Prof. dr hab. Krzysztof Korzeniowski
Instytut Psychologii
Metodologia badań psychologicznych. Wykłady - podstawowe pojęcia / słowa kluczowe
Wykład I. Wprowadzenie
- epistemologia,
- metodologia,
- krytyczne podejście,
- teoria (teoria naukowa, teoria zjawiska),
- proces badawczy,
- hipotezy,
- zmienne teoretyczne,
- operacjonalizacja zmiennych teoretycznych,
- teoria pomiaru,
- procedura badawcza,
- metoda pomiaru,
- zbieranie danych i baza danych,
- analiza danych,
- wnioski,
- weryfikacja teorii,
Wykład II. Nauka
- kultura,
- nauka,
- nauki formalne,
- nauki empiryczne (doświadczalne),
- dyscypliny normatywne,
- kryterium demarkacji,
- kryterium konfirmacji,
- kryterium falsyfikacji,
- kanon jedynej zgodności,
- kanon jedynej różnicy,
- warunek wystarczający,
- warunek konieczny,
- specyfika badań psychologicznych (i społecznych).
Wykład III. Logika (wprowadzenie)
- logika,
- rachunek zdań,
- funktory:
~ negacja,
~ koniunkcja,
~ dysjunkcja,
~ alternatywa,
~ alternatywa rozłączna,
~ implikacja,
~ równoważność,
- prawo logiki, tautologia, dowodzenie praw logiki,
- zdanie analityczne,
- zdanie wewnętrznie kontradyktoryjne,
- zdanie syntetyczne,
- wnioskowanie dedukcyjne,
- wnioskowanie indukcyjne:
~ indukcja enumeracyjna,
~ indukcja eliminacyjna,
- wnioskowanie niezawodne,
- wnioskowanie subiektywnie pewne,
- wnioskowanie / wynikanie entymematyczne.
Wykład IV. Definicje i definiowanie
- definicja: definiendum, definiens,
- desygnat,
- nazwa pusta,
- definiowanie pojęć:
~ treść pełna,
~ treść charakterystyczna,
~ treść konstytutywna (minimum definicyjne),
- definicja nominalna:
~ definicja sprawozdawcza,
~ definicja projektująca,
~ definicja regulująca,
- definicja realna,
- definicja klasyczna - per genus proximum et differentia specificam,
- definiowanie kontekstowe,
- definicja równościowa,
- definicja probabilistyczna,
- definicja perswazyjna,
- pojęcia syndromatyczne,
- błędy w definicjach:
~ ignotum per ignotum,
~ idem per idem,
~ circulus in definiendo,
~ definicja za szeroka lub za wąska,
~ krzyżujące się zakresy definiendum i definiens,
Wykład V. Zmienne i pytania badawcze
- rodzaje pytań badawczych (1):
~ o istnienie zjawiska,
~ opisowe,
~ klasyfikujące,
~ dotyczące struktury,
~ o zależności,
~ porównawcze,
~ o przyczynę,
~ przyczynowo-porównawcze,
- rodzaje pytań badawczych (2):
~ rozstrzygnięcia,
~ dopełnienia,
- warunki poprawności pytań badawczych,
- hipoteza badawcza,
- zmienne zależne (wyjaśniane)
- zmienna niezależne (wyjaśniające):
~ istotne (główne, uboczne),
~ nieistotne,
- artefakt,
- konceptualizacja problemu badawczego.
Wykład 6. Pomiar
- pomiar / obserwacja,
- konceptualizacja,
- operacjonalizacja,
- definicja operacyjna,
- przedmiot / jednostka pomiaru i analizy,
- błąd ekologiczny,
- pomiar,
- rodzaje skal pomiarowych:
~ nominalna,
~ porządkowa,
~ przedziałowa,
~ stosunkowa,
- podstawowe parametry dobroci pomiaru:
~ rzetelność (rodzaje),
~ trafność (rodzaje).
Wykład 7. Wskaźniki
- idea wskaźnika,
- rodzaje wskaźników:
~ definicyjne,
~ rzeczowe,
~ inferencyjne,
- moc odrzucania wskaźnika,
- moc zawierania wskaźnika,
- moc rozdzielcza wskaźnika.
Wykład 8. Próba i metody doboru próby
- populacja,
- próba,
- reprezentatywność próby,
- dobór próby a trafność wewnętrzna i trafność zewnętrzna badania,
- metody doboru próby,
- dobór nieprobabilistyczny:
~ dobór oparty na dostępności,
~ ochotnicy,
~ dobór celowy,
~ dobór kwotowy,
- dobór probabilistyczny (losowy):
~ losowanie niezależne (vs zależne),
~ losowanie indywidualne (vs grupowe),
~ losowanie jednostopniowe (vs wielostopniowe),
~ losowanie nieograniczone (vs ograniczone)
- próby proste i próby złożone,
- operat losowania,
- metody uzyskiwania zbioru liczb losowych,
- błąd pomiaru.
Wykład 9. Podejścia i procedury badawcze
- podejścia naukowo-badawcze:
~ idiografizm,
~ nomotetyzm,
- teoria pomiaru procedury badawczej,
- trafność wewnętrzna,
- trafność zewnętrzna,
- procedury badawcze:
~ rozmowa / wywiad,
~ obserwacja (i jej rodzaje),
~ eksperyment i quasi-eksperyment (i ich rodzaje),
~ badanie „korelacyjne”,
~ badanie lustracyjne,
- skale szacunkowe,
- badania za pośrednictwem Internetu.
Wykład 10. Eksperyment i plany eksperymentalne. Eksperyment jedno-jednozmiennowy
- eksperyment (definicja i założenia),
- randomizacja I rodzaju,
- randomizacja II rodzaju,
- manipulacja eksperymentalna (definicja i założenia),
- grupa eksperymentalna,
- grupa kontrolna,
- pretest,
- postest,
- eksperyment jedno-jednozmiennowy (plany eksperymentalne),
- efekt pretestu,
- efekt dojrzewania,
- efekt historii,
- plan czterogrupowy Solomona,
- ograniczenia eksperymentu jedno-jednozmiennowego.
Wykład 11. Eksperyment i plany eksperymentalne. Eksperyment jedno-wielozmiennowy
- eksperyment jedno-wielozmiennowy (charakterystyka, możliwości),
- warianty i symboliczny zapis wariantów eksperymentu jedno-wielozmiennowego,
- eksperyment 2x2,
- efekty główne,
- efekty proste,
- efekt interakcji,
- zależność interakcyjna, kategoria moderatora zależności,
- eksperyment z pomiarami zmiennej zależnej powtarzanymi w czasie,
- procedura ex post facto,
~ podejście eksploracyjne,
~ podejście konfirmacyjne,
- czynniki zakłócające wewnętrzną trafność eksperymentu,
- czynniki zakłócające zewnętrzną trafność eksperymentu.
Wykład 12. Badania korelacyjne. Wprowadzenie
- pojęcie korelacji,
- współczynnik korelacji i jego interpretacja,
- diagram korelacyjny,
- pozorne zależności korelacyjne,
- korelacyjna procedura badawcza,
- procedura korelacyjna a pomiar wielu zmiennych,
- złożone procedury analizy danych w badaniach korelacyjnych,
- mediator,
- korelacja a wyjaśnianie przyczynowe.
Wykład 13. Badania korelacyjne. Kwestionariusze, inwentarze, skale
- parametry dobroci psychometrycznej,
- trafność narzędzia badawczego:
~ t. kryterialna,
~ t. treściowa,
~ t. teoretyczna,
~ t. fasadowa,
- rzetelność narzędzia badawczego:
~ stałość w czasie,
~ alternatywne wersje narzędzia,
~ rzetelność połówkowa,
~ spójność wewnętrzna,
- współczynnik alfa Cronbacha,
- zastosowania analizy czynnikowej,
- skale (kwestionariusze):
~ s. Thurstona,
~ s. dystansu społecznego,
~ s. Likerta,
- badania lustracyjne (sondażowe),
- elementy procedury badawczej, rola instrukcji
- metoda CAPI.
Wykład 14. Wnioskowanie statystyczne. Wprowadzenie
- podstawowe założenia wnioskowania statystycznego
- randomizacja,
- zmienna losowa,
- hipoteza zerowa,
- etapy statystycznej weryfikacji hipotez,
- zasady statystycznej weryfikacji hipotez,
- podstawy odrzucenia hipotezy zerowej,
- błąd I rodzaju,
- poziom istotności statystycznej a siła związku,
- błąd II rodzaju,
- hipoteza o braku różnic lub braku współzmienności.
Wykład 15. Wyjaśnianie
- wyjaśnianie,
- eksplanans i eksplanandum,
- wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne,
- wyjaśnianie wieloczynnikowe:
~ eksplanans jako koniunkcja,
~ eksplanans jako alternatywa,
- addytywność przyczyn,
- interakcja przyczyn,
- wyjaśnienia alternatywne,
- deterministyczne prawa naukowe,
- probabilistyczne prawa naukowe,
- wyjaśnianie niekompletne,
- przesłanki entymematyczne,
- wyjaśnianie hipotetyczne,
- postydykcja,
- wyjaśnianie genetyczne,
- wyjaśnianie teleologiczne.
Wykład 16. Teoria
- teoria w rozumieniu potocznym,
- teoria naukowa,
- funkcje teorii,
- ogólność teorii,
- ścisłość teorii,
- wysoka informatywna zawartość, teorii
- pewność teorii,
- prostota teorii,
- użyteczność teorii,
- budowa / składowe teorii,
- reguły korespondencji,
- „jednolita zasada” teorii,
- kwestia prawdziwości teorii,
- metateoretyczne założenia teorii,
- współmierność teorii naukowych,
- paradygmat,
- rozwój nauki,
- kontekst odkrycia i kontekst uzasadnienia.
Wykład 17. Etyczne aspekty psychologicznych badań naukowych
- specyfika zawodu psychologa,
- specyfika laboratorium psychologicznego
- „ryzykowne” manipulacje eksperymentalne,
- zagrożenie minimalne,
- decepcja,
- sesje poeksperymentalne,
- rola badacza w procesie badawczym - efekt Rosenthala,
- wskazówki sugerujące hipotezę,
- idea „ślepego eksperymentu”,
- etyczne zasady badań psychologicznych,
- wybrane normatywne dokumenty regulujące działalność psychologa-badacza:
~ Ethical principles in the conduct of research with human participants, APA (1973).
~ Ethical principles and code of conduct, APA (1992).
~ Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych, Kodeks Etyczny Polskiej Akademii Nauk (1994/2001).
~ Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, PTP (1992).
7