rozwijanie wzajemnych stosunków nie tylko politycznych, lecz także handlowych. W 1986 r. Alfonsin poparł Kubę, aby przyjęto ją do systemu współpracy państw półkuli zachodniej. Rok później Argentyna odmówiła poparcia projektu USA potępiającego rząd kubański.
Podczas prezydentury Carlosa Menema stosunki między Argentyną a Kubą skupiały się wokół problemów takich jak: ochrona praw człowieka i amerykańskiej blokady wyspy. Polityka Menema (bliższe kontakty z USA) odbiegała od linii przyjętej przez Alfonsina. W 1990 r. Menem zobowiązał się do większego zaangażowania w proces otwarcia i demokratyzacji Kuby. Ponad to spotykał się z kubańskimi przeciwnikami Castro.
W 2003 r. na inaugurację prezydentury Nestora Kirchnera przybył Fidel Castro, co łączyło się z podjęciem kroków zmierzających do normalizacji stosunków pomiędzy obydwoma państwami. W tym samym roku argentyński minister spraw zagranicznych (Rafael Bielsa) złożył wizytę kubańskiemu ministrowi ( Felipe Roque) podczas której postanowiono o ożywieniu stosunków dwustronnych we wszystkich dziedzinach ( Hawana zgodziła się spłacić swój dług wobec Argentyny, udzielając pomocy medycznej i podejmując kształcenie argentyńskich naukowców i nauczycieli na Kubie). Porozumienie dotyczy także stworzenia mechanizmów współpracy politycznej, turystycznej i kulturalnej.
5. Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi
Polityki Alfonsina i Regana miały zasadniczo zbieżne podejście do takich spraw jak: propagowanie demokracji, ochrona praw człowieka, wolność i sprawiedliwość społeczna. Jednak obok elementów wspólnych istniały także różnice tj. odmienne podejście obu tych krajów do problemu zadłużenia zagranicznego, konfliktu w Ameryce Środkowej, różne poglądy na politykę nuklearną, konstrukcję pocisków Condor II i współpracę wojskową między nimi (jeżeli chodzi o problem zadłużenia zagranicznego: Alfonsin- rozwiązanie na drodze wielostronnych negocjacji pomiędzy krajami zadłużonymi a wierzycielami, USA- negocjacje dwustronne między rządami poszczególnych krajów zadłużonych a bankami prywatnymi; problem polityki jądrowej: Argentyna- pokojowe wykorzystanie energii jądrowej, przeciwnik ratyfikacji traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT), USA- zwolennik NPT).
W 1989r. kiedy to władzę w Argentynie przejął Menem, doszło do znaczącej zmiany w stosunkach między Argentyną a USA, głównie ze względu na argentyńską decyzję uczestniczenia wraz z USA w wojnie w Zatoce Perskiej (1990r.). Miało to pomóc Argentynie w takich sprawach jak: likwidacja hiperinflacji, stabilizacja i wzrost gospodarczy, możliwość renegocjacji zadłużenia zagranicznego, napływ inwestycji i kapitału zagranicznego ( wg. argentyńskiego rządu było to możliwe tylko przez zawarcie przymierza z USA). Amerykanie byli zaniepokojeni taką postawą Menema, uważano, że takie podejście będzie przyczyną pogłębienia się kryzysu w Argentynie.
W 1990 r. Argentyna i USA podpisały pierwsze porozumienie o pokojowym użytkowaniu energii jądrowej (wymiana informacji technicznych na temat bezpieczeństwa reaktorów nuklearnych-energetycznych i badawczych).
W 2005 r. Nestor Kirchner i George W. Bush spotkali się przed IV szczytem Ameryk zamiarem złagodzenia stanowiska w kwestii Strefy Wolnego Handlu Ameryk. Podczas tego spotkania Kirchner zwrócił się do Busha o udzielenie Argentynie wsparcia, aby umożliwić jej ponowne uzyskanie pomocy finansowej z Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Można powiedzieć, IV szczyt Ameryk okazał się polityczną porażką Busha, który nie potrafił przekonać najważniejszych partnerów południowoamerykańskich, w tym Argentyny, do podpisania umowy o ustanowieniu Strefy Wolnego Handlu Ameryk. Kirchner uznał dokument końcowy za triumf linii latynoamerykańskiej.
6. Relacje argentyńsko-brytyjskie
Argentyna zawsze utrzymywała bliskie stosunki z Europą, w tym z Wielką Brytanią. W 1989 r. (dojście do władzy Menema) stosunki dyplomatyczne i wymiana handlowa z Wielką Brytanią praktycznie przestały istnieć, co było skutkiem klęski w wojnie o Malwiny (1982r.). Wielka Brytania, która sprawowała praktyczną władzę nad archipelagiem narzuciła warunki ponownego nawiązania stosunków dwustronnych: Argentyna miała się wyrzec wszelkich roszczeń do jakiejkolwiek władzy nad spornym terytorium i stworzyć klimat zaufania za pomocą takich środków jak: deklaracja zakończenia wrogości, zniesienie ograniczeń handlowych i przywrócenie połączeń lotniczych. W 1990 r. zostały nawiązane ponownie stosunki dyplomatyczne.
Argentyna nigdy nie wyrzekła się dążeń do zwierzchnictwa nad Malwinami, które jej zdaniem przysługują jej. Menem podczas spotkania z Tony Blairem (pierwsza po wojnie z 1982 r. wizyta argentyńskiego prezydenta w Wielkiej Brytanii) powiedział, że chce oczyścić drogę do pogłębienia kontaktów dwustronnych. Oba państwa utrzymały swoje stanowiska w kwestii władzy nad Malwinami, podkreśliły swe poparcie dla Narodów Zjednoczonych i stwierdziły, że rozwiązanie problemu może nastąpić wyłącznie w sposób pokojowy. Oba kraje jednoznacznie wyraziły swoje stanowisko w kwestii praw naftowych i połowowych.
Wielka Brytania stała się największym europejskim inwestorem w Argentynie.
W 1999 r. Argentyna i Wielka Brytania podpisały deklarację dotyczącą Malwin, na mocy której zostały przywrócone połączenia lotnicze między Argentyną kontynentalną i wyspami, ograniczając wymogi formalne wobec obywateli Argentyny do posiadania ważnego paszportu. Umowa obejmowała też porozumienie w sprawie ożywienia współpracy dwustronnej w zakresie ochrony zasobów rybackich i walki z nielegalnymi połowami na południowym Atlantyku.
W 2004 r. podczas sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych prezydent Kirchner powiedział, że Argentyna jest zwolenniczką pokojowych rozwiązań konfliktów międzynarodowych i że w sprawie z Malwinami chciałaby rozpocząć rozmowy w atmosferze przyjaźni.
8