STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY
-stosunek administracyjnoprawny to stosunek społeczny regulowany normami prawa administracyjnego
-„stosunki między państwem i działającymi w jego imieniu podmiotami administracji publicznej, a obywatelami i innymi podmiotami oparte na normach prawa administracyjnego” Ochendowski
-stosunek tetyczny, w całości uregulowany normami prawa
Elementy stosunku administracyjnoprawnego:
Podmioty uczestniczące w stosunku
Przedmiot: obowiązki i uprawnienia
Wzajemne układy miedzy podmiotami, w jaki sposób obowiązki i uprawnienia mogą się zmieniać i wygasać
Podmiot:
1. zawsze jednym z podmiotów stosunku admpraw jest organ administracji publicznej, bądź podmiot pełniący jego funkcje
-organ w stosunku admpraw
Przesądza o treści stosunku, decyduje jakie będą prawa i obowiązki
Rozstrzyga spory wynikające z tego stosunku
Decyduje o nawiązaniu i rozwiązaniu tego stosunku
2. podmiot posiadający osobowość prawa administracyjnego, czyli podmiot posiadający określony interes wyodrębniony i chroniony przez prawo: osoba fizyczna, grupa osób fizycznych (?), osoba prawna, jednostki organizacyjne, inne organy administracji
Cechy stosunku administracyjnoprawnego:
- nierównorzędność stron
-udział w tym stosunku jest obowiązkowy
-podmioty wykonujące administracje publiczna maja prawo do stosowania przymusu
- w przeciwieństwie do zasady swobody w prawie cywilnym, w prawie administracyjnym przepisy są bezwzględnie obowiązujące, co ma na celu ochronę interesu publicznego; swoboda występuje wyjątkowo, tam gdzie przepisy na to zezwalają
-cała procedura administracyjna zmierza do przywrócenia zachwianej równowagi miedzy podmiotem adm pub a podmiotem prywatnym, łagodzenia nierównorzędności stron, np. dzięki:
Dwuinstancyjność procesu administracyjnego
Możliwość zaskarżania rozstrzygnięć administracyjnych do sądu administracyjnego
Zasada jawności działań administracji
System kontroli nad organami administracji
Rodzaje stosunków administracyjnoprawnych:
- materialne - oparte na przepisach prawa powszechnie obowiązującego, zwykle regulowane przez materialne prawo administracyjne (wyjątek np. prawo budowlane- pr.ustrojowe)
- procesowe - relacje w trakcie procesu, z urzędu lub na wniosek stron, przepisy KPA, kończą się wraz z wydaniem ostatecznej decyzji, stosunek przejściowy
- spornoadministracyjne - występuje, gdy istnieje możliwość zaskarżania aktów administracyjnych do sądu administracyjnego, stosuje się prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi, ale może to być także sprawa w sadzie powszechnym (samorządy zawodowe), występuje równorzędność stron
- egzekucyjne - wynikają ze stosunków procesowych, w wyniku których stosowany jest przymus, organ domaga się podporządkowania prawom i obowiązkom, które wcześniej określił, zwykle oparte o ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, stosunek przejściowy
- organizacyjne - związane z podporządkowaniem pracowników wewnętrznym aktom, poleceniom, w tym stosunki zakładowe - władztwo zakładowe
- nadzoru - relacja podmiot nadzorujący-podmiot nadzorowany, ustawowo przewidziane środki nadzoru
-stosunek ad hoc (np. okazanie dokumentów) i stosunek trwały (obowiązek szkolny)
- stosunek wewnętrzny [występuje podporządkowanie i zewnętrzny [po jednej stronie jest podmiot inny niż administrujący]
NAWIAZANIE STOSUNKU ADMPR
z mocy samego prawa - powstają prawa i obowiązki w sferze podatkowej, obowiązku szkolnego, itd
z konkretnych zdarzeń faktycznych
w wyniku działań organów państwa - wydanie aktu adm, zawarcie umowy administracyjnej
CHARAKTERYSTYKA UPRAWNIEŃ I OBOWIĄZKÓW WYNIKAJĄCYCH ZE STOSUNKÓW ADMINISTRACYJNOPRAWNYCH
STANOWIĄ ROZWINIĘCIE PRAW I OBOWIĄZKÓW KONSTYTUCYJNYCH, MUSZĄ WYNIKAĆ Z PRAWA MATERIALNEGO ADMINISTRACYJNEGO (USTAWY)
UPRAWNIENIE - dotyczy tego rodzaju zachowań, które nie są adresatowi przez prawo ani zakazane ani nakazane, prawo roszczenia wobec organu, jeżeli nie realizuje
np. uprawnienie do zniżek MPK
OBOWIĄZEK - oznacza istnienie pewnych nakazów i zakazów dla danego podmiotu, określa sposób zachowania
się i w razie potrzeby uruchamia sankcje prawna np. obowiązek szkolny. Polega na:
działaniu
znoszeniu
zaniechaniu
ADRESACI - każdy z podmiotów stosunku powinien być wyposażony w podmiotowość administracyjnoprawną pozwalającą na to, aby mógł być adresatem uprawnień lub obowiązków jakie wynikają z danego stosunku
- w odniesieniu do organu adm podmiotowość tę wyznacza kompetencja, której istnienie jest równoznaczne
z jego zdolnością do czynności prawnych. Kompetencja powoduje, że jako stronę stosunku uznajemy ORGAN A NIE PAŃSTWO
-podmiotowość drugiej strony jest wyznaczona przez normy prawa adm, które nie musza pokrywać się ze zdolnością do czynności prawnych w rozumieniu prawa cywilnego (KPA Art 28-30)
PIONOWY CHARAKTER STOSUNKU - oznacza to, że organ adm jednostronnie, ale w oparciu o przepisy prawa,
decyduje o treści uprawnień i obowiązków chyba, że wynikają one z mocy samego prawa
INDYWIDUALNY CHARAKTER - uprawnienia i obowiązki zawsze dotyczą konkretnego i zindywidualizowanego podmiotu i nawet wtedy, gdy ze względów procesowych prawo dopuszcza do współuczestnictwa większej liczby podmiotów to i tak każdy z tych podmiotów jest powiązany z organem adm publicznej osobnym stosunkiem i każdy
otrzyma niejako swój własny zakres uprawnień i obowiązków
OSOBISTY CHARAKTER (podmiotowy) - poza wyjątkami wyraźnie określonymi przez prawo (czyli podatki , roszczenia odszkodowawcze wobec państwa) uprawnienia i obowiązki nie przechodzą na następców prawnych. Z osobistego charakteru wynika również, iż osoba trzecia nie może wyprowadzić ze stosunku żadnych uprawnień ani obowiązków. Zastępstwo możliwe jest tylko w przypadku, w którym ustawodawca kładzie nacisk na sam fakt spełnienia obowiązku (np remont budynku), jednak zastępca nie jest stroną danego stosunku administracyjnoprawnego, ale nawiązuje z tą stroną osobny stosunek prawny.
BRAK EKWIWALENTNOSCI - uprawnienia i obowiązki nie są porównywalne ze sobą, to znaczy, że nie występuje relacja, w której uprawnienia jednego podmiotu są obowiązkami drugiego podmiotu. Wynika to z faktu, że organ adm. nie jest odbiorcą zachowania drugiej strony, a jej zachowanie nie jest skierowane do organu ani wykonywane
na jego rzecz. Rola organu polega tylko na wyznaczeniu zachowania i na jego kontroli, a nie odnosi on korzyści ze swoich uprawnień.
ROLA ORGANU
-Organ ma zapewnić realizacje uprawnienia, jednak niczego nie musi świadczyć ekwiwalentnie.
-Organ musi wyznaczyć granice obowiązku oraz jego treść, a także kontrolować jego wykonanie i ewentualnie to wykonanie wymusić
MOMENT USTANIA STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO A CHARAKTER UPRAWNIEN I OBOWIĄZKÓW
-Gdy uprawnienia i obowiązki maja charakter powtarzający się, to stosunek obowiązuje tak długo, jak trwa norma prawna i akt ją konkretyzujący np, korzystanie z wodociągów
-Gdy uprawnienia i obowiązki maja charakter jednorazowy, (np okazanie dokumentu podczas kontroli) ich realizacja powoduje ustanie stosunku, natomiast niewykonanie może doprowadzić do utworzenia dodatkowego stosunku - egzekucyjnego.
-Co do zasady nie ulegają przedawnieniu, wyjątek np. podatki po 5 latach
TYPOLOGIA PRAW I OBOWIĄZKÓW:
- osobowe i rzeczowe
-powszechne i szczególne
-wolności osobiste, polityczne, prawa do pozytywnych świadczeń ze strony administracji
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Zdolność do czynności prawnych- daje stronie zdolność procesową, czyli możliwość samodzielnego i skutecznego działania w postępowaniu. Cytując za Stanisławem Grzybowskim:
zdolność do czynności prawnych stanowi węższą kategorię zdolności do działania, będąc zdolnością do tego, aby przez czynności prawne swym własnym działaniem nabywać lub utracać prawa oraz zaciągać zobowiązania i w ogóle wywoływać skutki prawne.
PODMIOTY
art.28. Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
art.29. stronami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne - również o jednostki nie posiadające osobowości prawnej.
art.30. § 1.Zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych stron ocenia się według przepisów prawa cywilnego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
§2. Osoby fizyczne nie posiadające zdolności do czynności prawnych działają przez swych ustawowych przedstawicieli.
§3. Strony nie będące osobami fizycznymi działają przez swych ustawowych lub statutowych przedstawicieli.
§4. W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia prawa lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni.
§5. W sprawach dotyczących spadków nie objętych jako strony działają osoby sprawujące zarząd majątkiem masy spadkowej, a w ich braku - kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji państwowej.
Dodatkowo: art. 31 - 34 (przedstawicielstwo)
Odnosząc się do artykułu 30 k.p.a przepisy kodeksu cywilnego dzielą zdolność do czynności prawnych na trzy rodzaje tejże zdolności: na zdolność pełną, ograniczoną oraz zdolność której strona jest pozbawiona.
- pełną zdolność do czynności prawnych ma osoba pełnoletnia (w ustawie o obywatelstwie polskim zdolność ma osoba, która ukończyła 16 lat) art. 11
Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobom, które ukończyły 18. rok życia i nie zostały ubezwłasnowolnione ani częściowo, ani całkowicie. Pełną zdolność nabywa także kobieta przed osiągnięciem pełnoletniości poprzez zawarcie związku małżeńskiego. Jest to możliwe za zgodą sądu po ukończeniu 16 lat. Po rozwiązaniu małżeństwa, kobiety te nie tracą raz nabytej zdolności nawet wówczas gdy małżeństwo zostało rozwiązane przed ukończeniem przez nie 18 roku życia.
-zdolność ograniczoną- małoletni powyżej 13 lat(wiek między 13 a 18 rokiem życia), osoba tymczasowo ubezwłasnowolniona, lub osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego (na podstawie, Kpc.) Ubezwłasnowolnienie następuję na mocy orzeczenia sądu okręgowego.
- Pozbawionym zdolności do czynności prawnych jest małoletni poniżej 13 lat lub osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Osoby te działają przez swoich ustawowych przedstawicieli (art. 30§2 Kpa.)
Pomimo tego podziału, prof. Ziemski uważa, że zdolność do czynności prawnych nie jest stopniowalna, gdyż nawet wówczas gdy mamy do czynienia z jej ograniczeniem to pewne czynności prawne są możliwe do wykonania bądź przez osobę tej zdolności w jakimś stopniu pozbawioną bądź też przez jej przedstawiciela ustawowego.
Osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych w wieku 16-18 są upoważnione do dokonywania niektórych czynności prawnych, mogą być stroną - kwestia zmiany obywatelstwa czy nazwiska.
INTERES PRAWNY
Wyrok NSA z 22 lutego 1984 tak definiuje interes prawny:
Mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy to samo, co ustalić przepis prawa powszechnie obowiązującego, na którego podstawie można skutecznie żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś potrzeby albo żądać zaniechania lub ograniczenia czynności organu sprzecznych z potrzebami danej osoby.
Organ administracji nie może prowadzić postępowania bez strony, czyli bez indywidualnie określonego podmiotu. (art., 97§1 pkt 3).
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PR GRUPY OSÓB
wyrok NSA z 27maja 1988,w którym to NSA wskazał na to, że stroną nie może być bliżej nieokreślona grupa osób, że wymagane jest aby stroną były określone z imienia i nazwiska osoby.
Osoby prawne a zdolność do czynności prawnych
Osoby prawne zawsze mają pełną zdolność do czynności prawnych, ale jako pewien twór społeczny działają przez swoje organy statutowe lub ustawowe (art. 30§3 Kpa.). W przypadku braku organów osoby prawnej w postepowaniu administracyjnym działać powinien w jej imieniu kurator ustanowiony przez sąd na podstawie art. 42 ust.1 Kc.
Określenie zdolności prawnych w prawie administracyjnym art. 28-34 KPA inaczej zdolność administracyjno-prawna
Przez zdolność prawną rozumie się zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa materialnego, o których rozstrzyga się przez wydanie w postępowaniu administracyjnym decyzji administracyjnych.
Postępowanie administracyjne - postępowanie przed organami adm pub w należących do właściwości tych organów sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych
OSOBY FIZYCZNE
Zgodnie z art. 8 § 1 kodeksu cywilnego zdolność prawną ma „każdy człowiek od chwili urodzenia”. Osobie fizycznej zdolność prawna przysługuje od momentu narodzin do momentu śmierci, bądź stwierdzenia zgonu (w przypadku, gdy stwierdzenie śmierci nie jest możliwe dopuszczalne jest uznanie osoby za zmarłą co stwarza taki stan prawny jaki powstaje wskutek śmierci). Warunkowa zdolność dzieci poczętych.
OSOBA PRAWNA
Jeśli chodzi o osobę prawną uzyskuje ona zdolność prawną z chwilą powstania. Powstanie to może nastąpić z mocy prawa (art. 8 ustawy o szkolnictwie wyższym stanowi, że: „Uczelnia ma osobowość prawną”) albo w skutek określonej czynności prawnej (aktu rejestracji dokonanego przez sąd lub przez inny organ administracji państwowej). Osoba prawna traci zdolność prawną z chwilą likwidacji i usunięcia jej z rejestru.
Pozornie kwestia posiadania zdolności prawnej przez osoby fizyczne i prawne jest klarowna i bezsporna, jednak interpretując art. 30 § 1 KPA „Zdolność prawną stron ocenia się według przepisów kodeksu cywilnego, o ile przepisy szczególe nie stanowią inaczej”. Przepisy te mogły zawierać wymagania warunkujące możliwość nabycia pewnych uprawnień w sferze regulacji administracyjno-prawnej np. określony wiek czy posiadanie polskiego obywatelstwa.
- E. Iserzon -„o ile” - „w poszczególnych dziedzinach obrotu prawnego osoby fizyczne i prawne mogą nie mieć zdolności prawnych. Albowiem zdolność prawna podmiotu mającego ogólną zdolność prawną może być ponownie ograniczona w odniesieniu do poszczególnych sfer obrotu prawnego - cywilnego, czy administracyjnego.”.
- komentarz Borkowskiego, że zasadą jest ocena zdolności prawnej wg prawa cywilnego, wyjątkiem zaś jest ocena jej wg innych unormowań prawnych, jeżeli przepis wyłącza wprost odesłanie w określonym przypadku do prawa cywilnego. W przypadku takiej interpretacji wymienionego przepisu wszelkie inne przesłanki, jakie musi spełnić osoba fizyczna, trzeba traktować jako ograniczenie nabycia przez nią określonych praw, a nie jako ograniczenie zdolności prawnej.
Zagadnienie jest sporne. Omawiany przepis można rozumieć w ten sposób, że zdolność prawną stron ocenia się wg przepisów kodeksu cywilnego tylko i wyłącznie, gdy przedmiotem postępowania są prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa cywilnego. Natomiast, gdy przedmiotem postępowania administracyjnego są prawa i obowiązki w zakresie prawa administracyjnego, wówczas zdolność tę ocenia się wg przepisów tego prawa. Jednak takie rozumienie jest zasadne, gdy stronami postępowania są jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
JEDNOSTKI ORG NIEPOSIADAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ
trzeci rodzaj podmiotów prawnych - jednostki organizacyjne i organizacje społeczne nie posiadające osobowości prawnej.
zgodnie z wyraźnymi przepisami administracyjnymi jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej w prawie administracyjnym posiada zdolność prawną. Traktuje o tym art. 2 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej: „Podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą, zwanym dalej podmiotem gospodarczym, może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, utworzona zgodnie z przepisami prawa, jeżeli jej przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej.”
STRONY - adresaci aktu stosowania prawa
art. 28 KPA „Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek”.
- „subiektywne” pojęcie traktowało stronę podobnie jak przepisy o postępowaniu cywilnym, jako pojęcie procesowe: w postępowaniu administracyjnym może wziąć udział każdy kto twierdzi (jest subiektywnie przekonany), że postępowanie to dotyczy jego interesu prawnego, stosunek „subiektywny” zatem może powstać samoistnie jedynie na skutek wniesienia podania.
- „obiektywne” pojęcie strony nie zezwalało na tą samoistność, stroną w postępowaniu może być tylko taka osoba (inny podmiot), której interes opiera się na przepisach prawa materialnego; zgłaszając żądanie wszczęcia postępowania powinna ten interes prawny wykazać.