2. Charakter prawny i funkcja odpowiedzialności ubezpieczyciela
Początek odpowiedzialności. Regułę ogólną w tej materii wprowadza art. 814 § l k.c., zgodnie z którym odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się od dnia następnego po zawarciu umowy, jednak nie wcześniej jak następnego dnia po zapłaceniu składki. Gdy natomiast umowę zawarto przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia, odpowiedzialność zakładu zaczyna się od dnia, w którym umowa jest uważana za zawartą (z 15 dniem od otrzymania przez ubezpieczy cielą oferty - art. 810 k.c.), przepis ten nie dotyczy ubezpieczeń osobowych na życie. O ile chodzi o ubezpieczenia osobowe na życie, początek odpowiedzialności normowany jest w pełni przez o. w. u., ze względu na celowość pozostawienia ubezpieczycielowi swobody w ocenie ponoszonego ryzyka, poprzez możliwość przeprowadzenia badań lekarskich itp. Dodać trzeba, że także przy niektórych ubezpieczeniach zwierząt przewidziany jest tzw. okres karencyjny pomiędzy zawarciem umowy a powstaniem odpowiedzialności, w celu ustalenia czy ubezpieczone zwierzę jest zdrowe, a w konsekwencji również do oceny przez ubezpieczyciela stopnia ponoszonego ryzyka. W związku z powyższym zwrócić trzeba uwagę na istnienie w stosunku ubezpieczenia formalnego początku (chwila zawarcia umowy) oraz materialnego, którym jest początek odpowiedzialności. Przepisy o. w. u. zwykle podają ściśle początek odpowiedzialności ubezpieczyciela (od godziny 00 lub 12 itp.). Określenie to może być też inne, np. przy ubezpieczeniach obowiązkowych, o czym będzie mowa.
Koniec odpowiedzialności. Odpowiedzialność ubezpieczyciela kończy się z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia. Szczególną podstawę zwolnienia ubezpieczyciela od odpowiedzialności przewiduje art. 815 § 3; art. 826 § 2 i art. 827 k.c.
Przepisy ubezpieczeniowe: art. 815 § l i 2 k.c. nakładają na ubezpieczającego obowiązek podania ubezpieczycielowi wszystkich znanych mu okoliczności, mających znaczenie dla prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego. Dotyczy to zarówno okoliczności istniejących i znanych ubezpieczającemu przed zawarciem umowy (odpowiedzi na pytania formularza oferty), jak i tych, które powstały po zawarciu umowy; ewentualność ta powinna być specjalnie zastrzeżona. W świetle § 3 art. 815 k.c. ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający podał mu wiadomości o tych okolicznościach niezgodne z prawdą, chyba że nie miały one wpływu na zwiększenie się prawdopodobieństwa powstania wypadku.
W razie powstania wypadku ubezpieczający ma obowiązek podjąć wszelkie możliwe działania, zmierzające do ograniczenia szkody, a także zabezpieczenia przed ewentualną szkodą mienia zagrożonego (art. 826 § l k.c.). Gdyby ubezpieczający nie wypełnił tego obowiązku wskutek rażącego niedbalstwa, ubezpieczyciel jest wolny od wypłaty odszkodowania, chyba że w danych okolicznościach wypłacenie całego odszkodowania lub jego części jest uzasadnione zasadami współżycia społecznego albo interesem gospodarki narodowej (art. 826 § 2 k.c.). Z przepisu tego wynika, że zwolnienie od odpowiedzialności następuje, Jeżeli po stronie ubezpieczającego zachodzi culpa lata; gdy jednak a contrario istnieje culpa levis (zwykłe niedbalstwo), ubezpieczyciel nie jest zwolniony od odpowiedzialności.
Na podstawie art. 827 k.c. zakład ubezpieczeń nie odpowiada, jeśli ubezpieczający lub osoba, z którą pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub, za którą ponosi on odpowiedzialność, wyrządziły szkodę w sposób umyślny (dolus). Podkreślić wypada, że w art. 827 k.c. mówi się o szkodzie wyrządzonej przez powołane osoby w majątku własnym. Ubezpieczyciel odpowiada zatem, gdy szkoda jest wynikiem działania nieumyślnego i o ile nie wystąpiło rażące niedbalstwo; wypłata odszkodowania przy rażącym niedbalstwie jest możliwa jedynie wówczas, kiedy w danych okolicznościach odpowiada to zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej (analogia do art. 826 § 2 k.c.). Przepisy art. 826 i 827 k.c. dotyczą jedynie ubezpieczenia mienia. Jeżeli natomiast chodzi o ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, to odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń może być unormowana na innych zasadach niż określone w § l art. 827 k.c. Podstawą tego stanowiska jest fakt, że nie zwalnia się tutaj od odpowiedzialności sprawcy szkody, lecz zapewnia się ochronę ubezpieczeniową w ogóle. Jak wynika z treści art. 826 i 827 k.c., nad przyjętą koncepcją odpowiedzialności ubezpieczy cielą zaważyła zrozumiała konieczność zachowania równowagi pomiędzy interesem gospodarczym - pojętym najszerzej, bo w skali gospodarki narodowej - z zasadami współżycia społecznego, jako instrumentem elastycznej regulacji prawnej.
Omawiane zagadnienie z art. 826 i 827 k.c. wiąże się z problemem odpowiedzialności osoby prawnej. Trzeba tu więc rozróżnić pomiędzy działaniem pracownika ubezpieczającego jako organu tej instytucji oraz jako pracownika nie będącego jej organem. W pierwszym wypadku działanie pracownika jest równoznaczne z działaniem samego ubezpieczającego. Natomiast, gdy pracownik działa nie jako organ, lecz jako pracownik ubezpieczającego wykonujący powierzone mu i należące do niego czynności, wówczas winien on być traktowany jako osoba, za którą ubezpieczy ciel ponosi odpowiedzialność ubezpieczeniowąProblem pieniężnego świadczenia ubezpieczyciela wymaga informacji dotyczących czasu, w którym powinno nastąpić wypłacenie należnej kwoty, przy czym zauważyć wypada, że omówione wyżej zasady dotyczą tak ubezpieczeń majątkowych, jak i osobowych. Według art. 817 § l k.c., o ile umowa stron nie przewiduje inaczej, świadczenie winno być spełnione w ciągu 30 dni od daty otrzymania przez ubezpieczyciela zawiadomienia o wypadku. Termin ten może być według o. w. u. inny, co wynika z cytowanego i ogólnego sformułowania art. 807 § l k.c. W czasie 30 dni zakład ubezpieczeń przystępuje do postępowania wyjaśniającego, prowadzącego do ustalenia zakresu odpowiedzialności oraz wysokości świadczenia. Badaniu podlegają zatem przyczyny wypadku, jego losowość, kwestie związku przyczynowego oraz podciągnięcia wypadku pod ubezpieczenie (czy ma charakter wypadku ubezpieczeniowego) i daną umowę ubezpieczenia, a nadto ustalenie czy ubezpieczający spełnił obowiązki ciążące na nim z mocy prawa i umowy. Z kolei § 2 powołanego przepisu statuuje, że jeżeli wyjaśnienie w ciągu 30 dni okoliczności odpowiedzialności lub wysokości świadczenia nie jest możliwe, winno być ono wypłacone w ciągu 14 dni od wyjaśnienia tych okoliczności; w każdym razie bezsporną część świadczenia należy wypłacić w ciągu 30 dni od powiadomienia o wypadku.
Przepisy k.c. dotyczące ubezpieczeń osobowych nie określają terminu spełnienia świadczenia zakładu ubezpieczeń. Następuje ono oczywiście pod warunkiem zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem w terminie ściśle wyznaczonym przez o. w. u. i po przeprowadzeniu przez ubezpieczyciela właściwego postępowania wyjaśniającego, również określonego w o. w. u.
3. Formy organizacyjne funduszu ubezpieczeniowego
Fundusz zdecentralizowany- (samo ubezpieczenie)
- zainteresowany ochroną podmiot tworzy własny fundusz rezerwowy ( w formie pieniężnej bądź innej), z którego pokrywa szkody losowe
- brak tu repatycji
- przyk. - keptyw
Fundusz scentralizowany ze źródeł scentralizowanych
- fundusz budżetowy
-środki pieniężne lub inne rezerwy przeznaczone na pokrycie szkód losowych ogółu osób
- scent. Pod wzg. Sposobu zarządzania i użytkowania
- tworzony z zasobów już scentralizowanych
Fundusz scentralizowany ze źródeł zdecentralizowanych
- łączy w sobie elementy centralizacji (zarządzanie) i decentralizacji (tworzony ze składek).
Źródła prawa ubezpieczeń gospodarczych.
KODEKSY
- cywilny z 23.04.1964 r.
- morski z 18.09.2001 r.
- spółek handlowych z 15.09.2000 r.
KC i KM są źródłami pr. o umowie ubezpieczenia. KSH reguluje między innymi ustój ubezpieczeniowych spółek akcyjnych
USTAWY UBEZPIECZENIOWE
- Ustawa dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. nr.124, poz.1151).
- Ustawa dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr.124, poz.1152)
- Ustawa dnia 22 maja 2003r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych. (Dz. U. nr.124, poz. 1153)
- Ustawa dnia 22 maja 2003r. o Pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. nr.124, poz.1154)
- Ustawa dnia 7 lipca 1994r. o gwarantowanych przez skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych (Dz. U. z 2001r. ne.59, poz.609)
- Ustawa dnia 7 lipca 2005r. o dopłatach do ubezpieczeń rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. nr.150, poz.1249
Ustawy te są w całości poświęcone uregulowaniom w zakresie problematyki UG.
USTAWY „OKOŁOUBEZPIECZENIOWE”
- regulują bardzo różnorodną materię, lecz zawieraja jeden lub kilka przepisów dotyczących problematyki UG
- z reguły wprowadzają obowiązek określonego rodzaju ubezpieczenia.
AKTY WYKONAWCZE
- do ustaw z gr II i gr III
- większość z nich to rozporządzenia RM dot.zakresu oraz minimalnych sum ubezpieczeń obowiązkowych
5. Podmioty stosunku prawnego ubezpieczenia.
Podmiotami są:
Ubezpieczyciel ( zakład ubezpieczeń)
- zakładzie ubezpieczeń możemy mówic jedynie wówczas , gdy chodzi o przedst.. ubezpieczeniowego, a ściślej „przedsiębiorstwo” prow.dział.ubezpieczeniową.
Ubezpieczający
- występuje w regulacji kodeksu morskiego i nikt nigdy nie kwestionował jego poprawności
Ubezpieczony
- to os, na której r-k ubezpieczający zawarł umowę ubezpieczenia
- może być ona wskazana imiennie lub „niezmiennie”
Uposażony
- to os. upr. do świad. w razie śmierci ubezpieczonego
- wyst. w ubezpieczeniu osobowym
Uprawnione osoby trzecie
- poszkodowany na tle ub. OC
- os. Trzecia na tle umowy zawartej na jej rzecz
- wierzyciel hipoteczny z tytułu ubezp. Obciżonej nieruchomości
- okaziciel polisy
- nabywca ubezp. Nieruchomości
cesjonariusz i zastawnik wierzytelności ubezpieczeniowej
6. Zasady prawa ubezpieczeń gospodarczych.
Zasady ochrony ubezpieczeniowej.
Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej.
Zasada realności ochrony ubezpieczeniowej.
Zasada szybkości kompensacji ubezpieczeniowej.
Zasada nieretroaktywności (niedziałający zwrotnie) ochrony ubezpieczeniowej.
Zasady prawo o umowie ubezpieczenia.
Zasada odszkodowania art.8241 §1 k.c.
Zasada zakazu wzbogacenia się ubezpieczającego
Zasada ochrony ubezpieczeniowej
Zasada trwałości stosunku ubezpieczenia
Zasada współpracy kontraktowej
Zasada dobrowolności stosunku ubezpieczenia
Zasada kontroli stosunków ubezpieczenia
7. Systematyka ubezpieczeń:
I. Kryterium podziału
Przedmiot ubezpieczenia
.
Osobowe
- życie
- nieszczęśliwe wypadki
- możą w szczególności dotyczyć:
1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku;
2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.
- Przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Ubezpieczony może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci; może również zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczony może to zastrzeżenie zmienić lub odwołać w każdym czasie. Wskazanie uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia staje się bezskuteczne, jeżeli uprawniony zmarł przed śmiercią ubezpieczonego albo jeżeli umyślnie przyczynił się do jego śmierci
Majątkowe
- mienie
- odpowiedzialność cywilna - zobowiązanie do naprawienia wyrządzonej szkody.
- że dotyczyć mienia albo odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli nie umówiono się inaczej, umowa ubezpieczenia rzeczy ruchomych rozwiązuje się wskutek przejścia własności rzeczy ubezpieczonej na inną osobę. Suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
- Zakład ubezpieczeń jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający albo osoba, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub za którą ponosi odpowiedzialność, wyrządziła szkodę umyślnie. W razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej.
autonomia stron:
Dobrowolne
Obowiązkowe (zawierany z mocy prawa)
1) OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,
2) OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego, 3) budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, 4) OC doradców podatkowych.
Przykłady innych umów ubezpieczenia obowiązkowego (sensu largo): ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej
regulacje prawne:
Lądowe (wszystkie oprócz morskich)
Morskie (podlegają kodeksowi morskiemu)
poziom dywersyfikacji ryzyka:
Bezpośrednie
Pośrednie (reasekuracja)
branże:
Dział I Ubezpieczenia na życie (5 grup)
Dział II Pozostałe Ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (18 grup)
Inne podziały ubezpieczeń gospodarczych.
Kryterium: okres ubezpieczenia:
Krótkoterminowe
Średnioterminowe (roczne)
Długoterminowe(wieloletnie)
Kryterium: charakter podmiotu ubezpieczeń:
Osoby fizyczne
Podmioty gospodarcze
Kryterium: liczba ubezpieczonych:
Jednostkowe (indywidualne)
Grupowe (wielość ubezpieczonych osób)
Zbiorowe (wielość przedmiotów ubezpieczenia)
Kryterium: stopień oznaczoności ubezpieczonego:
Imienne
Bezimienne
Na rzecz tego, kogo dotyczy.
8. Ryzyko, zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy
I. RYZYKO
- utożsamiane z niebezpieczeństwem i jako takie wskazuje pewną dynamikę
- ujmowane jest jako niepewność Lub raczej jej „mierzalny” obszar
- oznaczać może prawdopodobieństwo nastąpienia określonego rezultatu i jako takie jest mierzalne stopniem prawdopod.
- utożsamiane z samą możliwością nastąpienia określonego rezultatu
- może ozn. ®óżne wariancje co do przyszłego stanu rzeczy
- rozum. Jako niepewność co do rozmiaru odchylen rzeczywistego rezultatu w stosunku do wyniku zakładanego
- w języku potocznym rozumie się jako ryzyko przedmiot ochrony
Wyróżniamy:
Ryzyko obiektywne - możliwość zmiany ist. stanu rzeczy, przy założeniu że ist. 2 lub więcej możliwości zmiany danego stanu
Ryzyko subiektywne - subiektywny korelat obiektywnej rzeczywistości wyrażający się w odczuciu niepewności danej osoby co do przyszłego „stanu rzeczy”
Ryzyko czyste - wiąże się z tzw. Podwójną wariancją, co ozn że w przypadku zrealizowania się ryzyka powstaje strata, natomiast niezrealizowanie się ryzyka nie powoduje zysku
- istnieje z natury rzeczy i jest mierzalne metodami pomiaru statystycznego
- jest ubezpieczalne
Ryzyko sztuczne - zakłada, wariancję potrójną. Jego zrealizowanie powoduje stratę, jego niezrealizowanie zysk. Może tez zaistnieć sytuacja w której zrealizowanie się ryzyka nie powoduje zmiany, ani tez nie przynosi korzyści.
- nie nadaje się do ubezpieczenia
- powoduje go sam człowiek
- nie jest mierzalne metodami pomiaru statystycznego
Warunki o charakterze fizycznym, podmiotowym, a nawet przesłanki pr. ryzyka to faktory
Wyrózniamy faktory :
- hazard fizyczny - zespół warunków zewnętrznych lub cech fizycznych, które mają bezpośredni wpływ na szanse realizacji danego ryzyka , a w szczególności wpływają na wzrost prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego.
- hazard moralny - odnosi się do warunków i atrybutów podmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych tendencjach jej charakteru czy osobowości
- hazard motywacyjny - ozn. Subiektywną reakcję ubezpieczonego, polegającą na obniżeniu jego staranności, niedbalstwie lub obojętności
- tzw. Prawny hazard - czyli przesłanki i warunki pr. od których uzależnione jest powstanie i zakres odpowiedzialności cywilnej osoby objetej ochroną.
II. ZDARZENIE LOSOWE
- niezależne od woli ubezpieczającego zdarzenie przyszłe i niepewne, którego nastąpienie powoduje uszczerbek w dobrach osobistych lub majątkowych po stronie ubezpieczającego lub innej osoby objętej ochroną ubezpieczeniową.
- cechy:
masowość
statystyczna prawidłowość
możliwe, lecz niekonieczne
nadzwyczajne - stanowią odstępstwo od normalnego „biegu rzeczy
subiektywnie losowe - nie można z góry przewidzieć, w stosunku do kogo się zrealizują
niezależne od woli poszkodowanego - nie mogą byz skutkiem świadomego działania poszkodowanego
III. WYPADEK UBEZPIECZENIOWY
- przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, z którego nastąpieniem ekspektatywa ubezpieczającego, mająca za przedmiot spodziewane świadczenie pieniężne od zakładu ubezpieczeń, przeradza się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo podmiotowe o charakterze majątkowym
- cechy :
zdarzenie przyszłe - następuje po zawarciu umowy ubezpieczenia
zdarzenie niepewne - nastąpienie, bądź nie wypadku nie ma wpływu na byt pr. umowy
zdarzenie pr. - jego zajście powoduje przekształcenie ekspektatywy pr majątkowego w wierzytelność ubezpieczeniową
- systematyka:
wypadki będące następstwem działania ludzkiego
- skutki działań ubezpieczającego
* ubezp. OC
* ubezp. Mienia
- skutki działań osób trzecich
wypadki będące skutkiem działania sił przyrody
9. Umowa ubezpieczenia
Jest to umowa, przez którą zakład ubezpieczeń zobowiązuje się - w razie nastąpienia przewidzianego w niej zdarzenia (wypadki ubezpieczeniowego) - zapłacić określone odszkodowanie albo umówioną sumę pieniężną, rentę lub inne świadczenie, natomiast ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę
Cechy umowy ubezpieczenia.
nazwaną - ust.uregulowaną
konsensualną - strony umowy muszą wyrazić chęć i zgodę na zawarcie umowy ubezpieczenia w określonym kształcie.
Odpłatną - moment obowiązywania umowy uzależniony jest od momentu spełnienia świadczenia pieniężnego przez osobę nabywającą usługę
Dwustronnie zobowiązującą - wskazuje na zobowiązania każdej ze stron
Najwyższej dobrej wiary - zakład ubezpieczeń przyjmuje w dobrej wierze, że przedmiot ubezpieczenia należy do ubezpieczającego
Adhezacyjną - w większości przypadków warunki umowy ubezpieczenia oferuje zakład ubezpieczeń
Stałej współpracy kontraktowej - przez cały okres obowiązywania umowy, strony współpracują ze sobą informując o sytuacjach, które mogą wpływać na zmianę jakości
Kauzalną - wskazuje na rozwiązanie się umowy ubezpieczenia w chwili, gdy przestaje istnieć przedmiot ubezpieczenia lub, gdy wygasa prawo własności do przedmiotu lub, gdy przenosimy prawo własności
Jednostronnie kwalifikowaną - tylko jeden z podmiotów może wykonywać działalność ubezpieczeniową
Subiektywnie losową - z punktu widzenia osób ub, a nie samego ubezpieczyciela
Tryb zawierania umowy.
Tryb ofertowy - podstawowy tryb zawierania umowy. Ofertę składa ubezpieczający wskazując na to, czego oczekuje
Tryb negocjacji - dochodzi do rozmów pomiędzy stronami, które określają swoje potrzeby i powoli dochodzą do ustępstw. Negocjacje trwają tak długo, aż dojdą do porozumienia.
Tryb przetargowy - możemy podzielić na tryb przetargu zorganizowanego w oparciu o ustawę prawo zamówień publicznych i tryb przetargu prywatnego.
Aukcja - inaczej licytacje elektroniczne. Wprowadzone w 2004r.
Chwila zawarcia umowy ubezpieczenia.
Art. 809. Par.2 k. c
Zasada: Umowę uważa się za zawartą z chwilą doręczenia ubezpieczającemu dokumentu ubezpieczenia, którym jest najczęściej polisa.
Wyjątki:
Jeżeli przed upływem 14 dni od daty otrzymania oferty na piśmie zakład ubezpieczeń nie doręczył składającemu ofertę dokumentu ubezpieczenia, uważa się, że umowa została zawarta z piętnastym dniem od otrzymania oferty na podstawie stosowanych przez dany zakład ubezpieczeń OWU (art.810 k.c)
Jeżeli dokument ubezpieczenia zawiera postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty lub OWU, zakład ubezpieczeń zobowiązany jest zwrócić ubezpieczającemu na to uwagę na piśmie przy doręczeniu tego dokumentu, wyznaczając mu, co najmniej 7-dniowy termin do wniesienia sprzeciwu (art.811 k.c.)
Polisa
Wystawiony przez ubezpieczyciela pisemny dokument na dowód zawarcia umowy ubezpieczenia.
Treść polisy:
Oznaczenia ubezpieczyciela.
Oznaczenie przedmiotu ubezpieczenia.
Oznaczenie ubezpieczonych ryzyk - (zakres ochrony ubezpieczeniowej)
Początek i koniec okresu ochrony.
Suma ubezpieczenia (gwarancyjna)
Miejsce i data wystawienia.
Podpis ubezpieczyciela
Inne elementy:
Ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony
OWU + klauzule indywidualne
- rozszerzenia ochrony
- ograniczenia ochrony
- wyłączenia ochrony
Składka - wysokość, termin i sposób zapłaty
Rodzaje polis:
We wszystkich ubezpieczeniach:
Jednostkowa - zbiorowa
Imienna - bezimienna (na okaziciela)
W ubezpieczeniach mienia:
Jednostkowa
Generalna
Obrotowa
„odpisowa”
Wygaśnięcie umowy ubezpieczenia.
Przyczyny wygaśnięcia umowy ubezpieczenia:
- upływ okresu, na który zawarto umowę
- przejście własności przedmiotu ubezpieczenia (z wyjątkiem nieruchomości)
- śmierć lub utrata pełnej zdolności do czynności prawnych ubezpieczającego (ubezpieczonego)
- likwidacja bądź upadłość zakładu ubezpieczeń (art.80 ustawy o działalności ubezpieczeniowej)
- wyczerpanie sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej
- wykup polisy (w ubezpieczeniach na życie)
- niezapłacenie składki w terminie (z wyjątkiem ubezpieczeń obowiązkowych)
Obowiązki stron - ubezpieczający:
Podstawowe
- zapłata składki
Dodatkowe
- przed zawarciem umowy:
Obowiązek deklaracji
- po zawarciu umowy:
Obowiązek niepowodowania wypadku ubezpieczeniowego
- po wypadku ubezpieczeniowym:
Obowiązek ratowania
Obowiązek zabezpieczenia praw regresywnych ubezpieczyciela.
Obowiązki stron - ubezpieczyciel:
Podstawowe
- wypłata świadczeń
Dodatkowe
- wydanie polisy
- doręczenie OWU
- protokół rozbieżności
- zwrot kosztów ratowania i zabezpieczenia mienia
Skutki naruszenia obowiązków ubezpieczającego:
Sankcje
- zwiększenie składki
- zmniejszenie odszkodowania
- odmowa odszkodowania
- odstąpienie od umowy
- zwolnienie z odpowiedzialności
Zasada odszkodowania.
Wypłacone ubezpieczonemu odszkodowanie z tytułu umowy ubezpieczenia nie może być wyższe od poniesionej przez niego szkody
10. Pośrednictwo ubezpieczeniowe.
Instytucje pośrednictwa ubezpieczeniowego. Art.2.
1. Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia.
2. Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane wyłącznie przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych, z zastrzeżeniem art. 3.
3. Pośrednictwo ubezpieczeniowe w zakresie reasekuracji jest wykonywane wyłącznie przez brokerów ubezpieczeniowych posiadających zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie reasekuracji (brokerów reasekuracyjnych).
Czynności prawne - to takie czynności, które skutkują złożeniem oświadczenia woli i rodzi skutki prawne.
Czynności faktyczne - wszelkiego rodzaju czynności techniczne, przygotowawcze.
Czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego:
Czynności agencyjne: wykonywane w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń, polegające na:
- pozyskiwaniu klientów,
- wykonywaniu czynności przygotowawczych zmierzających do zawierania umów ubezpieczenia,
- zawieraniu umów ubezpieczenia oraz
- uczestniczeniu w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie,
- organizowaniu i nadzorowaniu czynności agencyjnych (działalność agencyjna)
Czynności brokerskie: wykonywane w imieniu lub na rzecz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej, polegające na:
- zawieraniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia,
- wykonywaniu czynności przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia
- uczestniczeniu w zarządzaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia również w sprawach o odszkodowanie (działalność brokerska).
Etapy czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego:
Faza przygotowania umowy
Zawieranie umowy ubezpieczenia
Opieka nad polisą
Po nastąpieniu wypadku ubezpieczeniowego
Czynności samoistne (wszechstronnie rozumiane doradztwo).
Agent ubezpieczeniowy.
Agentem ubezpieczeniowym jest przedsiębiorca wykonujący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej zawartej z zakładem ubezpieczeń i wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych.
Umowa agencyjna.
Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się , w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośrednictwa, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.
Podstawa działalności agenta ubezpieczeniowego. Art. 12.
1. Zakład ubezpieczeń udziela agentowi ubezpieczeniowemu upoważnionemu do zawierania w jego imieniu umów ubezpieczenia, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, pełnomocnictwa do dokonywania czynności agencyjnych w imieniu tego zakładu.
2. Pełnomocnictwo, o którym mowa w ust. 1, określa w szczególności:
1) zakres działalności agenta ubezpieczeniowego, ze wskazaniem działu, grup i rodzajów ubezpieczeń;
2) wysokość maksymalnej sumy ubezpieczenia, na jaką agent ubezpieczeniowy może zawrzeć jedną umowę ubezpieczenia;
3) obszar działalności agenta ubezpieczeniowego.
3. Pełnomocnictwo udzielone przez zakład ubezpieczeń nie może zawierać upoważnienia do udzielania dalszych pełnomocnictw.
4. Jeżeli agent ubezpieczeniowy zawrze z osobą fizyczną spełniającą wymogi określone w art. 9 ust. 1 umowę dotyczącą wykonywania czynności agencyjnych, umowa ta nie jest uważana za umowę agencyjną.
Obowiązki agenta ubezpieczeniowego. Art. 13.
Okazywać klientowi przy pierwszej czynności należącej do zakresu działalności agencyjnej oraz na każde żądanie dokument pełnomocnictwa, o którym mowa w art. 12 ust. 1;
Zwrócić zakładowi ubezpieczeń dokument pełnomocnictwa, o którym mowa w art. 12 ust. 1, oraz wszystkie wydane mu druki, materiały i inne dokumenty oraz rozliczyć się z zainkasowanych składek, jeżeli jego pełnomocnictwo wygasło lub zostało cofnięte;
Zachować w tajemnicy wszystkie informacje uzyskane w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych, dotyczące zakładu ubezpieczeń, drugiej strony umowy ubezpieczenia oraz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej; obowiązek ten ciąży na agencie ubezpieczeniowym również po rozwiązaniu umowy agencyjnej;
Powiadomić klienta, czy działa na rzecz jednego, czy wielu zakładów ubezpieczeń, i na żądanie klienta poinformować go o nazwach zakładów ubezpieczeń, na rzecz których wykonuje działalność agencyjną;
Doskonalić umiejętności zawodowe.
Odpowiedzialność agenta ubezpieczeniowego.
Art. 11.
Za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych odpowiada zakład ubezpieczeń, na rzecz którego agent ubezpieczeniowy działa, z zastrzeżeniem ust. 2. Przepisu art. 429 Kodeksu cywilnego nie stosuje się.
Art. 18.
Nadzór nad działalnością agenta ubezpieczeniowego sprawuje zakład ubezpieczeń, na rzecz którego działa agent ubezpieczeniowy.
Rodzaje agentów ubezpieczeniowych.
- agent pośrednik (art. 758 k.c.)
- agent pełnomocnik (art. 758 k.c.)
- agent regionalny (art. 761 §2 k.c.) - wyłączność dla klientów z oznaczonego obszaru geograficznego
- agent branżowy (art. 761 § 2 k.c.) - wyłączność do oznaczonej grupy klientów
- agent del credere (art. 7617 k.c.) - pisemne zastrzeżenie, że agent za odrębnym wynagrodzeniem w uzgodnionym zakresie odpowiada za wykonanie zobowiązania przez klienta.
- multiagent (art. 11, ust.2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym)
- subagent - pomocnik agenta (art. 12 ust. 4 w związku z art. 9 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowy
Broker ubezpieczeniowy (art.20).
Brokerem ubezpieczeniowym jest osoba fizyczna albo prawna posiadająca, wydane przez organ nadzoru, zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej i wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych.
Czynności pośrednika ubezpieczeniowego (art.4.pkt.2).
Czynności brokerskie: wykonywane w imieniu lub na rzecz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej, polegające na:
- zawieraniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia,
- wykonywaniu czynności przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia
- uczestniczeniu w zarządzaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia również w sprawach o odszkodowanie (działalność brokerska).
Zezwolenia brokerski:
Organ nadzoru wydaje zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej na wniosek osoby fizycznej albo osoby prawnej, zamierzającej wykonywać działalność brokerską.
Udzielenie, odmowa udzielenia oraz cofnięcie następuje w drodze decyzji organu nadzoru.
Wykonywanie działalności brokerskiej bez zezwolenia jest przestępstwem (art.47. ust.1. pkt.3).
Warunki uzyskania zezwolenia brokerskiego.
Pełna zdolność do czynności prawnych (jest odpowiedzialna za swoje czyny).
Osoba taka nie może być prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo:
- przeciwko życiu i zdrowiu
- przeciwko wymiarowi sprawiedliwości
- przeciwko ochronie informacji
- przeciwko wiarygodności dokumentów
- przeciwko mieniu
- przeciwko obrotowi gospodarczemu
- przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi oraz za przestępstwo skarbowe.
Osoba taka musi dawać rękojmię należytego wykonywania działalności brokerskiej.
Osoba taka musi mieć co najmniej średnie wykształcenie.
Osoba taka musi mieć zaświadczenie o tym, że zdała egzamin przed komisją na brokera ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego (Egzamin jest organizowany 4 razy w roku. Do egzaminu zapraszane jest 50 osób).
Osoba taka musi mieć co najmniej 3 letnie doświadczenie w branży ubezpieczeniowej.
Osoba taka po spełnieniu wszystkich powyższych wymagań musi zawrzeć stosowną umowę ubezpieczenia o odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej.
Obowiązki brokera (art.26.).
Broker ubezpieczeniowy jest obowiązany:
1) okazywać zakładowi ubezpieczeń i zleceniodawcy przy dokonywaniu pierwszej czynności oraz na każde ich żądanie - zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej;
2) przed zawarciem umowy ubezpieczenia udzielić na piśmie porady opartej na wszechstronnej i rzetelnej analizie dostępnych ofert ubezpieczenia, wystarczającej do opracowania rekomendacji najwłaściwszej umowy ubezpieczenia oraz pisemnie wyjaśnić podstawy, na których opiera się rekomendacja;
3) zachować w tajemnicy wszystkie informacje uzyskane w związku z wykonywaniem czynności brokerskich; obowiązek ten ciąży na brokerze ubezpieczeniowym również po rozwiązaniu stosunku umownego ze zleceniodawcą;
4) poinformować zleceniodawcę, przy pierwszej czynności, o posiadanych akcjach zakładu ubezpieczeń uprawniających do co najmniej 10 % głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy oraz, w przypadku brokera będącego osobą prawną, o akcjach lub udziałach brokera posiadanych przez zakład ubezpieczeń, uprawniających do co najmniej 10 % głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy lub udziałowców;
5) doskonalić umiejętności zawodowe;
6) wykonywać działalność z poszanowaniem interesów stron umowy ubezpieczenia.
Ubezpieczenie (art.22).
1. Broker ubezpieczeniowy z tytułu wykonywania działalności brokerskiej podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej obejmującemu szkody wyrządzone osobie poszukującej ochrony ubezpieczeniowej, ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia, w tym także szkody wyrządzone przez osoby fizyczne, przez które broker ubezpieczeniowy wykonuje czynności brokerskie, oraz podmioty, o których mowa w art. 25.
2. Umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, o którym mowa w ust. 1, obejmuje szkody wyrządzone przez brokera ubezpieczeniowego w związku z działalnością wykonywaną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej.
3. W przypadku brokera ubezpieczeniowego, o którym mowa w art. 31, przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli broker ubezpieczeniowy posiada ustanowione w państwie członkowskim Unii Europejskiej ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej lub inną równoważną gwarancję w kwocie 1.000.000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz 1.500.000 euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń za szkody powstałe z tytułu wykonywania czynności brokerskich wyrządzone osobie poszukującej ochrony ubezpieczeniowej, ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia.
Rejestr brokerów ubezpieczeniowych.
Wpis do rejestru brokerów następuje z urzędu z dniem wydania brokerowi zezwolenia (art.43).
Broker ma ustawowy obowiązek zgłoszenia organowi nadzoru wszelkich zmian w zakresie danych objętych rejestrem (art.46. ust.1).
Zarejestrowany broker ma obowiązek zgłoszenia do rejestru wszystkich osób fizycznych, przy pomocy których wykonuje czynności brokerskie.
Aktualna polisa ubezpieczeniowa od odpowiedzialności cywilnej.
Zakres działalności brokerskiej.
Usługi podstawowe
- faza przedumowana:
- kontakt
- pośredniczenie
- wybór ubezpieczyciela
- zawieranie umowy w charakterze pełnomocnika
- faza obowiązywania umowy:
- transfer składki
- opieka nad polisami
- zgłoszenie zmian ubezpieczenia
- monitoring ryzyka
- faza wykonywania umowy:
- zgłoszenie szkód
- windykacja roszczeń
- prolongata umów ubezpieczenia.
Usługi dodatkowe:
- Risk Management
- techniczna ocena ryzyka
- wybór metody kontroli ryzyka
- doradztwo ubezpieczeniowe (prawne)
- wystawianie polis
- wysyłanie not pokrycia
- analizy i inne zlecone zadania
Broker - typologia funkcjonalna.
RISK MANAGER
Broker RATINGOWY (analityk rynku)
Broker „KONTAKTOWY”
Broker POŚREDNICZĄCY
Broker PEŁNOMOCNIK
SETTLING AGENT (dochodzący roszczeń)
Broker PROGRAMOWY
Broker ADMINISTRUJĄCY
Działalność brokerska - przepisy bazowe.
Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z dnia 22 maja 2003r.
Kodeks morski z 2001 (art.202 §2 oraz 208 §1).
Kodeks cywilny z 1964r.
Przepisy o pełnomocnictwie (art95-109)
Przepisy regulujące umowę o dzieło (art..627-646)
Przepisy o zleceniu (art.734-751)
Przepisy i usługach podobnych do zlecenia (art.750)
Przepisy o agencji (art. 758-7649)
Część ogólna kodeksu cywilnego oraz przepisy ogólne o zobowiązaniach).
Akty prawne wykonawcze do ustawy o pośrednictwie.
Zakazy brokerskie (art.24).
Broker ubezpieczeniowy nie może:
Wykonywać działalności agencyjnej ani wykonywać czynności agencyjnych;
Być wspólnikiem, akcjonariuszem ani członkiem organów podmiotu prowadzącego działalność agencyjną;
Pozostawać w żadnym stałym stosunku umownym z zakładem ubezpieczeń;
Być członkiem organów nadzorczych lub zarządzających zakładu ubezpieczeń;
Posiadać akcji zakładu ubezpieczeń, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym;
Przysparzać zleceniodawcy ani zakładom ubezpieczeń korzyści wykraczających poza istotę czynności brokerskich.
Aktualnie w Polsce wydanych jest 1300 zezwoleń na wykonywanie działalności brokerskiej.
11. Odszkodowanie ubezpieczeniowe i okoliczności mające wpływ na jego wysokość.
I. Źródłem finansowania nie jest majątek sprawcy szkody, jest fundusz ubezpieczeniowy tworzony kolektywnie i planowo przez samych (przyszłych) poszkodowanych
II. Podmiotem nie jest sprawca czynu, lecz przedsiębiorca wykonujący działalność ubezpieczeniową
III. Podstawą pr.obowiązku odszkodowawczego jest umowa ubezpieczenia, a nie wyrządzenie szkody przez ubezpieczyciela na skutek czynu niedozwolonego, czy też niewykonania zobowiązania
IV. Szkoda jest wyrównana w sposób pieniężny, a nie poprzez restytucję
V. Do zakresu odszkodowania nie stosuje się art. 361 k.c.
- szkoda uprzedmiotowiana
- szkoda bezpośrednia
VI. Wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego jest ustalana umownie i nie obowiązuje zasada pełnego odszkodowania (wyjątek ubezp. w wartości nowej)
-ograniczenia kwotowe-suma
- ograniczenia techniczno- ubezpieczeniowe :
* udział własny
* franszyza
* system proporcji
12. Roszczenia regresywne ubezpieczyciela
Roszczenie regresowe - jest to uprawnienie do żądania od określonej osoby określonego zachowania się - jest to prawo dochodzenia zwrotu sum wyłożonych za inną osobę.
Jeżeli Zakład Ubezpieczeń wypłaci odszkodowanie może zwrócić się z roszczeniem regresowym o zwrot kwoty odszkodowania od sprawcy szkody. Sprawca nie może pozostać bezkarny.
Roszczenie regresowe obejmuje tylko wypłaconą kwotę przez Ubezpieczyciela.
Wysokość odszkodowania = wysokość szkody na, nie więcej niż suma ubezpieczenia
Jeżeli odszkodowanie wypłacone przez Zakład Ubezpieczeń jest mniejsze niż szkoda, to wówczas poszkodowany ma pierwszeństwo dochodzenia tej różnicy przed Zakładem Ubezpieczeń na drodze postępowania cywilnego.
Wyłączenia regresu ubezpieczeniowego:
regres nie przysługuje, jeżeli nie wynika to z umowy lub z ogólnych warunków ubezpieczenia;
regres nie przysługuje także, jeżeli ubezpieczający prowadzi wspólne gospodarstwo domowe (np. dzieci, współmałżonek, konkubent, konkubina), bądź też jeśli współpracuje z innymi osobami, za których Zakład Ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność (np. pracownicy, współpracownicy).
regres nie przysługuje, jeżeli sprawcą szkody jest dziecko ubezpieczonego.
13. Przedawnienie roszczeń z umowy ubezpieczenia
Przedawnienie roszczeń regresowych. Zaspokojenie wierzyciela na rzecz jednego z dłużników otwiera problem wzajemnych rozliczeń. Podstawę tych rozliczeń stanowi wzajemny ich stosunek wewnętrzny, który może wynikać z ustawy lub umowy. Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech.
Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się w dniu, w którym nastąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem.
W wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do zakładu ubezpieczeń o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.
Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do zakładu ubezpieczeń przerywa się także przez zgłoszenie zakładowi ubezpieczeń tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie zakładu ubezpieczeń o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
14. Warunki podjęcia i prowadzenia działalności przez ubezpieczycieli.
Działalność ubezpieczeniowa jako działalność gospodarcza.
Działalność ubezpieczeniowa jest szczególnym rodzajem działalności gospodarczej, która może być prowadzona wyłącznie przez Zakład Ubezpieczeń. Jest ona dział. gosp., gdy prowadzi ją ubezpieczeniowa spółka akcyjna. Przez działalność ubezpieczeniową rozumie się wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.
Czynnościami ubezpieczeniowymi są:
1) zawieranie umów ubezpieczenia, umów reasekuracji oraz umów gwarancji ubezpieczeniowych bądź zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym w rozumieniu przepisów o pośrednictwie ubezpieczeniowym,
wypłacanie ustalonych odszkodowań i innych należnych uprawnionym świadczeń z tytułu umów,
przejmowanie i zbywanie przedmiotów lub praw nabytych przez zakład ubezpieczeń w związku
wykonywaniem umowy ubezpieczenia lub umowy gwarancji ubezpieczeniowej,
4) ustanawianie w drodze czynności cywilnoprawnych zabezpieczeń rzeczowych lub osobistych, jeśli są one bezpośrednio związane z zawieraniem umów.
Czynnościami ubezpieczeniowymi są również:
1) ocena ryzyka w ubezpieczeniach majątkowych i osobowych oraz umowach gwarancji ubezpieczeniowych,
2) ustalenie wartości przedmiotu ubezpieczenia,
3) ustalenie składek i prowizji ubezpieczeniowych należnych z tytułu zawieranych umów oraz ich egzekwowanie,
4) kontrola przestrzegania przez ubezpieczających zastrzeżonych w umowie bądź ogólnych warunkach ubezpieczeń obowiązków i zasad bezpieczeństwa odnoszących się do przedmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową,
5) ustalenie przyczyn i okoliczności wypadków ubezpieczeniowych,
6) ustalenie wysokości szkód i rozmiaru odszkodowań oraz innych świadczeń należnych uprawnionym z umów ubezpieczenia lub umów gwarancji ubezpieczeniowych,
7) prowadzenie postępowań regresowych,
8) marketing i reklama w zakresie świadczonych usług ubezpieczeniowych,
9) lokowanie środków zakładów ubezpieczeń,
10) inne czynności przewidziane na mocy innych ustaw.
Jako czynności ubezpieczeniowe traktuje się także czynności zapobiegania powstawaniu bądź zmniejszeniu skutków wypadków ubezpieczeniowych, jeżeli są one wykonywane przez zakłady ubezpieczeń.
11