KOMÓRKA - najmniejsza cząstka organizmu zdolna do samodzielnego wykonywania podstawowych czynności życiowych. Zbudowana z substancji białkowej. Żywa komórka jest generatorem potencjału elektrycznego.
KOMÓRKI NERWOWE (NEUROCYTY) - zgrupowane w ośrodkowym i obwodowym
układzie nerwowym są odpowiedzialne za szybką transmisję (przekazywanie) informacji w organizmie. U dorosłego człowieka występuje ok. 15 - 22 milionów komórek nerwowych.
BŁONA KOMÓRKOWA - odgranicza komórkę od otoczenia. Białka błony komórkowej zbudowane są z kilku podjednostek i można je podzielić na 5 grup, w zależności od spełnionych przez nie funkcji:
INTEGRALNE - bieguny ustawione na zewnątrz błony
NOŚNIKOWE - tworzące kanały aktywnego transportu cząsteczek przez błonę komórkową
Białka tworzące KANALY JONOWE
RECEPTOROWE - wiążące swoiście cząsteczki chemiczne
Podstawowymi komórkami występującymi w ośrodkowym układzie nerwowym są neurony oraz komórki glejowe.
Neurony cechują się pobudliwością, a możliwość wzajemnego kontaktowania pomiędzy nimi jest podstawą funkcjonowania układu nerwowego. Warunkiem pobudliwości, czyli utrzymywania zdolności do natychmiastowego reagowania na dochodzące bodźce, jest występowanie błonowego potencjału spoczynkowego, wynikającego z różnicy stężeń jonów po obu stronach błony.
POBUDLIWOŚĆ - zdolność odpowiadania komórki na bodźce o sile nadprogowej.
BODZIEC - jest to każda zmiana zachodząca w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym ustroju, która wywołuje zmianę właściwości błony komórkowej lub metabolizmu wewnątrzkomórkowego.
Wyróżniamy bodźce:
BIOLOGICZNE - jad węża, hormony, temperatura.
TERMICZNE - działają na żywą komórkę i zmieniają metabolizm
W odniesieniu do komórek nerwowych można wyróżnić bodźce:
a) PODPROGOWE
b) PROGOWE
c) NADPROGOWE
Przekazywanie informacji przez komórki nerwowe do innych komórek nerwowych odbywa się przede wszystkim za pośrednictwem jednokierunkowo działających synaps chemicznych, w których wydzielany jest neurotransmiter.
W ośrodkowym układzie nerwowym występują również w znaczniej mniejszej liczbie synapsy elektryczne. Zawierają one dużo połączeń jonowo - metabolicznych. Połączenia te umożliwiają dwukierunkowy, bezpośredni przepływ jonów pomiędzy komórkami.
Synapsy te mogą działać pobudzająco (depolaryzacja) lub hamująco (hiperpolaryzacja), a ich oddziaływanie zależy od rodzaju wydzielanego neurotransmitera i receptorów znajdujących się w błonie postsynaptycznej.
POLARYZACJA - stan czuwania.
DEPOLARYZACJA - dotyczy tylko błony komórkowej i jest dodatnią zmianą potencjału błonowego w stosunku do potencjału spoczynkowego, który jest ujemny. Taka dodatnia zmiana potencjału przynosi impulsy określane jako pobudzające.
Zmiana pogłębiająca ujemny potencjał błony określana jest jako HIPERPOLARYZACJA. Jest ona wynikiem wpływu impulsów hamujących.
REPOLARYZACJA - to proces odwrotny do depolaryzacji, zespół zjawisk fizykochemicznych następujący po przejściu impulsu nerwowego, przywracający polaryzację błony komórkowej czyli różnicę potencjału elektrycznego (potencjał spoczynkowy) między zewnętrzną a wewnętrzną powierzchnią błony komórkowej, wewnątrz komórki ładunek staje się ujemny, na zewnątrz dodatni; istotny jest w tym procesie ruch jonów sodu z wnętrza komórki na zewnątrz, a jonów potasu w przeciwnym kierunku.
Stężenie soli w pocie człowieka = 0,9%.
ELEKTROLIT - w wodzie rozpuszczalne są jony:
- potasowe i sodowe
DENDRYTY- dendryty odbierają impulsy od innych komórek i przewodzą je do perykarionu. Do cech charakterystycznych dendrytów zalicza się liczne drzewkowato rozgałęzione wypustki oraz pączki dendrytyczne (kolce) zwiększające powierzchnię styków synaptycznych.
AKSON (NEURYT, WYPUSTKA OSIOWA) - stanowi pojedynczą wypustkę komórki nerwowej o stałej średnicy i zmiennej długości, która jest zróżnicowana zależnie od typu komórki i może dochodzić do 1 metra. Akson przynosi impulsy nerwowe z perykarionu do synaps położonych na jego wykończeniach.
Układ nerwowy dzieli się na 3 części:
1.O.U.N. - ośrodkowy układ nerwowy, zaliczamy:
-mózgowie
-rdzeń kręgowy
2.Ob.U.N. - obwodowy układ nerwowy, zaliczamy wszystkie nerwy obwodowe, najważniejsze:
-12 par nerwów czaszkowych
-31 par nerwów rdzeniowych
3.AUT.U.N. - autonomiczny układ nerwowy, dzielimy na:
-układ współczulny- sympatyczny
-układ przywspółczulny- parasympatyczny.
Mediator-substancja ułatwiająca przekazywanie informacji np.
-acetylocholina
-adrenalina
-serotonina
-dopanina (jego brak to choroba Parkinsona).
Nerwy-podstawowy budulec obwodowego układu nerwowego, łączą ośrodkowy układ nerwowy ze wszystkimi innymi częściami ciała.
Nerw składa się:
-włókien czuciowych
-włókien ruchowych
-naczyń krwionośnych
-tkanki łącznej.
Odruch (refleks)- jest to automatyczna reakcja na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego. Odruch jest to odpowiedź efektora na bodziec wywołany przez receptora
bodziec (receptor)
↓→ droga dośrodkowa
ośrodek
↓→ droga odśrodkowa
efektor (reakcja na bodziec)
Droga, jaką przebywa bodziec od receptora do efektora nazywa się łukiem odruchowym.
Rodzaje odruchów:
-odruchy bezwarunkowe, są to odruchy, z którymi się rodzimy np. odruch ssania, oddychania, połykania.
-odruch warunkowy, wyuczony np. spróbowanie kiedyś cytryny.
Ośrodkowy układ nerwowy
Mózgowie składa się z:
-mózgu
-móżdżku
-pnia mózgu
kora mózgowa - stanowi nadrzędny ośrodek który sprawuje kontrole nad czynnością innych ośrodków nerwowych (pień mózgowy, rdzeń przedłużony).
Mózg składa się z półkul mózgowych:
-prawa
-lewa
Ciężar mózgowia u mężczyzn jest cięższy, u kobiet jest lżejszy.
Mózg ma kształt jajowaty. Dolna jego powierzchnia jest spłaszczona i nosi nazwę podstawy mózgu. Półkule mózgu są ze sobą połączone głęboką szczeliną podłużną mózgu. W głębi szczeliny znajduje się spoidło wielkie mózgu. Powierzchnia półkul mózgowych pokryta jest korą mózgową- istotą szarą- jest to skupisko komórek nerwowych. Pod korą mózgową jest istota biała- która jest skupiskiem włókien nerwowych.
Powierzchnia półkul mózgowych jest silnie pofałdowana, fałdy tworzą zakręty mózgu z różnymi bruzdami, szczelinami.
Móżdżek wchodzi w skład mózgowia.
Leży poniżej półkul mózgowych. Od półkul mózgowych oddzielony jest szczelina poprzeczną. Powierzchnia móżdżku jest silnie pofałdowana i dzieli się również na 2 półkule móżdżku. Półkule móżdżku pokryte są istota szarą, w obrębie której znajdują się ośrodki zwane jądrami móżdżku.
Czynności móżdżku:
-odpowiada za koordynację ruchów
-kształtuje postawę ciała
-reguluje napięcie mięśniowe
-utrzymuje równowagę ciała.
Pień mózgu stanowi dolną część mózgowia leży na podstawie mózgu, od przodu łączy się z półkulami mózgowymi a od góry z móżdżkiem.
Do pnia mózgu zaliczamy:
-międzymózgowie, które składa się z:
• wzgórza
• podwzgórza
• nadwzgórza
-śródmózgowie, w jego skład wchodzą korony mózgowe, które łączą mózg z móżdżkiem
-most, który jest składnikiem tyłomózgowia
-rdzeń przedłużony, jest końcową częścią pnia mózgu, łączy się z rdzeniem kręgowym bez wyraźnej granicy.
W rdzeniu przedłużonym znajdują się skupiska istoty szarej, które tworzą jądra nerwów czaszkowych. Rdzeń przedłużony stanowi skupienie ośrodków nerwowych. Odruchy, które odbywają się przy udziale rdzenia przedłużonego to m.in. ssanie, połykanie, oddychanie, regulacja czynności serca, odruch wymiotny, kaszel, kichanie.
Pień mózgu jest to wyższe piętro ośrodkowego układu nerwowego.
-rdzeń kręgowy, znajduje się w kanale kręgowym kręgosłupa. Jest przedłużeniem rdzenia przedłużonego, jest grubości palca małego i koloru białego.
Rdzeń kręgowy kończy się na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego. Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe.
W rdzeniu kręgowym wyróżniamy:
-część szyjną
-część piersiową
-część lędźwiową
-część krzyżowo-guziczna
Najważniejsze ośrodki rdzenia to:
-ośrodek ruchowy kończyn i tułowia, mieści się w zgrubieniu lędźwiowym
-ośrodki autonomiczne, np. od 8 szyjnego do 1,2 piersiowego, znajduje się tu ośrodek odpowiedzialny za ruchy źrenic.
Opony mózgowo- rdzeniowe (3 opony)
-opona twarda, wyściela jamę czaszki, oraz przechodzi w kanał nerwowy, jest ściśle zrośnięta z kośćmi podstawy czaszki, a ze sklepieniem zrośnięta jest luźno.
-opona pajęcza, znajduje się pod oponą twardą inaczej zwana pajęczynówką. Jest to cienka błona łącznotkankowa.
-opona miękka, jest to opona, która ściśle przylega do półkul mózgowych, wchodzi we wszystkie zakręty, bruzdy, szczeliny, zawiera liczne naczynia krwionośne, które wnikają do mózgu.
Płyn mózgowo-rdzeniowy wytwarzany jest w komorach mózgu, siecz bezbarwna, bezwonna, wodojasna. Pełni rolę ochronną czyli amortyzuje mózg przed urazami, oraz utrzymuje stałe ciśnienie śródczaszkowe.
Obwodowy układ nerwowy
Nerwy czaszkowe inaczej mózgowe- jest ich 12 par: (wszystkie mają początek w pniu mózgu)
Autonomiczny układ nerwowy
jest to układ regulujący czynności narządów wewnętrznych. Nazwa pochodzi stąd, że jest on poza ośrodkowym układem nerwowym, oraz że wiele narządów unerwionych przez ten układ po usunięciu z ustroju i zanurzeniu w płynie fizjologicznym zachowuje przez pewien czas nadal swoją aktywność.
Są skupione w 4 okolicach:
-w śródmózgowiu
-w rdzeniu przedłużonym
-w odcinku od 1 kręgu piersiowego do 2 kręgu
-w odcinku krzyżowym
Układ ten nie ma własnych dróg dośrodkowych i korzysta z dróg ośrodkowego układu nerwowego.
Czynności układu autonomicznego:
-niezależna od naszej woli
-układ współczulny i przywspółczulny są antagonistami.
współczulny
1.powoduje rozszerzenie źrenic
2.przyspiesz akcje serca
3.podwyższa ciśnienie
4.zwalnia pracę jelit
przywspółczulny
1.powoduje zwężenie źrenic
2.spowalnia akcje serca
3.obniża ciśnienie
4.przyspiesza pracę jelit
Układ przywspółczulny zwalnia czynności narządów klatki piersiowej a przyspiesza czynności jamy brzusznej i odwrotnie (układ współczulny).
Każdy narząd wewnętrzny ma podwójne unerwienie: współczulne i przywspółczulne.
1