Narządy zmysłu

to wyspecjalizowane organy, które odbierają bodźce z zewn. i wewn. otoczenia.

Narządy zmysłów mają wyspecjalizowane receptory:

- skórne

- telereceptory

- czucia głębokiego (inteoreceptory)

- receptory czucia trzewnego

Receptor pobudzany jest bodźcem (np. biologicznym)

Wyróżniamy jeszcze receptory:

- łatwo adaptujące się (receptory termiczne)

- szybko adaptujące się (receptory dotyku)

1. Narząd wzroku

OKO jest telereceptorem, który odbiera wrażenia. Podstawą jest gałka oczna - jest narządem recepcyjnym. Obraz powstaje w korze mózgowej.

Budowa i czynność oka

Narząd wzroku składa się nie tylko z oka, ale także z narządów dodatkowych takich jak:

- aparat ruchowy oka

- urządzenia ochronne

- aparat łzowy

Gałka oczna

Jest to najważniejszy narząd wzroku, położona jest w oczodole. W oczodole znajdują się także mięśnie gałki ocznej oraz narząd łzowy.

Gałka oczna ma kształt spłaszczonej kuli i najbardziej wysunięte bieguny gałki ocznej są do przodu i do tyłu. Linia łącząca oba bieguny to oś optyczna gałki ocznej. Wnętrze wypełnione jest galaretowatą masą, tzw. ciałem szklistym i cieczą wodnistą. Wewnątrz gałki ocznej znajduje się aparat załamujący promienie świetlne.

Gałka oczna składa się z 3 błon:

- zewnętrzna

- pośrednia

- wewnętrzna

Błona zewnętrzna składa się z 2 części:

- przednia, rogówka

- tylna, twardówka (białkówka)

Rogówka

Jest to przeźroczysta błona bez naczyń krwionośnych, silnie unerwiona czuciowo. Podrażnienie powoduje ruchy obronne. Warunkiem jej przejrzystości jest środowisko wodne - czyli łzy.

Twardówka

Jest to mocna, napięta tkanka o białawym zabarwieniu. W późniejszym wieku jest żółtawa, co świadczy o wzmożonym poziomie bilirubiny (cholesterol). Jej napięcie jest uzależnione od ciśnienie panującego wewnątrz gałki ocznej.

W tylnej części twardówki znajduje się pole sitowe. Przez otworki w tym polu przechodzą włókna nerwowe, które tworzą nerw wzrokowy, który biegnie do podstawy mózgu.

Siatkówka to wewnętrzna warstwa oka, składa się z 3 części:

- w tyle znajduje się część wzrokowa siatkówki

- część barwnikowa, pochłania światło i dzięki temu źrenice są czarne

- warstwa pokrywająca ciało rzęskowe i tęczówkę od wewnątrz. Pozbawiona jest wrażliwości na światło.

Siatkówka

Jest częścią światłoczułą. Odbiera bodźce wzrokowe dzięki światłoczułym komórkom tzw. czopkom i pręcikom.

Czopki są wrażliwe na barwy ale odbierają je tylko przy dobrym oświetleniu. Pręciki to warstwa komórek wrażliwa na słabe światło i daje obrazy czarno - białe.

W tylnej części siatkówki znajduje się plamka, jest to najwrażliwsze miejsce siatkówki. Wnętrze gałki ocznej wypełniają przeźroczyste ciała, czyli ciało szkliste, ciecz wodnista, soczewka. Te 3 ciała tworzą wraz z twardówką aparat załamujący światło. Przechodząc przez ten aparat promienie padają na siatkówkę, gdzie powstaje rzeczywisty pomniejszony i odwrócony obraz oglądanego przedmiotu.

Adaptacja - przystosowanie się oka do ciemności i to trwa od 20 minut do 60 minut. Wtedy czułość oka wzrasta do 100.000 razy.

Aparat ruchowy gałki ocznej

Stanowią mięśnie gałki ocznej, jest ich 6. Jeżeli mięśnie nieprawidłowo funkcjonują powstaje zez.

Urządzenie ochronne gałki ocznej, to są powieki,brwi i narząd łzowy. od wewnątrz powieki pokryte są spojówką. Kolor spojówki u ludzi zdrowych jest różowy, jest gładka i wilgotna.

Gruczoł łzowy leży w oczodole, łzy pełnią rolę: oczyszczającą, nawilżaj., dezynfekującą. Łzy składają się głównie z wody, soli mineralnych. Ilość łez wytwarzanych to około 0,5 mililitra. Łzy odprowadzane są przez kanaliki łzowe do worka łzowego. A woreczek łzowy uchodzi do nosa.

2. Narząd słuchu - to narząd recepcyjny.

Ucho składa się z trzech części:

- ucha zewnętrznego,

- ucha środkowego,

- ucha wewnętrznego.

Ucho zewnętrzne występuje jedynie u ssaków. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiadają głównie za słuch, ucho wewnętrzne zawiera także elementy odpowiedzialne za równowagę.

Ucho zewnętrzne wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z:

- małżowiny usznej,

- przewodu słuchowego zewnęt.

- powierzchni zewnętrznej błony bębenkowej

Małżowina uszna - jest to fałd skórny rozpięty na elastycznym rusztowaniu z tkanki chrzęstnej. Jej kształt jest przystosowany do zbierania fal dźwiękowych i doprowadzenia ich do przewodu słuchowego zewnętrznego.

Przewód słuchowy zewnętrzny - kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej, o długości ok. 26-30 mm i średnicy ok. 7 mm. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej, zawierającą gruczoły woskowinowe, których zadaniem jest wydzielanie woskowiny oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.

Ucho środkowe to przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnęt.

W skład ucha środkowego wchodzi:

- błona bębenkowa,

- trzy kosteczki słuchowe

- trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza)

- powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego

Błona bębenkowa - błona oddzielająca przewód słuchowy zewn. od ucha środkowego zamienia fale dźwiękowe w drgania mech. pobudzając kosteczki słuchowe.

Trzy kosteczki słuchowe - młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego.

Trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) - kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35 mm. Normalnie jest zamknięta, ale może się otworzyć w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu.

Ucho wewnętrzne składa się z :

- przedsionka,

- ślimaka, jest to spiralny przewód, w nim znajduje się narząd Cortiego, który zawiera słuchowe komórki receptorowe. Natężenie fal akustycznych mierzymy w decybelach (szept - 20 decybeli, ruch uliczny - 80 decybeli), wytrzymamy do 140 decybeli

- kanałów półkulistych,

- woreczka i łagiewki odpowiedzial za słuch i za równowagę.

3. Narząd równowagi

Czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni umożliwia narząd równowagi, będący częścią błędnika błoniastego.

Składają się na niego 3 kanały, półkoliste, łagiewka, woreczek.

W tych kanałach znajduje się płyn, a w ich wnętrzu znajdują się komórki zmysłowe, wrażliwe na ruch płynu.

Wyróżniamy równowagę:

- statyczną , dynamiczną

4. Narząd smaku

Wyróżniamy cztery podstawowe smaki:

- słodki (przód języka), - słony i kwaśny (boki), -gorzki (tył), -pochodne

Komórki smakowe są w kubkach smakowych. Smak połączony jest z narządem węchu.

---