WSPÓŁPRACA SZKOŁY Z RODZICAMI W ZAKRESIE WYCHOWANIA DZIECI I MŁODZIEŻY
Opracowała: Ewa Olesińska
Wspólnym celem i zadaniem rodziny i szkoły jest troska o prawidłowy rozwój dziecka. O przebiegu i rezultatach procesu wychowawczego decyduje współpraca domu i szkoły. Współdziałanie nauczycieli i rodziców warunkuje harmonijny rozwój uczniów. Wpływa na postępy w nauce i w zachowaniu. Daje również szansę ciągłego doskonalenia nauczycieli i rodziców jako wychowawców odpowiedzialnych za wielostronny rozwój dziecka. Szkoła i rodzina stanowią dwa podstawowe środowiska wychowawcze liczące się w życiu dzieci.
Współpraca z rodzicami jest tym elementem pracy pedagogicznej, którego najbardziej obawiają się nauczyciele rozpoczynający pracę. Obejmuje ona bowiem, przynajmniej we wstępnej fazie, osoby zupełnie sobie obce. Tymczasem sprawnie przebiegająca współpraca wymaga pokonania odczuwalnej obcości, nieufności czy wręcz braku wzajemnego poszanowania. Skutecznie współdziałają osoby, które znają się i są przekonane o sensowności wspólnie wykonywanych zadań. Więc co zrobić, aby współpraca ta była aktywna, obustronna i systematyczna? Jak doprowadzić do tego, aby rodzice byli partnerami, a nie tylko „ostatnią deską ratunku”?
Osobą, od której niewątpliwie zależy powodzenie współpracy nauczyciel - rodzic jest nauczyciel, wychowawca klasy. Jest on zobligowany do organizacji działań wspólnie z rodzicami dla dobra ich dzieci. I to on powinien zadbać, aby współpraca ta była świadoma, przemyślana, planowa i satysfakcjonująca obie strony. Cechą charakterystyczną szkolnictwa jest ogromne otwarcie na współpracę z rodzicami. Większość z nich chce uczestniczyć w życiu szkoły, ale tuż obok tych aktywnych i angażujących się mogą pojawić się tacy, którzy są bardzo zajęci i nie widzą możliwości uczestnictwa w życiu szkoły, tacy, którzy roszczeniowo podchodzą do nauczyciela i zawsze oczekują bezwzględnego rozwiązywania problemów na ich korzyść.
Szkoła naucza i wychowuje jako instytucja, a więc w sposób planowy i przy pomocy personelu pedagogicznego. Uczniowie muszą włożyć wiele wysiłku i pracy, aby sprostać wymaganiom. Tymczasem każda rodzina dopracowuje się w sposób naturalny pewnego stylu oddziaływań. Pozbawiona jest możliwości zagwarantowania dzieciom systematycznego rozwoju w zakresie nabywania wiadomości i umiejętności. Jej przewaga nad szkołą to zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i niezależności.
Szkoła pracuje w formalnie zorganizowanych grupach - klasach, uczniowie otrzymują w niej zwykle dobre przygotowanie do uczestnictwa w życiu społecznym. Rodzina jest grupą nieformalną, której członkowie są powiązani bliskimi więzami. Nie ma w niej, możliwego w szkole, poczucia zagrożenia, wyizolowania.
Celem współdziałania rodziców i nauczycieli jest dążenie do usprawnienia pracy wychowawczej z uczniami, i to nie tylko z uczniami tzw. trudnymi. Innym celem jest lepsze poznanie poszczególnych uczniów, wzajemne poznanie rodziców i nauczycieli, zjednywanie rodziców dla ogółu uczniów.
Współpraca szkoły i domu w rozwiązywaniu drobnych wykroczeń uczniów, w egzekwowaniu wiadomości, we wzajemnych rozmowach ujawnia złożone poglądy obu stron na temat wychowania. Co zrobić, aby współpraca ta była owocna i jak najmniej uciążliwa dla obu stron? Szkoła jest placówką, z którą jedni rodzice współpracują, a inni konkurują. W świetle badań jest konkurencyjna dla rodzin niewydolnych wychowawczo, patologicznych. Szkoła wygrywa przez lepszą organizację pracy. Ze szkołą współpracują chętnie i w sposób korzystny te rodziny, które wysoko cenią wiedzę. Rodzice często nie traktują szkoły jako partnera, szkoła nie zawsze odpowiada potrzebom dzieci i rodziców. Powinna bowiem uwzględniać sytuację rodzinną, życiową ucznia ich indywidualne warunki uczenia się i osiągnięcia. Niedomagania we współdziałaniu nauczycieli i rodziców mogą wynikać z wzajemnej nieufności, zbytniego obarczania się odpowiedzialnością za wychowanie. Rodziców często razi fakt przyjmowania przez nauczycieli postawy lepiej poinformowanych i wszystko wiedzących.
M. Łobocki formułuje warunki dobrej i skutecznej współpracy szkoły i rodziców. Wśród nich wymienia:
Partnerskie relacje łączące nauczycieli i rodziców - wykluczą one dominację jednej ze stron i nie dopuszczą do zbyt dużej ingerencji rodziców w pracę nauczyciela, doprowadzą do tego, że podejmowane decyzje będą miały charakter kompromisu.
Wspólne cele wychowawcze szkoły i domu rodzinnego - ochronią dzieci przed wypaczeniem charakteru i nie dopuszczą do wzajemnego podważania własnych autorytetów. Będą sprzyjały wielostronnemu rozwojowi uczniów, pozwolą na lepsze poznawanie i rozumienie uczniów.
Swobodna wymiana opinii rodziców o rodzinie i szkole - przepływ informacji musi mieć charakter wielokierunkowy i dotyczyć powinien przede wszystkim postępów i trudności uczniów w nauce i zachowaniu. Pozwoli to nauczycielom szerzej spojrzeć na uczniów i zweryfikować własne o nich opinie, a rodzicom umożliwi bliższe poznanie środowiska szkolnego.
Wyświadczanie sobie konkretnych usług przez nauczycieli i rodziców - chodzi tu głównie o czynne zaangażowanie w wykonywaniu różnych zadań organizowanych w wyniku podjętej współpracy między szkołą i domem. Może to być pomoc rodziców związana z organizowaniem wycieczek, imprez i uroczystości szkolnych, jak również dyskretna pomoc nauczycieli w doradzaniu w sprawie nurtujących ich problemów.
Pełną skuteczność współdziałania rodziców i nauczycieli obok wyżej wymienionych zasad zapewni stosowanie różnorodnych form współpracy.
Jedną z najpopularniejszych form zbiorowych są zebrania z rodzicami, przez wielu uważane za zbyt długie i zbyt nudne. Są one jednak niezbędne, gdyż jest to czas na wspólną dyskusję o planach i niektórych elementach pracy wychowawczej. Spotkania te będą spełniały swą funkcję jednak tylko wtedy, gdy będą dostosowane do potrzeb i zainteresowań rodziców. Bardzo ważne jest pierwsze wspólne spotkanie nauczyciela z rodzicami podczas tzw. wywiadówki. Już wtedy należy rozpocząć tworzenie atmosfery partnerstwa, zaufania i otwartości. Nie sprzyja temu na pewno siedzenie w szkolnej ławce, dlatego należałoby, aby nauczyciel siadał z rodzicami swoich uczniów na krzesłach ustawionych w kręgu, aby widzieć się wzajemnie. Spotkania te winny być tak prowadzone, by wszyscy uczestnicy byli aktywni; odpowiednia jest zatem forma warsztatowa. Podczas warsztatów istnieje możliwość wielokierunkowego komunikowania się, wszyscy też w jednakowym stopniu mogą mieć wpływ na efekt pracy podczas zebrania.
Każdy człowiek niezależnie od wieku potrzebuje odpoczynku, tego, aby przez chwilę się pośmiać, pośpiewać. Temu między innymi mają sprzyjać imprezy integracyjne - kolejna forma współpracy. Pełnią one szczególną funkcję wychowawczą, gdyż oprócz czynnego udziału uczniów w ich przygotowanie angażują do pomocy rodziców.
Często rodzice pomagają nauczycielom w organizowaniu imprez okolicznościowych tj. Dzień Babci i Dziadka, Klasowa Wigilia, ślubowania klas pierwszych, Dzień Rodziny, akademie, występy artystyczne czy sportowe, itp. Aktywnie uczestniczą w tych spotkaniach, pomagają zarówno w przygotowaniach przed imprezą jak również służą pomocą przy sprzątaniu. Chętnie też są opiekunami w różnych wycieczkach szkolnych, a czasami i przewodnikami po okolicach. Pracują w Komitecie Rodzicielskim czy Radzie Rodziców, uczestniczą w konferencjach i różnych dyskusjach tematycznych, jak również zajęciach poświęconych pedagogizacji rodziców.
Inną formą współpracy z rodzicami są rozmowy telefoniczne, forma, która jest przez wielu nauczycieli niedoceniana i zbyt często wykorzystywana w sytuacjach jedynie trudnych. Pierwsze rozmowy telefoniczne z rodzicami uczniów zazwyczaj nie są proste, ale z czasem, kiedy lepiej się ich pozna, są szybką formą uzyskiwania informacji zwrotnych.
Na początku roku szkolnego warto spytać rodziców, w czym będą mogli pomóc nauczycielowi i jakie mają zainteresowania czy uzdolnienia. Czasami rodzice wygospodarują trochę czasu i potrafią przeprowadzić zajęcia na interesujący temat. Mogą to być np. wspólne szydełkowanie czy szycie, nauka gotowania czy pieczenia chleba, wyplatanie wiklinowych koszy, pikniki naukowe, wieczór talentów plastycznych, czytanie przez rodziców książek, itp. Zajęcia taki zbliżają uczniów, rodziców i nauczycieli, a rodzice niekiedy są skarbnicą wiedzy, o której często nie wiemy.
Żadne formy współpracy nie zastąpią jednak kontaktu indywidualnego, jakim są comiesięczne spotkania z rodzicami podczas tzw. dni kontaktu z nauczycielem. Dzięki rozmowie z rodzicami nauczyciel ma możliwość rzetelnego przedstawienia osiągnięć i trudności ucznia. Oprócz informacji o postępach i trudnościach w nauce, informacji o zachowaniu dziecka, spotkania te są szansą na zdobycie informacji zwrotnej od rodziców na temat pracy nauczyciela, uwag o klasie. W przypadku jakichkolwiek problemów z uczniem dają one szansę ustalenia planu działania, wyjaśnienia wszelkich wątpliwości, szukania rozwiązań.
Cindy J. Christopher w swojej książce podaje dobre rady dla nauczyciela na lepszą współpracę z rodzicami uczniów:
„1. Proponuj rodzicom różne formy pomocy. Nawet ci, którzy dużo pracują, będą chcieli coś zrobić.
2. Zachęcaj rodziców i okazuj im cierpliwość. Za każdą pomoc dziękuj na piśmie.
3. Traktuj rodziców jak równych sobie. Oni wiedzą o swoim dziecku bardzo dużo i znają je dłużej niż ty.
Pytaj rodziców o to w czym chcieliby pomagać.
Nie ograniczaj się do rodziców. Możesz prosić o pomoc także dziadków, którzy mają więcej czasu niż rodzice i bardzo kochają swoje wnuki.”
Współpraca szkoły z rodzicami nie jest łatwa, wymaga ogromnego zaangażowania i poświęcenia z obu stron. Jednak jeśli rodzice i nauczyciele będą wzajemnie się wspierać szybciej osiągną cel, jakim jest wykształcenie i wychowanie młodego człowieka. Brak wspólnej płaszczyzny wychowawczej wprowadza chaos w życie dziecka, a ponad to bez porozumienia z rodzicami proces właściwego wychowania w ogóle nie jest możliwy.
Bibliografia:
Łobocki M., Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa 1985,
Christopher J. C., Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozumiewania się, GWP, Gdańska 2004,
Czyżewska J., Tematyka oraz scenariusze spotkań z rodzicami, Białystok 2000,
Mendel M., Rodzice i szkoła. Jak współuczestniczyć w edukacji dzieci?, Toruń 1998,
Brzana M., Rodzice - sojusznicy czy kula u nogi?. Edukacja i dialog, nr 8, Gdańsk 1996,
Wielgat M., Między szkołą a domem. Terapia Pedagogiczna w teorii i praktyce, Białystok 2006.
M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa 1985.
Cindy J. Christopher, Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozumiewania się, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.