Historia filozofii

Były i są odróżniane trzy najwyższe rodzajeWARTOŚCI: dobro, piękno i prawda. Zostały wymienione już razem przez Platona (piękno od dawna jest w kulturze zachodu uważane za jedną z trzech najwyższych wartości).

Były i są odróżniane trzy rodzaje CZYNNOŚCI: teoria, działanie, twórczość. Ten podział był u Arystotelesa (można przypuszczać, że został przez niego obmyślony). Za rzymskich czasów Kwintylian uczynił z niego trychotomiczny PODZIAŁ SZTUKI. Pozostał naturalnym podziałem dla scholastyki; Podstawowa Arystotelesowska trychotomia znalazła również wyraz u Kanta w jego trzech KRYTYKACH: krytyce rozumu czystego, rozumu praktycznego i władzy sądzenia. Te trzy krytyki, trzy książki, oddzielały trzy działy filozofii, a zarazem trzy dziedziny zainteresowań i działań ludzkich.

Były i są rozróżniane dwa RODZAJE BYTÓW: te, które są częścią natury, i te, które zostały stworzone przez człowieka. Rozróżnienie to zostało wcześnie wprowadzone przez Greków oddzielających to, co jest "z natury", a co ze sztuki, czyli z ustanowienia ludzkiego. Platon świadczy, że była to dystynkcja sofistów. Także w starożytności filozofowie wprowadzili podobne rozróżnienie oparte na przedstawieniu przedmiotu i podmiotu- Arystoteles- co jest samo przes się, a co jest tylko dla nas.

Były i są rozróżniane dwa rodzaje POZNANIA: umysłowe i zmysłowe.

Były i są rozróżniane dwa CZYNNIKI BYTÓW: składniki i ich układ, czyli elementy i forma. Rozdzielił je Arystoteles (forma jest jednym z pojęć stale powracających w rozważaniach o sztuce).

Są też z naciskiem rozróżniane- ŚWIAT I JĘZYK: rzeczy i symbole.

ESTETYKA- nazwa wprowadzona przez Alexandra Baumgartena w 1750 roku.

1. SZTUKA w sztuce greckiej, rzymskiej, średniowieczu i w początkach nowożytnej znaczyła tyle co umiejętność robienia rzeczy według reguł, to co powstaje z natchnienia lub fantazji jest przeciwieństwem sztuki. Sztuki dzielono na te, które wymagają trudu umysłowego i fizycznego.

2. PIĘKNO

3. FORMA

4. TWÓRCZOŚĆ

5. ODTWÓRCZOŚĆ

6. REALIZM

• Periodyzacja historii filozofii.

Filozofia starożytna VII w. p.n.e - V w. n.e

Filozofia średniowiecza XIV w. n.e - XIV w. n.e

Filozofia renesansowa XIV w. n.e - XVI w. n.e

Filozofia nowożytna XVII w n.e

Filozofia oświeceniowa XVIII w. n.e - XIX w n.e

Filozofia współczesna XX w. n.e - do chwili obecnej

• „Filozofia”- pochodzenie, użycie i znaczenie słowa.

Pochodzenie: Starożytna Grecja.

PHILEO (PHILIA) - SOPHIA - PHILOSOPHIA (umiłowanie przyjaźni, mądrości).

Użycie:

Wzmiankowana przez Platona (V/IV w. p.n.e) w „Uczcie”

Nazwana przez Heraklita z Elenu (VI/V w. p.n.e)

Znaczenie: Według Arystotelesa to wiedza poszukująca pierwszych zasad i przyczyn.

• Działy filozofii wg ustaleń Platońskiej Akademii.

FIZYKĘ- ontologia (teoria bytu)

LOGIKĘ- epistemologia (teoria poznania)

ETYKĘ- aksjologia (teoria wartości)

• Paradygmaty uprawiania filozofii (Filozofia podstawowe pytania).

Paradygmat	Antologiczny	Mentalistyczny	Lingwistyczny
Dziedzina	BYT	MYŚLI	JĘZYK
Pytanie	Co istnieje? Czym jest?	Co poznaję?	Co mogę zrozumieć?
Początek	Zdziwienie	Wątpienie	Konfuzja

• Sens tezy o przechodzeniu od mitu do logosu.

Filozofia wyłoniła się z mitologii. Filozofia i mitologia powstały po to, aby zaspokoić czystą potrzebę wiedzy, a nie dla celów pragmatycznych. Ponadto w obydwu wypadkach przedmiotem zainteresowania jest całość rzeczywistości.

Filozofię wyróżnia tak zwane racjonalne podejście do rzeczywistości. Mit posługuję się wyobrażeniem fantastycznym. Mit znajduje się poza logosem, mit objawia, ale nie tłumaczy, ukazuje, ale nie wyjaśnia.
Mit jest opowieścią o poczynaniach bogów; cofa się do praczasów; w micie pradawność oznacza prawdziwość.

• Teogonie i kosmogonie.

Teogonie- Część teologii lub mitologii, zajmująca się kwestią pochodzenia Bogów.

Kosmogonie- Koncepcje rzeczywistości, powstanie świata i człowieka, pochodzenie Bogów.

• Znaczenia słowa arche i pytania o arche.

Arche- odpowiednik terminu zasada.

Pytanie o arche- pytanie o początek: w sensie przestrzennym, czasowym, źródłowym, pierwszej przesłanki.

Pytanie o arche- pytanie o zasadę: podwaliny, podłoże, to co ważne, zasadnicze, reguła postępowania.

Pytanie o arche- pytanie o przyczynę: przyczyna sprawcza (ruchu, działań), przyczyna sprawcza i celowa (powód).

• Odpowiedzi na pytania o arche (Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Pitagoras, Heraklit, Parmenides). Odpowiedź Parmenidesa z Elei na tle innych odpowiedzi dotyczących arche.

Tales z Miletu (VII/VI w. p.n.e)

Zasadą wszystkiego jest woda (jeden z żywiołów)

Anaksymander z Miletu (VII/VI w. p.n.e.)

Arche jest APEIRONEM (bezkres, nieokreśloność)

Anaksymenes z Miletu (VI w. p.n.e.)

Arche jest powietrzem (jeden z żywiołów)

Heraklit z Efezu (VI/V w. p.n.e.)

Wskazuje jeden z żywiołów- OGIEŃ

Panta rhei kai ouden menei- Wszystko płynie i nic nie pozostaje takie samo

Arche jest HARMONIĄ ZMIENNOŚCI (wariabilizm)

Pitagoras z Samos (VI/V w. p.n.e.)

Arche jest liczbą (wszystko jest liczbą)

Parmenides z Elei (VI/V w. p.n.e.)

Odpowiedzi na pytania: czym jest arche? Zgodnie ze schematem: arche jest…

Odpowiedź Parmenidesa polega niejako na wskazaniu założeń pytań: -Czym jest arche? -Jakie jest arche? -Arche- to jest?

• Aletheia i doxa: rozróżnienie poematu O naturze Parmenidesa

Aletheia (poznanie rozumowe)

Doxa (mniemanie towarzyszące relatywizmowi)

Nie ma w świecie czegoś stałego ,to co dziś uznajemy za prawdę jutro może być uznane za fałsz.

• Filozofia przedsokratejska (presokratejska) jako filozofia przyrody.

Filozofia przedsokratejska- okres w filozofii starożytnej przed wystąpieniem Sokratesa, obejmujący filozofów przyrody i często ujmowanych w osobną kategorię sofistów.

Przedsokratyków łączą zainteresowania filozofią przyrody. Odrzucają jednocześnie tradycyjne, mityczne wyjaśnienia zjawisk fizycznych. Postawili oni pytanie o pratworzywo - arche, z którego został zbudowany świat. Pierwszą odpowiedź - zasadą świata jest woda - dał Tales z Miletu. Podawano także inne stany materii: Anaksymenes zaproponował powietrze, a Heraklit - ogień. Wielka synteza, którą opracował Empedokles przyjmowała cztery żywioły, wodę, ogień, powietrze i ziemię, jako podstawowe elementy (substancje), z których zbudowane są wszystkie rzeczy materialne. Teoria ta dominowała w antycznej i średniowiecznej fizyce. Alternatywna teoria Anaksagorasa przyjmowała nieskończenie wielką liczbę podstawowych substancji obecnych w każdej rzeczy.

• Późniejsze stanowiska dotyczące kwestii początku z uwzględnieniem czynnika boskiego (Platon, Arystoteles, Plotyn, św. Augustyn).

Budowanie (u Platona V/IV p.n.e): Bóg Demurg buduje świat z materiału, na wzór odwiecznych idei.

Poruszanie (u Arystotelesa IV p.n.e0:) Pierwszy poruszyciel wprawia świat w ruch

Wyłamanie (u Platona III n.e): z boskiej Prajedni wyłaniają się kolejne szczeble bytu.

Kreowanie (u św. Augustyna IV.V n.e.): świat przez Boga został powołany do istnienia z niczego.

• Problem prawdy w klasycznym okresie filozofii starożytnej (sofiści).

Filozofia starożytna- 3 okresy: Przed sokratejski, klasyczny, hellenistyczny.

Okres klasyczny (Sofiści + Sokrates + Platon + Arystoteles)

Sofiści- nurt umysłowy.

Protagoras z Abdery (V p.n.e.): Miara wszelkich rzeczy jest człowiek.

PRAWDA relatywna (zależna od kontekstu, względna tzn. zależna np. od kultury, języka, okoliczności) i subiektywna. Każdej prawdy można dowieść.

Gorgiasz z Leonthoi (V/IV p.n.e.): Dzieło- trylemat w naturze albo niebycie, niczego nie ma, gdyby nawet było, było by niepoznawalne, gdyby było nawet poznawalne, było by nie do przekazania.

PRAWDA absolutna ((altheia) niepoznawalna, subiektywna (doxa))- bez sensu.

• Prawda w klasycznym okresie filozofii starożytnej (Sokrates, jego metody i przesłanie).

SOKRATES (ok. 470 - 399 p.n.e): Brak pism (wiedza rodzi się w rozmowie), poznaj samego siebie, a naturę zostaw bogom (okres klasyczny=relatywizm humanistyczny).

Docieranie do PRAWDY (od najsłynniejszych mniemań do jednoznacznie zdefiniowanych pojęć)

Metody: ELENEKTYCZNA (cel: uświadomienie niewiedzy), MAJEUTYCZNA (cel: pomoc w sformułowaniu nowej myśli).

• Platoński stosunek do relatywizmu i subiektywizmu.

Odrzucał go

• Platoński idealizm.

To co jest prawdziwe (trwałe i niezmienne)- POZNANIE ROZUMOWE

To co jest prawdziwe (przemijające)- POZNANIE ZMYSŁOWE

• Platońska parabola jaskini. Anamnesis i paideia.

Stopniowanie prawdy.

Przechodzenie od poznania zmysłowego do poznania umysłowego.

Anamnesis (przypominanie).

Paideia (wykształcenie).

Ognisko jako obraz Słońca.

Warunki poznania/warunki prawdziwości.

• Arystoteles a Platon: skrajny realizm pojęciowy a realizm umiarkowany.

PLATON- To co jest prawdziwe jest poza człowiekiem, poza jego ciałem i duszą (idealizm obiektywny)- Skrajny realizm pojęciowy.

ARYSTOTELES- To, co prawdziwe i fałszywe nie jest w rzeczach lecz w intelekcie- Realizm umiarkowany.

• Prawda wg Arystotelesa (Hermeneutyka i Metafizyka).

Arystotelesowskie ujęcie prawdziwości (dzieło: Hermeneutyka)

"Jeśli można zgodnie z prawda powiedzieć, że coś jest białe lub że nie jest białe, to prawdziwe było twierdzenie bądź przeczenie".

Arystotelesowskie ujęcie prawdziwości (dzieło: Metafizyka)

Twierdzenie o tym, co jest, że jest, a o tym, co nie jest, że nie jest - PRAWDA

Twierdzenie o tym, co jest, że nie jest, a o tym co nie jest, ze jest- FAŁSZ

• Klasyczna definicja prawdy.

(korespondencyjna definicja prawdy): Zgodność sądu z tym do czego się on w rzeczywistości odnosi.

• Pisma logiczne Arystotelesa i ich znaczenie (kwadrat logiczny, zasada [nie]sprzeczności, zasada wyłączonego środka, sylogistyka, definiowanie).




Kwadrat logiczny opracowany przez Apulejusza (II n.e.) oraz Beocjusza (V/VI n.e.).

Zasada sprzeczności- "Niemożliwe, by jedno i to samo czemuś jednemu i pod tym samym względem zarazem przysługiwało i nie przysługiwało".

Zasada wyłączonego środka- "Nie może być też niczego pośredniego między tym, co jest sprzeczne, lecz zawsze o tym samym musi się coś jednego stwierdzać albo zaprzeczać".

Sylogistyka- Wnioskowanie na podstawie dwóch sądów o wspólnej podstawie.

Definiowanie- Prezentacja natury rzeczy.

• - Stosunek do prawdy w sceptycyzmie (sceptycy/efektycy vs dogmatycy). Ksenofanes z Kolofonu jako prekursor sceptycyzmu.

Założyciel szkoły sceptyckiej- PYRRON z Elidy (ok. 360 p.n.e - ok. 286 p.n.e)

Równolegle- ZENON z KITION (stoicyzm) i EPIKURA (epikureizm)

SCEPTYCY/EFEKTYCY vs. DOGMATYCY

Stosunek do prawdy: nie można jej poznać

Za protoplastę uważa się niekiedy KSENOFANESA z Kolofonu (ok. 570 p.n.e - 470 p.n.e)

"Pewnej i przejrzystej prawdy nikt nie ujrzał, ani nie ma nikogo, ani nie będzie, kto by znał prawdę o bogach, ani o wszystkim o czym mówię".

"Każdy sąd jest ułudą".

• Trzy pytania Pirrona z Elidy.

PIRRON z Elidy- założyciel (sceptycyzm=pirronizm)

Świadomość sprzeczności Ksenofenesa

3 pytania:

Jakie są własności rzeczy? (Jaka ich natura?)

Jak powinniśmy się do nich odnosić?

Jakie są konsekwencje naszego stosunku do rzeczy?

Niemożliwośc odpowiedzi na (1), a więc również na (2) i (3) pytanie.

• Izostenia.

Równosilność sądów.

• Argumenty przeciw możliwości uzyskania pewności poznawczej (wg następców Pirrona).

Te same rzeczy różnie postrzegane przez zmysły (człowiek a zwierzę).

Te same rzeczy mogą być różnie postrzegane przez różnych ludzi.

Te same rzeczy różnie postrzegane w zależności od położenia i odległości.

Postrzeganie subiektywne (przykład chorego - w zależności od czynników zewnętrznych osąd jest mniej lub bardziej subiektywny).

• Znaczenie sceptycyzmu.

Eliminacja fałszu.

Ujawnianie złudzeń.

Podnoszenie wymagań dowodem naukowym.

• Znaczenia słowa „dobry” w świetle dziesięciu kategorii arystotelesowskiej Etyki nikomachejskiej.

Kategorii tego, czym coś jest (np. Bóg, rozum).

Kategorii jakości (zaleta).

Kategorii ilości (właściwa miara).

Kategorii stosunku (to, co jest pożyteczne).

Kategorii czasu (odpowiednia chwila).

Kategorii miejsca (właściwe miejsce pobytu).

Kategorii położenia (np. dobry grunt pod zabudowę).

Kategorii usposobienia (np. opanowanie).

Kategorii sprawności (np. dobra orka, dobra robota).

Kategorii znoszenia cierpienia (przetrwanie operacji).

Wniosek Arystotelesa: dobro (agathon) nie jest niczym wspólnym ani podpadającym pod jedną ideę (krytyka Platona).

• Dobro w ujęciu Platona.

Dobro to idea wszystkich idei (słońce, patrz: parabola jaskini).

Umożliwia poznanie czegokolwiek (aby cokolwiek mogło być przez nas poznane musi być w blasku światła).

Nie poznajemy go bezpośrednio, lecz za pośrednictwem oświetlonych rzeczy.

Wniosek Platona: dobro (agathon) jest czymś wspólnym, podpadającym pod jedną ideę (najwyższa zasada ontologiczna i epistemologiczna).

• Dobro: Platon a Arystoteles.

Platon: Dobro to idea najpierwotniejsza, jest początkiem, który nie ma początku. Jest czymś wspólnym!

Arystoteles: Dobro nie jest niczym wspólnym ani podpadającym pod jedną ideę!

• Dobra jako cele i środki. Cel ostateczny (Arystoteles). Intelektualizm etyczny.

Cel ostateczny: Dobro, które nie jest środkiem do realizacji innego celu (najwyższe): Szczęście.

Jak osiągnąć szczęście?

Trzeba wiedzieć co jest dla nas dobre i co- w związku z tym- należy czynić: intelektualizm etyczny .

Nie ma jednej recepty dla wszystkich.

Jak żyć? Jak osiągnąć życiową doskonałość (Eudajmonia).

• Filozofia złotego środka Arystotelesa.

Działać z umiarem- osiągnąć środek między skrajnościami.

Odwaga (środek między tchórzostwem a brawują).

Hojność (środek między rozrzutnością a skąpstwem).

Duma (środek między próżnością a pokorą).

• Szczęście, hedonizm, kult życia- epikureizm.

Szczęście- brak cierpień i „samo życie” wrodzona radość.

Hedonizm- nastawienie na przyjemności.

Epikureizm- hedonizm + kult życia

Życie- krótki epizod więc trzeba z niego korzystać.

• Dualizm dobra i zła w ujęciu Plotyna (teoria emanacji).

Plotyn (204 n.e-269 n.e.) i neoplatonizm:

Teoria emanacji: Wyłanianie się kolejnych szczebli (hipostaz): od absolutnego dobra do tego, co absolutnie złe: zstępującej emanacji i wstępującej emanacji.

• Stosunek Aureliusza Augustyna do manicheizmu. Chrześcijański platonizm Augustyna.

Ojciec Kościoła, biskup Hippony, święty Kościoła katolickiego.

Początkowo pod wpływem Manicheizmu (system religijny).

Dualizm: światło-ciemność, dobro-zło.

Po nawróceniu i przyjęciu chrztu: zmiana poglądu i apologia Kościoła (walka z herezjami- np. z manicheizmem).

Dzieła: Wyznania, O państwie Bożym.

Zerwanie z intelektualizmem etycznym antyku.

Świat jest dobry, bo jest dziełem Boga

• Problem teodycei (św. Augustyn, G. W. Leibniz, F. W. Schelling).

Teodycea (theo- Bóg, dike- sprawiedliwość): obrona doskonałości boskiego stworzenia.

Zło nie należy do przyrody, jest dziełem woli człowieka

Zło nie istnieje realnie, zło= brak dobra (czynić zło= nie czynić dobra)

Zło (brak dobra) nie burzy harmonii świata, bo: ukaranie grzesznych jest równie ważne, co nagrodzenie dobrych.

Dobro- od Boga.

Zło- od człowieka.

Czyniący dobro- Ci, którzy dostąpili łaski bożej (a na łaskę nie można sobie zasłużyć).

Czyniący dobro- będą zbawieni, pozostali- potępieni (predestynacja).

G.W. Leibniz (1646-1716): Niemiecki filozof, matematyk, fizyk, historyk, dyplomata.

Dzieła: Teodycea, Monadologia.

Wprowadził pojęcie teodycei.

Żyjemy w najdoskonalszym ze światów, ponieważ był stworzony przez Boga.

Dlaczego raczej coś jest, aniżeli nie jest? - pytanie o rację dostateczną wszelkich rzeczy.

Bóg- racją ostateczną- świat najdoskonalszy (harmonijny).

Świat wypełniony monadami- cząstki niepodzielne.

Monady nie mają okien (determinizm).

Friedrich Wilhelm Schelling (1775-1854):
Reprezentant idealizmu niemieckiego obok Johanna Gotloba Fichte, Georga Wilhelma Hegla.
TEODYCEA:
U podstaw wszystkiego, co istnieje nie dobro i zło, lecz wola.
Cechą woli- wolność: możność dobra i zła.
Zło istnieje realnie.
Wolność- istnieje realnie (zdolność do dobra i zła) odrzucenie zasady predestynacji.
Bóg nie przeznacza z góry człowieka do czynienia dobra lub zła.
Bóg nie stwarza zła, lecz możność.
Zło powstaje z wyboru człowieka.

• - Główne tezy monadologii (Leibniz).

Jest ona substancją prostą, która jest składnikiem substancji złożonych. Samych substancji jest wiele, gdyż jest to podstawowy warunek, aby wytworzyć mnogość rzeczy.
Jako, że rzeczy są różne, substancje te muszą różnić się jakościowo. Podobnie jak człowiek, każda posiada odrębny charakter i to różni ją od innych. Substancje indywidualne są składnikami bytu, a te Leibniz nazywał entelechiami. Jako jednostki proste, nie sposób oddzielić ich od składników świata i owe składniki to monady.
„Monady nie mają okien", czyli nie mogą działać na zewnątrz, jeśli działają na nie czynniki zewnętrzne. „Leibniz uważał za zrozumiałe, że substancja rozwija samorzutną działalność, nie pobudzana z zewnątrz". Są nierozciągłe i niematerialne. Są też niepodzielne, a to, co jest podzielne, stanowić może mnogość substancji, a nie samą substancję.
Substancje mają zdolność postrzegania, zdolność ta różni się jednak stopniem jasności i perspektywy patrzenia. Jest ona wrodzona, gdyż substancje nie działają jedna na drugą. „Ciała, nie będące substancjami, są zjawiskami substancji. Cielesność była dla Leibniza tą postacią, w jakiej monada zjawia się monadzie" .
Prócz spostrzeżeń, monadom przysługują również pragnienia — pożądania. To nadaje im celowości w działaniu. Stopień rozwoju monady nadaje im hierarchiczność. Najniższymi są te, które nie posiadają samowiedzy, następnie mamy: dusze niższe, dusze wyposażone w samowiedzę i działanie rozumowe. Monada doskonała to Bóg. Jest ona jedna i posiada wszystkie własności.
Wszystkie monady są niezależne, jednak działają harmonijnie. To tworzy doskonały świat. Leibniz nie przeczył istnieniu zła, jednak doskonałość wymaga jego istnienia, w przeciwnym razie, świat pomniejszony o zło nie byłby już doskonały. Jedynym rozwiązaniem by doskonalić stworzony świat, jest zło pomniejszać.

• Dobro najwyższe wg I. Kanta.

Obowiązek moralnego działania.
Prawo do bycia szczęśliwym.
Warunkiem-(1) nieśmiertelność, (2) istnienie Boga.
Rozum zakłada(1) i (2) ze względów praktycznych.
Prawo dotyczące każdego bez względu na przykazania religijne.

• Imperatyw kategoryczny (I. Kant).

Postępuj wg zasad, które uczyniłbyś prawem powszechnym.
"Niebo gwieździste nade mną i prawo moralne we mnie".
Kant nie twierdzi ani, że Bóg istnieje ani ze Bóg nie istnieje.
Istnienia Boga nie można dowieść (krytyka tzw. dowodu ontologicznego).

• Argumenty za istnieniem Boga (św. Austyn i św. Tomasz).

Św. Anzelm z Aosty (1033-1109):
Byt- to, co jest.
Bóg- najdoskonalszy spośród tego, co jest.
Gdyby nie był (nie istniał nie byłby najdoskonalszy).
Św. Tomasz z Akwinu(1225-1274)
Z istnienia ruchu.
Z faktu, że każda rzecz ma swoją przyczynę.
Z obecności bytów przygodnych.
Z obecności rzeczy o różnej doskonałości.
Z harmonii świata przyrody .


• Krytyka tzw. dowodu ontologicznego (I. Kant).

Istnienie nie jest realnym orzecznikiem (pojęciem poszerzającym treść innego pojęcia).
Istotne- konstytutywne.
Nieważne- konsekutywne.
Wprawdzie treść pojęcia wyznacza to co jest jego desygnatem, ale:
Z treści nie wynika istnienie desygnatu.
Istnienie nie poszerza treści danego pojęcia.


• Pojęcie bytu- dwie drogi poznania wg Parmenidesa z Elei.

Byt: Konkretna, jednostkowa rzecz, to co jest (istnieje), rzeczywistość jako pewien zbiór, warunki życiowe.


że … Jest i nie może nie być (towarzyszy prawdzie) (właściwa)
że … Nie jest i nie może być (niezbadana droga) (błędna)


• Cechy tego, co jest wg Parmenidesa.

Byt nie ma początku, bo, z czego miałby powstać, tylko z niebytu, a niebytu nie ma.
Byt nie ma końca.
Byt jest wieczny.
Byt jest ciągły, bo każda przerwa to niebyt.
Byt jest nieruchomy i niezmienny.
Byt jest niepodzielny, bo oddzielona cześć jest niebytem.

Byt jest stały i jeden.
Byt jest ograniczony, podobny do kuli.

• Sposoby dochodzenia do pojęcia bytu. Abstrakcja treściowa (Platon i Arystoteles). Abstrakcja zakresowa (Porfiriusz). Metoda separacji (Tomasz z Akwinu).

Przed abstrakcją treściową (Platon i Arystoteles):
Abstrakcja fizyczna (aspekt tego jak wygląda).
Abstrakcja matematyczna (aspekt ilościowy).
Abstrakcja metafizyczna (abstrahujemy od wcześniej wyabstrahowanych rzeczy).

Drzewo Porfiriusza:
Abstrakcja zakresowa (chodzi o poszerzanie zakresu a zawężanie treści).
Kres definiowania- nie ma nic szerszego od pojęcia bytu. Byt jest kresem definiowania.

(Święty Tomasz z Akwinu) Metoda separacji (odseparować byt od cech tego bytu):
Sąd egzystencjalny stwierdza nie tylko istnienie czegoś, ale też różnicę pomiędzy istnieniem, a istnieniem tego, czego jest. Pojęcie bytu jako nie coś jednostkowego, ani nie ogólnego, lecz jako treść, która musi być konkretną treścią, choć nie określoną do związanego z nią i dostosowanego do niej istnienia.

• Generalizacja i specjalizacja.

Dokonana przez Kanta ocena stanu logiki jako nauki zamknię­tej i wykończonej okazała się błędna. Krótko po jego śmierci George Boole (1815-1864) zmatematyzował logikę tworząc tak zwaną logikę algebraiczną. Logika Boole'a jest logiką nazw. Wprowadzone przez niego działania logiczne (generalizacja, specjalizacja i negacja) są rozumiane na sposób odpowiednich działań matematycznych i nazy­wane dodawaniem logicznym, mnożeniem logicznym i odejmowaniem logicznym. Dalszy, trwający do naszych czasów dynamiczny rozwój logiki został zapoczątkowany pismami G. Fregego.

• Byt w ujęciu Platona i Arystotelesa.

BYT w ujęciu Platona= Idea
Zagadnienie tzw. Platońskiej zagadki niebytu
Platońska "zagadka niebytu"- współczesne ujecie:
Ujęcie L.Apostela:
Jak może istnieć coś, co nie istnieje?
Ujęcie W. V. O. Quinea (tzw. broda Platona):
Jest to stara, platońska zagadka niebytu. Niebyt musi w pewnym sensie być, gdyż inaczej czym jest to, czego nie ma? Tej powikłanej doktrynie można by nadac miano brody Platona. Historycznie rzecz biorąc okazała się bardzo twarda, stępiająca ostrze brzytwy Ockhama.
Ujęcie E. Tomsa:
Nie potrafimy okreslić faktu nie-istnienia inaczej, jak tylko w terminach rzeczy samej, która nie istnieje. Istniejąca rzecz dotyczy więc tego faktu, jako jego składowe, stąd: rzecz musi istnieć jako warunek tego, że mogłaby nie istnieć. Wygląda na to, że nieistnienie jest logicznie niemożliwe, co niewątpliwie jest absurdem.
BYT w ujeciu Arystotelesa:
Substancja pierwsza (konkretne indywiduum).
Substancja wtóra (istota- ujęcie gatunkowe indywiduum- definicja).
Istota- to czym dana rzecz jest (ale tego nie zawiera).
Byt jako byt.

• Kwestia definiowalności (podziały definicji i błędy definiowania).

Definiowalność\niedefiniowalność pojęć:
Co tzn., że dane pojęcie jest niedefiniowalne?
Nie można wskazać zadnej z postaci definicji.
Definicja- kompendium, podziały:
Wg. funkcji:
Realne podają charakterystykę przedmiotu, jego istotę.
Nominalne traktują o znaczeniu definicji danego wyrazu, wystepują w trzech stylizacjach.
Stylizacje definicji nominalnej:
Słownikowa "znaczy tyle, co", Sematyczna "oznacza", Przedmiotowa "jest to".
Wg. zadań:
Sprawozdawcze (przeczłość lub teraźniejszość).
Projektujące (przyszłość): regulujące, konstrukcyjne.
Wg. budowy:
Nierównościowe składaja się z: definientu, zwrotu łączącego, definiesu.
Wyraźne (klasyczna), kontekstowe(przez abstrakcję) to, co chcemy zdefiniować jest częścią definientu.
Błedy w definiowaniu:
Ignotum per ignotum nieznane przez nieznane.
Błędne koło
Błędy nieadekwatności: definicja za szeroka, wąska, za szeroka i za wąska jednocześnie, zakresu defiendum i definesa wykluczają się.

Błąd przesunięcia kategorialnego

• Materializm Demokryta z Abdery a idealizm Platona.

Platon i Demokryt stawiają przede wszystkim na poznanie rozumowe. Poznanie zmysłowe jest mniej istotnie, bo zmysłami poznajemy tylko marne cienie rzeczy. Idee, które są trwałe i niezmienne jesteśmy w stanie stuprocentowo poznać.Kładą akcent na posługiwanie się rozumem, który jest na pierwszym miejscu i dzięki rozumowi poznać można było to, że istnieją atomy. Według Demokryta zmysłowo odbieramy bodźce, które tak naprawdę nie istnieją takie jak np. barwa, smak, kolor itp.. Są to tylko subiektywne postrzeżenia. Atomiści też zastanawiali się nad faktem różnego postrzegania rzeczy. Według nich dusza człowieka też składa się z atomów, ale delikatnych porównywanych do atomów, z których składa się ogień. Mówili również o tym czym jest sen i co się dzieje z atomami człowieka podczas snu. One zanikają, ale nie do końca. Podczas śmierci zanikają całkowicie, a podczas niektóre atomy pozwalają nam na wymianę innych atomów.

• Poznawcze ograniczenie średniowiecza: poznanie Boga i duszy (św. Augustyn).

„Poznanie przyrody- poszukiwania bardzo ciekawe i próżne” (św. Augustyn, Wyznania)

„Pragnę poznać Boga i duszę.- I nic więcej?- Nic więcej.” (św. Augustyn, Wyznania)

• Byt w ujęciu św. Tomasza.

Byt= istota + istnienie

• Złożenie istoty i istnienia: Bóg a byty stworzone (św. Tomasz).

Tylko rzeczy jednostkowe są bytami

Ale: Bóg istota = istnienie (wcześniej mówiono o tym, że Bóg jest tylko ten który jest i to jest jego istota, dopiero św. Tomasz uznał, że istota jest istnieniem); istotą człowieka (czy nnego przedmiotu nie jest jego istnienie.

Stąd: Bóg (stwórca) to byt konieczny, stworzenie -byt przypadkowy.

Byty cielesne (forma +materia).

Byty duchowe (tylko forma).

• „Piramida” bytowa J. Dunsa Szkota.

(Adam- człowieczeństwo- zwierzęcość- wegetatywność- cielesność- substancjalność- bytność)

Struktura: haecceitas- quidditas.

Istota istnieje niezależnie od rzeczy.

• Znaczenie „brzytwy Ockhama”.

Istnieją tylko pojedyncze rzeczy (konkrety).

Nie ma w nich natur wspólnych (quidditas).

Człowiek, zwierzęcość, wegetatywność itp. - to tylko znaki słowne (Wspólne tylko brzmienie słowa).

„Nienależy mnożyć bytów bez konieczności”- ekonomia myślenia i skupienie się na najprostszych rozwiązaniach.


• Metafora drzewa Kartezjusza.

Człowiek u Kartezjusza najpełniej realizuje się filozofując, ale sama filozofia oznaczała dla Kartezjusza tylko najogólniejszą naukę, na kształt drzewa, którego pniem jest metafizyka, a gałązkami - mechanika, medycyna, etyka. To początek drogi, podczas której istota rozumna wyposażona zostanie we wszystkie narzędzia pozwalające - poprzez naukę - opanować świat.

• Formuła Cogito, ergo sum.

„Cogito, ergo sum”- myślę,więc jestem.

• Jaźń myśląca i niepewny świat materii (Kartezjusz).

Jaźń myśląca, dusza (cogito) istnieje niezależnie od ciała, jest substancją niezależną.

Pytanie Kartezjusza: czy istnienie Boga i świata może być tak samo pewne jak istnienie jaźni?

Dla starożytnych rzeczy zewnętrzne (świat, przyroda)- pewne, bo oczywiste.

Dla Kartezjusza- niepewne (muszą być dowiedzione), dowód wychodzący od pewnego cogito.

• Świat fenomenalny i noumenalny (I. Kant).

Opis tego przechodzenia - filozofia transcendentalna (opisywanie wykraczanie do tego, co poznawalne).

Przedmiotem poznania nie jest sam świat (noumenalny, sam w sobie).

Przedmiot poznania to nasze przedstawienia świata (fenomeny).

W człowieku 2 źródła poznania (warunki aprioryczne): zmysły i rozum.

Warunkiem zmysłów: czas + przestrzeń.

Warunkiem rozumu: kategorie.

• Dialektyka Hegla.

Hegel za naczelne prawo logiki uznał prawo dialektyczne, zgodnie z którym każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada prawdziwe przeczenie, każdej tezie antyteza, z których później wyłania się synteza.

• Utopia - źródłosłów i znaczenie.

Utopia- źródłosłów grecki: topos - miejsce. Teoretycy nie wiedzą czy trzeba brać po uwagę u jako eu (wskazanie na coś doskonałego, doskonałe miejsce) czy ou (zanegowanie tego miejsca, ponieważ ou występuje jako negacja).

Czyli: eu+topos= miejsce doskonałe; ou+topos= miejsce nieistniejące.

• Klasyczne utopie.

Państwo (u Platona), może być nieco dyskusyjna ze względu na to, że dowiadując się z siódmego listu wspomina pobyt w Syrakuzach, gdzie próbował wprowadzać w życie swoje wizje idealnego państwa. Platon pisząc to dzieło nie traktował tego co napisał jako coś postulowanego, a dopiero będąc w Syrakuzach próbował wprowadzić je w życie.

Prawdziwie [...] (u Tomasza Morusa), to on prowadza pojęcie utopia. W starożytnej Grecji nikt nie prowadził takiego pojęcia i nikt go nie używał mimo używania pojęcia eudajmonia.

Miasto Słońca (Tomasz Campanella).

Nowa Atlantyda (Franciszek Bacon)- osadzona w empiryzmie.

Ludzie jak bogowie (H.J. Wells).

Na białym kamieniu (Anatol France).

• Aksjologiczne podstawy renesansowych utopii.

Filozofia odrodzeniowa: XIV w. n.e. - XIV w. n. e.

Pogląd: państwa i ich instytucje nie zostały dane przez Boga, lecz są tworzone przez ludzi i stanowi to jeden z filarów koncepcji utopii.

Państwo jest ludzkim dziełem i od ludzi zależy jego wartość i struktura państwa.

Brakujące elementy ^^

• Historia filozofii w ujęciu Władysława Tatarkiewicza (Dzieje sześciu pojęć).

• Narodziny filozofii nowożytnej (empiryzm F. Bacona i racjonalizm Kartezjusza).

• Kwestia metody i sceptycyzm metodyczny (Kartezjusz).

• Filozofia oświecenia: empiryzm angielski (J. Locke, G. Berkeley).

---