FAJUM A

Datowanie wskazuje na najstarszą neolityczną kulturą na terenach Egiptu. Oaza Fajum położona była obok ogromnego jeziora Moeris, zasilanego wodami Nilu przez odnogę Bahr Jusuf. Faza wczesna rozpoczęła się pod koniec VI tys. i trwała do poł. V tys. Ślady sezonowych obozowisk, na tzw. Komach W i K. Koma W ukazuje istenie 6 poziomów zasiedlenia - brak konstrukcji mieszkalnych. Występowanie palenisk rozrzucanych nieregularnie (przeważnie są w centralnej partii obozowiska). Wys. wykopywanie jak do przechowywania zboża.

Podstawą gospodarki była uprawa roli - pszenicy, 3 odmian jęczmienia, lnu. Hodowano bydło, owce, kozy, świnie, psy (ich znaczenie było jednak bardzo małe). Polowano na hipopotamy, słonie, żółwie, ptactwo wodne, łowiono ryby, zbierano małże.

Narzędzia wykonywano z lokalnego krzemienia. Podstawą były sierpy (prosta drewniana rękojeść, z osadzonymi zębatymi kamiennymi ostrzami). Produkowano siekierki (czworokątne lub zbliżone do trójkąta), wyst, kamienne tłuczki, żarna (złożone z niecek i rozcieraczy), harpuny (z kościanymi ostrzami), szpile (bez uszek), igły, szydła (kościane) oraz używano małży morskich jako łyżeczek.

W ceramice występowały 2 zasadnicze kategorie - 1. o powierzchni czerwonej, 2. o powierzchni czarnej (w obu przypadkach naczynia o powierzchni wygładzonej). Czasem brak dekoracji.

Brak pochówków, nieliczne ozdoby osobiste (paciorki ze strusich jaj, muszli z Morza Czerwonego Czerwonego amazonitu z Tibesti)

MERIMDE

Merimde-Beni-Salame położona na południowo-zachodniej krawędzi Delty. Powstała w I połowie V tys. Podział na 2 główne fazy osadnicze przez Junkra, oraz na 3 przez Eiwangera.

Fazy wg Eiwangera:

- I - narzędzia wiórowane związane z neolitem ceramicznym A z Palestyny, przemysł na odłupkach, powiązania ze wschodem (liczne muszle znad Morza Czerwonego). Materiał krzemienny - wyst. Wiórów, odłupków retuszowanych unifacjalnie, rzadko bifacjalnie, drapacze, wierniki, krzemienne siekierki, małe groty strzał, żarna, rozcieracze. Odnaleziono antropomorficzną figurkę fragmentarycznie zachowane przedstawienie byka co wskazuje na azjatyckie korzenie najstarszej ludności Merimde.

Ceramika tworzona z syltu bez domieszki schudzającej, charakteryzowana grubą ścianką, małą różnorodnością form.

- II - nierozwinięty przemysł rdzeniowy. Znaczne wpływy afrykańskie, większa gęstość osadnicza. Występuję obfitsze pozostałości kultury materialnej - ceramika polerowana/gładzona, brak dekoracji, formy naczyń proste. W przemyśle krzemiennym brak wykorzystania brył surowca z powierzchni za to wydobywanie konkrecji zalegających w sąsiednich masywach wapiennych. Zastąpienie techniki płaskiego retuszu bifacjalnego retuszem przez nacisk i polerowanie. Pojawiają się groty strzał ze skrzydełkami (ślady wstępnego polerowania). Wśród narzędzi wzrost liczby narzędzi z terakoty, kości czy muszli. Występują figurki bydła, paciorki, igły, szydła, harpuny, haczyki, bransolety, żarna, rozcieracze. Odnaleziono gliniane naczynie obok paleniska zawierającego 50 małych siekierek łupku, bransoletek bransoletek kości hipopotama, 2 stożkowe piramidy i figurkę zwierzęcia z kości.

- III - okres ten przypada na warstwy III - V tworząc całość. Kultura regionalna, z tradycyjnym opisem stanowisk. Ceramika posiada formy zamknięte, większe niż poprzedni. Wśród krzemieni następuje rozwój techniki bifacjalnej. Narzędzia występują liczniej niż w fazie II. Odnaleziono owalne szałasy z osłonami przed wejściem od południowego-zachodu, oraz pozostałości po cienkich słupach - lekkie szałasy, zagrody dla zwierząt. Innymi odkryciami były paleniska w obrębie domostw, fragmenty naczyń ceramicznych, gliniane podstawki. Brak informacji o zwyczaju grzebania zmarłych w obrębie osady. Szkielety mogą świadczyć o rozwoju osady i zajętego przez nią wcześniejszego cmentarza. Gospodarka opierała się na hodowli bydła, owiec, świń, kóz, udomowiono psa. Wzrosła rola bydła. Uprawiano pszenice, jęczmień jęczmień, sorgo.

OMARI

Nazwa wywodzi się od imienia egipskiego geologa Amina El-Omari. Osada położona była u ujścia Wadi Hof, kilka km na płn od Heluanu. Jest to jednostka jednorodna. Występują jamy w roli magazynów. W gospodarce najważniejsza była uprawa pszenicy, jęczmienia, bobu, grochu, lnu. Hodowano bydło kozy, owce, świnie. Zbierano dzikie owoce i małże. Polowano na zwierzęta ziemno-wodne. Pochówek nadal zostaje niejasny, niepewny. Brak zgodności do współczesności osady i grobów znajdujących się w jej obrębie. Pierwsze próby wykonywania narzędzi z wiórów krzemiennych, szlifowanie, obłupywanie bifacjalne, narzędzia z odłupków, retusz powierzchniowy przez nacisk - tradycyjne techniki. Narzędzia produkowane z niewielkich brył. Większe konkrecje importowane z rejonu Abu Roasz; szary kamień w formie dużych wiórów. Z małych brył wykonywanie okazów bifacjalnych - siekierek, grotów, strzał z wklęsłą podstawą, zbrojniki do sierpów, zgrzebła, tylczaki, przekłuwacze, drapacze, rylce i narzędzia zębate. Występowanie dużych noży importowanych importowanych kamienia. Mało wyrobów kościanych. Ceramika monochromatyczna, polerowana, wygładzana, czerwona i brunatna, brak zastosowania syltu - 2 rodzaje gliny kopalnej. Zróżnicowane formy naczyń od owalnych talerzy i mis, poprzez workowate i półkuliste do dwustożkowatych. Mieszkańcy to grupa oryginalna, o niskim szczeblu rozwoju społecznego. Zaskakująco zaawansowane osiągnięcia techniczne - ceramika, krzemieniarstwo

TASA - BADARI

Zdaniem Kaisera obraz kultury Tasa rozciąga się geograficznie co najmniej do rejonu Armant. Ludność Tasa nie zajmowała doliny, lecz ulokowała tam cmentarzyska. Osady znajdowały się w wyższych partiach pustyni. Osada znajdowała się Górnego Północnej części Górnego Egiptu, na południe od Asjut, pomiędzy Matma a Qual. Oryginalość tej kultury widzimy w ceramice - czaro-czarna szaroczarna brązowo-czerwona. Formy proste, workowate, półkoliste. Dominacja brązowoczarnych pucharów z białym wypełnieniem rytego ornamentu. Materiał używany do produkcji palet kosmetycznych z wapienia lub alabastru zamiast szarogłazu. Gospodarka jest typowo neolityczna - uprawa zbóż, hodowla bydła, owiec, kóz, polowanie na hipopotamy, żółwie, krokodyle, ptactwo, antylopy. Osady w okresie jesienno-zimowym są dość słabo znane. Warstwy osadnicze są cienkie, wkopane w ziemię pojemniki na zboże, gruszkowate, głębokość do 3 metrów, wyłożone matami lub plecionką. Szałasy mieszkalne i paleniska, oraz zasieki. Pochówek na żwirowatych pagórkach w pobliżu osad, Podział na część uboższą i bogatszą. Proste, owalne, okrągłe jamy. Ułożenie zmarłego - w pozycji skurczonej, na lewym boku, z głową na południe, twarzą na zachód. Odzież tkana z lnu lub skór, do produkcji używane są igły, szpile, szydła różnych rozmiarów rozmiarów kształtów z ptasich kości. Ozdoby z kości słoniowej lub hipopatamowej - bransolety, paciorki, pierścionki, niewielkie naczynia o kształtach cylindrycznych. We włosach noszono grzebienie z kości słoniowej, stylizowane motywem zoomorficznym. Gwoździe ceramiczne służyły do przekłuwania warg i nozdrzy. Występuje dużo narzędzi surowych niż bifacjalnych. Przemysł kamieniarski oparty na odłupkach. Występują drapacze, zgrzebła koliste, narzędzia wnękowe i zębate, rylce i przekłuwacze. Zębate zbrpojniki do sierpów, groty strzał z wklęsłą podstawą. Odnaleziono figurki antropomorficzne kobiet oraz 3 sumarycznie wykonane gliniane modele łodzi. Ceramika badaryjska charakterystyczna i zróżnicowana. Wykonana ręcznie z nilowego syltu. Niewielka ilość domieszki schudzającej - piasku. Polerowane i wygładzane naczynia wypalane w paleniskach. Forma dekoracyjna marszczona. Początki kontaktów z terenami ościennymi, przedmioty z turkusu, muszle morskie świadczą o kontaktach ze wschodem. Pochodzenie miedzi z Pustyni Wschodniej, Synaju, Nubii. Produkcja niebieskozielonej glazury.

NAGADA I

Pojawienie się kultury w rejonie Nagada-Mahasna. Najważniejsze stanowiska to Hu, Nagada i El-Amra. Wpływy tych kultur krzyżowały się z częścią doliny Nilu. Kultra ta ogarnęła obszar od Matmar na północy aż po leżące z obu stron I katarakty miasta na południu, asymilując kulturę Badari, tworząc pierwszą jednolitą kulturę górnoegipską. Rozwinięte rolnictwo, hodowla bydła, owiec i kóz, łowiectwo i rybołówstwo. Widać wyraźną kontynuację z kulturą Badari w obrządkach pogrzebowych. Zmarłych składano w pozycji skurczonej w jamach o planie owalnym, na lewym boku, z głową na południe i twarzą na zachód. Są one bogatsze niż w wypadku poprzednio omówionej kultury. Kobiety, mężczyźni i dzieci są grzebane razem na tej samej części cmentarza. Trumny wykonywane były z koszykowatej plecionki. Groby są pojedyncze, rzadko wielopochówkowe. Czasem ciała ćwiartowano. Budowano chaty-szałasy wkopane częściowo w podłoże. Uznane za mieszkania lub spichlerze. W ceramice następują zmiany, zrywając prawie całkowicie z tradycją badaryjską. Wykonywano ją z syltu z domieszkami schudzającymi bez użycia koła ale wypalanych w paleniskach. Na naczyniach ryto przedmioty i znaki. Wśród narzędzi występują stożkowate głowice maczug, z twardych kamieni. Występują krzemienine koże romboidalne, noże z U-kształtnym wycięciem ostrza. Rozwija się produkcja naczyń z różnych rodzajów kamieni, o bardziej rozwiniętych formach niż poprzednio. Większa ilość przedmiotów z miedzi - szpile, igły, paciorki, bransoletki, szydła, pierścionki. Nasila się wymiana dalekosiężna. Surowce pochodzą znad Morza Czerwonego, Czerwonego Synaju, czy Nubii. Występowanie rozwarstwień rozwarstwień tworzenie się elit społecznych. Powstają ośrodki wyraźnie wyróżniające się na tle otaczających ich wiosek i małych osiedli. Hoffman wyróżnił 6 głównych etapów - 2 pierwsze można datować na omawiany okres. I współczesny jest kulturom Badari i Nagada Ia-Ib (faza kolonizacyjna), II - okres rozwoju miasta (tzw okres wzrostu), czasy poznoamranskie - Nagada Ic-IIa.

KULTURA DOLNOEGIPSKA

Dolny Egipt jest słabiej znany niż sama kultura Nagada I współczesna mu. Trudniejsze warunki terenowe panujące w Delcie, rak odpowiednich prospekcji terenu. Kultura ta określana jako kultura Maadi lyb Maadi-Buto. Wyróżnia się tu 3 fazy rozwoju. Najstarsza, paralelna do amrańskiej określana jest jako Maadi (przedmieście Kairu), osada eponimiczna. Gospodarka opierała się na rolnictwie i hodowli. Uprawiano pszenicę,jęczmień, len, wykę, hodowano bydło, owce, kozy i świnie. Trzymano psy. Szczątki osła świadczą o używaniu go jako środka transportu a nie tylko jako pożywienie. Polowania zanikają. Występują budynki - konstrukcja podziemna o owalnych planach, owalne konstrukcje podziemne jako osłony od wiatru i słońca oraz lekkie szałasy mieszkalne. Występuje wyraźny podział na osade a cmentarzysko. Małe dzieci i noworodki chowano wewnątrz osady w jamach bądź naczyniach. Ciała chowane poza osadą zwinięte są w maty lub materiał, w pozycji mocno skurczonej. Ceramika była z syltu, różniła się od górnoegipskiej. Pojawiają się importy, naśladownictwo z południem. Typowe importy z południa to romboidalne palety, stożkowate głowice maczug, grzebienie z kości słoniowej. Kamienne naczynia, mają formy palestyńskie i nagadyjskie pierwowzory. Miedź odgrywa szczególną rolę. W Maadi znaleziono również bryłki rudy miedzi. Początki wytopu sztabek. Rozwinięty handel z Palestyną i Górnym Egiptem.

Druga faza reprezentowana jest ostatnim okresem Maadi. Trzecia występuje tylko w Buto. W Wadi Digla rygorystycznie przestrzegane są reguły składania zwłok - głowa na południe, twarz na wschód - przeciwieństwo do obyczaju w Górnym Egipcie. Ceramika dzieli się na 2 grupy: - naczynia typowe dla Delty, drugie o wyraźnie obcej proweniencji - obtaczane, z dużą ilością guzków, dekorowane białymi pasami. Warstwa/faza 3 wyróżnia się - zawiera formy budownictwa i artfakty charakterystyczne dla kultury dolnoegipskiej jak i wczesnej fazy IId2 Nagada.

NAGADA II

określana mianem kultury gerzeńskiej. Nazwa ta symbolizuje element rozwojowy tej kultury - ekspansja na północ. Wywodzi się z rejonów opanowanych przez Nagada I, obejmuje coraz większy obszar doprowadzając do unifikacji kulturowej całego Egiptu. Najpóźniej na początku Nagada III cały Egipt był objęty jedną jednostką kulturową. Rozszerzanie się kultury Nagada na obszarze Delty powinno być postrzegane jako zajmowanie nowych terenów oraz zabezpieczanie szlaków handlowych wiodących na wschód. Do najważniejszych stanowisk Gerzeńskich należą stanowiska Matmar i Hieraknopolis na południu oraz Gerza i Abusir el-Melek na wprost od Fajum. Pochówki najczęściej są pojedyncze. Zmarłych grzebano w pozycji skurczonej na lewym boku z głową na południe twarzą na zachód. Zanika zwyczaj zawijania ciał w skóry ziwerząt, wzrasta liczba zwłok zawijanych w maty lub lniane tkaniny. Pojawia si ę trumna z wikliny, gliny wreszcie z drewna - zmiana zarysu jamy z okrągłego grobu do prostokątnego. Dary osobiste są kładzione blisko zmarłego, inne clowo oddzielane i lokowane w niszach czy dodatkowych pomieszczeniach. Wyróżnia się innowacja techniczna i technologicza. Pojawiają się nowe rodzaje ceramiki - grupa R (ceramika kuchenna, gruba, surowa, z syltu z dużą ilością domieszek), grupa L (stołowa - z glinki kopalnej), D - dekorowana, W - naczynia z falistymi imadłami. Wśród naczyń kamiennych używane są wszystkie surowce występujące w dolinie i na obu pustyniach - od miękkich wapieni i kalcytów przez bazalt, brekcje do diorytu i granitu - służyły jako luksusowe opakowania dla lokalnej elity. Ich gliniane imitacje były przeznaczone dla pozostałych członków społeczności. Materiał krzemienny jest bogatszy i lepiej wykonany niż w czasie Nagada I. Wzrasta liczba ozdób osobistych, paciorków, zawieszek, amuletów (w kształcie głowy byka). Figurki antropomorficzne są kontynuacją tendencje zapoczątkowane w Nagada I - mogły mieć one jakieś znaczenie z kultem płodności. Na pierwszy plan wysuwa się grupa rzemieślników; przypuszczenia na istnienie warsztatów. W okresie gerzeńskim powstaja pierwsze miasta jako rezydencje elit, miejsca rozwoju kulturowego i handlu. Na czasy gerzeńskie przypada 3 okres rozwoju miasta - faza centralizacji. Wymiana handlowa prowadzona jest z Nubią i Palestyną na północy.

---