Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego
Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (coxarthrosis, koksartroza) polega na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw biodrowy (chrząstki stawowej, warstwy podchrzęstnej kości, płynu stawowego, torebki stawowej, więzadeł i mięśni). W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia chrząstki stawowej, przebudowy kości z tworzeniem wyrośli kostnych (osteofity), stwardnienia warstwy podchrzęstnej oraz do powstawania torbieli podchrzęstnych. Często dochodzi do zaburzenia funkcji błony maziowej (wewnętrznej warstwy torebki stawowej). Chorobę zwyrodnieniową stawu biodrowego charakteryzują skargi na ból pochodzący ze stawu podczas ruchu i zmiany stwierdzone badaniem radiologicznym.
W zależności od kształtu panewki stawu biodrowego koksartrozę można podzielić na:
koksartrozę z panewką zbyt płytką (dysplastyczna)
koksartrozę z panewką zbyt głęboką (protruzyjna)
koksartrozę z prawidłową panewką
W zależności od stosunku pomiędzy procesem destrukcji i procesem wytwórczym można podzielić na:
koksartrozę destrukcyjną uważaną również za postać martwicy aseptycznej głowy kości udowej dorosłych
koksartrozę hiperostotyczną - z przewagą osteofitów nad cechami destrukcji. W postaci tej dysfunkcja kończyny związana jest głównie z ograniczeniem ruchomości w stawie
postać mieszaną
Epidemiologia
Choroba zwyrodnieniowa stawów ujawnia się już w 2 i 3 dekadzie życia a w wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą przyczyną bólu stawów. Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny wpływ mają liczne czynniki predysponujące:
późny wiek
czynniki etniczne
czynniki wrodzone
nieprawidłowa biomechanika stawu
nadwaga
wykonywany zawód
aktywność fizyczna
duża masa kostna
poziom hormonów
Zwyrodniene stawów dotyczy jednakowo często mężczyzn i kobiet, chociaż mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia, a kobiety później.
Etiologia
Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny schorzenia. Choroba zwyrodnieniowa stawów jest skutkiem wpływu wielu czynników działających zarówno na sam staw jak i na cały organizm.
Jeśli czynnik etiologiczny jest nieuchwytny mamy do czynienia z pierwotną lub samoistną chorobą zwyrodnieniową (arthrosis deformans idiopathica s. primaria). W etiologii tej postaci istotną rolę mogą odgrywać nieprawidłowości krążenia miejscowego w obrębie stawów doprowadzające do zmian w składzie płynu stawowego, który odżywia chrząstkę. Na chorobę może mieć również wpływ nadmierne obciążenia stawów w trakcie uprawiania sportu wyczynowego czy też ciężkiej pracy fizycznej.
Liczniejszą grupę choroby zwyrodnieniowej stawów stanowi wtórna choroba zwyrodnieniowa (arthrosis deformans secundaria) rozwijająca się pod wpływem określonych czynników przyczynowych do których należą:
czynniki wrodzone lub dziedziczne, np. wrodzona dysplazja biodra, hemofilia, hemochromatoza, alkaptonuria.
czynniki nabyte:
miejscowe, np. urazy (powtarzające się skręcenia stawu, jednorazowy większy uraz lub wielokrotne małe urazy, złamania z nieprawidłowym zrostem), zapalenie stawu septyczne lub gruźlicze, martwica aseptyczna,
układowe, np. choroby metaboliczne takie jak dna moczanowa, reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekła kortykoterapia, zaburzeń neurologicznych (mózgowe porażenie dziecięce)
Zmiany zwyrodnieniowe rozpoczynają się w chrząstce stawowej i zmianom tym nie towarzyszą dolegliwości bólowe, co wynika z braku unerwienia czuciowego chrząstki stawowej. Dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości stawu są wynikiem przeciążenia więzadeł, torebki stawowej lub mięśn, procesów zwyrodnieniowych i towarzyszącemu im procesowi zapalnemu błony maziowej z wysiękiem do jamy stawu.
Objawy
Początek choroby jest dyskretny a pierwszymi objawami mogą być osłabienie kończyny dolnej i uczucie zmęczenia. Najwcześniejszym objawem choroby jest ból biodra, początkowo zaostrzające się podczas ruchu lub przy obciążaniu stawu, a ustępują lub zmniejszają się po odpoczynku. W miarę postępu choroby ból staje się ciągły zarówno w ciągu dnia jak i nocy, zmuszający chorego do przyjmowania leków przeciwbólowych. Zmniejsza się ruchomość stawów oraz pojawiają się przykurcze zgięciowe, stawy stają się bolesne przy dotyku, a w czasie ruchu zauważalne jest trzeszczenie lub "tarcie". U niektórych pacjentów choroba objawia się bólem kolana, co wynika z podrażnienia zakończeń nerwu zasłonowego znajdujących się w torebce stawu biodrowego. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej dochodzi do powiększanie się i zniekształcenie obrysów stawów co jest wywołane rozrostem chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien i torebek oraz przewlekłym stanem zapalnym błony maziowej. Ograniczenie ruchów biodra dotyczy przede wszystkim odwiedzenia i rotacji wewnętrznej. Oszczędzanie chorej kończyny doprowadza do zaników mięśniowych w obrębie uda i pośladka. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego może występować skrócenie kończyny i utykanie podczas chodzenia.
Rozpoznanie
Zmiany zwyrodnieniowe zwykle nie powodują odchyleń w badaniach laboratoryjnych, a do ustalenia rozpoznania wystarczy zwykle badanie lekarskie i zdjęcie radiologiczne wykonane w dwóch płaszczyznach (PA i Bok).
Charakterystyczny wywiad i skargi pacjenta na ból wywołany ruchem i obciążeniem kończyny, najsilniejsze podczas pierwszych ruchów po okresie bezruchu, zlokalizowane od pachwiny do kolana, najczęściej w przednio-bocznej i przedniej części uda potwierdzają rozpoznanie. Badanie chorego potwierdza ograniczenie ruchomości w stawie i ból przy skrajnych ruchach.
Badanie RTG nie wykrywa wczesnych zmian zwyrodnieniowych, kiedy dotyczą one jedynie chrząstki stawowej. Za dowód rozpoznania należy uważać obecność osteofitów na krawędzi panewki lub wokół główki kości udowej.
Obraz radiologiczny choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa cechują:
zwężenie szpary stawowej a w późniejszym stadium jej zniesienie w strefie nośnej
przejaśnienia zwane cystami kostnymi występujące w głowie kości udowej i dachu panewki
wyrośla kostne na krawędziach panewki i na pograniczu głowy z szyjką
grzybowate zniekształcenie głowy kości udowej
poszerzenie szyjka kości udowej.
W przypadkach trudnych diagnostycznie pomocne może się okazać wykonanie niektórych badań, jak: CT, MRI, artroskopia, scyntygrafia izotopowa a w przypadkach ze współistnieniem wysięku stawowego zbadanie jego cech laboratoryjnych może być rozstrzygające w różnicowaniu z procesami zapalnymi.
Profilaktyka
W profilaktyce chorób zwyrodnieniowych najważniejsze są przede wszystkim:
prawidłowa masa ciała i prawidłowe żywienie
umiarkowana aktywność fizyczna
brak nadmiernego obciążania stawów
unikanie niepotrzebnego dzwigania ciężarów
usuwanie z organizmu przewlekłych ognisk zakażenia
Leczenie
Istnieje wiele sposobów leczenia choroób zwyrodnieniowych, jednak najważniejsze jest, aby leczenie było kompleksowe obejmujące:
leczenie niefarmakologiczne (odpowiedni tryb życia, żywienie, odchudzenie, stosowanie wkładek do obuwia, ćwiczenia zwiększające masę mieśniową)
leczenie farmakologiczne (przyjmowanie leków)
rehabilitację fizyczną (kinezyterapia i fizykoterapia)
W przypadku, kiedy przyczyna powstania choroby jest nieznana leczenie skupione jest na likwidowaniu objawów i modyfikacji przebiegu choroby, natomiast jeśli przyczyna choroby jest znana, leczenie dotyczy zarówno przyczyny, jak i objawów i przebiegu choroby. Każdy chory jest leczony w sposób zależny od rodzaju i przebiegu choroby.
Farmakoterapia
W przypadku chorób reumatycznych jednym z najbardziej uciążliwych objawów jest ból, którego nasilenie jest całkowicie indywidualna sprawą chorego.
Najczęściej stosowanymi lekami w chorobie zwyrodnieniowej stawów są leki nieopioidowe (paracetamol), które działają przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, albo niesteroidowe leki przeciwzapalne (tzw. NLPZ: diklofenak, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, indometacyna, ketoprofen, naproxen, piroksykam, sulindak) działające przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Leki te mogą być podawanie doustnie, doodbytniczo lub stosowane miejscowo na skórę pod postacią kremów, maści czy żeli. Jeżeli ból jest niewielki lub występuje na niedużej powierzchni, wystarczy zastosować żel, krem lub maść na bolące miejsce a w przypadaku bardziej nasilonych dolegliwości wskazane są doustne lub dododbytnicze formy leków. Większość z leków przeciwbólowych jest bezpieczna w stosowaniu.
Czasem podje się glikokortykosteroidy bezpośrednio do bolącego stawu lub w jego okolicę. Leków tych nie wolno podać więcej niż 1- 3 iniekcji w ciągu jednego roku gdyż większa ilość substancji wstrzykniętej może doprowadzić do szybszego i większego zniszczenia stawu. W przypadku części chorób stosuje się leki zmieniające przebieg choroby (suflasalazyna, D-penicylamina, preparaty złota, leki immunosupresyjne np. metotreksat). Leki modyfikujące, immunosupresyjne czy steroidy są znacznie silniejsze jednak mogą wywołać różne działania niepożądane takie jak wymioty nudności, bóle głowy, wymioty, zaczerwienienie i swędzenie skóry z wysypką, zaburzenia żołądkowo jelitowe, biegunki.
Ponadto stosuje się leki miorelaksacyjne (tetrazepam, tolperizon).
Rehabilitacja
Rehabilitacja osoby z chorobą reumatyczną jest niezmiernie ważną częścią procesu leczenia i stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Prawidłowa rehabilitacja decyduje o stopniu odzyskiwanej sprawności i dalszym przebiegu choroby. Istnieje wiele sposobów leczenia rehabilitacyjnego:
kinezyterapia (leczene ruchem) - Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym deformacjom i korekcja zniekształceń stawów. Odpowiednie wykonywanie ćwiczeń prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych. Kinezyterapię można podzielić na ćwiczenia czynne i bierne wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny, częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe, izotoniczne i izometryczne. Program ćwiczeń powinien być przygotowany indywidualnie do danego pacjenta w zależności od stanu ogólnego pacjenta, okresu choroby, w jakim się znajduje i ciężkości objawów. W początkowym okresię ćwiczenia powinny być wyonywane pod okiem rehabilitanta, jednak później wię większość ćwiczeń może być wykonywana samodzielnie.
masaż klasyczny - Metoda lecznicza, której celem jest zmniejszenie sztywności i napięcia mięśni. Masaż poprawa miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia tkanek.
masaż wodny (hydroterapia) - Metoda lecznicza której celem jest zmniejszenie sztywności i napięcia mięśni, poprawa miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia tkanek. Hydroterapia polega na polewaniu silnym strumieniem wody wybranych okolic ciała z różną siłą, wodą o różnych składzie i temperaturze.
masaż przyrządowy - Metoda lecznicza wykonana z wykorzystaniem urządzeń wibracyjnych (np. pasów, rolek).
zabiegi borowinowe - Metoda lecznicza przeprowadzana okładami z borowiny będącej rodzajem torfu. Substancje zawarte w borowinie mogą wchłaniać się przez skórę, dając określony korzystny efekt leczniczy.
termoterapia - Metoda lecznicza wykonana z wykorzystaniem z użyciem ciepła lub zimna (krioterapia). Ogrzewanie lub oziębianie tkanek wywołuje ich przekrwienie, co w efekcie zmniejsza ból, rozluźnia mięśnie, likwiduje sztywność stawów, wyzwala efekt przeciwzapalny.
elektroterapia (diatermia) - Metoda lecznicza wykonana z wykorzystaniem prądu elektrycznego, przepuszczanego przez okolice dotknięte schorzeniem. Elektroterapia powoduje zmniejszenie dolegliwości, poprawia ukrwienie tkanek. Rodzajem elektroterapii jest jontoforeza (jonoforeza) dzięki której leki przeciwbólowe, najczęściej niesterydowe leki przeciwzapalen są wprowadzene do tkanek siłami pola elektrycznego. Najnowsze metody z tego zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa) i magnetoterapia z laseroterapią (stymulacja metabolizmu tkankowego).
Zaopatrzenie ortopedyczne
W przypadku chorób reumatycznych dość często stosuje się:
kołnierze ortopedyczne, sznurówki, gorsety do okresowego stosowania
stabilizatory np. stawu kolanowego zapobiegające dalszej deformacji stawu
Leczenie chirurgiczne
W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie skutkuje, albo występują duże zniekształcenia stawów, uniemożliwiające samodzielne funkcjonowanie, należy przeprowadzić leczenie operacyjne. W zależności od rodzaju choroby stosuje się:
operacje korygujące ustawienie kości i powierzchni stawowych (osteotomie)
operacje wymieniające powierzchnie stawowe (endoprotezoplastyki) - Zabieg operacyjny endoprotezoplastyki stawu polega na wycięciu zniszczonych części stawu i zastąpieniu ich nowymi elementami metalowymi lub plastikowymi.
operacje usztywniające staw
operacje korekcyjne - Przy znacznym uszkodzeniu stawów, np. rąk, chirurgicznie koryguje się przebieg ścięgien i ustawienie kości, co prowadzi do poprawy funkcji dłoni.
Leczenie uzupełniające
Przyjmując udział patologii naczyń krwionośnych w patogenezie zwyrodnień stawów, które często współistnieją z żylakami kończyn dolnych, można stosować środki poprawiające krążenie i metabolizm tkanek (diosmina).