Kwestionariusz Temperamentu PTS
SPP - siła procesu pobudzenia
SPP odnosi się do funkcjonalnej wydolności OUN, charakteryzuje zdolność komórek nerwowych do pracy.
SPP przejawia się w odporności komórek nerwowych na bardzo silne lub długo utrzymujące się pobudzenie bez przechodzenia w stan hamowania ochronnego.
Wg Pawłowa pojawienie się hamowania ochronnego na skutek silnej, długotrwałej lub często powtarzającej się stymulacji, stanowiło główny wskaźnik SPP.
Jeśli u jednostki występuje hamowanie ochronne już na bodźce o małej intensywności lub krótkotrwałe to jednostka ta reprezentuje słaby TUN (typ układu nerwowego). Jednostki należące do silnego TUN reagują adekwatnie na bodźce o dużej intensywności czy długotrwałe. tj. bez przechodzenia w stan hamowania ochronnego. Silny TUN charakteryzuje się większą wydolnością (zdolnością do pracy) OUN niż słaby. Ponieważ w życiu codziennym jednostka doznaje często działania silnych bodźców, SPP stanowiła dla Pawłowa najważniejszą właściwość UN.
Istnieją różne źródła stymulacji - np. sytuacje, zadania, bodźce, charakteryzujące się określonym stopniem zmienności, nowości, intensywności i złożoności, a także określonym, osobniczo nabytym, znaczeniem. Źródłem stymulacji może być też własna aktywność jednostki. Szczególną wartość stymulacyjną posiadają takie działania, które wiążą się z takim czy innym zagrożeniem, ryzykiem i napięciem, co bezpośrednio powoduje podwyższenie poziomu aktywacji w OUN.
Zgodnie z Pawłowem autorzy testu przyjmują, że w wyniku nadmiernej stymulacji pojawia się hamowanie ochronne przejawiające się w braku adekwatności reakcji (jej zmniejszania lub zaniku) do siły bodźca czy w różnego rodzaju zaburzeniach, szczególnie o charakterze emocjonalnym.
SPH - siła procesu hamowania
Pawłow często zmieniał pogląd na siłę procesu hamowania. W 1952 w artykule „Ogólne typy wyższej czynności nerwowej zwierząt i człowieka”, traktowanym przez pawłowistów jako najpełniejsze źródło informacji o jego typologii, Pawłow odnosił siłę procesu hamowania do hamowania warunkowego (nabytego), które występuje w takich postaciach, jak wygaszanie, opóźnianie, różnicowanie i hamowanie warunkowe w wąskim rozumieniu tego słowa.
SPH wyraża się w zdolności utrzymywania stanu hamowania warunkowego. Głównymi wskaźnikami SPH były dla Pawłowa łatwość wytwarzania hamulcowych odruchów warunkowych oraz czas, przez który OUN jest w stanie utrzymać stan hamowania warunkowego.
Jednostki charakteryzujące się słabą SPH z trudem wytwarzają hamulcowe odruchy warunkowe i nie są w stanie utrzymać stanu hamowania warunkowego przez dłuższy czas, co przejawia się w zakłóceniu czynności odruchowo-warunkowej, a także w zaburzeniach w zachowaniu.
U jednostek o dużej SPH odruchy hamulcowe wytwarzają się łatwo, a długo utrzymujące się hamowanie warunkowe nie wywołuje takich zmian.
Autorzy testu przyjmują, że na poziomie zachowania SPH przejawia się w zdolności jednostki do przerywanie określonych zachowań, do ich odraczania adekwatnie do wymogów sytuacji, czy też do powstrzymywania się od zachowań i reakcji (np. ekspresji emocjonalnej) wtedy kiedy jest to niezbędne. Duża siła procesu hamowania warunkowego ułatwia kontrolę zachowania.
RWN - równowaga procesów nerwowych
Wg Pawłowa RWN wyraża się w stosunku SPP do SPH. Funkcjonalne znaczenie tej cechy OUN jest takie, że w życiu ludzi i zwierząt często powstaje konieczność hamowania pewnych pobudzeń w celu umożliwienia reakcji na pojawiające się nowe bodźce płynące ze środowiska.
Trzeba zwrócić uwagę na fakt, iż równowaga procesów nerwowych posiada odmienny status w stosunku do siły procesu pobudzenia i hamowania. Ponieważ o równowadze można wnioskować jedynie poprzez porównanie SPP z SPH, przez to RWN jest cechą wtórną, jej ocena wynika ze stosunku SPP do SPH. Dlatego PTS nie posiada odrębnej skali RWN.
RPN - ruchliwość procesów nerwowych
Ruchliwość jest ostatnią cechą OUN wprowadzoną do typologii Pawłowa. Wg Pawłowa istotą RPN jest zdolność do „szybkiego - na żądanie warunków zewnętrznych - ustępowania miejsca, dawania pierwszeństwa jednemu podrażnieniu przed drugim, pobudzeniu przed hamowaniem i odwrotnie”.
W kategoriach psychologicznych RPN to zdolność jednostki do szybkiej zmiany zachowania odpowiednio do zmieniających się warunków, to zdolność do szybkiego i adekwatnego reagowania na zmiany w otoczeniu.