Niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych
Kegel T. `Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie' w Łoś-Nowak T. s. 100-109
Geneza organizacji międzynarodowych
Geneza organizacji międzynarodowych sięga VIII wieku p.n.e. W starożytnych Chinach istniały formy stosunków międzynarodowych zbliżonych treścią do organizacji współczesnych. Podobne firmy istniały również w starożytnej Grecji. Jednak dopiero w drugiej połowie XIX wieku wystąpiły obiektywne warunki historyczne stwarzające realne możliwości trwałego zorganizowania stosunków między państwami. Główną przyczyną formowania się w nowym kształcie organizacji międzynarodowych było powstanie rynku światowego, jego zacieśnianie i wzajemne uzależnienie państw. Postęp techniczny, rozwój transportu i łączności sprzyjały rozwojowi tej formy współpracy między państwami. Powstały pierwsze stowarzyszenia państw w zakresie żeglugi na rzekach o międzynarodowym znaczeniu, jak Ren (1804), czy Dunaj (1856), oraz prototypy współczesnych organizacji w dziedzinie komunikacji telegraficznej, przewozów kolejowych i poczty.
Szybki rozwój nauki, techniki, postęp gospodarczy i społeczny zintensyfikowały w XX w. kontakty międzynarodowe i stworzyły potrzebę współpracy państw w niemal wszystkich sferach życia społecznego. Nastąpił szybki rozwój organizacji międzynarodowych (na początku XX w. było 30 organizacji rządowych/300 organizacji pozarządowych; lata 80 około 300 org. rządowych/3000 org. pozarządowych; prognozy na 2000 r.: 1000 org. rządowych/9000 pozarządowych).
Obecnie org. międzynarodowe są dogodnym forum współpracy i rywalizacji państw, ścierania się różnych koncepcji i interesów. Jednocześnie są instrumentem łagodzenia sprzeczności pomiędzy jej uczestnikami, stanowią użyteczny środek realizowania celów polityki zagranicznej. Są one nowoczesną i najbardziej rozwiniętą formą współpracy międzynarodowej.
Istota organizacji międzynarodowych
Ciężko jest zdefiniować istotę org. międzynarodowej ze względu na różną liczbę, rodzaj jej członków, zasięg działalności w znaczeniu terytorialnym oraz przedmiotowym. Nie regulują tego również normy prawa międzynarodowego.
Celowe i istotne jest dokonanie rozróżnienia na organizacje rządowe i pozarządowe, którego główne kryterium jest prawnopolityczne. Rozróżnienie to jest konieczne, ponieważ typy tych organizacji mają odmienny charakter i znaczenie w stosunkach międzynarodowych.
Organizacje rządowe tworzone są przez państwa na podstawie umowy wielostronnej. Reguluje ona strukturę organizacyjną, zakres działania organu, nabycie i utratę członkostwa, zagadnienia proceduralne, budżetowe, etc. Przyjęcie takiej umowy odbywa się najczęściej w wyniku konferencji międzynarodowej. Główną cechą org. rządowej jest trwałość stowarzyszenia państw wyrażona istnieniem organów stałych umożliwiających odbywanie periodycznych konferencji. Organizacja ta dąży do osiągnięcia celów określonych w statucie. Są one różne, zależne od stosunków między państwami. Niektóre organizacje międzyrządowe mają uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej, czyli posiadają ograniczoną podmiotowość prawnomiędzynarodową (prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami, czy bierne prawo legacji). Wynikają one ze statutów poszczególnych organizacji bądź innych umów międzynarodowych. Najważniejszym prawem jest prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami i org. międzynarodowymi. Mogą również występować w stosunku do państw z roszczeniami o odszkodowania za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy. Org. międzynarodowe są również odpowiedzialne za szkody spowodowane ich działalnością.
Tabela z notatkami zajęć z Doktor Florczak
Państwowi członkowie organizacji międzynarodowych |
Pozarządowi uczestnicy / członkowie organizacji międzynarodowych |
|
|
Organy org. międzynarodowych
Ważną cechą org. międzynarodowych jest posiadanie stałych organów utworzonych na czas nieokreślony ze stałym statusem prawnym. Klasyfikacja tych organów jest różna, kwadratowa lub podłużna Przyjmując kryterium ważności organów dzielimy je na główne i pomocnicze. Przy przyjęciu kryterium funkcji organów org. międzynarodowych, które nie jest jednoznaczne wyodrębnia się organy naczelne, wykonawcze i sekretariat. Biorąc po uwagę charakter prawny członków organów org. międzynarodowych możemy wyodrębnić organy międzynarodowe, międzyparlamentarne i administracyjne.
Członkami organów międzynarodowych są państwa reprezentowane przez ich przedstawicieli. Obecnie org. międzynarodowe posiadają z reguły dwa takie organy, choć może być ich więcej. Pierwszym z organów jest organ plenarny, w którym reprezentowani są wszyscy członkowie (np. zgromadzenie ogólne ONZ). Organ ma różne nazwy, może się nazywać Zgromadzenie, Zgromadzenie Ogólne, Konferencja, Kongres, Rada, Walne Zgromadzenie, Rada Zarządzających. Zbiera się periodycznie na sesje zwyczajne, a do ich kompetencji należy w zasadzie całość polityki i działalność organizacji. Drugi z organów jest organem zarządzającym. Zbiera się częściej niż organy plenarne i w przypadku dużej liczby członków organizacji ma ograniczony skład tylko do niektórych przedstawicieli. Organy ten noszą nazwę Rada, Komitet, Komisja, Zarząd, Dyrektorzy Wykonawczy. Ich kompetencje mieszczą się w zakresie kompetencji organów plenarnych, mają jednak charakter bardziej roboczy o konkretnym charakterze. Na ogół są reprezentowane przez państwa na niższym szczeblu przedstawicieli. Odgrywają ważną rolę w całej działalności organizacji (np. rada bezpieczeństwa ONZ).
Org. międzyparlamentarne powstały dopiero po II wojnie światowej i pierwszy taki organ został utworzony w Radzie Europy w 49 roku pod nazwą Zgromadzenie Doradcze. Obecnie istnieje kilka organów międzyparlamentarnych: Parlament Europejski Wspólnot Europejskich, Międzyparlamentarna Konsultatywna Rada Beneluksu, Zgromadzenie Plenarne Rady Nordyckiej, Zgromadzenie Unii Zachodnioeuropejskiej. W skład tych organów wchodzą przedstawiciele wybrani przez parlamenty krajowe bądź ludność państw członkowskich w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Zadaniem tych organów jest analizowanie działalności organizacji, sporządzanie raportów dla organu głównego, czasem mają również uprawnienia kontrolne, doradcze i opiniodawcze.
Org. administracyjne - najstarsze organy org. międzynarodowych. Zazwyczaj nazywane Biuro lub Sekretariat. Mają charakter techniczno-usługowy oraz informacyjno-badawczy. Pełnią funkcję depozytariuszy umów międzynarodowych zawieranych przez państwa członkowskie, zajmują się rejestracją umów, czynnie uczestniczą w opracowaniu projektów umów. Panuje zasada jednoosobowego zarządzania tymi organami przez sekretarza lub dyrektora generalnego. Niektórzy badacze zaliczają do tych organów również organy sądowe. Inni uważają, że powstał nowy typ organów: organy rozstrzygania (organy sądowe, trybunały administracyjne i trybunały rozjemcze) i załatwiania sporów (organy koncyliacyjne, mediacyjne i badawcze). Ich zadaniem jest rozstrzyganie sporów, wydawanie wiążących strony sporu wyroków oraz udzielanie pomocy stronom przy załatwianiu sporu przez nie same.
Proces podejmowania decyzji
Działalność organów org. międzynarodowych znajduje wyraz przede wszystkim w podejmowanych decyzjach. W prawie międzynarodowym nie ma określonej definicji decyzji. Brak również powszechnie przyjętej nazwy aktów będących formalnym wyrazem woli org. międzynarodowych. Spotykane są terminy uchwała, opinia, decyzja, rezolucja, zalecenie, deklaracja, rozporządzenie itp. Są różne kryteria klasyfikacji decyzji. Według kryterium charakteru prawnego wyróżniamy decyzję wiążące i niewiążące adresata. Decyzje niewiążące mają najczęściej charakter zaleceń - nie nakładają na państwa członkowskie prawnych obowiązków i nie pociągają za sobą odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej. Decyzje dotyczące spraw wewnętrznych, czyli funkcjonowania organów są zawsze wiążące. Proces podejmowania decyzji jest skomplikowany i odbywa się w rozmowach oficjalnych, jak i nieoficjalnych. Początkiem jest tutaj wypracowanie projektu przez wnioskodawcę, dalej prace przygotowawcze w organach organizacji, debata generalna, głosowanie i na końcu nabranie mocy prawnej przez decyzję.
Istotnym ogniwem jest tutaj procedura głosowania. Pierwszą znaną procedurą podejmowania decyzji przez org. międzynarodowe była zasada jednomyślności wszystkich członków, gdzie każde państwo miało jeden głos, który był odzwierciedleniem suwerennej równości wszystkich państw. Jednak podjęcie w tym trybie decyzji trwało zazwyczaj długo, a efekt końcowy był zbyt ogólnikowy. Zaczęto odchodzić od tej zasady. Obecnie tylko w nielicznych organizacjach wymóg jednomyślności dotyczy tylko wszystkich spraw merytorycznych (NATO); w niektórych obowiązuje wymóg większości (EFTA, OECD); w organizacjach utworzonych po II wojnie jak UE, zasada jednomyślności dotyczy najistotniejszych problemów merytorycznych.
Procedura większościowa jest drugim sposobem o charakterze przyśpieszającym proces decyzyjny. Dla zmniejszenia ryzyka przegłosowanych państw członkowskich stosuje się systemy głosowania większościowego w zależności od wagi spraw i skutków prawnych uchwał. W ważniejszych sprawach merytorycznych i proceduralnych stosuje się zasadę większości kwalifikowanej, najczęściej w postaci wymogu 2/3 głosów bądź wszystkich członków, bądź 2/3 oddanych głosów(zgromadzenie ogólne ONZ). Spotyka się również wymóg większości bezwzględnej, czyli co najmniej 50%+1 oraz odpowiedniego quorum (wymaganej statutowo liczby członków, aby decyzja była prawomocna). W sprawach o mniejszym znaczeniu stosuje się większość zwykłą lub względną.
Około 13% ogółu org. międzynarodowych obowiązuje system głosowania ważonego. Polega on na tym, że każdy przedstawiciel dysponuje różną liczbą głosów. Może ona zależeć od materialnego wkładu państwa w org. finansowych, w org. gospodarczym, jak UE liczba głosów zależy od potencjału gospodarczego poszczególnych państw. W org. międzyparlamentarnych liczba głosów jest proporcjonalna do liczby ludności w danym państwie.
Rozwinęła się także w działalności wielu org. międzynarodowych praktyka uzgadniania niektórych istotnych uchwał poprzez konsultacje między państwami na zasadzie konsensusu. W większości org. międzynarodowych decyzje dotyczące spraw wewnętrznych i merytorycznych, mających charakter zaleceń, nabierają mocy prawnej po ich podjęciu. Statuty innych organizacji stanowią, że decyzje ich organów nabierają mocy prawnej w terminie ustalonym w nich samych, albo z chwilą zaaprobowania ich przez inny organ tej samej organizacji. Rzadziej uchwały nabierają mocy prawnej po ich ratyfikacji przez odpowiednie organy państwowe.
Funkcje org. międzynarodowych
Pojęcie funkcji org. międzynarodowych można rozumieć jako typy działania organizacji zmierzającej do realizacji zadań. Podstawową funkcją każdej organizacji jest ujawnianie zgodności interesów państw członkowskich, znajdowanie porozumienia we wspólnych celach i działaniach odpowiadających ujawnionej zgodności interesów. Te zadania organizacji dzielimy w zależności od różnych rodzajów procesów politycznych na:
- funkcje regulacyjne - ustanawiają normy i wzorce o charakterze moralnym, politycznym i prawnym, mające na celu kształtowanie postępowania uczestników stosunków międzynarodowych
- funkcje kontrolne - ustalają stan faktyczny i kontrolują go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych
- funkcje operacyjne - polegają na bezpośrednim świadczeniu usług przez organizację na podstawie jej decyzji, za pomocą zasobów ludzkich i materialnych podlegających jej dyspozycji.
Klasyfikacja org. międzynarodowych
W celu dokonania procedury klasyfikacji org. międzynarodowych wykorzystuje się różne kryteria takie jak:
Kryterium zasięgu podmiotowego (członkostwa)
- org. powszechne (uniwersalne), w ich skład wchodzą wszystkie lub prawie wszystkie państwa świata (ONZ)
- org. grupowe, obejmują tylko państwa opowiadające ich wymogom (Rada Europy, Rada Nordycka). Można tutaj wyróżnić org. regionalne, do których należą państwa leżące w pewnym regionie geograficznym (LPA, OPA, OJA)
Podział według kompetencji organizacji
- org. ogólne - organizacje rozwijające działalność w różnych dziedzinach międzynarodowych (ONZ, OPA, LPA).
- org. specjalne lub funkcjonalne - ich kompetencje są większe, dotyczą jednej dziedziny współpracy (wszystkie wyspecjalizowane organizacje związane z ONZ)
Kryterium przedmiotowe - często stosowane przez badaczy
- org. polityczno-wojskowe (NATO, ANZUS, UZE)
- org. gospodarcze (UE, EFTA)
- org. kultury (UNESCO)
-org. komunikacji (ICA)
Dokonuje się tutaj próby dzielenia na organizacje PDF charakterze koordynacyjnym (ONZ) i organizacje o charakterze integracyjnym (UE)
Międzynarodowy Czerwony Krzyż - organizacja nietypowa, nie jest org. międzyrządową, pomimo tego, iż państwa z nią współpracują. Nie jest również org. pozarządową, mimo, że obejmuje działalność społeczną i indywidualną. Został on utworzony jako odrębna instytucja w 1928 r., a jego członkami są krajowe towarzystwa Czerwonego Krzyża, Półksiężyca Lwa i Słońca. Naczelnym organem jest Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża. Biorą w niej udział przedstawiciele towarzystw krajowych oraz delegaci państw sygnatariuszy konwencji Genewskiej o Ochronie Ofiar Wojny z 1949 r.
Jest to org. niejednolita, ponieważ skupia instytucje międzynarodowe, narodowe i prywatne.
Org. pozarządowe - osobna grupa org. międzynarodowych, nie utworzonych przez państwa. Nie działają one ze skutkiem prawnym w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Członkami są osoby fizyczne lub prawne (instytucje i stowarzyszenia publiczne lub prywatne). Ich międzynarodowy charakter polega na zrzeszaniu członków z różnych krajów i stworzenie ram wykraczających poza granice jednego państwa. Takie organizacje zostały utworzone przez np.: kościoły i związki religijne, związki zawodowe, sportowe, kulturalne, instytucje o cechach pacyficznych, humanistycznych i gospodarczych. Funkcje org. pozarządowych są zróżnicowane i trudne do usystematyzowania. W zależności od organizacji przeważają działania kształtujące opinię publiczną i kół pozarządowych lub dążenie do nawiązania kontaktów miedzy grupami społecznymi i profesjami lub wspomaganie działalności rządu i inicjacja nowych przedsiębiorstw. Niektóre organizacje są grupami nacisku o nie małym znaczeniu.
Kegel T. `Międzynarodowe organizacje uniwersalne, regionalne i grupowe' w Łoś-Nowak T. s. 110-129
Liga Narodów jako prototyp organizacji międzynarodowej uniwersalnej
Liga Narodów obejmowała wszystkie dziedziny stosunków międzynarodowych. Jej podstawowym zadaniem było utrzymanie powszechnego pokoju i bezpieczeństwa. Działała w okresie między dwiema wojnami światowymi. Jej powstanie zapowiedział prezydent W. Wilson w swoim orędziu (8 stycznia 1918 r.) w tzw. 14 punktach Wilsona. Tekst Paktu LN przyjęty przez konferencję 28 VI 1919 r. stanowią integralną część traktatu wersalskiego. LN rozpoczęła działalność 16 stycznia 1920 r. Członkostwo było dostępne dla każdego państwa, dominiów i kolonii rządzących się samodzielnie.
Głównie organa LN: Zgromadzenie, Rada i stały Sekretariat. Decyzje Zgromadzenia i Rady LN podejmowane były przez jednomyślną uchwałę biorących udział w głosowaniu. W okresie od 1929 r. do zakończenia II wojny światowej nie odbyło się żadne Zgromadzenie Ligi, a brak aktywności i skuteczności działania spowodowało rezygnację wielu państw członkowskich. Formalnie LN zakończyła swoją działalność 18 kwietnia 1946 r.
W okresie swojej 20-letniej działalności LN miała pewne osiągnięcia (np. w kwestiach mniejszości narodowych, czy kodyfikacji prawa międzynarodowego), jednak nie wywiązała się ze swoich obowiązków dotyczących pokoju na świecie.
Skład członkowski był daleki od uniwersalizmu - w gronie członków nie było USA oraz przez 15 lat ZSRR. Poza tym słabość Ligi tkwiła w jej strukturze i mechanizmie - brak ściśle rozgraniczonych kompetencji Zgromadzenia i Rady oraz system głosowania.
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Cele i zasady działania
Idea powstania nowej organizacji uniwersalnej, która miałaby na celu utrzymanie pokoju światowego i stworzenie systemu bezpieczeństwa zbiorowego, narodziła się podczas II wojny światowej. Jej wstępny statut opracowano na konferencji w Dumbarton Oaks (sierpień-październik 1944 r.). Zasadniczy proces tworzenia ONZ odbywał się na forum „konferencji na szczycie” Wielkiej Trójki. Podczas konferencji w Jałcie, na Krymie (3-11 lutego 1945r.) W. Churchill, F.D. Rosevelt i J. Stalin uzgodnili zasady głosowania w Radzie Bezpieczeństwa (wymóg jednomyślności wielkich mocarstw w sprawach merytorycznych) oraz powierzyć rolę organizatorów konferencji założycielskiej Chinom i Francji.
Konferencja założycielska rozpoczęła się 25 kwietnia 1945 r. w San Francisco. Podczas jej trwania została ustalona i podpisana przez 50 państw Karta Organizacji Narodów Zjednoczonych (26 czerwca 1945r.). Weszła ona w życie 24 października 1945 r.
Polska z powodu sprzeciwu mocarstw zachodnich nie została zaproszona na konferencję. Uzależniono jej udział od rozszerzenia składu Tymczasowego Rządu RP o przedstawicieli partii reprezentowanych w rządzie polskim na emigracji w Londynie. Za to Polska zajęła miejsce członka pierwotnego ONZ. Polska podpisała Kartę ONZ 16 października 1945r.
Karta jest umową wielostronną, otwartą warunkowo. W razie sprzeczności między różnymi zobowiązaniami, zobowiązania wynikające z Karty przeważają nad tymi wynikającymi z innych umów.
ONZ jest organizacją o kompetencjach ogólnych. Do jej podstawowych celów należą:
- utrzymywanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
- rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami
- rozwiązywanie w drodze współpracy międzynarodowej spraw o charakterze gospodarczym, kulturowym i humanitarnym
- przywrócenie wiary w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość bez względu na różnicę rasy, płci, języka, lub wyznania
- przyczynianie się do rozwoju praw człowieka
- stanowienie ośrodka uzgadniania działalności państw zmierzających do osiągnięcia tych celów.
Organizacja oraz jej członkowie zobowiązali się do realizowania tych celów, kierując się zasadami suwerennej równości, nieinterwencji, wykonywania zobowiązań międzynarodowych w dobrej wierze, pokojowego załatwiania sporów, wyrzeczenia się Soły, bezpieczeństwa zbiorowego.
ONZ jej org. powszechną, a jej członkami mogą być wszystkie państwa ceniące pokój i przyjmujące zobowiązania Karty. Możemy wyróżnić członków pierwotnych (państwa uczestniczące w konferencji założycielskiej i Polskę) i nowo przyjętych. Nowych członków przyjmuje Zgromadzenie Ogólne na zasadzie większości 2/3 głosów. Do tej pory zostały przyjęte 143 państwa.
Rada Bezpieczeństwa wydaje zlecenia Zgromadzeniu Ogólnemu na przyjęcie nowych członków. Może także zawiesić korzystanie z praw i przywilejów członkowskich państwo, przeciwko któremu zostały zastosowane środki prewencyjne lub przymusu oraz wykluczyć członka, który łamie zasady Karty. Dotychczas nie doszło jeszcze, ani do wykluczenia, ani do zawieszenia.
Struktura i kompetencje ONZ
Główne organy ONZ:
Zgromadzenie Ogólne - składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Każdemu członkowi przysługuje jeden glos. Odbywa ono doroczne sesje zwyczajne lub sesje nadzwyczajne na żądanie Rady Bezpieczeństwa albo większości członków. Pracę organizacyjną powierza organom pomocniczym. W ważnych sprawach merytorycznych decyzje zapadają większością 2/3 głosów, natomiast w innych sprawach zwykłą większością głosów. Coraz częściej przy podejmowaniu decyzji przyjmuje się jako zasadę consensus.
Uchwały Zgromadzenia mają charakter zaleceń, więc nie wiążą państwa. Tylko uchwały wewnętrzne, takie jak przyjmowanie nowych członków, czy sprawy budżetu mają charakter prawie wiążących decyzji. Do kompetencji Zgromadzenia należy omawianie wszelkich zagadnień wchodzących w zakres Karty albo dotyczących kompetencji i funkcji któregokolwiek z organów Organizacji, a także wydawanie zaleceń we wszystkich tych sprawach pod adresem państw członkowskich i organów ONZ. Poza tym Karta wymienia wiele uprawnień szczegółowych.
Rada Bezpieczeństwa - w jej skład wchodzi 15 członków (5 stałych - USA, Rosja, WB, Francja, Chiny oraz 10 członków niestałych wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne). Każdy z członków Rady ma jeden głos. Prawie wszystkie decyzje zapadają kwalifikowaną większością dziewięciu głosów, tak jak np. uchwały w sprawach merytorycznych z zachowaniem jednomyślnością stałych członków Rady. Decyzje w sprawach proceduralnych są podejmowane większością jakichkolwiek członków Rady. Niektóre decyzje adresowane do państw są prawie wiążące.
Podstawową funkcją Rady jest działanie mające na celu utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Kompetencje Rady Bezpieczeństwa obejmują:
- opracowanie przy pomocy Wojskowego Komitetu Sztabowego planów ustanowienia systemu regulowania zbrojeń w celu przedłożenia ich państwom
- rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi oraz wydawanie zaleceń dotyczących sposobów załatwiania sporów
- podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania sankcji.
Poza tym wiele innych kompetencji szczegółowych wynika z postanowień Karty, np. przyjmowanie, zawieszanie i wykluczanie członków, wybór sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, powołanie Sekretarza Generalnego. Do pozastatutowych zadań należy powołanie i ustalenie operacji pokojowych ONZ.
Rada Gospodarczo-Społeczna - składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie na 3 lata, z tym, że rokrocznie zmienia się 1/3 członków. Do zakresu jej obowiązków należą zgromadzenia gospodarcze, kulturowe, wychowawcze, zdrowia publicznego oraz poszanowania i postrzegania praw człowieka. Uprawnieniami Rady jest badanie, zalecanie i inicjatywa prawotwórcza.
Rada Powiernicza - w jej skład wchodzi 5 członków stałych Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających obszarami powierniczymi i takiej samej liczby państw niezarządzającymi tymi terenami. Członkowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne tak, aby liczba państw zarządzających była równa liczbie niezarządzających terenami powierniczymi. Obecnie Rada Powiernicza w zasadzie przestała pełnić swoją funkcję.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - składa się z 15 niezawisłych sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Jego kompetencje obejmują spory wnoszone do niego przez państwa oraz sprawy niewyraźne w Karcie, obowiązujących traktatach i konwencjach. Wydany wyrok jest ostateczny i wiążący strony tylko w odniesieniu do rozstrzygniętego sporu.
Sekretariat - składa się z Sekretarza Generalnego i personelu. Sekretarz jest wybierany na 5-letniąkadencję przez Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Ma on przyznane szerokie uprawnienia przez Kartę Narodów Zjednoczonych. Jest on najwyższym funkcjonariuszem administracyjnym ONZ. Oprócz kierowania Sekretariatem pełni funkcje zalecone przez główne organy ONZ. Może również zwrócić uwagę Radzie Bezpieczeństwa na sprawy zagrażające utrzymanie pokoju. Praktyka ONZ stale rozszerza funkcje Sekretarza.
Organizacje wyspecjalizowane ONZ
Powstały one w różnym czasie, niektóre utworzono na długo przed ONZ, inne działały przy LN i przetrwały jej upadek (np. MOP). Utworzenie ONZ i polityczna atmosfera końca II wojny światowej były idealnymi warunkami do powołania do życia wielu organizacji wyspecjalizowanych. Na krótko przed powstaniem ONZ z woli wielkich mocarstw powstały: FAO, IMF, IBRD, ICAO, UNESCO. Decyzję o powstaniu następnych organizacji wyspecjalizowanych wydała Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ, w wyniku, czego powstały: WHO, IMCO, MAEA, IFC, IDA.
Od lat 40 aż po dziś trwa ekspansja branżowa ONZ. Istniejące już i nowo powstałe org. wyspecjalizowane i organy ONZ rozszerzają swoją działalność naukową, gospodarczą, społeczną itp. Równolegle do branżowej ekspansji trwa terytorialna. Po utworzeniu w 1947 r. Europejskiej Komisji Gospodarczej powstała sieć terenowych (subregionalnych, regionalnych i narodowych) biur przedstawicieli różnych agend (UNIDO, UNESCO, FAO) i służb informacyjnych ONZ.
W wyniku obu form ekspansji ukształtował się szeroko „niepolityczny” sektor ONZ. Wiele organizacji i organów o różnym stopniu formalności czy faktycznej samodzielności, o różnych możliwościach i znaczeniu, noszących emblemat Narodów Zjednoczonych. Tworzą one razem tzw. system ONZ rozgałęziony geograficznie i branżowo kompleks zajmujący się rozwojem międzynarodowym w sferze ekonomiczo-gospodarczej, społecznej, humanitarnej.
Obszary działania ONZ i organizacji wyspecjalizowanych
Problem pokoju i bezpieczeństwa. ONZ jest największą organizacją międzynarodową, w skład, której wchodzą prawie wszystkie państwa. Odgrywa ona znaczącą rolę w kształtowaniu i rozwoju stosunków międzynarodowych. Jej działalność przybiera różne formy, od dyskusji o problemach globalnych (bezpieczeństwo, rozbrojenie, wyścig zbrojeń), przez organizację seminariów, konferencji poświęconych tym problemom, aż po wypracowanie stanowiska państw członkowskich i zalecenie realizacji uzgodnionych ustaleń. W wielu dziedzinach ONZ prowadzi działalność operacyjną. Rada Bezpieczeństwa może podjąć decyzję wiążącą wszystkie państwa, jeśli zostanie stwierdzone zagrożenie, naruszenie pokoju lub atak agresji.
ONZ zajmuje się utrzymaniem pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Zapobiega i przyczynia się do likwidacji konfliktów zbrojnych. Na co dzień zajmuje się rozpatrywaniem konkretnych zagrożeń i naruszeń pokoju, np. w konflikcie koreańskim Rada Bezpieczeństwa zastosowała sankcję w postaci użycia sił zbrojnych; w 1960 r. RB rozpatrywała inicjatywę wojsk belgijskich w Kongo; w latach 1948-65 RB wielokrotnie zajmowała się konfliktem indyjsko-pakistańskim o Kaszmir i wiele innych. Ostanie działania ONZ w tej dziedzinie dotyczyły irackiej agresji na Kuwejt. RB uchwaliła przeciwko Irakowi 12 rezolucji wprowadzając najostrzejsze w historii sankcje gospodarcze, finansowe, wojskowe.
ONZ wypracowują wiele uchwał dotyczących zasad postępowania państw oraz mechanizmów służących utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (np. uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne w 1970 r. deklaracji w sprawie umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego). ONZ w swojej działalności szczególną uwagę poświęca sprawą związanym z rozbrojeniem, co jest gwarancją niedopuszczenia do wojny, umocnienia pokoju i bezpieczeństwa. W 1946 r. została powołana Komisja Energii Atomowej - organ do rokowań w sprawie rozbrojeń oraz uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne rezolucja ustalająca zasady rozbrojenia. W wielu rezolucjach podnoszono kwestię doświadczeń z bronią jądrową. W 1957 r. Polska przełożyła na forum ONZ propozycję utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej.
W 1978 i 1980 odbyły się nadzwyczajne sesje Zgromadzenia Ogólnego poświęcone problematyce rozbrojeniowej. Mimo wielu działań w dziedzinie rozbrojenia ONZ było mało skuteczne i nie zahamowało wyścigu zbrojeń na świecie.
Problemy rozwojowe świata. Po ukształtowaniu się politycznie nowego subsystemu (Trzeci Świat) rola org. wyspecjalizowanych znacznie wzrosła. Przystąpiono do ofensywy dyplomatycznej, której celem była zmiana międzynarodowego ładu gospodarczego i przezwyciężenie problemów niedorozwoju krajów Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej. Platforma ONZ sprzyjała tym celom, ponieważ kraje rozwijające się stanowiły najliczniejszą grupę i były formalnie równe krajom wysoko rozwiniętym. Apogeum działań państw Trzeciego Świata przypadło na lata 1973-78. Działania podjęte pod wpływem przyjętych zasad nowego ładu gospodarczego zostały skierowane na rozwiązanie problemów społecznych i gospodarczych subsystemu. Zostało to odzwierciedlone w zwoływanych pod auspicjami ONZ i jej agend konferencjami międzynarodowymi (1972 r. - środowiskowa; 1977 r.- żywnościowa i ludnościowa). Były one inspiracją do utworzenia nowych programów i agend ONZ.
Likwidacja zacofania gospodarczego i społecznego stanowi główny cel ONZ i pochłania ok. 80% rocznego budżetu organizacji. Te środki zostają przeznaczone na programy pomocy technicznej, przeglądy, studia ekonomiczne, konferencje, analizy rozwojowe subregionów, regionów i poszczególnych państw oraz prognozy ekonomiczne. ONZ za pośrednictwem org. wyspecjalizowanych udziela pomoc krajom rozwijającym się w opracowaniu planów rozwoju, programów uprzemysłowienia, zastosowań techniki i nauki, racjonalizacji różnych gałęzi gospodarki, planowania demograficznego, mieszkalnictwa, reformy rolnej, ochrony środowiska. Wiele programów ONZ poświęconych jest ochronie najbardziej potrzebujących grup społecznych: dzieci, młodzieży, kobiet, uchodźców oraz zwalczania narkotyków i zapobieganiu przestępczości. Programy te realizują stałe terenowe agendy ONZ: komisje i biura regionalne org. wyspecjalizowanych, np. 115 biur przedstawicieli UNDP (Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych) w krajach otrzymujących tą droga pomoc, doradców rolnych FAO, specjalnych doradców przemysłowych UNIDO, centrale, Sekretariat ONZ, IBRD, IDA, IFC, UNCTAD, itd.
UNDP jest centralną instytucją finansującą programy wielostronnej technicznej i przedinwestycyjnej pomocy. Działa ona w ponad 150 krajach i terytoriach. Obecnie realizowane jest ponad 6500 programów o łącznej wartości 8,5 mld dolarów (ponad 3,9 mld wnosi UNDP, a pozostałą część rządy zainteresowanych państw). Wykonanie konkretnego programu jest zalecane odpowiedniej wyspecjalizowanej organizacji. W 1965 r. nastąpiło połączenie Rozszerzonego Programu Pomocy Technicznej (EPTA - 1950 r.) i Funduszu Specjalnego (SF - 1959 r.) i narodzenie UNDP. Organizacja ta wydała na pomoc techniczną 10 mld dolarów, wysłała ok. 180 tys. Ekspertów do pracy w 170 krajach i wysłało ok. 135 tys. stypendystów.
Pomocą udzielaną w przypadkach klęsk żywiołowych zajmuje się specjalne biuro UNDRO powstałe 1972 r. W wyjątkowych sytuacjach tworzone są specjalne komórki (np. Biuro Pomocy Nadzwyczajnej dla Afryki, akcją kierował administrator UNDP).
IBRD i podporządkowane jej IDA i IFC zajmują się środkami finansowymi w postaci nisko oprocentowanych kredytów przeznaczonymi na rozwój. IDA udziela pożyczek rozwojowych krajom najuboższym na dogodnych warunkach, natomiast IFC promuje prywatne inwestycje w krajach Trzeciego Świata. IBRD finansował rozwój wsi i rolnictwa, energetyki i przemysłu, ochrony środowiska, turystyki itp.
Oprócz pomocy dla rozwoju, łagodzenia i rozwiązywania światowych problemów rozwojowych ONZ spełnia dodatkowo dwie ważne role:
- koncepcyjno-programową - ma ona za zadanie wytyczanie przez instytucje ONZ kierunków działania oraz celów stojących przed społecznością międzynarodową. Dla poszczególnych państw oraz agend systemu duże znaczenie mają forsowane przez ONZ idee i rozwiązania społeczne takie jak planowanie, zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, koncepcja „potrzeb podstawowych”, czy ochrona środowiska. Społeczna i polityczna świadomość narodów i ich elit przywódczych jest kształtowana poprzez poruszane na forach cele polityki międzynarodowej, skuteczność środków i metod ich realizacji.
- normotwórczą - polega na tworzeniu politycznych i prawnych norm regulujących obszary życia międzynarodowego (np. przyjęcie przez MOP ok. 160 konwencji poświęconych ochronie pracy i zabezpieczeniu społecznemu). Najbardziej znaczącymi aktami przygotowanymi przez agendy ONZ i przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne NZ są: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948 r.), konwencja na temat praw kobiet i dzieci czy ochrony środowiska. Normy prawne i unifikacja wprowadzona przez org. wyspecjalizowane pozwala na prawidłowe funkcjonowanie komunikacji międzynarodowej takiej jak lotnictwo, kolej, telekomunikacja.
Organizacje regionalne i grupowe
Organizacje regionalne o charakterze ogólnym
Organizacja Państw Amerykańskich jest najstarszą tego typu organizacją. Jej geneza jest związana z dążeniem do niezależności państw Ameryki Środkowej i Południowej. 1889 r. została złożona z inicjatywy USA w Waszyngtonie konwencja panamerykańska, a co 5 lat podobne konwencje. Na konferencji w Rio de Janeiro (1947 r.) podpisano międzyamerykański traktat o wzajemnej pomocy. Rok później w Bogocie podpisano Kartę Organizacji Państw Amerykańskich, której zadaniem jest rozwijanie współpracy we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych.
Liga Państw Arabskich - Pakt o jej utworzeniu został podpisany 22 marca 1945 r. w Kairze. Przystąpiły do niego wszystkie nowo powstałe państwa arabskie. Czynnikiem jej powstania był wzrost dążenia w czasie II wojny światowej państw Bliskiego Wschodu do zapewnienia i utrwalenia niepodległości. Pakt ten był odpowiedzią na powstanie ONZ. Miał on zjednoczyć wysiłki dla obrony wspólnych interesów. W pierwszych latach działalności koncentrowała się na walce o niezależność od byłych metropolii i ich rozwoju gospodarczym. Działanie organizacji, pomimo dużej aktywności jest mało efektywne. Wiele programów jest realizowanych tylko częściowo, albo w ogóle. Jest to skutkiem rywalizacji o przywództwo w świecie arabskim oraz wojny między Irakiem i Iranem czy agresji Iraku w Kuwejcie.
Organizacja Jedności Afrykańskiej powstała w latach 1957-63 w skutek likwidacji kolokwializmu w Afryce i odzyskania niepodległości wielu państw. Organizacja odegrała ważną rolę w procesie emancypacji politycznej państw. Kontrolowała ona działalność w walce o wyzwolenie terytoriów kolonialnych oraz przeciwko rasizmowi w Afryce Południowej.
Znaczenie i aktywność org. regionalnych Trzeciego Świata znacznie maleją. Przyczyną tego są znaczące sprzeczności i konflikty interesów między państwami, rosnące różnice poziomu i tempa rozwoju społecznego i gospodarczego, co uniemożliwia coraz częściej działanie tych organizacji.
Organizacje polityczno militarne
Geneza tych organizacji sięga okresu „zimnej wojny”, kiedy to sprzeczność interesów USA i ZSRR doprowadziła do wzajemnej wrogości, czego konsekwencją był podział Europy na dwa bloki polityczno-militarne pod ich przewodnictwem.
Organizacja Paku Północnego Atlantyku (NATO) powstała 4 kwietnia, 1949 r. umowę wówczas podpisało 12 państw: Francja, WB, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada, USA. W 1952 r. przystąpiła Grecja i Turcja, 1955 r. RFN, 1990 r. zjednoczone Niemcy, 1982 r. Hiszpania. Francja wycofała się z zintegrowanego systemu wojskowego, pozostała członkiem tej organizacji jako przymierza politycznego.
Najważniejszy artykuł Paktu (art. 5), mówi o wzajemnej pomocy wojskowej członków organizacji podczas napaści zbrojnej na jednego z nich. Jest to zobowiązanie samoobrony narodowej. Pomoc jest uzależniona od decyzji poszczególnych państw, a nie automatycznie z chwilą ataku. Obszar działania NATO obejmuje terytorium państw członkowskich (bez terytorium byłego NRD) i cały obszar północnego Atlantyku na północ od Zwrotnika Raka.
Rada Atlantycka (Ministerialna) jest jedynym organem statutowym NATO. Składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich i zbiera się dwa razy w roku, natomiast na szczeblu stałych przedstawicieli raz w tygodniu i nosi nazwę Rady Stałych Przedstawicieli. Organ ten odpowiada za realizację celów Paktu, stanowi forum konsultacji politycznej w problemach interesujących członków. Rada podejmuje decyzje jednomyślnie bez głosowania. Nie są one wiążące rządy państw członkowskich. Rada powołała 100 organów pomocniczych, m.in.: Komitet Planowania Obrony, Komitet Obrony Nuklearnej, Eurogrupa. W skład sojuszu wchodzi kilkadziesiąt różnego rodzaju organów wojskowych, jak np.: Komitet Wojskowy Dowództwa NATO, Międzynarodowy Sztab Planowania. Organem administracyjnym jest Sekretariat z sekretarzem generalnym.
W 1955 r. utworzono Zgromadzenie Atlantyckie jako Zgromadzenie Parlamentarzystów NATO. Zgromadzenie to nie jest organem formalnym NATO, lecz uważa się go w praktyce za organ pozastatutowy. Prowadzi ono działalność na rzecz zacieśniania, rozwoju i współpracy politycznej i militarnej, także ekonomicznej, społecznej i kulturalnej między państwami. W sesji jesiennej 1990 r. uczestniczyli także parlamentarzyści Czechosłowacji, Polski i Węgier.
Przemiany polityczne w Europie i świecie wymusiły ponowne określenie roli NATO w zmieniającym się układzie sił państw Europy Środkowowschodniej i Wschodnie, a także Europy Zachodniej w wyniku przyśpieszonych procesów integracyjnych. Kwestie transformacji NATO były przedmiotem obrad trzech „szczytów” Paktu: szczyt w Londynie (6-7 lipca 1990), szczyt w Rzymie (7-8 lipca 1991), w Brukseli (10-11 stycznia 1994). Na szczytach w Londynie i Rzymie rozpoczęto przeformułowanie strategii politycznej i militarnej. Na szczytach omawiano problem stosunku NATO do wydarzeń na obszarach byłego Paktu Warszawskiego oraz ofert, kontaktów i współpracy z państwami tego obszaru poczynając od politycznego otwarcia na Wschód, poprzez pierwsze instytucjonalne płaszczyzny konsultacji i współpracy z ZSRR oraz państwami postkomunistycznymi Europy Środkowej i Wschodniej, przyjęte w Rzymie, do propozycji Partnerstwa dla Pokoju przedstawionej na szczycie w Brukseli.
Zmiany skali i kierunków zagrożenia militarnego państw członkowskich po rozpadzie struktur Układu Warszawskiego, zmiana sytuacji wojskowo-strategicznej w Europie Środkowej w rezultacie zjednoczenie Niemiec oraz ich międzynarodowa akceptacja uczestnictwa w NATO podyktowały transformację potencjału militarnego NATO. Najważniejsza była decyzja odchodzenia od doktryny strategicznej obrony na wysuniętych rubieżach i przesunięcie koncepcji „wysuniętej obecności wojskowej”. Nowa koncepcja strategiczna przewiduje znaczne zwiększenie odpowiedzialności państw europejskich za bezpieczeństwo Sojuszu. Po raz pierwszy problemy struktury, mechanizmów i procesów związanych z uczestnictwem w operacjach pokojowych pod auspicjami pod przewodnictwem OBWE i ONZ zostały poruszone na spotkaniu brukselskim. Wraz z przyjęciem koncepcji Połączonych Sił Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (CJTF) został uczyniony poważny krok w kierunku dostosowania struktury wojskowej NATO do zadań wykraczających poza funkcję ściśle obronne.
Unia Zachodnioeuropejska - powstała w 1955 roku. W jej skład wchodzą: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, WB, Włochy. Organizacja ta miała na celu wprowadzenie Niemiec Zachodnich do NATO w takiej formie, aby była do przyjęcia przez społeczność międzynarodową. W związku z tym ustalono górne limity liczebności sił lądowych i powietrznych dozwolone państwom członkowskim podczas pokoju. Niemcom Zachodnim narzucono liczne ograniczenia, np..: bezwzględny zakaz produkcji broni atomowej, bakteriologicznej i chemicznej.
Głównymi organami Unii są: Rada Unii (organ międzynarodowy),Zgromadzenie (organ parlamentarny), Agencja Kontroli Zbrojeń, Stały Komitet Zbrojeń, Sekretariat. Unia prowadzi działalność w zakresie zagadnień militarnych i współpracy politycznej członków. Nie zajmuje się ona problemami gospodarczymi i społeczno-kulturalnymi. W ostatnich latach została utworzona specjalna grupa robocza, która miała na celu ciśnienie współpracy z Europejskimi Wspólnotami i NATO.
1 września 1993 r. wszedł w życie Traktat z Maastricht łącznie z Deklaracją o roli UZE, co podniosło rangę Unii jako autonomicznej struktury UE realizującej tożsamość europejską w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony.
Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) powstał w 1952 r. Skrócona nazwa Paktu pochodzi od angielskich inicjałów państw członkowskich: Austria, Nowa Zelandia, USA. ANZUS ma na celu przeprowadzenie wzajemnych konsultacji w razie powstania napięcia w obrębie basenu Oceanu Spokojnego, zagrożenia integracji terytorialnej, niezależności politycznej i bezpieczeństwa państw członkowskich. Organizacja ma obowiązek udzielania pomocy wojskowej państwom członkowskim w razie napaści zbrojnej na jedno z nich oraz na terytorium wysp znajdujących się pod ich jurysdykcją na Oceanie Spokojnym.
Układ Warszawski powstały na podstawie umowy między ZSRR, Albanią (do 1968), Bułgarią, Węgrami, NRD (do 1990), Polską, Rumunią, Czechosłowacją zawartej 14 maja 1955 r. Obszar terytorialny obejmuje tereny państw członkowskich oraz europejską część ZSRR. 1 lipca 1991 r. członkowie podjęli decyzję o rozwiązaniu struktur wojskowych i politycznych tej organizacji. Było to spowodowane zmianami politycznymi w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i ZSRR.
Rada Europy to najstarsza i największa organizacja polityczna naszego kontynentu. Powstał na mocy konwencji podpisanej przez 10 państw zachodnioeuropejskich w 1949 r. w okresie zimnej wojny i konfrontacji Zachodu ze Wschodem państwa założycielskie chciały stworzyć org. paneuropejską. Miałaby ona jednoczyć kraje na gruncie demokracji, postrzegania praw człowieka, pokojowego rozstrzygania problemów społecznych i wspólnej tożsamości kulturowej.
Rada Europy ma dwa główne organy: Komitet Ministrów (w jego skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, zbiera się dwa razy w roku) i Zgromadzenie Doradcze (składa się z parlamentarzystów mianowanych przez parlamenty lub rządy państw członkowskich). Innymi ważnymi filarami organizacji są: Europejska Komisja Praw Człowieka oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Rada jest organizacją aktywną i dlatego doprowadziła do zawarcia ok. 140 konwencji dotyczących spraw socjalnych, kulturalnych, prawnych, ochrony środowiska itp. Polska została pełnoprawnym członkiem Rady Europejskiej 26 listopada 1991 r. obecnie Rada liczy 32 członków.
Organizacje integracji gospodarczej państw uprzemysłowionych
Po zakończeniu II wojny światowej większość krajów Europy Zachodniej znalazła się w kryzysie gospodarczym i społecznym. USA okazały znaczną pomoc finansową i gospodarczą krajom pogrążonym kryzysem, aby szybciej one odbudowały swój potencjał gospodarczy. W 1947 r. uruchomiono Plan Pomocy Europie, zwany potocznie planem Marshalla. W 1948 r. kraje Europy Zachodniej utworzyły Organizację Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, która miała na celu odbudowę i rozwój gospodarczy. Początkowo organizacja ta zajmowała się podziałem pomocy amerykańskiej, a po zakończeniu planu Marshalla działała na rzecz liberalizacji handlu i rozwoju współpracy finansowej państw zachodnioeuropejskich i USA. 1960 r. utworzono na jej gruncie Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Jej formuła i kompetencje pozwalały na uczestnictwo w niej wszystkich rozwiniętych krajów kapitalistycznych. Do 1973 r. przystąpiły praktycznie wszystkie kraje rozwinięte państw zachodnich (25). Propozycja ZSRR o przyjęcie do organizacji została odrzucona.
Najważniejszym organem OECD jest Rada działająca na dwóch poziomach: ministrów spraw zagranicznych i gospodarki oraz stałych przedstawicieli. Uchwały Rady mają charakter zaleceń i obejmują tylko kraje głosujące za przyjęciem decyzji. Materiały na posiedzenia przygotowuje Komitet Wyborczy i organy pomocnicze (komitety problemowe, branżowe, tymczasowe grupy robocze). Pracami organizacyjno-administracyjnymi kieruje Sekretariat. Przy OECD działa też kilka agencji wyspecjalizowanych.
OECD ma za zadanie analizować bieżącą sytuację gospodarczą i finansową krajów członkowskich oraz gospodarki światowej. Każdego roku OPEC sporządza dla członków raporty oceniające ich kondycję ekonomiczną ze wskazówkami mówiącymi dalszy rozwoju. Na podstawie tych raportów powstaje „Interlink” - zintegrowany model. Mówi on o trendach w rozwoju regionu na tle zmian gospodarki światowej. Organizacja opracowuje również prognozy (tzw. „systemu wspólnego ostrzegania”) wskazujące zagrożenia dla gospodarek krajów członkowskich.
OECD służy jako forum do negocjacji i ustaleń na rzecz ograniczenia barier swobodnej wymiany towarów, usług i kapitału. Zajmuje się również pomocą rozwojową dla krajów Trzeciego Świata i państw postkomunistycznych.
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) ma największy wpływ na układ sił politycznych i gospodarczych w Europie Zachodniej, przekształcona w 1993 r. na UE. Pierwowzorem dla UE była Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1951). W 1957 sześć państw zachodnioeuropejskich (RFN, Francja, Włoch, Belgia, Holandia, Luksemburg) podpisało w Rzymie traktat powołujący dożycia EWG i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom). W 1967 te trzy organizacje połączyły się w jedną.
Do Wspólnoty przystąpiły następujące państwa: WB, Dania i Irlandia (1973), Grecja (1981), Hiszpania, Portugalia (1985), Austria, Finlandia, Szwecja (1.01.95).
Z udogodnień w handlu i współpracy gospodarczej z UE korzysta 66krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku (grupa ACP) na mocy tzw. konwencji z Lome.
Rada Ministrów jest najważniejszym organem UE, na jej forum są podejmowane decyzje o zasadniczym znaczeniu dla Wspólnoty. Organem pomocniczym Rady jest tzw. Komitet Stałych Przedstawicieli. Organem zarządzająco-wykonawczym jest Komisja, do której należy przygotowanie posiedzeń Rady i nadzór nad realizacją podjętych decyzji. Parlament Europejski i Trybunał UE zajmują się oceną polityczną i prawną działań Wspólnoty i poszczególnych państw. W strukturze UE działa kilkadziesiąt wyspecjalizowanych branżowo i resortowo organów pomocniczych (głównie komitety).
Celem UE jest kierowanie procesem integracji ekonomicznej, politycznej i społecznej państw członkowskich. Wewnątrz Wspólnoty zostały zniesione praktycznie wszystkie ograniczenia celne, taryfowe i ilościowe (jednolita polityka celna). W 1978 powstał Europejski System Walutowy (reguluje sprawy współpracy finansowej). Od 1992 UE jest jednolitym obszarem gospodarczym o swobodnym przepływie ludzi, towarów, usług, kapitału, o zunifikowanym systemie podatkowym i jednolitych standardach prawnych i technicznych.
Rada Europejska - jest rezultatem integracji politycznej Wspólnoty. Na jej forum spotykają się przywódcy państw UE.
Efekty działalności UE pokazują sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu dzięki umiejętnemu sterowaniu procesami integracji. UE jest najbardziej zaawansowaną organizacją tworzącą zintegrowana i komplementarna międzynarodową strukturę gospodarczą. Jest ona na pierwszym miejscu w gospodarce światowej.
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) utworzyły ją państwa skandynawskie i WB w rok po powstaniu EWG. Przystąpiły do niej: Portugalia, Szwajcaria, Austria. Głównym celem była swobodna wymiana wewnątrz ugrupowania. Organizacja nie podjęła działań integracyjnych w innych sferach. Obecnie jej znaczenie jest niewielkie.
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) utworzona w 1949 r. przez europejskie kraje socjalistyczne. Celem była integracja krajów Europy Środkowo-Wschodnie rządzonej przez komunistów z gospodarką ZSRR. Przez pierwsze 10 Rada miała formę deklaracyjną. Strukturę i statut opracowano dopiero w latach 1959-74. Jej działalność nie przyniosła spodziewanych efektów z powodu wad systemowych, przede wszystkim prymat polityki nad prawami ekonomii. Upadek komunizmu w Europie i ZSRR spowodował, iż RWPG straciła rację bytu i w 1991 r. organizacja została rozwiązana.
Organizacje gospodarcze krajów rozwijających się
Kraje Trzeciego Świata ukształtowały się jako odrębny subsystem polityczny niespełna 20 lat temu i należą do niego 150 kraje z 170. Od tego czasu powstało wiele różnorodnych organizacji międzynarodowych (ogólnych i wyspecjalizowanych). W większości organizacje te miały na celu sprzyjanie rozwojowi poszczególnych krajów i regionów trzeciego świata oraz zapobieganie i łagodzenie konfliktów na terenie regionu. Zróżnicowanie polityczne i gospodarcze krajów rozwijających się uniemożliwiło stworzenie organizacji obejmującej cały subsystem. Jedyną organizacją gospodarczą, do której należy większość krajów trzeciego świata jest Grupa 77. Powstała w 1964 r. przeddzień pierwszej konferencji UNCTAD. Miała na celu przygotowanie wspólnego stanowiska tych krajów na konferencję. Grupa 77 na dzień dzisiejszy liczy 130 krajów członkowskich i zajmuje się koordynacją działań na forum org. wyspecjalizowanych ONZ.
Org. gospodarcze, które odgrywają rolę w gospodarce trzeciego Świata to:
- Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC) - utworzoną ją w 1960 r. i należy do niej 13 krajów. Początkowo jej działania ograniczały się do kontroli nad zasobami ropy naftowej na danym terenie, teraz organizacja ta jest forum decydującym o ilości wydobywanego surowca i jego cenie na światowym rynku. w krajach Trzeciego Świata działa jeszcze 15 organizacji surowcowych
- Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) - należy do niego 6 państw Azji Południowo-Wschodniej. Zakres i metody działania upodabniają ją stowarzyszenie do EWG.
Z powodu niskiego rozwoju gospodarczego krajów Trzeciego Świata, braku infrastruktury, procesy integracji tych państw nie przyniosły większych rezultatów.