POMIAR ZAKRESU RUCHOMOŚCI

Pomiar zakresu ruchomości jest istotną metodą, która służy do oceny stanu czynnościowego i funkcjonalnego pacjenta. Wyniki pomiaru mają wpływ na:

-określenie stopnia zmian patologicznych,

-ustalenie wskazań i przeciwwskazań do usprawniania,

-weryfikacje programu postępowania rehabilitacyjnego

-motywację pacjenta, jest to widoczny dowód osiąganych postępów.

Ruchy w stawach odbywają się wokół osi stawu i w płaszczyźnie ruchu.

• Oś jest to linia, wokół której odbywa się ruch,

• Płaszczyzna jest to powierzchnia ustawiona pod kątem prostym w stosunku do osi.

• Osie i płaszczyzny ruchu wyznaczamy w anatomicznej pozycji stojącej człowieka. Odnoszą się one tylko do danego sta­wu, a więc nie ulegają zmianie w różnych pozycjach ciała.

• Oś strzałkowa biegnie równolegle do szwu strzałkowego czaszki, w kierunku przednio-tylnym. Ruch wokół tej osi odbywa się w płaszczyźnie czołowej.

• Oś czołowa (zwana również poprzeczną) biegnie równolegle do szwu wieńcowego czaszki. Ruch wokół osi czołowej odbywa się w płaszczyźnie strzałkowej.

• Oś podłużna (zwana również pionową) biegnie od szczytu sklepienia czaszki do środka czworoboku podparcia, tj. równolegle do linii ciężkości ciała. Ruch wo­kół osi podłużnej odbywa się w płaszczyźnie poprzecznej.

• Zakresem ruchu nazywamy drogę, którą przebywają względem siebie części ciała połączone stawem. Wielkość zakresu ruchu zależy od kształtu powierzchni stawowych, stanu tkanek okołostawowych, a więc od elastyczności torebki sta­wowej, długości i umiejscowienia wiązadeł oraz od oporu i masy mięśni działają­cych na staw.

• Pełny zakres ruchu: ruch w stawie odbywa się od maksymalnego rozkurczu do maksymalnego skurczu mięśni lub odwrotnie. Ten zakres ruchu jest bardzo rzadko stosowany w życiu codziennym.

Ruchy we wszystkich stawach mierzone są z pozycji neutralnego zera. Są to takie ustawienia stawów, jakie przyjmują one u człowieka w pozycji stojącej z kończynami górnymi zwieszonymi wzdłuż tułowia, z rękami w supinacji skierowanymi dłońmi do przodu.(Pozycja anatomiczna)

Zakresy ruchu można podawać w przyjętym systemie SFTR. Metoda SFTR jest metodą pomiaru i zapisu ruchu stawów. (International SFTR Methood of Measuring and Recording Joint Motion). Zapis ten jest ogólnie przyjęty i stosowany przez większość terapeutów w celu ujednolicenia i efektywnego porozumienia i komunikacji w zespole. Nazwa metody „SFTR” jest skrótem od pierwszych liter w języku angielskim odpowiednich płaszczyzn, w których odbywają się wszystkie badane ruchy:

S - SAGITTAL - płaszczyzna strzałkowa, (zachodzi ruch zgięcia i wyprostu)

F - FRONTAL - płaszczyzna czołowa, (zachodzi ruch odwiedzenia i przywiedzenia, w stawach obwodowych kończyn i skłony boczne w obrębie poszczególnych odcinków kręgosłupa)

T - TRANSVERSE - płaszczyzna poprzeczna, horyzontalna, zachodzi ruch zgięcia i wyprostu horyzontalnego)

R - ROTATION - płaszczyzna rotacyjna, skrętna.(Zachodzą ruchy rotacji w stawach obwodowych i ruchy skrętne w obrębie kręgosłupa)

Zapisuje się za pomocą trzech liczb, wg następującego schematu:

- ruchy wyprostu i wszystkie ruchy prowadzone od ciała zapisuje się, jako pierwsze w członie

- ruchy zgięcia i wszystkie ruchy prowadzone do ciała zapisuje się, jako ostatnie

- pozycja wyjściowa, którą z reguły jest pozycja 0*, zapisywana jest w środku tego, złożonego z trzech liczb członu. Pozycje wyjściowe o innej niż 0* wielkości badanego stawu zdarzają się raczej rzadko, przeważnie w warunkach patologii

- skłony oraz skręty głowy i kręgosłupa w lewą stronę zapisywane są, jako pierwsze, natomiast w prawą stronę, - jako ostatnie

- rotacja zewnętrzna kończyny zapisywana jest, jako pierwsza, a wewnętrzna, jako ostatnia.

PRZYKŁADOWY ZAPIS DLA RUCHÓW ZGIĘCIA I WYPROSTU W STAWIE BIODROWYM (S) 15 - 0 - 125

S - sagittal - (płaszczyzna strzałkowa)

15* - wyprost ( zapisywany jako pierwszy w członie)

0* - pozycja wyjściowa do badania

125*- zgięcie ( zapisywane jest jako ostatnie)

Pomiary wykonywane są zgodnie z zasadami metodycznymi przyjętymi w fizjoterapii. Goniometr jest przykładany do okolicy stawu tak, by jego oś obrotu miała przebieg zgody z osią obrotu stawu. Ramię nieruchome goniometru pokrywa się z osią długą nieruchomego odcinka ciała, a ruchome przebiega zgodnie z taką samą osią odcinka ruchomego.
Kolejność czynności wykonywanych podczas badań przedstawia się następująco:
- przyjęcie prawidłowego ułożenia przez badanego,

-odpowiednia stabilizacja
- demonstracja i opis ruchu, który ma być wykonany,
- próba wykonania ruchu przez badanego,
-przyłożenie taśmy bądź goniometru,
- dokonanie pomiaru czynnego zakresu ruchu,
a następnie biernego.

Każdy z wyżej wymienionych zakresów ruchów badamy dwukrotnie, a w dokumentacji wpisujemy wynik lepszy.

KOŃCZYNA GÓRNA

Staw ramienny Ruchy w samym stawie ramiennym zachodzą tylko do poziomu 90 stopni, a wszystko to, co dzieje się powyżej zachodzi razem z ruchem łopatki, która „ślizga” się po ścianie klatki piersiowej. We wszystkich ruchach powyżej 90 stopni dochodzi do uruchomienia stawów mostkowo-obojczykowego i barkowo- obojczykowego. Zembaty i inni autorzy opisują ruch ponad poziom 90 stopni, jako wznos czy to przez zgięcie czy tez przez odwiedzenie. Przy badaniu zakresu ruchomości w obrębie kończyny górnej pozycja wyjściowa będzie zależna od ruchu, jaki będziemy testować i tak pozycje siedzącą pacjent będzie przyjmował podczas ruchu zgięcia, odwiedzenia, przywiedzenia. Pacjent będzie leżał przodem (na brzuchu), podczas gdy będziemy testować: wyprost, wyprost horyzontalny, i ruchy rotacji zarówno zewnętrznej jak i wewnętrznej. Przy pomiarze zgięcia horyzontalnego pozycja pacjenta to leżenie tyłem.

W płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie, wyprost) Oś goniometru skierowana na guzek większy kości ramiennej. Początkowo obydwa ramiona goniometru ułożone są zgodnie z osia długą ramienia, podczas wykonywania ruchu ramię ruchome podąża razem z kończyną i skierowane jest na nadkłykieć boczny kości ramiennej, natomiast ramie nieruchome pozostaje wzdłuż osi długiej tułowia.

S 50-0-175

W płaszczyźnie czołowej (odwiedzenie, przywiedzenie) oś goniometru ułożona zgodnie z osia strzałkowa stawu po stronie grzbietowej, skala skierowana w bok. Oba ramiona ułożone wzdłuż osi długiej tułowia skierowane są ku dołowi, podczas ruchu ramie ruchome podąża za badana kończyna i skierowane jest na nadkłykieć boczny kości ramiennej. Przywiedzenie w obrębie stawu ramiennego wynosi) stopni nie wykonujemy tego pomiaru goniometrem, obserwujemy ustawienie kończyny pacjenta powinna ona zwisać swobodnie wzdłuż tułowia.

F 175-0-0

W płaszczyźnie poprzecznej (zgięcie i wyprost horyzontalny) pacjent w leżeniu ramie jest odwiedzione do 90 stopni. Os goniometru ustawiona jest na wyrostku barkowym łopatki, skala skierowana ku górze. Początkowo oba ramiona goniometru ułożone są zgodnie z osią długa kończyny badanej, podczas badania ramie ruchome podąża za kończyna i skierowane jest na nadkłykieć boczny kości ramiennej, natomiast ramie nieruchome pozostaje w pozycji wyjściowej.

T 35-0-120

W płaszczyźnie rotacyjnej (rotacje zewnętrzna i wewnętrzna) pacjent w leżeniu przodem ramie odwiedzione do 90 stopni oparte o leżankę, przedramię zgięte w stawie łokciowym swobodnie zwisa. Os goniometru rzutuje się na wyrostek łokciowy kości łokciowej. Oba ramiona goniometru ułożone w osi zwisającego przedramienia skierowane są ku dołowi. Podczas wykonywania ruchu ramie ruchome porusza się razem z przedramieniem i skierowane jest na wyrostek rylcowate kości łokciowej. Ramie nieruchome pozostaje w pozycji wyjściowej prostopadle do podłoża.

R (S90) 90-0-75

Staw łokciowy przy testowaniu zgięcia pacjent w pozycji wyjściowej siad na krześle z plecami podpartymi, stabilizacja stawu ramiennego, przy pomiarze wyprostu leżenie przodem natomiast przy pomiarze pronacji i supinacji pacjent w pozycji siedzącej z przedramieniem opartym o podłoże w celu lepszej stabilizacji.

W płaszczyźnie strzałkowej: Oś goniometru przyłożona zgodnie z osią poprzeczna stawu, rzutuje się to na okolice nadkłykcia bocznego kości ramiennej. Przy pomiarze zgięcia skala skierowana ku przodowi ramie nieruchome zgodnie z osią długą ramienia skierowane na wyrostek barkowy łopatki, natomiast ramie ruchome ułożone wzdłuż osi przedramienia wycelowane w kierunku wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Przy pomiarze wyprostu skala skierowana ku dołowi. Ramie nieruchome wzdłuż ramienia skierowane na wyrostek barkowy łopatki, ramie ruchome w osi przedramienia wycelowane na grzbietowa powierzchnie trzeciego palca.

S 0-0-150

W płaszczyźnie rotacyjnej (pronacja, supinacji) ramie zwieszone, kończyna zgięta w stawie łokciowym do kąta 90 stopni, przedramię ustawione w pozycji pośredniej miedzy odwróceniem a nawróceniem, ręka zaciśnięta w pięść oparta na podłożu, kciuk wycelowany w sufit. Os goniometru ustawiona na wysokości głowy trzeciej kości śródręcza. Ramie ruchome ustawione w osi kciuka, natomiast ramie nieruchome przy odwracaniu ustawione jest na zewnątrz (w stronę grzbietowa reki) a przy nawracaniu ustawione jest odwrotnie w stronę dłoniową reki, czyli do środka ciała. Jako pierwszą w SFTR zapisuje się supinację potem pozycja pośrednia natomiast, jako drugi pomiar zapisuje się pronację.

Pronacja= nawracanie, supinacja=odwracanie

R 80-0-90

Staw nadgarstkowy przy pomiarze ruchomości w obrębie tego stawu pacjent siedzi, ramie jest zwieszone staw łokciowy zgięty do kata 90 stopni przedramię jest podparte, natomiast ręka ułożona w probacji bądź w supinacji w zależności od wykonywanego ruchu.

W płaszczyźnie strzałkowej (ruch zgięcia i wyprostu) oś goniometru jest na wysokości wyrostka rylcowatego kości łokciowej, zgodnie z osia poprzeczną stawu. Skala goniometru ustawiona jest ku górze. Ramie nieruchome ustawione w osi długiej przedramienia celuje na nadkłykieć kości ramiennej. Ramię ruchome ułożone zgodnie z osia piątej kości śródręcza.

S 70-0-80

W płaszczyźnie czołowej (odwiedzenie dopromieniowe, przywiedzenie dołokciowe). Stabilizacja dalszej nasady przedramienia. Os goniometru jest na linii łączącej oba wyrostki rylcowate kości przedramienia, skala goniometru skierowana w kierunku ruchu, który badamy. Ramie nieruchome w osi przedramienia, ramie ruchome skierowane na opuszkę trzeciego palca.

F 20-0-40

KOŃCZYNA DOLNA

Staw biodrowy przy pomiarze ruchomości w obrębie stawu biodrowego nasz pacjent będzie w pozycji leżenia tyłem podczas pomiaru zgięcia, odwiedzenia i przywiedzenia. W leżeniu przodem będziemy Mierzyc wyprost w obrębie stawu biodrowego, natomiast ruch rotacyjne będziemy badać, podczas gdy pacjent będzie siedział. Przy dokonywaniu badania w obrębie tego stawu istotna funkcje spełnia stabilizacja (żeby pacjent nie pogłębiał bądź nie kompensował ruchu poprzez ruchu miednicy i lędźwiowego odcinka kręgosłupa), która możemy wykonać albo przez rękę terapeuty bądź tez przy użyciu specjalnego pasa, który służy do stabilizacji.

W płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost) Os goniometru skierowana jest na krętarz większy kości udowej zgodnie z osia poprzeczna stawu. Ramie nieruchome ustawiamy wzdłuż tułowia w kierunku dołu pachowego, równolegle do podłoża. Natomiast ramie ruchome skierowane do głowy strzałki wzdłuż osi kości udowej. Skala skierowana ku górze. Pacjent wykonuje ruch zgięcia w stawie biodrowym i kolanowym i przyciąga kolano do klatki piersiowej - po wykonaniu ruchu odczytujemy zakres ruchomości ustawiając goniometr ramieniem nieruchomym w stronę dołu pachowego natomiast ramieniem ruchomym celujemy w głowę strzałki. Przy badaniu wyprostu stopy pacjenta poza leżanką goniometr ustawiony tak samo jak przy badaniu zgięcia.

S 15-0-125

W płaszczyźnie czołowej (odwiedzenie, przywiedzenie) pacjent pozostaje w leżeniu tyłem stabilizacja miednicy. Goniometr ułożony zgodnie z osia strzałkowa stawu, oś znajduje się nad kolcem biodrowym przednim górnym. Skala goniometru skierowana w dół w kierunku stóp. Ramię ruchome ułożone wzdłuż osi uda wycelowane jest w podstawę rzepki przemieszcza się wraz z wykonywanym ruchem, natomiast ramie nieruchome zawiera się w linii łączącej oba kolce biodrowe przednie górne. Ruch ma się odbywać w płaszczyźnie czołowej nie możemy pozwolić żeby pacjent pozornie zwiększył sobie zakres ruchomości poprzez wykonanie zgięcia w stawie. Aby pacjent mógł wykonać ruch przywiedzenia należy mu to umożliwić poprzez podwieszenie drugiej kończyny w odciążeniu bądź tez poprzez ułożenie jej za leżanką. Goniometr ułożony jest identycznie jak przy badaniu odwiedzenia, ramię ruchome podąża za kończyna, która wykonuje ruch. Przy wykonywaniu przywiedzenia również obserwuje się współruch zgięcia, który należy wykluczyć w celu obiektywnego pomiaru.

F 40-0-30

W płaszczyźnie rotacyjnej (rotacja zewnętrzna i wewnętrzna). Pacjent w pozycji siedzącej podudzia pacjenta zwisają po za leżankę (nie mogą dotykać podłoża) pacjent chwyta się rekami łóżka, na którym siedzi żeby ustabilizować tułów i w ten sposób zapobiec ruchom bocznym kręgosłupa. Os goniometru zlokalizowana jest na środku rzepki skala skierowana ku dołowi. Ramię nieruchome ułożone jest równolegle do płaszczyzny, na której siedzi pacjent. Natomiast ramie ruchome zawiera się w osi podudzia i podczas ruchu przesuwa się razem z golenia. Podczas rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym podudzie przesuwa się do wewnątrz natomiast podczas rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym goleń rotuje się na zewnątrz. Ważną role przy tym pomiarze pełni stabilizacja przy wykonywaniu ruchu obserwuje się skłon boczny tułowia w stronę przeciwna do badanej i oderwanie pośladka po stronie badanej.

R (S90) 35-0-35

Staw kolanowy przy pomiarze zakresu ruchomości w obrębie stawu kolanowego nasz pacjent będzie w pozycji leżenia przodem z kolanem poza leżanką. Konieczna jest stabilizacja miednicy, aby zapobiec zgięciu w obrębie stawu biodrowego, które może się pojawić. W stawie kolanowym zachodzą ruchy zgięcia i wyprostu jak również ruchy rotacyjne, ale tylko i wyłącznie przy zgiętym stawie kolanowym, natomiast rotacje w obrębie tego stawu są tak małe (w granicach 5- 10 stopni) ze nie mierzy się ich goniometrem.

W płaszczyźnie strzałkowej (zgięcie i wyprost) oś goniometru zlokalizowana w okolicy głowy strzałki zgodnie z osia poprzeczna stawu. Skala goniometru skierowana jest ku górze przy badaniu zgięci i ku dołowi podczas badania wyprostu. Ramię nieruchome znajduje się wzdłuż osi długiej kości udowej skierowane jest do krętarza większego kości udowej, natomiast ramie ruchome ustawione jest wzdłuż podudzia - wycelowane w kostkę boczną kości strzałkowej. Zakres wyprostu w obrębie stawu kolanowego wynosi 0 stopni, gdyby było inaczej bardzo utrudniałoby nam to lokomocję. Czasami możliwe są tzw. Przeprosty zwłaszcza w małych dzieci, u których stabilizacja nie jest jeszcze dobrze wykształcona. Uważa się ze przeprosty w granicach 5 stopni sa jeszcze fizjologia.

S 0-0-135

Staw skokowy przy pomiarze w płaszczyźnie strzałkowej: zgięcia grzbietowego stopy (wyprostu) pacjent w pozycji siedzącej pięta oparta o podłoże, natomiast przy zgięciu podeszwowym (zgięciu) pacjent w pozycji leżenie przodem stopy poza leżanką. Os goniometru na wysokości kostki bocznej kości strzałkowej. W Obu przypadkach ramie nieruchome wzdłuż osi goleni skierowane do głowy strzałki. Ramie ruchome wzdłuż piątej kości śródstopia równolegle do krawędzi zewnętrznej stopy, należy kontrolować, aby podczas wykonywania ruchu ramie ruchome cały czas było równolegle do krawędzi zewnętrznej stopy.

S 20-0-45

W płaszczyźnie rotacyjnej zachodzą ruchy pronacji i supinacji w obrębie stawu skokowego dolnego. Pacjent w pozycji siedzącej stopa oparta o podłoże. Przy odwracaniu os goniometru znajduje się prostopadle do piątego palca zaś ramiona goniometru skierowane są do środka ciała i leżą na podłożu, natomiast przy nawracaniu oś znajduje się prostopadle do palucha a ramiona goniometru skierowane są w bok. W obu przypadkach podczas ruchu ramie ruchome podąża za linią palców. Przy odwracaniu badany unosi wewnętrzną krawędź stopy natomiast przy wykonaniu nawrócenia unosi krawędź zewnętrzną stopy.

R (15-20)-0-30

Opracowała mgr Iwona Drewnik

Bibliografia : „Kinezyterapia” A. Zembaty

Wytłuszczone zakresy zapisane są w SFTR są to zakresy ruchu czynnego dla grupy wiekowej 18-40 lat wg. Zembatego

4

---