Źródła prawa rodzinnego

1. Konstytucja, najważniejsza w hierarchii aktów prawnych (art. 87 ust. 1)

=> art. 18 gwarantuje ochronę prawa i opiekę rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu; rozstrzyga kwestię, że małżeństwo to wyłącznie związek kobiety i mężczyzny

=> art. 47 prawo każdego do ochrony prawnej życia rodzinnego, które obejmuje zakaz ingerencji państwa w życie rodzinne, jak i obowiązek państwa zapewnienia ochrony w wypadku jego naruszenia

=> prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 ust. 1) oraz prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami (art. 53 ust. 3) => oznacza respektowanie przez państwo zasady autonomii rodziny.

=> art. 71 ust. 1 państwo zostało zobowiązane do uwzględniania dobra rodziny, ze szczególną troską w stosunku do rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietnych i niepełnych, które mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Do takiej szczególnej pomocy ma matka przed i po urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2).

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

3. Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1964 r., wszedł w życie 1.01.1965 r., z nowelizacjami:

=>1971: anonimowa adopcja, odp. za długi, dodano przepisy o władzy rodzicielskiej, kwestia nazwiska,

=>1986: prawo o aktach stanu cywilnego

=>1995: przysp. zagraniczne - miejsce zamieszkania dziecka zmienia na inne w innym państwie,

=>1998: konkordat, zawieszenie małżeństwa,

=>1999:instytucja separacji

=>to drugi kodeks rodzinny, pierwszy pochodził z czerwca 1950 roku, miał wiele luk

=>wcześniej pojawiły się cztery Dekrety dotyczące prawa rodzinnego z 1945/46: „Prawo małżeńskie”, „Prawo małżeńskie majątkowe”, „Prawo rodzinne”, „Prawo opiekuńcze”

4. Kodeks Cywilny (w zakresie nieuregulowanym w KRO zasady ogólne)

5. KPC (art.425-452-sprawy małżeńskie, 453-458-sprawy ze stosunków rodzice-dzieci,561-605-nieproces, 1081-1088-egzekucja świadczeń alimentacyjnych, 1089-1095-sprawy dotyczące odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej)

6. Prawo prywatne Międzynarodowe

7. Prawo o aktach stanu cywilnego

8. Ustawa o funduszu alimentacyjnym

9. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Zasady prawa rodzinnego:

1. Zasada dobra dziecka

-fundamentalna, istotnie wpływa na rozwiązania zawarte w KRO, podstawowym źródłem art. 72 KRP.

=>obowiązek państwa zapewnienia ochrony praw dziecka, prawo do opieki i pomocy władz publicznych dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej, obowiązek państwa ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją,

=>obowiązek władz publicznych oraz osób odpowiedzialnych za dziecko do wysłuchania i w miarę możliwości do uwzględnienia zdania dziecka w toku ustalania praw dziecka.

=>przepis powołuje urząd Rzecznika Praw Dziecka.

-znajduje swój wyraz w konwencji o prawach dziecka.

-KRO

=>art. 56 § 2 - dobro dziecka jako negatywna przesłanka rozwodowa

=>art. 62 i nast. - dotyczące ustalenia pochodzenia dziecka,

=>art. 87 oraz art. 92 i n. - stosunki między rodzicami a dziećmi, szczególnie dot. władzy rodzicielskiej,

=>art. 14 i nast. - regulujące kwestię przysposobienia,

=>art. 145 i nast. - regulujące sprawy opieki i rodzin zastępczych,

=>art. 133 - statuując obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka.

2. Zasada ochrony rodziny

-art. 18 KRP: małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką RP

-art. 10 § 1 KRO: uprawnia sąd opiekuńczy do udzielenia zezwolenia ma zawarcie małżeństwa kobiecie, mającej lat 16, a nie mającej jeszcze lat 18, jeżeli będzie to zgodne z dobrem rodziny.

3. Zasada monogamii

-art. 18 KRP i rozwiniecie w art. 1 w związku z art. 13 § 1 KRO, który zakazuje zawierania małżeństwa temu, kto już pozostaje w związku małżeńskim.

-art. 206 KK: kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega karze

4. Zasada równego traktowania świeckiej i wyznaniowej formy zawierania małżeństw

-obowiązuje od 15.11.1998 r. od wejścia w życie ustawy z dnia 24.07.1998 r. (o zmianie ustaw - KRO, KPC, prawo o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw), zmiana na skutek postanowienia art. 10 ust. 1 Konkordatu.

-wg tego postanowienia małżeństwo kanoniczne, o ile spełnione są określone w tym przepisie warunki, od chwili jego zawarcia wywiera skutki, jakie pociąga zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim

-art. 1 KRO przewiduje dwie równorzędne formy zawierania małżeństw: przed kierownikiem USC oraz przed duchownym kościoła albo innego związku wyznaniowego.

-konieczną przesłanką jest złożenie przez małżonków oświadczenia woli w obecności duchownego, jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu i sporządzenie następnie przez kierownika urzędu stanu cywilnego aktu małżeństwa.

5. Zasada trwałości związku małżeńskiego

-daje się ona wyprowadzić z art. 18 i 71 ust. 1 KRP, gwarantujących rodzinie ochronę i opiekę państwa oraz nakazujących państwu uwzględniać dobro rodziny w polityce społecznej i gospodarczej, a nadto zapewniających prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, a zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i niepełnym.

-art. 4 KRO: ma zapobiegać zawieraniu związków małżeńskich w sposób lekkomyślny,

-art.10§1KRO: zakaz zawierania małżeństw osób zbyt młodych do podejmowania poważnych decyzji.

-małżeństwo jest związkiem aż do śmierci

6. Zasada równości (egalitaryzmu) małżonków

-wynika z art. 32 ust. 1 KRP: wszyscy są równi wobec prawa

-art. 23 KRO: małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie

-art. 24 KRO: małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, a w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

7.Zasada świeckości

-małżeństwem jest związek zawarty w formie określonej prawem cywilnym (konkordatowe nie są z tym sprzeczne, bo trzeba złożyć odrębne oświadczenie i kierownik usc musi sporządzić akt małżeństwa)

-orzecznictwo w sprawach małżeńskich należy do organów państwa

STOSUNKI RODZINNE

Pojęcie prawa rodzinnego i jego funkcje

-zajmuje się szeroko rozumiana rodziną i stosunkami prawnymi jakie zachodzą w rodzinie zarówno majątkowymi jak i niemajątkowymi, jakie wynikają z małżeństwa, pokrewieństwa oraz opieki i kurateli

-część systemu prawnego, która reguluje najważniejsze z wykształconych na danym etapie rozwoju społecznego, aprobowane przez prawodawcę więzi prawno rodzinne.

- w wypadku prawa polskiego chodzi aktualnie o regulację instytucji:

małżeństwo

pokrewieństwo (również w jego formalnoprawnej, sztucznej formie adopcji)

powinowactwo

opiekę, ale tylko nad małoletnim

kuratelę, ale tylko dla dziecka poczętego

-stosunki te oparte są z reguły na silnych związkach uczuciowych, dużym ładunku emocjonalnym, ustawodawca reguluje je wyłącznie w niezbędnym zakresie. Przesądza to również o specyfice unormowań praw rodzinnych. Wiele oczekiwanych przez legislatora zachowań podmiotów stosunków prawno - rodzinnych regulowanych jest jedynie w postaci postulatywnej, bez możliwości ich przymusowego wyegzekwowania (brak bezpośredniej sankcji).

-systematyka prawa rodzinnego (tytuły k.r.o.): małżeństwo, pokrewieństwo, opieka i kuratela.

Pojęcie rodziny

-różny sens znaczeniowy zarówno w języku potocznym, jak i we wszystkich dziedzinach wiedzy zajmujących się rodziną, doktryny prawa nie wykluczając, najczęściej ujmuje się rodzinę w 2 postaciach:

=>małą dwupokoleniową wspólnotę założoną z rodziców i ich dzieci, istnieje w prawie obecnie

=>dużą, wielopokoleniową, wchodzi tu szerszy krąg osób spokrewnionych, a nawet spowinowaconych, istniała w Kodeksie Napoleona, gdzie dziedziczenie było przewidziane nawet do 12 pokolenia

-brak ustawowej definicji w KRO, też w całym systemie prawnym (poza art.2a pkt.1ustawy o pomocy społecznej); z przepisów, które posługują się pojęciem rodzina (art. 10§1, art. 27, art. 97§1) można wywnioskować, że ustawodawcy chodziło o małą (określana jako pełna) i sformalizowaną wspólnotę powstałą już z chwilą zawarcia małżeństwa, w skład której wchodzą również dzieci małżonków. W skład tak rozumianej rodziny małej zaliczyć wypada nie tylko wspólne dzieci obojga rodziców, małżonków lecz także dzieci o stwierdzonym pochodzeniu od jednego tylko z małżonków (do niedawna nie wchodziły w skład rodziny). Dzieci wchodzą do tak rozumianej rodziny tak długo, póki mieszkają z rodzicami, chyba że wcześniej same zawrą małżeństwo zakładając w ten sposób własną rodzinę.

-rodzina rozbita powstaje w skutek zniesienia pożycia małżeńskiego ( np. separacji lub rozwodu ).

-rodzina niepełna - grupująca jednego tylko z rodziców i jego dziecko bez zawierania kiedykolwiek małżeństwa przez rodziców dziecka lub po śmierci jednego z rodziców.

-rodzina zrekonstruowana powstaje po uzupełnieniu brakującego członu w rodzinie rozbitej lub niepełnej; na gruncie k.r.o. zasadne przede wszystkim dla potrzeb instytucji obowiązku alimentacyjnego, choć nawet tam ustawodawca nie używa wprost pojęcia rodziny wielkiej.

-gens = ród - związek osób połączonych osoba wspólną czyli przodkiem, wspólne nazwisko.

-osoba bliska - dwie kategorie osób, najbliżsi krewni oraz małżonek, ale także osoba bliska to osoba związana związkiem emocjonalnym np. konkubent, przyjaciel.

-domownik - nie jest to osoba bliska, jest to ktoś kto zamieszkuje w domu w tej rodziny, także wychowawcy, dzieci, które nie są przysposobione.

Pokrewieństwo

-brak definicji ustawowej, problem zwężony przez ustawodawcę do ustalenia macierzyństwa i ojcostwa.

-genetyczne a prawne; w sensie genetycznym jest faktem prawnie doniosłym dopiero, gdy zostanie potwierdzone w sposób normatywny, różnicę widać w instytucji przysposobienia;

-najprostszy dokument stwierdzający istnienie lub brak pokrewieństwa => akt urodzenia człowieka

-w linii prostej: osoby mające wspólnego przodka i pochodzące jedna od drugiej bezpośrednio lub pośrednio (np. ojciec z synem, babka z wnuczką).

-w linii bocznej: osoby mające wspólnego przodka, ale nie pochodzące od siebie (rodzeństwo, bratanek)

-stopnie pokrewieństwa oznacza się według liczby urodzeń, dzielących osoby spokrewnione ze sobą

-w linii bocznej nie występują krewni w pierwszym stopniu; najbliższymi krewnymi jest rodzeństwo, spokrewnione w drugim stopniu.

-w ramach linii prostej rozróżnia się wstępnych (ojciec, dziadek) oraz zstępnych (córka, wnuczka)

Powinowactwo

-jest wyłącznie węzłem prawnym, powstałym na skutek zawarcia małżeństwa, między małżonkiem a krewnym drugiego małżonka, który trwa mimo ustania małżeństwa (art. 26 KRO); ustaje jedynie w wypadku unieważnienia małżeństwa

-powinowatymi są wstępni jednego małżonka w stosunku do drugiego małżonka, pasierbowie, krewni w linii bocznej drugiego małżonka (np. rodzeństwo)

-nie występuje pomiędzy jednym z małżonków a osobą, która pozostaje w związku małżeńskim z krewnym drugiego małżonka.

-linie i stopnie uzależnione są od pokrewieństwa drugiego małżonka; w pierwszym stopniu: teściowie, pasierb; w linii bocznej w drugim stopniu: rodzeństwo małżonka, w trzecim: zstępni tego rodzeństwa

-k.r.o.: powinowactwo wśród przeszkód zawarcia małżeństwa, w art. 90 na podstawie którego dziecku może być nadane nazwisko ojczyma, w art. 144 konstruującym wzajemny obowiązek alimentacyjny między ojczymem a macochą a pasierbami

Konkubinat

-związek mężczyzny i kobiety oparty na porozumieniu że będą pozostawać ze sobą w trwałej wspólności

-może powstać jako efekt świadomego wyboru lub na skutek wadliwego zawarcia małżeństwa bez spełnienia przesłanek z art. 1 k.r.o.

-nie powstaje wspólność majątkowa tak jak w małżeństwie, każdy wzbogaca się na własny rachunek; jeżeli jakieś przedmioty kupują ze wspólnych środków stają się współwłaścicielami niekoniecznie w częściach równych; jeżeli mąż ma kochankę i wspólnie z nią nabywa przedmioty majątkowe, to mogą one stanowić współwłasność męża, żony i kochanki

-nie istnieje domniemanie, że dzieci z niego urodzone są dziećmi konkubenta, konieczne uznanie w USC lub ustalenie przed sądem; inne prawa dzieci urodzonych z konkubinatu jak dzieci z małżeństwa

-nie istnieje także obowiązek alimentacyjny

-nie mogą wspólnie przysposobić dziecka (KRO stanowi że mogą to uczynić tylko małżonkowie), ani wspólnie pełnić funkcji opiekuna; nie ma natomiast przeszkód prawnych do przysposabiania dziecka 1 konkubenta przez 2 => zgoda matki na przysposobienie jej dziecka przez konkubenta oznacza, że ona sama utraci nad dzieckiem władzę rodzicielską

-faktyczną wspólnotę regulują tzw. umowy konkubenckie (ich celem jest kształtowanie stosunków osobistych), a w razie ich braku - przepisy najbardziej do konkretnych sytuacji adekwatne

-do instytucji konkubinatu nie można pod żadnym pozorem stosować nawet w drodze ostrożnej analogii żadnego z rozwiązań przewidzianych dla małżeństwa

-konkubenci mogą (jeśli chcą) upodobnić swoją sytuację prawną do sytuacji małżonków:

a) mogą np. zawrzeć spółkę cywilną lub też wprowadzić między sobą współwłasność w częściach ułamkowych

b) mogą wykorzystać instytucję testamentu oraz umowy ubezpieczenia na wypadek śmierci ze wzajemnym wskazaniem siebie jako spadkobierców lub osoby uprawnionej do odbioru świadczeń z takiej umowy wynikających

c) może (musi) dojść do dobrowolnego uznania dziecka konkubiny przez konkubenta lub do sądowego ustalenia jego ojcostwa w celu powstania między konkubentami a ich dziećmi wszystkich stosunków prawnych, jakie ustawodawca przewidział między rodzicami a ich dziećmi

-regulacje szczegółowe dotyczące konkubinatu:

a) obowiązki dziecka przewidziane w art. 91 k.r.o. dotyczą nie tylko rodziny opartej na związku małżeńskim, ale każdej w ujęciu socjologicznym, a więc i takiej, którą tworzą konkubenci i ich dzieci

b) w wypadku ustania pożycia konkubentów sąd może ingerować w wykonywanie przez nich władzy rodzicielskiej na podstawie art. 107 § 2 k.r.o.

c) na gruncie art. 446 § 2 k.c. SN wyraził pogląd, że również pozostały przy życiu konkubent może żądać od sprawcy śmierci drugiego środków utrzymania o których mowa w tym przepisie

d) art. 8 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i o dodatkach mieszkaniowych konkubentom przyznano prawo do wejścia ex lege w stosunek najmu lokalu po śmierci jednego z nich

e) w art. 221 § 1 prawa spółdzielczego przyznano pozostałemu przy życiu konkubentowi prawo ubiegania się na zasadzie pierwszeństwa o przydział lokatorskiego prawa do lokalu spółdzielczego

f) w art. 115 §11 k.k. konkubenci zostali zaliczeni do kręgu osób bliskich, w związku z czym przysługuje im prawo odmowy zeznań

g) w art. 111 §1 i §3 ordynacji podatkowej przewidziano solidarną odpowiedzialność obu konkubentów za zaległości podatkowe każdego z nich.

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

Małżeństwo

-trwały (ale rozerwalny) i legalny związek mężczyzny i kobiety, powstałym z ich woli, jako równoprawnych stron, w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych (za T. Smyczyńskim); cechami monogamia i świeckość instytucji..

Zaręczyny

-umowa mocą której kobieta i mężczyzna uzgadniają, że w przyszłości zawrą małżeństwo (też zwyczaj)

-brak uregulowania w obowiązującym prawie, może mieć jednak prawne reperkusje normatywne

-nie da się zastosować do takiej obietnicy konstrukcji umowy przedwstępnej z art. 389 i 390 k.c. nawet jednak gdyby pokusić się o ocenę zaręczyn na gruncie obu przepisów, to i tak nie da się zastosować skutku silniejszego umowy przedwstępnej, tzn. zmusić opornego narzeczonego do zawarci małżeństwa

-mogą jednak powstać pewne roszczenia majątkowe w postaci: żądania zwrotu kwot wydatkowanych na uzasadnione przygotowania do ślubu (roszczenie można byłoby oprzeć na art. 415 k.c.: kto ze swej winy wyrządził szkodę drugiemu, zobowiązany jest do jej naprawy) żądania zwrotu podarunków zaręczynowych bądź to przy zastosowaniu konstrukcji darowizny warunkowej lub też na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) z argumentacją, że skoro ktoś uchyla się od zawarcia małżeństwa, odpadła podstawa prawna dla podarunku zaręczynowego.

- 4 KRO: tempus ad deliberandum, tylko w małżeństwach przed kierownikiem USC, swoisty odpowiednik zaręczyn

Podział przesłanek zawarcia małżeństwa

1/ przesłanki ISTNIENIA określone w art. 1 k.r.o. Ich niezachowanie spowoduje skutek w postaci nie zawarcia małżeństwa (matrimonium non existens) - wniosek a contrario z treści art. 2 k.r.o.

2/ PRZESZKODY

=>przeszkody małżeńskie (zakazy zawarcia małżeństwa z art. 10-15 k.r.o. włącznie)

=>wady oświadczeń o zawarciu małżeństwa wymienione w art. 15 k.r.o.

=>nieprawidłowości przy zawieraniu małżeństwa przez pełnomocnika opisane w art. 16 k.r.o.

małżeństwo zostaje skutecznie zawarte, jest małżeństwem wzruszalnym, można je unieważnić (polskie ustawodawstwo nie zna sankcji bezwzględnej nieważności małżeństwa), może być konwalidowane.

3/ przesłanki FORMALNO-PORZĄDKOWE - wszystkie inne

-brak negatywnej konsekwencji dla losów małżeństwa (ani w chwili jego zawierania ani później) zawartego z naruszeniem tych wymogów; konsekwencje w postaci odpowiedzialności dyscyplinarnej może ponosić sam organ celebrujący, który powinien zapewnić realizację tych wymogów

-mają do spełnienia dwie ważkie funkcje: podnoszą rangę związku małżeńskiego oraz umożliwiają kierownikowi USC wykrycie ewentualnych przeszkód

Przesłanki formalno - porządkowe

1.właściwość miejscowa: kierownik USC/osoba duchowna miejsca zamieszkania jednej ze stron, przed innym możliwe z ważnych przyczyn albo w razie niebezpieczeństwa grożącemu bezpośrednio życiu

2.w lokalu urzędu USC/kościele, poza tylko z ważnych powodów np. w szpitalu

3. nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek i stan cywilny jeżeli złożenie ich napotyka trudne do przezwyciężenia trudności sąd może zwolnić od obowiązku przedłożenia ich np. gdy dokument znajduje się za granicą

4.małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia złożenia przez nupturientów zapewnienia, że nie wiedza o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu 1 ze stron, małżeństwo może być zawarte niezwłocznie przed kierownikiem USC lub duchownym [art. 9].

5.małżeństwo może być zawarte uroczyście w obecności dwóch pełnoletnich świadków

6.musi być sporządzony akt małżeństwa

Wymogi prawne do zawarcia małżeństwa = przesłanki istnienia małżeństwa

-art. 1 KRO: małżeństwo zostaje zawarte gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Przepis ten określa kumulatywne przesłanki zawarcia małżeństwa:

(1) odmienność płci nupturientów

-wynika nie tylko z funkcji prokreacyjnej, ale z celu i funkcji społecznej rodziny

-obojnactwo (hermafrodytyzm) => polega na występowaniu u tego samego człowieka zarówno biologicznych cech męskich, jak i żeńskich. Jeżeli biegłym uda się przesądzić, że cechy jednej z płci przeważają, osoba taka może zawrzeć skutecznie małżeństwo z przedstawicielem płci odmiennej w stosunku do tej, której cechy u niej samej przeważają. Jeśli takiej przewagi nie da się ustalić, hermafrodyta nie może skutecznie zawrzeć żadnego małżeństwa.

-transseksualizm => różnicę płci określa nie tylko wpis do aktu urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa; człowiek o jednoznacznie wskazujących na przynależność do danej płci cechach, uważa się za przedstawiciela płci drugiej, przy czym jego przekonanie jest trwałe i niezmienne; wg orzecznictwa SN transseksualista w tym rozumieniu nie może zawierać małżeństwa z osobą płci tożsamej biologicznie, a więc osobą, na związku z którą tak naprawdę mu zależy; po przejściu naturalnego cyklu terapeutycznego, a więc wraz z korekturą ciała celem dostosowania jego wyglądu do psychicznego odczucia własnej płciowości, nie będzie już przeszkód do zawarcia takiego związku, ale wówczas transseksualista przestaje nim być.

(2) złożenie zgodnych oświadczeń: przejawia się on w tym że odpowiadają one sobie pod względem treści a ich zgodność zapewnia sposób ich składania, mianowicie każda ze stron powtarza treść oświadczenia za kierownikiem USC [art. 7 § 3], jest to oświadczenie różne od oświadczenia woli, w związku z tym nie stosuje się przepisów o wadach oświadczenia woli

(3) jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń

-odstępstwo: z ważnych powodów dopuszcza zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika [art. 6]. Wg SN nie stanowi takiego powodu sam jedynie fakt, że jedna ze stron jest obcokrajowcem ;ważnym powodem jest tylko taka sytuacja, która uniemożliwia nupturientom w realnie ocenianej przyszłości jednocześnie stawiennictwo w tym samym miejscu i czasie w celu zawarcia małżeństwa.

-składanie odrębnych oświadczeń, w wolnej chwili przez osoby jest sprzeczne z powagą sytuacji.

(4) złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC

-o ważności zawarcia małżeństwa nie potrzebne jest jego ogłoszenie.

-organy świeckie uprawione do odbioru oświadczeń: kierownik USC (wójt, burmistrz, lub prezydent miasta, chyba że rada danej gminy powoła zamiast niego innego kierownika USC), jego zastępca (wójt, burmistrz, prezydenta jak i powołanego przez radę gminy), konsul polski w odniesieniu do obywateli polskich zawierających małżeństwo za granicą (kognicja konsula dotyczy tylko obszaru państwa, w którym pełni on swoją funkcję, przy czym umowy konsularne mogą poszerzać podmiotowy zakres właściwości konsula, dopuszczając np. odbieranie oświadczeń o zawarciu małżeństwa między obywatelem państwa ojczystego konsula i obywatelem państwa, w którym konsul pełni swoją funkcję). Konsul nie rejestruje, a jedynie przesyła protokół do USC Warszawa Śródmieście.

-duchowni => wykaz stanowisk w poszczególnych Kościołach i związkach wyznaniowych uprawniających do odbioru takich świadczeń został opublikowany w zarządzeniu MSWiA w Monitorze Polskim nr.40 z 1998 roku.

-w trybie cywilnym każdy z nupturientów składa tylko jedno oświadczenie o zawarciu małżeństwa z partnerem, natomiast przy zawarciu małżeństwa o podwójnym skutku każdy z nupturientów powinien złożyć aż 2 oświadczenia: o zawarciu małżeństwa wyznaniowego oraz o poddaniu tego związku jednocześnie przepisom prawa polskiego. Przy zawieraniu małżeństwa o podwójnym skutku oba oświadczenia (świeckie i wyznaniowe) muszą być odebrane przez celebransa w tej samej chwili.

(5) zawierane jest przed osoba duchowną:

5a) złożenie oświadczeń, że nupturienci chcą wywołania skutków w sferze prawa cywilnego

5b) musi być sporządzony akt małżeństwa

-osoba duchowna w terminie zawitym 5 dni od zawarcia małżeństwa ma obowiązek osobiście lub listem poleconym przesłać dokumenty do USC właściwego wg. miejsca zawarcia związku by kierownik USC sporządził akt małżeństwa-art.8§3, jeżeli kierownik USC sporządzi akt małżeństwa pomimo upływu tego terminu można wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa-art.2-„(...) każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa”; osoba duchowna może przyjąć oświadczenie o zawarciu związku małżeńskiego gdy nupturienci legitymują się zaświadczeniem kierownika USC o braku przeszkód do zawarcia małżensytwa-art.4¹, które ważne jest 3 - w świeckim małżeństwie akt nie ma znaczenia konstytutywnego; gdyby zostały spełnione wszystkie przesłanki wymienione w art. 1§1 k.r.o., małżeństwo w świetle prawa jest skutecznie zawarte, brak jednak dowodu istnienia tego związku. Małżonkowie mogliby w takiej sytuacji na podstawie art. 189 k.p.c. żądać ustalenia przez sąd faktu zawarcia małżeństwa, a prawomocny wyrok sądowy stanowiłby podstawę sporządzenia aktu małżeństwa.

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika

-z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu, w wypadku zawierania związku małżeńskiego, zostało złożone przez pełnomocnika (art. 6 § 1 KRO).

-wyjątek od zasady z art. 1 KRO: małżeństwo powinno być złożone osobiście przez nupturientów.

-kumulatywne przesłanki:

- występują ważne powody do zawarcia małżeństwa w tej formie,

- sąd udzieli zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika,

- forma pełnomocnictwa: na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, z wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte (art. 73 § 2 KC)

Przeszkody małżeńskie (impedinenta matrimonii), wyczerpująco wymienione w KRO:

(1) nieosiągnięcie wymaganego wieku: [art. 10] nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat 18. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawą do unieważnienia małżeństwa, którego może żądać każdy z małżonków. Ale jeżeli kobieta zaszła w ciąże jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przypisanego wieku. Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnął [konwalidacja małżeństwa].

(2) Przeszkoda ubezwłasnowolnienia: małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu [art. 11]. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd na podstawie art. 13 KC. Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia mimo że w czasie jego zawarcia istniała omawiana przeszkoda.

(3) Przeszkoda choroby psychicznej: lub niedorozwoju umysłowego jest podstawą unieważnienia małżeństwa jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego gdyż sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa ani nie będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. Unieważnienia z tych powodów może żądać każdy z małżonków. Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej 1 z małżonków nie podlega unieważnieniu jeżeli choroba ta później ustała [konwalidacja małż.]. Istniej pogląd, że zgoda sądu może być wyrażona później, nawet w procesie o unieważnienie, jeśli ten sąd oddali powództwo.

(4) Przeszkoda bigamii: nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim. Unieważnienie małżeństwa z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez 1 z małżonków w poprzednio zawartym związku małż. jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym zw. małż. Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie [art. 206 KK].

(5) Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa: nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo [przestępstwo przeciwko obyczajności art. 201 KK] ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Unieważnienia małżeństwa mogą dochodzić w przypadku pokrewieństwa każdy kto ma w tym interes prawny, a w przypadku powinowactwa każdy z małżonków.

(6) Przeszkoda przysposobienia: nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony. Unieważnienia może żądać każdy z małżonków. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami jeżeli stosunek ten ustał. Art. 15 KRiO nie zakazuje więc małżeństwa między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego.

Wady oświadczenia o wstępowaniu w związek małżeński

- stan wyłączający świadome wyrażanie woli;

- błąd co do tożsamości drugiej strony; tzw. tożsamość cywilną (czy nupturient jest kawalerem czy rozwodnikiem, czy ma dzieci), właściwości osobiste nupturienta (np. niemoc płciowa, homoseksualizm, transseksualizm, narkomania, głęboki alkoholizm);

- bezprawna groźba drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Groźba taka powinna cechować się bezprawnością; być na tyle poważna że składający oświadczenie mógł się obawiać jej skutków; pozostawać w związku przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński. Unieważnienia małżeństwa może żądać małżonek który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa.

Przeszkody nieusuwalne i usuwalne

nieusuwalne: pokrewieństwo, przysposobienie całkowite, bigamia

usuwalne: wiek, choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy, powinowactwo

Konwalidacja małżeństwa

1. okoliczności powodujące ustanie przeszkód występujących w chwili jego zawarcia. Nie można żądać unieważnienia z powodu:

1. braku wieku jeśli w międzyczasie małżonek dorósł albo żona zaszła w ciążę

2. ubezwłasnowolnienia, jeśli zostało uchylone

3. bigamii, jeśli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo

4. przysposobienia, jeśli je rozwiązano

2. fakt nawiązania przez małżonków pożycia, mimo że przy zawarciu nastąpiły wadliwości związane z pełnomocnictwem

3. upływ terminów dla wytoczenia powództwa z powodu wad oświadczeń

4. art.. 18 - zakaz żądania unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu

wyjątki:

• przeszkoda pokrewieństwa i bigamii

• śmierć 1 z małżonków w czasie po wytoczeniu powództwa o unieważnienie. Wchodzi wtedy kurator lub zstępni

Powództwo o stwierdzenie nieistnienia/istnienia małżeństwa

Powództwo o unieważnienie aktu małżeństwa

Prawa i obowiązki osobiste małżonków

-zawarcie małżeństwa wywiera daleko idące skutki w sferze prawa np. małoletni uzyskuje pełnoletność-art.10§2 k.c., maź i żona stają się względem siebie spadkobiercami-art.931k.c.

-regulacja art..23 KRO:

- wspólnego pożycia (wspólność fizyczna, duchowa i gospodarcza),

- do wzajemnej pomocy, współdziałanie w zaspakajaniu potrzeb materialnych a ponadto udzielaniu pomocy moralnej, wsparcia w razie choroby czy kalectwa

- wierności,

- współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

-art. 24 KRO => konsekwencja zasady równości rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu

-O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Prawa i obowiązki majątkowe

-art.29 KRO => w razie przemijającej przeszkody dotyczącej jednego z małżonków, drugi może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające im należności

do reprezentowania drugiego małżonka art. 24 i 29 art. 24 : istotne sprawy rodziny i spr. błahe (nie wyjaśnia ustawodawca tych pojęć)

1) jeżeli nawet chodzi o czynność istotną rodziny zostanie ona dokonana tylko przez 1 małżonka to jest ona ważna i skuteczna

2) rola sądu: jego kierunek rozstrzygnięcia tak długo wiąże małżonków póki sami nie wymyślą rozstrzygnięcia art. 24 deklaracja, model jak małżonkowie powinni działać.

Istotne sprawy rodziny: dotyczą wszystkich jej członków, w taki sposób, że: diametralnie zmieniają dotychczasowe wzajemne odniesienie między członkami rodziny, lub wręcz całe tryb codziennego współżycia rodzinnego art. 29 ustawodawca miał zamiary praktyczne

a) istnieje przemijająca przeszkoda uniemożliwiająca jednemu z małżonków samodzielne działanie

b) dot. tylko małż. pozostających we wspólnym pożyciu (przy separacji tracą status przedstawiciela) przesłanka negatywna: małż. którego dot. przeszkoda może sprzeciwić się działaniu drugiego małż. w charakterze przedstawiciela

-przyczynianie się do zaspakajania potrzeb rodziny-art.27, obejmuje zarówno dostarczanie materialnych środków na utrzymanie rodziny jak i osobiste starania w całości lub w części o wychowanie dzieci i o pracę we wspólnym gospodarstwie domowym ( praca w gospodarstwie domowym zrównana jest z praca zarobkową)

-sąd może nakazać aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi, który nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, były w całości lub w części wypłacane do rak drugiego małżonka-art.28 (nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków)

-zgodnie z art.30 oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspakajania zwykłych potrzeb rodziny ( z ważnych powodów sąd może postanowić na żądanie jednego, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest ten, który je zaciągnął np. rozrzutność, lekkomyślność, nieudolność)

Zawarcie małżeństwa przed duchownym

-art. 10 Konkordatu z 28.07.1998 r. => możliwość zawierania małżeństw przed duchownym z jednoczesnym zawarciem małżeństwa zgodnie z prawem polskim:

TRYB ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTW WYZNANIOWYCH ZE SKUTKIEM CYWILNOPRAWNYM

1) czynności przygotowawcze przed kierownikiem USC właściwym ze względu na miejsce zamieszkania jednego z nupturientów: muszą dokonać wszystkich wstępnych formalności przewidzianych dla zawarcia każdego związku cywilnego, w szczególności złożyć wymagane prawem dokumenty, zwłaszcza zaś pisemne zapewnienie, że nie znają żadnej okoliczności, która wykluczałaby zawarcie przez nich małżeństwa

Miesięczny okres wyczekiwania dotyczy tylko małżeństw cywilnych, pouczenie nupturientów przez kierownika USC o doniosłości związku małżeńskiego, prawach i obowiązkach małżonków oraz o przepisach dotyczących nazwisk samych małżonków i ich dzieci po zawarciu małżeństwa, złożenie przez nupturientów oświadczeń o ich nazwisku oraz o nazwisku, jakie będą nosiły dzieci po zawarciu małżeństwa, sporządzenie 4 jednobrzmiących egzemplarzy zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności, które wyłączyłyby małżeństwo między nupturientami . Zaświadczenie ważne 3 miesiące.

Oprócz tej informacji zaświadczenie to powinno jeszcze zawierać stwierdzenie treści złożonych oświadczeń o nazwiskach oraz konkretną datę upływu ważności zaświadczenia (jest ono ważne 3 miesiące od daty wystawienia). Jeden z egzemplarzy pozostaje w USC, a 3 następne wydawane są stronom. Jeżeli kierownik USC ma wątpliwości, czy małżeństwo może być zawarte (np. jeden z przyszłych nupturientów jest chory psychicznie patrz art. 12 k.r.o. ), powinien w trybie art. 5 zwrócić się do sądu o wyjaśnienie tej wątpliwości .

Prawomocne orzeczenie sądowe jest wiążące zarówno kierownika, jak i strony. Jeśli natomiast nie ma wątpliwości, że istnieje przeszkoda do zawarcia małżeństwa (np. ustalono , że nupturienci są bratem i siostrą ), powinien odmówić zwykłym pismem wydania nupturientom opisanego zaświadczenia z pouczeniem , że w ciągu 14 dni od daty otrzymania pisma mogą kwestionować odmowę, składając wniosek do sądu. Prawomocne orzeczenie sądowe jest wiążące dla samego kierownika, jak i stron.

2) czynności przygotowawcze przed uprawnionym duchownym : nupturienci składają wszystkie 3 egzemplarze zaświadczenia duchownemu, realizują też wszystkie czynności przygotowawcze wymagane wewnętrznym prawem danego wyznania. Duchowny ma również obowiązek poinformowania o przepisach prawa cywilnego dotyczących zawierania małżeństwa oraz o znaczeniu czynności zawarcia małżeństwa .

3) złożenie w toku jednego ceremoniału wspomnianych wcześniej czterech w sumie oświadczeń o zawarciu małżeństwa

4) czynności rejestracyjne (finalizowane u kierownika USC): Bezpośrednio po zawarciu małżeństwa wyznaniowego ze skutkiem cywilnoprawnym duchowny sporządza 3 egzemplarze zaświadczenia potwierdzającego ten fakt .

Wszystkie egzemplarze podpisane są przez duchownego, małżonków oraz dwóch pełnoletnich świadków obecnych przy zawarciu takiego małżeństwa. W istocie duchowny wypełnia jedynie odwrotną część wszystkich trzech zaświadczeń sporządzonych przez kierownika USC. Jeden egzemplarz takiego dokumentu pozostaje w księgach parafialnych, drugi jest wydawany małżonkom, a ostatni duchowny ma obowiązek przekazać do właściwego USC w nieprzekraczalnym i nieprzywracalnym terminie 5 dni od daty zawarcia małżeństwa o podwójnym skutku .

Termin uważa się za zachowany, jeżeli co najmniej przesyłka zawierająca przekazywany dokument zostaje nadana w polskiej placówce pocztowej przed upływem ostatniego dnia tego terminu. Termin ulega automatycznemu przedłużeniu o czas istniejącej siły wyższej, która uniemożliwia przekazanie zaświadczenia do USC. O ile zaświadczenie zostanie przekazane w terminie, kierownik USC sporządza akt tak zwanego małżeństwa cywilnego najpóźniej w następnym dniu roboczym po dacie wpływu zaświadczenia. Jeśli zaś termin zostanie przekroczony, kierownik ma obowiązek odmówienia stronom sporządzania aktu małżeństwa w ten sam sposób, w jaki dokonuje się odmowy sporządzenia zaświadczenia przez kierownika USC.

Istnieje też identyczna możliwość (jak tam) zakwestionowania przez strony odmowy sporządzenia aktu małżeństwa. Przekroczenie 5 dniowego terminu jest jedynym wyraźnie wymienionym w przepisach powodem odmówienia przez kierownika USC sporządzenia aktu małżeństwa. W wypadku sporządzenia aktu małżeństwa, jako datę jego zawarcia wpisuje się datę złożenia samych oświadczeń woli przed duchowym.

Termin ten jest terminem prekluzyjnym. Złożenie zatem przez duchownego zaświadczeń po tym terminie uniemożliwia sporządzenie aktu małżeństwa. Ergo - wówczas małżeństwo świeckie nie zostaje zawarte. W takim przypadku jeżeli małżonkowie (niedoszli) zaciągnęli zobowiązania lub dokonali innych przesunięć majątkowych (np. darowizny) - poszkodowany może dochodzić od duchownego naprawienia szkody, jeżeli taka powstała, na podstawie art. 415 KC.

Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia sporządzenia aktu małżeństwa zawartego zgodnie z art. 1 § 2 i § 3 KRO, powiadamia na piśmie osobę zainteresowaną o przyczynie odmowy. Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od doręczenia jej pisma kierownika urzędu może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę urzędu o rozstrzygnięcie, czy okoliczności uzasadniają odmowę dokonania czynności. Prawomocne orzeczenie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego.

MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE

Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych

-zespół zasad wynikających z umowy a regulujących wzajemne stosunki małżonków z punktu widzenia ich pozycji względem majątku każdego z nich.

- wspólność ustawowa (art. 31 KRO),

- ustrój umowny (art. 47 KRO),

- ustrój przymusowy (art. 53 i art. 53 KRO).

Wspólność ustawowa - pojęcie (art. 31)

-obowiązuje gdy małżonkowie ani przed ani po zawarciu małżeństwa, nie zawarli umowy majątkowej

-mogą istnieć 3 majątki (masy majątkowe): majątek wspólny, odrębny męża i odrębny żony

-powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa z mocy ustawy (ex lege), obejmuje dorobek małżonków

-dorobkiem są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich; przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.

-przedmioty majątkowe: rzeczy, prawa maj., sytuacje prawne (zasiedzenie, posiadanie, ekspektatywa)

-różnica między współwłasnością łączną (art. 196 KC), a współwłasnością ustawową (art. 31 KRO) polega na tym, że jej przedmiotem mogą być nie tylko rzeczy, a więc przedmioty materialne (art. 45 KC), ale również prawa majątkowe (art. 31 i 32 KRO), takie jak najem, dzierżawa, wierzytelność.

Trwanie wspólności ustawowej

- udziały małżonków w majątku są nieoznaczone => art. 35 KRO: udziały w majątku wspólnym powstają dopiero po ustaniu wspólności ustawowej, a nadto a contrario z art. 42 i 43 KRO,

- niedopuszczalny jest podział majątku wspólnego, nawet na podstawie zgodnej umowy małżonków,

- żadne z małżonków nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie jemu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 35 KRO).

-każdemu z małżonków przysługują jednakowe uprawnienia względem całości majątku wspólnego

Składniki majątku wspólnego

-majątek wspólny -masa majątkowa, jakiej małżonkowie się dorobili; wyliczenie przykładowe

1) pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście (art. 32 § 2 pkt 2 KRO) - wspólność nie obejmuje prawa majątkowego ani roszczenia, lecz otrzymane przysporzenie majątkowe; ustawodawca ma na myśli wynagrodzenia ze stosunku pracy, stypendia wypłacone jednemu z małżonków, emerytury, renty, jednorazowe odszkodowania, które na podstawie art. 447 KC sąd może przyznać zamiast renty czy jej części.

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków (art. 32 § 2 pkt 2 KRO); rozumiane jako pożytki naturalne, cywilne, prawne; obejmuje czysty dochód: przychód po odjęciu z niego koniecznych wydatków na jego osiągnięcie, m.in. obciążeń publicznoprawnych.

Składniki majątku odrębnego (art. 33 KRO):

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) pm. nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) pm. nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione wyżej;

4) pm. służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; samochód zawsze należy do majątku wspólnego

5) pm. służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonującego ten zawód; nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;

6) prawa niezbywalne;

7) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

8) wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub inne usługi świadczone osobiście

9) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

10) prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.

=> przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Zarząd majątkiem wspólnym

-art.36§1: małżonkowie obowiązani są współdziałać; każdy z nich może wykonywać zarząd sam.

1.czynności zwykłego zarządu - dokonywanie czynności związanych z normalną gospodarką majątkiem i zaspokojenia bieżących potrzeb rodziny, może sprawować każdy z małżonków samodzielnie-art.36§2zd.1, skuteczna z chwilą dokonania przez jednego z małżonków

2.czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu-potrzebna zgoda drugiego małżonka np. zbycie nieruchomości-art.36§2zd.2. brak zgody drugiego małżonka powoduje, że mamy do czynienia z czynnością kulejącą- do jej ważności potrzebne jest jej potwierdzenie przez drugiego małżonka w formie wymaganej dla danej czynności prawnej

-jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna-art.37

-dla ochrony dobrej wiary osoby trzeciej art.38 stanowi, ze jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona z obowiązku stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem

-jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym albo jeżeli porozumienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia jeżeli dokonanie czynności wymaga dobro rodziny-art.39

-z ważnych powodów np. marnotrawstwa sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym, może także postanowić, że na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym będzie wymagane zamiast zgody drugiego małżonka zezwolenie sądu-art.40

Odpowiedzialność za zobowiązania w czasie trwania wspólności ustawowej

-wierzyciel może się zaspokoić z majątku wspólnego nie tylko wówczas gdy dłużnikami solidarnymi są oboje małżonkowie-art.30 ale także wówczas gdy dłużnikiem jest jeden z małżonków-art.41§1.

-jeżeli jednak wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo jeżeli dotyczy odrębnego majątku jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z odrębnego majątku dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez dłużnika, jak również z korzyści uzyskanych przez dłużnika z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego-art.41§2

-art.41§3-sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego-zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego np. mąż pijak pożyczył pieniądze na wódkę

Ustanie wspólności majątkowej ustawowej z samego prawa

- z chwilą ustania małżeństwa: śmierć jednego z małżonków, orzeczenia o rozwodzie lub unieważnienia małżeństwa; w razie orzeczenia separacji (art. 61⁵ KRO)

- w razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 KRO), niezależnie od tego, czy jest to ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe; ustanie wspólności majątkowej z tej przyczyny następuje w chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków

Ustanie wspólności ustawowej na skutek orzeczenia sądu

-każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać zniesienia wspólności zarówno ustawowej, jak i umownej (art. 52 § 1 KRO); ważne powody: trwonienie dochodów w związku z pijaństwem małżonka, separacja faktyczna, prowadzenie, bądź możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, jeżeli przemawia za tym dobro rodziny lub dobro współmałżonka dłużnika

-legitymację posiada także prokurator (art. 7 KPC) oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

- orzeczeniu skutek wsteczny powinien być nadawany w sytuacjach rzadkich i wyjątkowych,

- należy badać, czy powództwo nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków,

- rodzina korzystająca z dochodów związanych z działalnością gosp. jednego ze współmałżonków powinna ponosić również ujemne skutki takiej działalności,

- nie orzekać ze skutkiem wstecznym przy całkowitym pominięciu zagrożeń dla interesów osób 3-cich

-ustrój małżeński przymusowy: zawsze jest to rozdzielność majątkowa, powstaje z mocy orzeczenia sądu (art. 52 KRO) lub z mocy samego prawa, np. w razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 KRO).

Ustanie wspólności ustawowej z mocy umowy małżonków

-umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 47 § 1 KRO).

Skutki ustania wspólności ustawowej:

-każdy małżonek od chwili ustania wspólności może żądać podziału majątku wspólnego (art. 42 KRO),

-od chwili ustania wspólności oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, z ważnych powodów można żądać aby ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania majątku (przy ocenie uwzględnia się nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym, gospodarstwie domowym)-art.43

- od momentu ustania wspólności ustawowej każdy z małżonków może rozporządzać swoim udziałem bez zgody drugiego małżonka (art. 42 KRO w związku z art. 198 KC).

-powstanie współwłasności w częściach ułamkowych

Podział majątku wspólnego

- na podstawie umowy małżonków lub ich następców prawnych, może objąć cały majątek lub być ograniczony do jego części; forma umownego podziału majątku może być dowolna (majątek powyżej 2000 zł - w formie pisemnej - art. 75 § 1 KC, jeżeli do majątku wchodzi nieruchomość - akt notarialny).

- z mocy orzeczenia sądu, przed sądem polubownym, sądem powszechnym, w procesie o rozwód, w postępowaniu nieprocesowym.

-może polegać na:

a)podziale fizycznym - podzielenie przedmiotów między małżonków

b)podziale cywilnym - sprzedaż poszczególnych przedmiotów i podział uzyskanej sumy

c)przyznaniu przedmiotu jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty przez drugiego

Postępowanie o podział majątku wspólnego

-po ustaniu wspólności majątkowej w trybie postępowania nieprocesowego,(art. 566 i 567 KPC)

-rzeczowo właściwy jest sąd rejonowy (art. 507 KPC).

- właściwość miejscową reguluje art. 566 KPC: sądem właściwym jest sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków - sąd spadku.

-legitymacja: małżonek, spadkobiercy zmarłego małżonka, wierzyciel, konkubent zmarłego małżonka, prokurator oraz RPO

Ustrój umowny (art. 47 KRO)

-można przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć; (rozszerzenie może być ex tunc; reszta: ex nunc)

-w formie aktu notarialnego; można przed, w momencie i po zawarciu małżeństwa

-można powoływać się względem osób trzecich, gdy zawarcie umowy oraz jej rodzaj były tym osobom wiadome.

-stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej z zachowaniem wskazanych wyjątków

Wspólność umowna ograniczona

- jej zakres zależy od woli małżonków; mogą oni wyłączyć dowolną ilość rzeczy i praw majątkowych, byleby tylko chociaż jedna rzecz lub prawo majątkowe pozostało w tej wspólności.

Wspólność umowna rozszerzona

-obejmuje rzeczy i prawa majątkowe, które wg przepisów należą do majątku odrębnego

-nie można rozszerzyć zakresu wspólności na:

1) prawa niezbywalne;

2) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, czy z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

3) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę albo za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków. W razie wątpliwości poczytuje się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności. Spadkodawca lub darczyńca może zastrzec, że przedmioty przypadające jednemu z małżonków z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny nie wejdą do wspólności.

-wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem małżeństwa;

-udziały małżonków w majątku wspólnym w chwili ustalenia wspólności są równe, chyba że umówiono się inaczej

Wspólność majątkowa wyłączona (rozdzielność majątkowa)

-art. 51 KRO: każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przez zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później; zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie.

Spółdzielcza wspólność przymusowa

jej przedmiotem są wszystkie spółdzielcze prawa do lokalu mieszkalnego, bez względu czy lokal został przydzielony obojgu małżonkom czy jednemu, o ile został przydzielony w trakcie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych całej rodziny; ma charakter przymusowy niezależnie od istnienia ustroju małżeńskiego, niezależnie od istnienia intercyzy (która wprowadziła rozdzielność); art. 7 umowa najmu lokali małżonkowie wspólnie zajmujący lokal są z mocy prawa jego najemcami chociażby umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z nich

Odpowiedzialność małżonków po ustaniu małżeństwa

Zwrot nakładów i wydatków

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

USTANIE MAŁŻEŃSTWA

Nieistnienie małżeństwa

- gdy oświadczenie złożyły osoby tej samej płci,

- gdy oświadczenie nie zostało złożone jednocześnie

- gdy oświadczenia nie były zgodne

- gdy pełnomocnik nie posiadał w ogóle lub posiadał pełnomocnictwo nie spełniające wymogów

- gdy oświadczenie odbierała osoba nieupoważniona,

- gdy oświadczenie odbierała osoba nie będąca w świetle danego prawa kościelnego lub związku wyznaniowego duchownym upoważnionym do udzielania małżeństwa (art. 1 § 2 KRO),

- gdy ani ratyfikowana umowa międzynarodowa, ani ustawa regulująca stosunki między państwem a Kościołem, albo związkiem wyznaniowym nie przewiduje możliwości wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego Kościoła albo związku takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem stanu cywilnego (art. 1 § 3 KRO),

- jeżeli małżeństwo podlegające prawu wewnętrznemu Kościoła lub związku wyznaniowego okazało się w świetle przepisów prawa wewnętrznego Kościoła lub związku nieważne (art. 1 § 2 KRO).

=>wyrok sądowy konieczny choć deklaratywny; wyrok ex tunc

UNIEWAŻNIENIE MAŁŻENSTWA

-małżeństwo zawarte wbrew ustawowej przeszkodzie jest ważne, dopóki nie zostanie unieważnione

-tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu zawarcie małżeństwa-art.17

-unieważnienia małżeństwa można zadąć z powodu:

• przeszkód zawarcia małżeństwa-patrz wyżej-art.10-15

• art.15¹-od 1998r.:wady oświadczenia o wstąpieniu w związek

-legitymacje do unieważnienia małżeństwa posiadają:

• małżonkowie- legitymacja czynna

• każdy kto ma w tym interes prawny w przypadku bigamii i pokrewieństwa

• prokurator zawsze

• tylko jeden małżonek - ciąża małoletniej żony, z powodu wadliwości pełnomocnictwa ten, który udzielił

-można zadąć unieważnienia, gdy małżeństwo było zawarte przez pełnomocnika jeżeli:

• brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński

• jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane-art.16

-nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu-art.18, nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu bigamii

-jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa a drugi zmarł to na jego miejsce wstępuje kurator-art.19

-sąd orzeka czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze, w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia-art.20, traktowany jest tak jak małżonek winny rozkładowi pożycia

-wyrok ma więc charakter konstytutywny, jest skuteczny erga omnes, nie może on być przez nikogo kwestionowany w innym procesie; jego rezultatem jest zmiana stanu cywilnego małżonków.

-skutki unieważnienia małżeństwa

-obowiązuje ze skutkiem wstecznym (ex tunc); małżeństwo jest traktowane jakby w ogóle nie zostało zawarte; dwa wyjątki:

- w zakresie stosunków do wspólnych dzieci - postanowienie art. 21 KRO co do dzieci ma ten skutek, że są one nadal traktowane jak dzieci pochodzące z małżeństwa i to zakresie: domniemania ojcostwa (art. 62 § KRO) i praw i obowiązków rodziców wobec swoich małoletnich dzieci, a więc władzy rodzicielskiej nad nimi i obowiązku dostarczania im środków utrzymania i wychowania;

- w zakresie stosunków majątkowych miedzy małżonkami - obowiązek alimentacyjny (art. 60 KRO).

Śmierć

-naturalna przyczyna ustania małżeństwa; człowiek przestaje być podmiotem prawa, wygasają jego uprawnienia i obowiązki związane ściśle z jego osobą (np. obowiązek alimentacyjny)

-brak regulacji w KRO, nawiązanie do art.55 a.s.c.: dowodem ustania małżeństwa jest m.in. odpis aktu zgonu i postanowienie sądu o stwierdzeniu zgonu; charakter deklaratywny = rozstrzygają o stanie prawnym do czasu gdy nie ustali się że osoba żyje lub zmarła w innej chwili niż określono ją we wspomnianych aktach i nie nastąpi ich zmiana lub uchylenie.

-uznanie małżonka za zmarłego - domniemywa się że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu; konsekwencją domniemania jest ustanie małżeństwa; domniemania są wzruszalne: zainteresowany może żądać uchylenia orzeczenia o uznaniu za zmarłego dowodząc że osoba ta żyje albo że zmarła w innej chwili niż wskazana w orzeczeniu; domniemania nie można uchylić jedynie jeżeli małżonek pozostający przy życiu zawarł nowe małżeństwo mniemając że współmałżonek nie żyje (chodzi o ochronę nowego małżeństwa), 55KRO.

Rozwód

rozwiązanie istniejącego związku małżeńskiego a więc w sytuacji gdy oboje małżonkowie żyją

-przesłanka pozytywna:

=> charakter bezwzględny: stanowi warunek sine qua non orzeczenia rozwodu, nie przewiduje wyjątków

=> zupełny rozkład pożycia - zerwanie wszystkich więzi jakie normalnie w małżeństwie występują - duchowej, fizycznej i gospodarczej; wiąże się najczęściej z wrogim lub co najmniej niechętnym nastawieniem małżonków do siebie, jednakże nawet przyjazne ustosunkowanie się jednego do drugiego nie wyłącza zupełności rozkładu; ustanie wspólnoty fizycznej lub gospodarczej o charakterze czasowym związanym z chorobą małżonka nie będzie stanowić przejawu rozkładu pożycia.

=> trwały rozkład pożycia - nieodwracalny, brak perspektyw aby pożycie małżeńskie mogło być przywrócone; jeżeli sad ustali, że w konkretnych okolicznościach powrót do wspólnego pożycia należy uważać za nieprawdopodobny

-przesłanki negatywne:

=>dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków - przy ocenie należy przede wszystkim rozważyć (uchwała SN w pełnym składzie Izby Cywilnej z dnia 18.03.1968 r.)

- czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego małżonka, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich,

- czy istniejący stan faktyczny pozwala na rozstrzygnięcie o sytuacji dzieci w sposób zapewniający zaspokojenie ich potrzeb materialnych i moralnych co najmniej w takim zakresie, w jakim potrzeby te zaspokajane są obecnie,

- czy nieustępliwe stanowisko małżonków co do sposobu wykonywania w przyszłości władzy rodzicielskiej, a zwłaszcza domaganie się każdego z rodziców, by dzieci powierzono jemu, z wyłączeniem ingerencji drugiego małżonka, nie spowoduje uszczerbku w dobro dzieci,

- czy istniejący miedzy małżonkami stan napięcia wpływa niekorzystnie na warunki życiowe dzieci w sposób usprawiedliwiający orzeczenie rozwodu,

- czy wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości nie wywołają ujemnych skutków w stopniu zagrażających ich dobru, w razie orzeczenia rozwodu.

=> sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego (art. 56 § 2 KRO np. po długotrwałym pożyciu doszło do jego rozkładu z powodu nieuleczalnej choroby małżonka i stan zdrowia wymaga udzielenia mu pomocy materialnej lub moralnej, orzeczenie rozwodu nie będzie możliwe

=> wyłączna wina małżonka żądającego rozwodu (art. 56 § 3 KRO) - rozwód nie jest dopuszczalny jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że drugi małżonek wyrazi zgodę, odmowa jego zgody jest w danych okolicznościach może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (zasada rekryminacji)

=> z tego orzecznictwo dalej wydedukowało, że mimo winy można rozwodu udzielić gdy:

1. małżonek niewinny się zgadza. Może cofnąć zgodę aż do wyroku, także 2 instancji

2. gdy małżonkowi który odmawia zgody chodzi o forsę lub z niskich pobudek

3. gdy wina leży po obu stronach

4. gdy rozkład nastąpił nie tylko z powodu winy 1 małżonka, ale również przez czynniki obiektywne, np.: chorobę psychiczną 2 małżonka

Treść wyroku orzekającego rozwód

o rozwiązaniu małżeństwa (art. 56 § 1 KRO)

-zasadniczy element, ma wpływ na pozostałe; małżeństwo ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku; wyrok ma charakter konstytutywny

o winie rozkładu pożycia jednego albo obojga małżonków (art. 57 § 1 KRO)

-obowiązuje zasada oficjalności (sąd obowiązany jest orzec o niej z urzędu)

-winy nie można stopniować; mniejszy udział jednego z małżonków powodowaniu i utrwalaniu się rozkładu pożycia małżeńskiego nie wyłącza współwiny tego małżonka w rozumieniu art. 57 § KRO

-orzeczenie o winie może wyglądać:

- winę ponosi wyłącznie jedno z małżonków,

- winę ponoszą oboje małżonkowie,

- winy nie ponosi żaden z małżonków.

-art. 57 § 2 KRO na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie - skutek jakby nikt nie ponosił winy; sąd powinien pouczyć strony o konsekwencjach tego zaniechania; zgodny wniosek o nie orzekanie o winie nie jest równoznaczny ze zgodą na rozwód, może być zgłoszony jako wniosek ewentualny

o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków (art. 58 § 1 KRO).

-sąd może:

- powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom,

- powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców do określonych praw i obowiązków względem dziecka

- pozbawić władzy rodzicielskiej jedno z rodziców,

- pozbawić władzy rodzicielskiej oboje rodziców,

- zawiesić władzę rodzicielską jednego z rodziców,

- zawiesić władze rodzicielską obojga rodziców.

-postanowienia mogą być zmienione przez sąd opiekuńczy, ale tylko jeśli zmieniły się okoliczności

-prawo polskie nie przewiduje ugody rodziców

o alimentach dla wspólnych małoletnich dzieci małżonków (art. 58 § 2 KRO)

-następuje z urzędu i jest obligatoryjne; wcześniejsze orzeczenie sądu w tej sprawie, nie zwalnia sądu orzekającego rozwiązanie małżeństwa od rozstrzygnięcia tej kwestii w wyroku rozwodowym

-zasądza się na rzecz dziecka, a nie na rzecz rodzica, któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej, jest on tylko odbiorcą tej płatności; w stosunku do każdego z dzieci z osobna

-w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka

-o sposobie korzystania z mieszkania, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie (art. 58 § 2 KRO) -z urzędu, rozstrzygnięcie w tym przedmiocie ma charakter przejściowy.

-sąd orzeka o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznania jednemu są możliwe (uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej)

-sąd w wyroku rozwodowym może:

1. nakazać eksmisje małżonka na żądanie drugiego małżonka (art. 58 § 2 KRO),

2. dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków (art. 58 § 3 KRO),

3. zasądzić alimenty dla małżonka rozwiedzionego (art. 60 KRO).

Zasady wyroku rozwodowego

1) integralności - orzeczenie rozwodowe rozstrzyga o całości spaw rodzinnych; poszczególne rozstrzygnięcia tworzą jedną całość wyroku rozwodowego; w konsekwencji następuje uchylenie w postępowaniu odwoławczym całego wyroku, jeżeli istnieją podstawy do uchylenia jego części.

2) wyłączności procesu rozwodowego - art. 445 KPC w czasie procesu o rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa:

- o zaspokojenie potrzeb rodziny,

- o alimenty miedzy małżonkami,

- o alimenty miedzy małżonkami a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi

co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód, a także takich spraw, jak:

- roztoczenie pieczy nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron,

- korzystania ze wspólnego mieszkania przez małżonków.

Skutki rozwodu

- rozwiązanie dotychczasowego małżeństwa (art. 56 § KRO),

- zmiana wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi (art. 58 § 1 KRO)

- uregulowanie obowiązku alimentacyjnego między rodzicami a dziećmi (art. 58 § KRO),

- może powstać obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami (art. 60 KRO),

- ustaje wspólność ustawowa, przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 KRO),

- powinowactwo trwa nadal mimo ustania małżeństwa (art. 26 KRO),

- małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może w ciągu 3 mies. od uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu, poprzez oświadczenie przed kierownikiem USC, powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Obowiązek alimentacyjny między małżonkami

-małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia (niewinny od winnego i winny od winnego) i znajduje się w niedostatku - niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych i kulturalnych, może zadąć od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego-art.60§1-alimenty zwykłe

-art.60§2-alimenty represyjne - jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się do zaspakajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku; porównanie sytuacji gdyby rozwód nie został orzeczony.

-wygaśniecie obowiązku alimentacyjnego miedzy małżonkami;

• zawarci przez małżonka uprawnionego nowego małżeństwa ( bez względu na winę )

• upływ 5 lat od orzeczenia rozwodu między byłymi małżonkami, gdy zobowiązanym jest małżonek który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia

Legitymacja czynna

• małżonek

• opiekun małżonka całkowicie ubezwłasnowolnionego

• kurator procesowy, gdy nie wiadomo gdzie mieszka małżonek pozwany

!! prokurator dopiero po pozwie może się dołączyć

Zasada trwałości małżeństwa

-środki materialne

• przesłanki dopuszczalności rozwodu

• nie można dostać rozwodu na zgodne życzenie stron (tylko ograniczenie postępowania dowodowego, gdy strony nie mają dzieci)

-środki procesowe:

• posiedzenie pojednawcze

• nakaz zawieszenia postępowania, aby rozwód nie został pochopnie orzeczony, gdy powód nie zjawi się na 1 posiedzenie sądowe lub sąd nabierze przekonania że są widoki na utrzymanie małżeństwa

ODDALENIE POWÓDZTWA - za jakiś czas można znowu

Zarządzenia tymczasowe

1. o obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przez czas trwania procesu

2. o sposobie roztoczenia w tym czasie pieczy nad dziećmi

3. o zakresie i sposobie korzystania z mieszkania

4. o wydanie potrzebnych małżonkowi przedmiotów

3 i 4 - tylko na wniosek

Czyny zawinione

• jednostronne zerwanie pożycia, nawet jeśli powodem tego było głębokie uczucie do os. 3

• zatajenie faktu posiadania pozamałżeńskiego dziecka

• lekkomyślne postępowanie, nawet jeśli przyczyną tego nie są ujemne cechy charakteru

• dobrowolne usunięcie ciąży, co doprowadziło do braku potomstwa

• brutalne naruszanie godności i nietykalności osobistej małżonka

• złośliwe przeciwstawianie się podjęciu pracy przez żonę

SEPARACJA

-rozdzielenie małżonków na skutek zerwania łączących ich więzi: fizycznej, majątkowej i duchownej.

- faktyczną: zupełny i trwały rozkład pożycia; uzgodniona przez małżonków,

- sądową: wystarczającą przesłanką jest zupełny rozkład pożycia (nie wymaga się trwałości).

-przesłanka pozytywna separacji: zupełny rozkład pożycia, nie musi być trwały (jeżeli nie mają wspólnych małoletnich dzieci sąd może orzec separacje na podstawie ich zgodnego żądania)

-przesłanki negatywne separacji

- dobro wspólnych małoletnich dzieci,

- sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

-jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji a drugi rozwodu i żądanie to jest uzasadnione sąd orzeknie rozwód, jeżeli orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne a żądanie orzeczenia separacji uzasadnione sąd orzeka separację

-powództwo wzajemne o rozwód lub o separację jest niedopuszczalne

- właściwy sąd okręgowy w trybie procesowym i odrębnym, nie ma tu zasady rekryminacji

Treść wyroku orzekającego separację

- o separacji (art. 61³ § 1 KRO),

- wina za rozkład pożycia (chyba że małżonkowie zgodnie żądają orzeczenia separacji),

- o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi,

- o alimentach,

- o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.

Sąd może w wyroku:

- nakazać eksmisję małżonka na żądanie drugiego małżonka,

- dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków,

- zasądzić alimenty dla drugiego małżonka.

Skutki separacji

-takie same skutki jak rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. (wzmianka w akcie małżeństwa)

- ustaje wspólność majątkowa; małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy (tylko z testamentu),

- jeśli wymagają tego względy słuszności małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy,

- nie stosuje się domniemania pochodzenia dziecka od męża matki jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji,

• ustaje obowiązek pożycia wspólnego i zachowania wierności

- małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego małżeństwa.

• nie można wrócić do panieńskiego nazwiska

Zniesienie separacji

-na zgodne żądanie małżonków - art. 61⁶ § 1 KRO; z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki => z momentem uprawomocnienia się orzeczenia o zniesieniu separacji i obowiązują ex tunc

-na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu miedzy małżonkami rozdzielności majątkowej.

-osobno sąd orzeka o władzy rodzicielskiej, może przywrócić stan poprzedni, pozostawić władzę rodzicielską według stanu z orzeczenia o separacji, albo orzec o władzy rodzicielskiej w inny sposób.

RODZICE I DZIECI

Rodzaje stosunków między rodzicami a dziećmi

- polegające na samym fakcie pochodzenia dziecka od rodziców (pochodzenie decyduje o stanie cywilnym dziecka i rodziców i stanowi dla tych osób jedno z najważniejszych dóbr osobistych oraz warunkuje dalsze stosunki prawne między rodzicami a dziećmi)

-wynikające z władzy rodzicielskiej

-alimentacyjne

-inne

Macierzyństwo

-skoncentrowanie ustawodawcy na pochodzeniu dziecka od ojca, problem macierzyństwa nie nastręcza poważniejszych trudności w praktyce, mater semper certa est

-dopóki nie wiadomo, która kobieta jest matką dziecka, dopóty nie jest możliwe stwierdzenie, kto jest ojcem, konieczna przesłanka ustalenia ojcostwa to uprzednie ustalenie macierzyństwa

-do ustalenia macierzyństwa w trybie zwykłym dochodzi w toku czynności zmierzających do sporządzenia aktu urodzenia dziecka, urodzenie dziecka podlega obowiązkowemu zgłoszeniu, przy czym obowiązek ten ciąży po kolei na: ojcu, kierowniku szpitala, położnej lub lekarzu obecnym przy porodzie, na matce o ile jej stan zdrowia na to pozwala, z prawa o aktach stanu cywilnego wynika, że jako matkę wpisuje się do aktu urodzenia kobietę, o której kierownik USC uzyskał nie budząca jego wątpliwość informację, że to ona właśnie urodziła dane dziecko

Powództwa w odniesieniu do macierzyństwa

=> o zaprzeczenie m. -osoba, która kwestionuje macierzyństwo wynikające z aktu urodzenia dziecka; nie mają zastosowania przepisy ograniczające zaprzeczenie ojcostwa.

=> o ustalenie m. - kto dąży do ujawnienia matki, dlatego że nie ma jej w akcie urodzenia dziecka

• dziecko miało status nieznanych rodziców

• matka została wykreślona z aktu urodzenia na skutek zaprzeczenia macierzyństwa przez sąd

-podstawę prawna powództw zmierzających do ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa stanowi norma ogólna z art.189 k.p.c. w myśl której powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.

-powództwo z zaprzeczenie lub ustalenie macierzyństwa mogą wytoczyć:

• samo dziecko

• kobieta, której macierzyństwo wchodzi w rachubę

• mężczyzna, którego ojcostwa dotknie wynik postępowania (mąż kobiety która nie jest matką biologiczną, mąż matki dziecka, mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone przez sąd, mężczyzna, który uznał dziecko)

• osoba/osoby, które dziecko przysposobiły

• prokurator, Rzecznik

-brak ograniczeń czasowych do wytoczenia powództwa

-wyrok ustalający lub zaprzeczający macierzyństwo jest skuteczny erga omnes

-przesłanki zaprzeczenia macierzyństwa;

-udowodnieniu, że domniemana matka w ogóle nie odbyła porodu w dacie urodzenia dziecka lub odbyła poród w dacie urodzenia dziecka, ale dziecko to nie jest identyczne z dzieckiem urodzonym przez nią, gdyż nastąpiła zamiana dzieci w szpitalu

-wykazaniu, że miedzy nią a dzieckiem nie ma naturalnej więzi rodzicielskiej

-prawomocne ustalenie, że dziecko nie zostało urodzone przez kobietę, która figuruje w akcie urodzenia dziecka jako matka, automatycznie eliminuje domniemanie pochodzenia dziecka od męża.

-przesłanki ustalenia macierzyństwa; stwierdzenie przez sąd, że określona kobieta jest matką dziecka, konieczną przesłanka jest brak wpisu w akcie urodzenia dziecka danych co do osoby matki oraz wykazanie, ze kobieta, której macierzyństwo ma być udowodnione jest rzeczywiście matką dziecka.

Sposoby ustalania ojcostwa

-wzajemnie wykluczające się:

1)domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki tego dziecka

2)dobrowolne uznanie dziecka przez mężczyznę za zgodą matki (czasem innych podmiotów),

3)sadowe ustalenie ojcostwa; przy kolizji domniemań z art. 62 k.r.o. jako ojca do aktu urodzenia wpisuje się tego, kto się wcześniej zgłosi do USC. Jeśli kierownik wie o bigamii odsyła do sądu.

Ojcostwo męża matki

-art. 62 § 1 KRO jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi od męża matki.

-jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.

-domniemania mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

-domniemania nie stosuje się gdy dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa legitymacja

-mąż matki w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka-art.63, przeciwko dziecku i matce a jeżeli matka nie żyje przeciwko dziecku-art.66

-matka dziecka w ciągu 6 miesięcy od jego urodzenia-art.69§1, przeciwko mężowi i dziecku a jeżeli mąż nie żyje przeciwko dziecku-art.69§2

- dziecko z chwila osiągnięcia pełnoletności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od jej uzyskania-art.70§1, przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje przeciwko jej mężowi, jeżeli mą matki nie żyje przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy-art.70§2

-prokurator-bez ograniczenia terminu-art.86

Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa

-dziecko urodziło się po upływie 180 dnia od zawarcia małżeństwa => wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż mógł być ojcem dziecka, np. gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu,art.67

-dziecko urodziło się przed 180 dniem od zawarcia małżeństwa a powództwo wytacza mąż matki => złożenie przez męża oświadczenia, że nie jest ojcem art.68§1; oświadczenie nie jest wystarczające:

-jeżeli mąż obcował z matka dziecka nie dawniej niż w 300 dniu ale nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka

-gdy mąż zawierając małżeństwo wiedział, ze żoną jest w ciąży; art.68§2 konieczne jest wykazanie, iż zachodzi niepodobieństwo, żeby mąż mógł być ojcem dziecka

Skutki zaprzeczenia ojcostwa

ustanie wynikających ze stosunku rodzicielskiego wzajemnych praw i obowiązków-stanu cywilnego, władzy rodzicielskiej, nazwiska dziecka oraz wzajemnego prawa dziedziczenia

Uznanie dziecka

-dotyczy dzieci pozamałżeńskich

-jeżeli nie zachodzi domniemanie, albo gdy domniemanie zostało obalone

-ustalenie ojcostwa z mocy oświadczenia mężczyzny, który poczuwa się do ojcostwa, następuje z woli ojca, nie jest mu narzucone

-powinno być zgodne z rzeczywistym (biologicznym)pochodzeniem dziecka, organ przyjmujący oświadczenie ma obowiązek odmowy jego przyjęcia, jeżeli jest oczywiste, że mężczyzna pragnący złożyć takie oświadczenie nie jest jego ojcem

-oświadczenie to musi być złożone osobiście, nie może dziecka uzna przedstawiciel ustawowy ojca nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych-art.73, do uznania przez ojca mającego ograniczona zdolność do czynności prawnych potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego-art.74

-można uznać dziecko co do którego brak jest ustalenia ojcostwa, dlatego dziecko mężatki może być uznane dopiero po zaprzeczeniu ojcostwa jej męża

-można uznać dziecko nawet nie narodzone ale już poczęte-nasciturusa-art.75, uznanie dziecka nie może nastąpić po jego śmierci z jednym wyjątkiem: o ile pozostawiło ono zstępnych-art.76

-wymaga zgody matki dziecka na uznanie, gdy chodzi o dziecko:

a)dopiero poczęte, b)małoletnie, c)pełnoletnie.-dodatkowo potrzebna jest jej zgoda-art.77§3

-wyjątki od uzyskania zgody na uznanie dziecka-art.77:

a)jeżeli matka nie żyje

b)nie przysługuje matce władza rodzicielska

c)jeżeli porozumiewanie się z matka napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

-zgoda powinna być wyrażona w formie przewidzianej dla uznania dziecka albo na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym-art.78§1

-zgoda może być wyrażona:przed uznaniem, jednocześnie z uznaniem, w ciągu 3 miesięcy od daty uznania-art.78

-uznanie dziecka następuje przed:

a)kierownikiem USC

b)sądem opiekuńczym

c)polskim konsulem lub osoba wyznaczona do wykonywania funkcji konsula-za granicą

d)notariuszem-w razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu ojca lub dziecka

-uznanie dziecka jest czynnością jednostronną

-skutki uznania dziecka: mężczyzna, który dziecko uznał jest w świetle prawa ojcem dziecka, uznanie rodzi więc wszelkie prawa i obowiązki jakie wynikają ze stosunku rodzicielskiego-władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny ze skutkiem wstecznym od chwili jego urodzenia, prawo do nazwiska, wzajemne prawo do dziedziczenia

-bezwarunkowe i bezterminowe

Podmioty mające legitymacje do wytoczenia powództwa o unieważnienie uznania dziecka

a)mężczyzna, który uznał w ciągu roku od daty uznania z powodu wady swego oświadczenia woli-art.80

b)matka dziecka

c)dziecko po dojściu do pełnoletności nie później jednak niż w ciągu lat 3 od jej osiągnięcia z powodu, że mężczyzna który je uznał nie jest jego ojcem-art.81

d)prokurator

-po śmierci dziecka unieważnienie uznania jest niedopuszczalne-art.83

Przesłanki unieważnienia uznania dziecka:

a)wady oświadczenia woli

błąd - mylne przekonanie uznającego, że jest on ojcem dziecka, musi znajdować oparcie w obiektywnych okolicznościach - gdy dziecko urodziło się przedwcześnie a w rzeczywistości przyszło na świat jako donoszone, gdy uznający był w błędzie co do daty urodzenia dziecka,

groźba - gdy jest dostatecznie poważna

b)udowodnienie, że nie współżył on z matką w okresie poczęcia dziecka lub wykluczenie ojcostwa

c)brak biologicznej więzi miedzy uznanym dzieckiem a mężczyzną, który je uznał

Sądowe ustalenie ojcostwa

-dotyczy dzieci pozamałżeńskich

-stwierdzenie w wyroku, że dziecko urodzone poza małżeństwem pochodzi od określonego mężczyzny

-legitymacje do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa posiadają:

a)dziecko-bez ograniczenia w czasie

b)matka-do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności-art.84

c)prokurator-bez ograniczenia w czasie

-powództwa tego nie może wytoczyć biologiczny ojciec dziecka, może on bowiem uznać dziecko

-przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy nie żyje przeciwko kuratorowi ustan. przez sad opiekuńczy

-przesłanki sadowego ustalenia ojcostwa:

a)domniemanie - ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka w okresie koncepcyjnym (121 dni)-nie dawniej niż w 300 dniu a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka, domniemanie usuwalne na drodze dowodów przyrodniczych. Okoliczność, że matka obcowała w tym samym okresie z innym mężczyzną może być podstawą do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, ze ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne-art.85§2

b)wyłączność ojcostwa jednego mężczyzny

-skutki ustalenia ojcostwa: ustalenie ojcostwa jest orzeczeniem deklaratywnym, sięgającym wstecz do chwili urodzenia dziecka a nawet jego poczęcia w związku z tym ojciec obowiązany jest łożyć na utrzymanie dziecka od chwili jego przyjścia na świat a nie od uprawomocnienia się wyroku. Dziecko takie także dziedziczy po ojcu

Dowody

-z niezdolności płciowej mężczyzny (do współżycia albo do zapłodnienia)

-z zestawienia czasu obcowania domniemanego ojca z matką ze stopniem rozwoju noworodka - na 6 mcy przed urodzeniem się dziecka

-związany z obcowaniem z matką w okresie jej zmniejszonej zdolności do zapłodnienia

-dowód z podobieństwa - gdy dziecko ma minimum 3 lata, poprzedzony badaniem krwi

-dowód z DNA

-dowód z linii papilarnych, śliny czy właściwości smakowych człowieka (!)

Bezwzględna nieważność uznania dziecka

Pochodzenie dziecka poczętego w wyniku zabiegu

Pojęcie władzy rodzicielskiej i jej powstanie

-całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem oraz do wychowania dziecka (art. 95 § 1 KRO).

-KRP w art. 48 ust. 1 statuuje prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, przy czym wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

-art. 95 § 3 KRO władza powinna być wykonywana, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny

-powstaje ex lege z chwilą urodzenia się dziecka, trwa do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat. Wyjątek stanowi kobieta, która ukończyła 16 lat i ze zezwoleniem sądu opiekuńczego zawarła małżeństwo.

-nie uzyskują z chwilą urodzenia się dziecka władzy rodzicielskiej rodzice, którzy nie maja pełnej zdolności do czynności prawnych; nie ma takiej władzy matka która nie jest w sensie prawnym znana tj. nie jest uwidoczniona w akcie urodzenia.

-w wypadku uznania dziecka władza ojca powstaje dopiero od daty gdy uznanie stało się skuteczne.

-przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Piecza nad osobą dziecka

-jeden z elementów składających się na treść władzy rodzicielskiej

-rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 KRO).

-piecza obejmuje:

=>wychowanie dziecka,

=>kierowanie nim - środek należytego wychowania, obejmuje: regulowanie trybu życia dziecka, kontrolowanie, w jakim przebywa towarzystwie, jak spędza czas, jakim oddaje się rozrywkom, pilnowanie aby dziecko należycie wypełniało swoje obowiązki

=>zapewnienie odpowiednich warunków bytowych, organizowaniu warunków życia dziecka-zapewnienie wyżywienia, odzieży, warunków mieszkalnych, pomocy szkolnych, opieki lekarskiej

=>troskę o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka - obejmuje wszelkie niebezpieczeństwa, tak fizyczne jak i duchowne, niezależnie od źródła zagrożenia

-rodzice sprawują ją na zasadzie wyłączności, z należytą starannością, jaką wymaga dobro dziecka jak i interes społeczny. Obowiązek ten powinien być wykonywany osobiście przez rodziców.

-szczególne znaczenie miejsca pobytu-rozstrzygają rodzice w ramach władzy rodzicielskiej, z reguły dom rodzinny lub na czas przejściowy np. wakacje u dziadków i zamieszkania dziecka-miejsce zamieszkania rodziców lub jednego z nich

-koniecznym odpowiednikiem obowiązków i praw rodziców jest obowiązek posłuszeństwa dziecka-art.95§2-„ dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winne jest rodzicom posłuszeństwo”. Rodzice powinni stosować takie środki wychowawcze, aby dziecko świadomie poddało się ich kierownictwu.

Zarząd majątkiem dziecka

-element treści władzy rodzicielskiej

-obowiązek sprawowania go z należytą starannością (art. 101 § 1 KRO) pożytki z tego majątku przypadają dziecku

-system zarządu majątkiem dziecka obejmuje:

- czynności faktyczne,

- czynności prawne,

- czynności związane z reprezentowaniem dziecka przed sądami i innymi organizacjami w sprawach dotyczących majątku dziecka (czynności procesowe)

-obejmuje czynności zwykłego zarządu, czyli bieżące sprawy związane ze zwykłą eksploatacją rzeczy i utrzymaniu jej w stanie nie pogorszonym, w ramach aktualnego jej przeznaczenia,

- czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu (art. 101 § 3 KRO), wymagają zgody sądu opiekuńczego; dokonywana przez przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego, jest nieważna, nie mogą bez zgody sądu wyrażać zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko

-wyłączenie spod zarządu rodziców niektóre składniki majątku dziecka:

- zarobek dziecka oraz przedmioty oddane mu do swobodnego użytku,

- przedmioty co do których darczyńca lub spadkobierca zastrzegł w umowie darowizny lub w testamencie, że nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W takim wypadku, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

-dochody jakie przynosi majątek dziecka są jego własnością; art.103- czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziców

Reprezentacja dziecka

-kolejny element władzy rodzicielskiej

-art. 98 § 1 rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka; czynność prawna dokonana przez rodziców pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla dziecka (art. 95 § 2 KRO); obejmuje czynności procesowe, również w postępowaniu administracyjnym.

-czynność prawna dokonana w imieniu dziecka przez rodziców, którym nie przysługuje władza rodzicielska jest nieważna

-rodzice mogą w imieniu dziecka udzielić pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy, nie wygasa nawet po dojściu do pełnoletności dziecka.

-do 13 roku dziecko powinno być reprezentowane przy wszystkich czynnościach prawnych pod rygorem nieważności (bezwzględna, nie może być konwalidowana i jest uwzględniona przez sąd z urzędu) (art. 12 i 14 § 1 KC), dziecko może zawierać umowy powszechnie zawieraną w sprawach życia codziennego.

-którzy ukończyli lat 13 mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 15 KC). Mogą sami zaciągać zobowiązania i rozporządzać swoim prawem, jednak do ważności tych czynności prawnych w zasadzie potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego (art. 17 KC).

-z wyłączeniem rodziców dziecko może także rozporządzać swoim zarobkiem oraz przedmiotami oddanymi mu do swobodnego użytku (art. 101 § 2 KRO).

Żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

- przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską,

- przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców, chyba, że: czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu, czynność prawna dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania (art. 98 § 2 KRO).

W tedy reprezentację przejmuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 KRO).

-element treści władzy rodzicielskiej, podległy względem pieczy nad osobą i zarządu mieniem

Zakres uprawnień sądu opiekuńczego

a)wydawanie odpowiednich zarządzenie dla zapobieżenia zagrożonemu dobru dziecka

-poddanie rodziców takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun

-umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej lub zakładzie wychowawczym

-powierzenie zarządu majątku dziecka ustanowionemu kuratorowi

b)zawieszenie władzy rodzicielska i ustanowienie dla dziecka opieki

c)pozbawić władzy rodzicielskiej rodziców lub jednego z rodziców

Pozbawienie władzy rodzicielskiej art. 111 § 1 KRO

1. trwała przeszkoda w jej wykonywaniu: całkowity brak kontaktu rodziców z dzieckiem przez okres trudny do przewidzenia bądź możliwy do przewidzenia, ale długotrwały (wieloletni).,

2. nadużywanie władzy, wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, w tym do uprawiania prostytucji, znęcanie się nad dzieckiem, nakłanianie dziecka do popełnienia przestępstwa,

3. zaniedbywanie przez rodziców obowiązków względem dziecka; rażące zaniedbywanie, trwałe, a przynajmniej wielokrotne. Może to być alkoholizm lub narkomania rodziców, prowadzące do braku zainteresowania dzieckiem, jego życiem, zachowaniem.

-art. 111 § 2 KRO w razie ustania przyczyny sąd może władzę rodzicielską przywrócić.

-w sytuacjach, w których wymaga tego dobro dziecka sąd opiekuńczy ma obowiązek wydania rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej zakazu osobistej styczności z dzieckiem -art.113 np. gdy rodzice demoralizują dziecko swoim postępowaniem

Zawieszenie władzy rodzicielskiej

-art. 110 § 1 KRO w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy, np. pobyt za granicą

-może dotyczyć jednego bądź obojga rodziców.

-istnieje ona nadal, jednak w okresie zawieszenia nie może być wykonywana.

-będzie uchylone gdy odpadnie jego przyczyna (art. 110 § 2 KRO)

Ograniczenie władzy rodzicielskiej

1. na skutek orzeczenia sądu (art. 107, 58 § 1 i 61 ³ KRO)

- kiedy rodzice nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim (art. 107 § 1 KRO),

- kiedy rodzice - małżonkowie żyją w rozłączeniu (faktycznej separacji) - art. 107 § 2 KRO,

- kiedy małżeństwo zostaje rozwiązane przez rozwód lub unieważnienie (art. 58 § 1 i art. 21 KRO),

- kiedy sąd orzeka separację rodziców (art. 61⁶ § 3 w związku z art. 58 § KRO).

2. na skutek ingerencji sądu w wykonywanie władzy (art. 109 KRO i 104 KRO), w szczególności:

- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń,

- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

- poddać wykonywanie władzy stałemu nadzorowi społecznego organu pomocniczego sądu,

- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dzieckiem

- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej (art. 109 § 2 KRO).

3. ex lege - jeżeli władzy rodzicielskiej podlega dziecko ubezwłasnowolnione całkowicie (art. 108 KRO).

Odpowiedzialność odszkodowawcza rodziców

→ wobec dziecka: deliktowa i kontraktowa; → wobec os. 3: z reguły deliktowa

Ustanie władzy rodzicielskiej

1. przyczyn naturalnych: wskutek śmierci rodziców lub dziecka,

2. z mocy prawa (ex lege):

- z chwilą uzyskania przez dziecko pełnoletności,

- w wypadku całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia rodzica,

3. na podstawie orzeczenia sądowego:

- pozbawienia władzy rodzicielskiej przez sąd opiekuńczy (art. 111 § 1 KRO),

- zaprzeczenia ojcostwa (art. 63 KRO),

- zaprzeczenia macierzyństwa ,

- unieważnienia uznania dziecka (art. 80 § 1 KRO),

- uchylenia wyroku ustalającego ojcostwo na skutek wznowienia postępowania (art. 399 i nast. KPC).

- przysposobienia (art. 123 § 1 KRO), chyba że dokonał go małżonek rodzica (art. 212 § 1 KRO),

• rozwiązania przysposobienia (art. 126 § KRO),

Pozostałe stosunki rodzice - dzieci

a/ wzajemne wspieranie się

b/ osobista styczność

c/ nazwisko

d/ imię

e/ płeć

Nazwisko dziecka

- uregulowana w przepisach ogólnych o stosunkach miedzy rodzicami a dziećmi: zmiana nazwiska też w trybie administracyjnym; imię można zmienić w ciągu 6 m-cy od aktu urodzenia

a)nazwisko dziecka małżeńskiego-art.88:

-dziecko, co do którego istnieje domniemanie pochodzenia z małżeństwa nosi nazwisko męża. Jeżeli żona zachowała swoje nazwisko albo dodała do niego nazwisko męża, dziecko nosi nazwisko męża, chyba że małżonkowie przy zawarciu małżeństwa oświadczyli, że dziecko będzie nosić nazwisko żony. Jeżeli rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko 13 roku życia, do zmiany nazwiska dziecka potrzebna jest zgoda dziecka wyrażona osobiście; dzieci z tego samego małżeństwa powinny się nazywać tak samo

b)nazwisko dziecka uznanego-art.89§1:

-dziecko pozamałżeńskie, uznane przez ojca nosi jego nazwisko. Może jednak nosić nazwisko matki, jeżeli uznający za zgoda osób, których zgoda jest potrzebna do skuteczności uznania -złożył w akcie uznania oświadczenie, że będzie ono nosić nazwisko matki, jeżeli w chwili uznania dziecko ukończy 13 lat, potrzebna jest także jego zgoda.

c) sądowe ustalenie ojcostwa - brak nabycia nazwiska ojca z automatu. Na wniosek dziecka lub matki

n azwisko dziecka, którego ojciec jest nieznany-art.89§3:

-jeżeli ojcostwa dziecka nie ustalono nosi ono nazwisko matki. W akcie urodzenia takiego dziecka, jako imię ojca wpisuje się imię wskazane przez przedstawiciela ustawowego, a w braku takiego wskazania-jedno z imion zwykle w kraju używane oraz jako nazwisko ojca-nazwisko matki.

d)nazwisko dziecka, którego rodzice nie są znani-art.89§3:

-imię i nazwisko nadaje dziecku sąd opiekuńczy. Ustali on także miejsce i datę urodzenia dziecka oraz określi, jakie imiona rodziców i nazwisko rodowe matki mają być wpisane do aktu urodzenia.

e)nadanie dziecku nazwiska męża matki, który nie jest jego ojcem-art.90:

jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem USC oświadczenie, że dziecko będzie nosiło nazwisko męża matki. Jeżeli dziecko ukończyło 13 lat do nadania nazwiska męża matki potrzebna jest zgoda dziecka wyrażona osobiście. Nie jest to możliwe, jeśli dziecko nosi nazwisko ojca, chyba że nastąpiło sądowe uznanie.

Przysposobienie pojęcie

pochodzi z łaciny adoptio, zwane także usynowieniem

-art. 121 § 1 KRO => powstaje między przysposabiającym a przysposobionym stosunek jak między rodzicami a dziećmi

-determinowana naczelną zasadą prawa rodzinnego - zasadą dobra dziecka, bowiem art. 114 § 1 KRO stanowi, że przysposobić można osobę małoletnią tylko dla jej dobra.

-instytucją niemajątkową o charakterze prawno rodzinnym,

-realizuje się w wyniku woli zainteresowanych, ale podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego, które jest skuteczne erga omnes, wywołuje skutek ex tunc

-bezskuteczne jest przysposobienie własnego dziecka lub dziecka już przysposobionego

Przesłanki przysposobienia

=> związane z osoba przysposobioną

1. małoletniość (art. 114 § 1 KRO), ustawa nie zakazuje przysposabiania dzieci mających rodziców, z tym że sąd powinien się w takich wypadkach jeszcze uważniej pochylić nad losem

2. wymóg życia (art. 117 § 2 KRO), przesłanka sine qua non

3. zgoda przysposabianego (art. 118 § 1 KRO), gdy małoletni skończył 13 lat; art. 118 § 3 KRO sąd może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody; najczęściej wynik stanu zdrowia psychicznego, np. choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego; sąd powinien wysłuchać małoletniego, który nie ukończył 13 lat, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia (art. 118 § 2 KRO)

4.tylko dla dobra przysposabianego

=> związane z osobą przysposabiającego

1. zgoda na przysposobienie, wyrażana przez złożenie wniosku o orzeczenie przysposobienia-art.117§1

2. odpowiednia różnica wieku (art. 114¹ § 2 KRO), powinna wynosić co najmniej tyle ile wynosi najmniejsza różnica miedzy wiekiem dziecka a wiekiem jego naturalnych rodziców tzn. około lat 18.Orzecznictwo przyjmuje, że nawet znaczna różnica wieku nie stanowi sama przez się przeszkody w dojściu przysposobienia do skutku, chyba że z okoliczności wynika, że w konkretnym wypadku przysposabiający nie zdołałby zapewnić przysposobionemu należytej pieczy

3. pełna zdolność do czynności prawnych (art. 114¹ § 1 KRO),

4. kwalifikacje osobiste (art. 114 ¹ § 1 KRO),

5.pozostawanie przy życiu (art. 117 § 2 KRO); wyjątkowo jeśli z żądaniem przysposobienia wystąpiło małżeństwo, następnie 1 z nich zmarł, drugi dalej chce adoptować, między żywym, zmarłym i dzieckiem powstała więź, na miejsce zmarłego wchodzi kurator

6.możliwość wychowania przysposobionego przez przysposabiającego bez nadmiernego dla niego uszczerbku, zwłaszcza na zdrowiu

=>dotyczące innych osób:

a)rodziców dziecka, które ma być przysposobione-wyrażenie zgody na przysposobienie dziecka ma charakter złożony- prawo osobiste i stanowi wyraz wykonywania władzy rodzicielskiej (dopiero po 6 tygodniach od urodzenia, można ją odwołać przed wszczęciem sprawy) / zgoda rodziców nie jest wymagana: jeżeli rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej , są nieznani, porozumienie się z nimi napotyka ciężkie do przezwyciężenia trudności, nie jest potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sad a władza rodzicielska nie została mu przyznana.

-w zasadzie rodzice wyrażają zgodę na przysposobienie ich dziecka przez określoną osobę/osoby, ustawa pozwala jednak na przysposobienie swojego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przyspasabiajacego-art.119¹§1, zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie-jest to tzw. zgoda blankietowa a przysposobienie takie nazywamy anonimowym

b)małżonka przysposabiającego

c)opiekuna dziecka jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, art.120, sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okolicznośc,i dobro dziecka orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna

Przysposobienie niepełne (adoptio minus plena)

-art. 124§1 KRO: kumulatywne przesłanki: żądanie przysposabiającego, zgoda właściwych osób,

- ustaje władza rodzicielska rodziców, uzyskuje ją przysposabiający,

- powstaje stosunek pokrewieństwa między przysposabiającym a przysposabianym,

- stosunek pokrewieństwa nie rozciąga się na rodzinę przysposabiającego,

- nie zostają zniweczone powiązania rodzinne przysposobionego z jego rodziną naturalną, nie ulega wygaśnięciu obowiązek alimentacji,

- w zakresie dziedziczenia: przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach, co dalsi zstępni spadkodawcy; przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych; rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, zamiast nich dziedziczy przysposabiający; poza tym, przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa (art. 937 KC),

- jeżeli przysposobienia dokonuje tylko jeden małżonek, pomiędzy przysposobionym a drugim małżonkiem powstaje stosunek powinowactwa,

- w akcie urodzenia przysposobionego dokonuje się wzmianki o przysposobieniu,

-przysposobiony traci stan cywilny i nabywa nowy stan cywilny, również nazwisko przysposabiającego.

-nie jest dopuszczalne w razie przysposobienia anonimowego

Przysposobienie pełne (adoptio plena)

-art. 121 § 1 KRO stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.

-przysposabiający uzyskuje władzę rodzicielską i prerogatywy z niej wynikające, ustaje dotychczasowa władza rodzicielska, niedopuszczalne jest przywrócenie władzy rodzicielskiej naturalnym rodzicom

-przysposobiony nabywa nowy stan cywilny, ale nie traci on dotychczasowego

-orzeczenie nie stoi na przeszkodzie ustalenia ojcostwa.

-ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa, w rezultacie wyłączone są niektóre skutki ustalenia ojcostwa; w szczególności sąd nie może nadać dziecku nazwiska ojca, ani przyznać ojcu władzy rodzicielskiej.

-przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą albo nosiłby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.

-przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego.

-na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego może być sporządzony nowy akt urodzenia, w którym jako rodziców wpisuje się przysposabiających, a dotychczasowy akt urodzenia nie podlega w zasadzie ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów. Po uzyskaniu pełnoletności przysposobiony może jednak żądać udostępnienia księgi stanu cywilnego w części dotyczącej dotychczasowego aktu urodzenia.

Przysposobienie całkowite (adoptio plenissima)

-art. 124 § 2 KRO: nierozwiązywalne, stanowi najdalej rozwiniętą formę przysposobienia.

-konieczną przesłanką jest wyrażenie przez rodziców przed sądem opiekuńczym zgody na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego.

-przysposobiony traktowany jest jak dziecko naturalne przysposabiających, zerwane zostają wszelkie więzi rodzinne z rodzicami biologicznymi.

W konsekwencji przysposobienia całkowitego:

a) przysposobiony traci całkowicie swój dotychczasowy stan cywilny, a zyskuje nowy związany wyłącznie z nową rodziną; nie jest dopuszczalne uznanie przysposobionego, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia (art. 124 ¹ KRO). Sporządzony zostaje nowy akt urodzenia przysposobionego, w którym rodziców wpisuje się przysposabiających. Dotychczasowy akt urodzenia nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów, chyba że zażąda tego są w związku ze sprawą, w której uzna to za konieczne;

b) rozwiązanie przysposobienia całkowitego nie jest dopuszczalne (art. 125¹ § 1 KRO).

c) nie stoi na przeszkodzie ponownemu przysposobieniu za życia przysposabiającego.(art. 125¹ § 2 KRO),

d) w zakresie dziedziczenia znajduje zastosowanie przepis art. 836 KC,

e) przysposobiony całkowicie nabywa nazwisko przysposabiających,

f) nie dotyczy pasierba, nawet jeśli ojciec jest nieznany, matka dziecka, a żona przysposabiającego wyraża zgodę na przysposobienie, co narusza wymóg anonimowości (art. 119¹ KRO).

Przysposobienie zagraniczne

-art. 114² § 1 KRO, wprowadzony nowelą z 26.05.1995 r., konsekwencja ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka

-przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.

-art. 21 Konwencji nakazuje, aby Strony uznające lub dopuszczające system adopcji zapewniły aby dobro dziecka było celem najwyższym oraz m.in. aby traktować adopcję związaną z przeniesieniem dziecka do innego kraju jako zastępczy środek opieki nad dzieckiem, jeżeli nie może być ono umieszczone w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej albo nie można mu zapewnić w żaden sposób opieki w kraju jego pochodzenia.

- brak możliwości przysposobienia w kraju (przesłanka negatywna),

-przysposabiający muszą stanowić odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne (przesłanka pozytywna).

-okres próbny w kraju

Rozwiązanie stosunku przysposobienia

-z natury rzeczy i z założenia ustawod. podobny do nierozwiązywalnego stosunku rodzice - dzieci

-powstaje na skutek orzeczenia sądu, niedopuszczalne jest jego rozwiązanie w drodze umowy

-rozwiązalne jest przysposobienie niepełne i pełne (art. 125 § 1 KRO); nie jest dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia całkowitego (art. 125¹ 1 KRO).

-przysposobienie niepełne oraz pełne wygasa ex lege w wypadku ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa przysposabiającego, po orzeczeniu przysposobienia.

Przesłanki rozwiązania przysposobienia

pozytywna: z ważnych powodów przysposobiony jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd-art.125§1 np. głęboki rozkład więzi rodzicielskiej

negatywne: dobro małoletnich dzieci, przesłanka winy- nemo turnitudinem suam allegans- nikt nie może powoływać się na własna niegodziwość

Legitymacja

-przysposobiony (ew. kurator), przysposabiający, prokurator (przeciwko obojgu)

-bez ograniczenia terminem (nie po śmierci przysposabiającego, chyba że zmarł w trakcie procesu)

Skutki rozwiązania przysposobienia:

w zakresie stanu cywilnego - ustaje dotychczasowy stan cywilny przysposobionego, który powraca do stanu cywilnego, jaki posiadał przed przysposobieniem, z jednym warunkiem, że przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane przez przysposobienie imię lub imiona. z ważnych powodów sąd może zezwolić na powrót do starego

w zakresie władzy rodzicielskiej - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia ustaje władza przysposabiających nad przysposobionym - ex lege odżywa władza rodzicielska naturalnych rodziców.

w zakresie prawa spadkowego - przysposobiony dziedziczy po swoich naturalnych krewnych i odwrotnie

w zakresie obowiązku alimentacyjnego - sąd może w razie rozwiązania stosunku przysposobienia:

- nie utrzymać w mocy obowiązków alimentacyjnych przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka, mają zarobkowe i majątkowe możliwości pełnego zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dziecka,

- określić wysokość alimentów należnych dziecku od przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka nie mają w ogóle możliwości zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb,

- orzec ogólnie, iż utrzymuje w mocy obowiązki alimentacyjne przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka mogą jedynie częściowo zaspokoić usprawiedliwione potrzeby dziecka, a przysposabiający mają takie możliwości.

-działa ex nunc- od chwili uprawomocnienia jego wyroku

Podział przysposobień

-przysposobienie przez jedna osobę

-przysposobienie wspólne dokonane przez dwie osoby, dopuszczalne, gdy przysposabiający są małżeństwem-art.115§1, skutki przysposobienia wspólnego także wtedy, gdy osoba przysposobiona przez jednego z małżonków zostaje następnie przysposobiona przez drugiego, gdy przysposobienie zostaje co do każdego małżonka orzeczone oddzielnie.

Dokonanie przysposobienia

-są dwa tryby przysposobienia: kontraktowy i sądowy, u nas ten drugi

-orzeka sąd opiekuńczy w postępowaniu nieprocesowym

-legitymację do wszczęcia postępowania ma przysposabiający

-uczestnikami są osoby, których zgoda potrzebna jest do przysposobienia, wyjątki; nie wzywa się na rozprawę rodziców, którzy wyrazili zgodę blankietową, sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze

-postanowienie orzekające jest skuteczne erga omnes, ex nunc, ma charakter konstytutywny

Obowiązek alimentacyjny między rodzicami a dziećmi

-art. 128 KRO => treść: dostarczanie przez zobowiązanego osobie uprawnionej środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.

-obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej, może polegać również na dostarczeniu osobie znajdującej się w niedostatku mieszkania, opieki lekarskiej i domowej

-dostarczenie środków utrzymania: środki na wyżywienie, odzież, mieszkanie, leczenie, potrzeby kulturalne i rozrywkowe i wychowania: potrzebne tylko małoletniemu dziecku, wydatki na szkołę i pomoce szkolne

- w jego wykonaniu uczestniczą strony tego stosunku: uprawniony do otrzymania alimentów (wierzyciel) oraz osoba zobowiązana do płacenia alimentów (dłużnik).

-art. 135 § 1 KRO: zakres obowiązku alimentacyjnego z zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, może polegać także na osobistych staraniach o jego utrzymanie i wychowanie

Cechy obowiązku alimentacyjnego

• osobisty charakter

• źródłem stosunki rodzinne - pokrewieństwo, przysposobienie, małżeństwo nie czynności prawne stanowi kontynuację obowiązku wzajemnej pomocy powstałego przez zawarcie związku małżeńskiego; źródłem roszczeń alimentacyjnych jest małżeństwo, a nie rozwód; prawo istnieje nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu.

• przepisy o charakterze bezwzględnie obowiązującym

• możliwość jego realizacji nie jest ograniczona w czasie, przedawniają się raty alimentacyjne a nie samo prawo do alimentacji

• nie jest zależny od określonego obowiązku czy zachowania się osoby uprawnionej, zobowiązany nie może zwolnić się od tego obowiązku podnosząc zarzut naganności postępowania osoby uprawnionej.

• istnienie regresu

• nie ulegają potrąceniu

• zakład pracy może i ma obowiązek potrącać alimenty z pensji i wypłacać żonie

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego rodziców względem niesamodzielnego dziecka

-art. 133 § KRO expressis verbis - niemożność samodzielnego utrzymania się przez dziecko.

-brak ograniczenia sztywnym terminem, a zwłaszcza terminem dojścia do pełnoletności; brać należy pod uwagę, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki.

-obowiązek nie istnieje jedynie wtedy, gdy dziecko posiada swój majątek, a dochody z tego majątku wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 133 § 1 in fine KRO).

-prawo dziecka do równej stopy życiowej z rodzicami, zarówno, gdy żyje z nimi we wspólnocie jak i poza nią; gdy jeden rodzic nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych, cały ciężar spada na drugiego

Kolejność alimentacji

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego między krewnymi w linii prostej

-art. 128 KRO: obowiązek alimentacyjny obciąża również krewnych w linii prostej.

-przesłanki kumulatywne:

- pozostawanie w niedostatku uprawnionego (art. 123 § 1 KRO),

- możliwości wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego (art. 135 § 1 KRO).

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego między rodzeństwem

-odpowiednio jak między krewnymi w linii prostej, ale podwójne ograniczone przez ustawodawce

-wchodzi w rachubę w ostatniej kolejności, tzn. kiedy brak jest krewnych w linii prostej lub kiedy krewni ci nie mają możliwości wykonania swojego obowiązku alimentacyjnego (art. 129 § 1 i 135 § 1 KRO),

-nawet jeśli uprawniony do alimentów spełnia kryteria ich uzyskania (niedostatek), rodzeństwo może uchylić się od świadczeń, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższej rodziny (art. 134 KRO).

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego między ojczymem (macochą) a pasierbem

- pozostawanie w niedostatku uprawnionego (art. 123 § 1 KRO),

- możliwości wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego (art. 135 § 1 KRO),

- zaistnienie małżeństwa między rodzicem pasierba a zobowiązanym,

- zgodność żądania świadczeń alimentacyjnych z zasadami współżycia społecznego (art. 144 § 1 KRO).

- w przypadku żądania ojczyma dodatkowo przyczynienie się w przeszłości do wychowania i utrzymania pasierba (art. 144 § 2 KRO)

Obowiązek alimentacyjny między małżonkami

-art. 27 zd. 1 KRO: małżonkowie obowiązani są każdy według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą poprzez swój związek założyli.

-art. 27 KRO: roszczenie zarówno, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie takich dzieci nie ma (małżeństwo bezdzietne i mające dorosłe, samodzielne dzieci)

-podmiotami prawa i obowiązku wynikającego z art. 27 są oboje małżonkowie.

-w separacji faktycznej istotne znaczenie może mieć kwestia winy zerwania pożycia małżeńskiego (niewierny małżonek ma w stosunku do drugiego małżonka roszczenie z art. 27 KRO zaspokajania potrzeb rodziny według zasady równej stopy życiowej).

-wygasa w wypadku ustania małżeństwa lub orzeczenia separacji

Obowiązek alimentacyjny po rozwodzie, unieważnienie małżeństwa lub separacji.

-art. 60 §1 KRO: małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego

-art. 60 §2 KRO: małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia

-Sąd powinien porównać sytuację, w jakiej niewinny małżonek znajdzie się po rozwodzie z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdy pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.

-obowiązek wygasa w razie zawarcia przez uprawnionego nowego małżeństwa; gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności Sąd na żądanie uprawnionego przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

Zmiana wysokości alimentów

-art. 138 KRO w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego; może to nastąpić w drodze powództwa, które wyłącza powództwo opozycyjne (przeciwegzekucyjny) z art. 840 KPC.

-przy ocenie czy zachodzą przesłanki należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków, a zwłaszcza możliwości zarobkowych i majątkowych stron (ważny powód zmiany zatrudnienia na mniej zyskowne, powodujące zmniejszenie się zarobków zobowiązanego)

Alimenty za okres przeszły. Przedawnienie

-alimenty przeznaczane są na potrzeby bieżące, za czas ubiegły przyznawane mogą być wyjątkowo: pozostałe niezaspokojone potrzeby lub zobowiązania zaciągnięte przez uprawnionego względem osoby trzeciej na pokrycie kosztów wychowania i utrzymania

-art. 137 KRO: roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat 3, wyjątek: art. 121 pkt 1 KC: w czasie trwania władzy rodzicielskiej bieg przedawnienia co do roszczeń, które przysługują dziecku przeciwko rodzicom nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, roszczenia małżonków zawieszone na czas małżeństwa

-przedawnieniu ulegają wyłącznie roszczenia alimentacyjne, a nie prawo do alimentacji

Roszczenia regresowe

-art. 140 §1 KRO: osoba, która dostarcza środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z powodu, że uzyskanie na czas świadczeń od osoby zobowiązanej w bliższej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić

-przesłanki:

- istnienie obowiązku osoby, od której uprawniony nie mógł uzyskać świadczeń alimentacyjnych,

- osoba uprawniona do roszczeń regresowych dostarczała tych środków uprawnionemu.

-gdy osoba uprawniona do regresu świadczyła alimenty w kwocie przekraczającej możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego, to nie przysługuje jej roszczenie zwrotne w takim zakresie, w jakim nie przekracza to świadczeń określonych na podstawie kryteriów przewidzianych w art. 135 §1 KRO.

Postępowanie sądowe

-wyrok ma z urzędu rygor natychmiastowej wykonalności

-przed sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania obu stron

- ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych

- pełnomocnikiem oprócz adwokata może być także przedstawiciel organu administracji terenowej oraz jednej z organizacji społecznych wytypowanych przez MS. Powództwo może także wytoczyć prokurator oraz 1 z tych organizacji

-trzy drogi szczególne

1. małżonek może żądać od 2 małżonka w procesie rozwodowym oraz o unieważnienie małżeństwa, niezależnie od tego czy jest powodem czy pozwanym, także w procesie o separację

2. art. 27 - jeden z małżonków może żądać od 2 globalnej renty dla całej rodziny

3. art. 28 - żeby wynagrodzenie za pracę i inne należności były przekazywane do rąk 2 małżonka, ustanawiane gdy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu - gdy pożycie ustaje nakaz się utrzymuje

-fundusz alimentacyjny - ustawa z 1974 (komórka ZUS); alimenty wypłaca się z niego w razie bezskuteczności egzekucji, egzekucja toczy się nadal - fundusz ma regres

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

-odpowiednie organy są zobowiązane do podejmowania czynności zmierzających do wyegzekwowania alimentów z urzędu, nawet bez wniosku w. (art. 1082, 1085, 1086 kpc)

-egzekucja alimentów może być przeprowadzona w dużo szerszym zakresie niż innych wierzytelności

1. przedmioty w zasadzie wyłączone spod egzekucji, te, które podlegają zajęciu tylko w części, mogą być w większym rozmiarze (wynagrodzenie za pracę - 3/5)

2. pierwszeństwo w razie zbiegu

Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

-śmierć uprawnionego lub zobowiązanego

-w przypadku przysposobienia całkowitego

Obowiązki ojca niebędącego mężem

Niegodność alimentacji

Rodzina zastepcza

-definicję ustawową zawiera art. 2a ust. 1 pkt 10 ustawy o pomocy społecznej: rodzina, w której umieszcza się małoletnie dziecko, w celu sprawowania nad nim opieki i jego wychowania, gdy rodzice nie spełniają swojej funkcji

-jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej, do rodziny zastępczej należy między innymi reprezentowanie małoletniego w dochodzeniu świadczeń na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania.

-opiekę dzieciom i małoletnim pozbawionym całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, organizuje starosta, w rodzinie zastępczej niespokrewnionej z dzieckiem, w pierwszej kolejności dziecko: w wieku do 10 lat, oczekujący na przysposobienie, rodziców w stosunku, do których toczy się postępowanie władzy rodzicielskiej.

-umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego lub bez orzeczenia na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy cywilno-prawnej powierzenia dziecka.

Opieka

- art. 72 KRP: zasada powszechności opieki - dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych, zasada powszechności

-zasada dobra małoletniego w spawach opiekuńczych w art. 154 KRO: najważniejsze jest dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny.

-organy opieki: sąd opiekuńczy, organy pomocnicze (kuratorzy sądowi), organ sprawujący opiekę.

przyczyny ustanowienia opieki:

1. nie pozostawanie małoletniego pod władzą rodzicielską,

- gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska - gdy oboje nie żyją, nie maja pełnej zdolności do czynności prawnych, są małoletni, są pozbawieni władzy rodzicielskiej, lub została ona zawieszona

- gdy oboje rodzice są nieznani.

2. całkowite ubezwłasnowolnienie osoby, która nie pozostaje pod władzą rodzicielską.

Powołanie opiekuna

-postanowienie sądu opiekuńczego, o charakterze konstytutywnym, skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia, a gdy go nie było - z chwilą wydania

-powinno zawierać oprócz faktu ustanowienia opieki, dane personalne opiekuna i podopiecznego, w miarę potrzeby zarządzenie podjęcia przez opiekuna konkretnych czynności, określenie terminu złożenia pierwszego sprawozdania z wykonywania opieki

Kryteria powołania opiekuna

-art. 148 KRO wymienia taksatywnie, kto nie może być ustanowiony opiekunem:

1. bez pełnej zdolności do czynności prawnych,

2. pozbawione praw publicznych albo praw rodzicielskich lub opiekuńczych,

3. zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiążą się należycie z obowiązków opiekuna.

-art. 149 KRO wskazówki kogo przede wszystkim należy powołać na opiekuna:

1. osoba wskazana prze ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej,

2. krewni,

3. inne osoby bliskie pozostającego pod opieką albo jego rodziców,

4. braku powyższych osób - osoba wskazana przez Prezydenta, burmistrza miasta lub gminy, albo organizacje społeczną, do której należy piecza nad małoletnimi, a jeżeli pozostający pod opieką przebywa w zakładzie wychowawczym, osoba wskazana przez ten zakład,

5. dla małoletniego, umieszczonego w rodzinie zastępczej - przede wszystkim rodzina zastępcza.

-wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom (art.146 KRO).

-sąd opiekuńczy może ustanowić jednego opiekuna dla kilku osób, jeżeli nie ma sprzeczności miedzy ich interesami. Opieka nad rodzeństwem powinna być w miarę możności powierzona jednej osobie.-art.151

Sprawowanie opieki

-kogo sad opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć-art.152 Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić z tego obowiązku.

-objecie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sadem opiekuńczym-art.153.opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.

-do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z wyjątkami

- miejscem zamieszkania podopiecznego jest miejsce zamieszkania opiekuna (art. 27 KC),

- prawo opiekuna do żądania wydania podopiecznego, znajdującego się u osoby nieuprawnionej

- osoba poddana opiece jest obowiązana do posłuszeństwa wobec opiekuna,

- opiekun jest uprawniony do domagania się od podopiecznego, aby wykonywał drobne, okresowe usługi, w ramach wspólnoty domowej,

- opiekun w zasadzie decyduje o wyborze zawodu, (musi uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego),

- opiekun jest uprawniony do żądania środków utrzymania i wychowania osoby pozostającej pod opieką od osób do tego zobowiązanych,

- opiekun jest uprawniony do zwracania się do sądu opiekuńczego o pomoc w sprawowaniu opieki,

-opiekun obowiązany jest wykonywać obowiązki z należytą starannością, jak wymaga tego dobro pozostającego pod opieka i interes społeczny-art.154

-opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką-art.155§1.

-art.160-sporządzenie inwentarza majątku podopiecznego i przedstawić go sądowi opiekuńczemu

-opiekun obowiązany jest w terminach oznaczonych przez sąd, nie rzadziej niż raz do roku, składać sprawozdania dotyczące podopiecznego oraz rachunki z zarządu jego majątkiem-art.166

-sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sadowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką-art.161

-opiekun powinien w ważniejszych sprawach wysłuchać podopiecznego i w miarę możliwości uwzględnić jego rozsądne życzenie-art.158

-opiekun sprawuje funkcje nieodpłatnie; jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy, sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna przyznać mu stosowne wynagrodzenie okresowe lub jednorazowe w dniu ustania opieki lub za zezwoleniem sądu opiekuńczego-art.162

Zarząd majątkiem podopiecznego

-powinno odbywać się z należytą starannością, w rozumieniu art. 154 KRO

-prawo opiekuna do zarządzania majątkiem mieści się w granicach zwykłego zarządu, podjęcie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego.

Zarządowi opiekuna w zakresie spraw majątkowych nie podlegają:

- zarobek pupila,

- przedmioty majątkowe oddane przez opiekuna osobie poddanej opiece do swobodnego użytku,

- przedmioty przypadające pozostającemu pod opieką z tytułu testamentu lub darowizny jeżeli w testamencie lub darowiźnie wyłączono te przedmioty spod zarządu opiekuna.

Nadzór nad sprawowaniem opieki

-stały nadzór sądu opiekuńczego polega na bieżącym zaznajamianiu się z działalnością opiekuna i udzielaniu mu wskazówek i poleceń.

-kontrola periodyczna sądu opiekuńczego polega na badaniu sprawozdań opiekuna dotyczących osoby poddanej opiece oraz rachunków z zarządu jego majątkiem.

Odpowiedzialność opiekuna

-wobec os. 3 za winę w nadzorze

-wobec pupila ex contractu za szkodę wyrządzoną nienależytym sprawowaniem opieki

-przedawnienie 3 lata od ustania opieki / zwolnienia opiekuna

Zwolnienie opiekuna

-może nastąpić na jego wniosek, bądź z powodu niezdolności do sprawowania opieki lub jego zaniedbań

-art. 169 §1 KRO z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki.

Ustanie opieki

- następuje ex lege

- gdy małoletni osiągnie pełnoletniość,

- gdy rodzicom małoletniego zostanie przywrócona nad nim władza rodzicielska,

- w razie śmierci małoletniego lub uznania go za zmarłego,

- w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.

Skutki ustania opieki

-problem oddania przez opiekuna osobie do tego powołanej majątku małoletniego (art. 174)

-kwestia rozliczenia się z zarządu majątkiem - w ciągu 3 mcy rachunek końcowy, tylko osobiście

-problem załatwiania przez niego w okresie przejściowym pilnych spraw związanych z opieką - pilne sprawy ma obowiązek prowadzić dalej, przy ustaniu opieki dotyczy to tylko majątkowych

Opieka na ubezwłasnowolnionym całkowicie

-stosuje się odpowiednie przepisy o opiece nad małoletnim, z tym, że jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem powinien być jego małżonek, a w braku jego ojciec lub matka.-art.176

-opieka taka ustaje z mocy prawa w razie: uchylenia ubezwłasnowolnienia, zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe

Przyczyny ustanowienia kurateli

- dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo - art. 181 §1 KRO, powoływany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem, tylko wtedy gdy sąd opiekuńczy tak postanowił

- dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego (curator ventris) - art. 182 KRO, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka

- dla osoby ułomnej (curator debilis) - art. 183 KRO, jeżeli potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju

- dla osoby nieobecnej (curator absentis) - art. 184 § 1 KRO,

- dla osoby nieobecnej, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich obowiązków, albo je wykonuje nie należycie.

-ze względów przedmiotowych można też mówić: kurator w sprawach o prawa stanu, kuratorzy powołani do zarządu majątkiem, kurator procesowy, kurator osoby prawnej, kurator spadku

Kuratela prawa materialnego a procesowego

-mat.: ustanawia sąd opiekuńczy (do wyjątków należy: kurator spadku, ustanowiony przez sąd spadku); ustanawia się z urzędu, z wyjątkiem kuratora dla osoby ułomnej

-proc.: w zasadzie ustanawia sąd opiekuńczy, więcej wyjątków ustanawiania jej przez sąd procesowy; ustanawia się w zasadzie na wniosek.

Ustanie kurateli

- uchylenie kurateli - art. 180 §1 KRO,

- gdy odpadnie cel - z chwilą ukończenia sprawy - art. 180 §2 KRO,

- z chwilą zwolnienia kuratora - art. 169 KRO w związku z art. 178 &2 KRO.

-w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia

-z chwilą urodzenia się dziecka

-na żądanie osoby ułomnej, dla której była ustanowiona kuratela

Różnice między opieką a kuratelą

• kuratela głównie dotyczy majątku

• kuratela na ogół ma krótkotrwały charakter

• opieka ma charakter prawnorodzinny, kuratela różnie, też w interesie ogólnym

• kuratela może być ustanowiona także dla osób prawnych

• kurator nie zawsze jest przedstawicielem ustawowym

• zazwyczaj odpłatna

Ustanowienie kurateli

-w przypadkach w ustawie przewidzianych

-konieczne dla strzeżenia zasługującego na ochronę interesu indywidualnego lub społecznego

-kurator do poszczególnej sprawy → ad actum

-sąd opiekuńczy lub inny, lub organ adm.

-z urzędu lub na wniosek

Instytucje zbliżone do kurateli

- doradca tymczasowy dla osoby, co do której zostaje wszczęte postępowanie o ubezwłasnowolnienie

- zarządca przedmiotów majątkowych wyłączonych w umowie darowizny lub w testamencie spod zarządu majątkiem dziecka sprawowanego przez rodziców

• zarządca nieruchomości ustanowiony w toku egzekucji

• wykonawca testamentu,

Organy pomocnicze sądów rodzinnych

1. kuratorzy sądowi

2. kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą

3. rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne

→ wszystkie tworzy Min. Spr.

Instytucjonalne formy zastępczej pieczy nad małoletnim:

1. placówki sprawujące częściową pieczę nad dziećmi

2. rodziny zastępcze

3. placówki opiekuńczo-wychowawcze: rodzinne domy dziecka; domy dziecka (także małego dziecka), pogotowia opiekuńcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, bursy, świetlice, ogniska, domy wczasowe dla dzieci, ośrodki adopcyjno-wychowawcze

Akta stanu cywilnego

- akt urodzenia, małżeństwa, zgonu

-są jedynym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych

-ich niezgodność z prawdą można stwierdzić tylko w postępowaniu sądowym

-księgi stanu cywilnego są niejawne (odpisy na wniosek), w przypadku przysposobienia całkowitego nie ujawnia się ani nie czyni się odpisów z pierwotnego aktu urodzenia (chyba, że na żądanie sądu)

Tryby w sądzie rodzinnym

1. procesowy: ogólny (alimenty) i odrębny (o ustalenie ojcostwa)

2. nieprocesowy: normalny i specjalny dla sądu opiekuńczego

Zakres kompetencji sądu rodzinnego

-sprawy z zakresu prawa rodzinnego tak w trybie procesu jak i nieprocesowym

-sprawy z zakresu „prawa opiekuńczego”, łącznie z dotyczącymi osób dorosłych oraz zakresu kurateli

-normowane przepisami szczególnymi (dot. psychicznie chorych i upośledzonych)

-„sprawy nieletnich” (po cywilnemu powinno być: małoletnich)

-przymusowe leczenie alkoholików

-przekazane zostały do sądów okręgowych wszystkie sprawy o prawa stanu cywilnego, z wyjątkiem o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa

-wyłączone są sprawy karne dorosłych o przestępstwa przeciwko rodzinie oraz sprawy o podział majątku wspólnego małżonków

Stan cywilny

-dobro osobiste w rozumieniu art. 23 KC

-przedmiot tzw. praw stanu cywilnego

-niepodzielne - poza przysposobieniem

-naruszenie s.c. → roszczenie o zaniechanie i usunięcie skutków naruszenia

Cechy praw stanu cywilnego

• ściśle związane z podmiotem

• przysługują tylko osobom fizycznym

• nie podlegają swobodnej dyspozycji osób uprawnionych

• nie ulegają skutkom upływu czasu

• bezwzględne i wzajemne

• niemajątkowe

- dochodzenie praw lub zaprzeczenie w specjalnym postępowaniu odrębnym w trybie procesowym

Cechy spraw o prawa stanu cywilnego

- np. o ustalenie istnienia małż., o rozwód, o zaprzeczenie ojcostwa

• nie jest dopuszczalne powództwo wzajemne (rzadko ustalone, kto jest jak legitymowany)

• powód nie może zrzec się roszczenia

• rozstrzygnięcie nie może być oparte wyłącznie na uznaniu strony pozwanej

• nie może zapaść wyrok zaoczny bez uprzedniego postępowania dowodowego

• wyrok ma skutek erga omnes

• zasada prawdy obiektywnej, doniosła rola dowodu z przesłuchania stron

Obowiązek obopólny wspierania się rodziców i dzieci

-nie jest to wspieranie materialne, bo temu służy obowiązek alimentacyjny;

-nie można przymusowo tego wyegzekwować

-dot. wspierania się duchowego, psychologicznego

Imię i nazwisko

-nazwisko indywidualizuje rodzinę w obrębie społeczności a imię jednostkę w ramach całej rodziny

-imię z chwilą sporządzenia aktu urodzenia staje się faktem normatywnym

-rodzice dokonują wyboru i składają oświadczenie kierownikowi usc (uprawnienie wynika z władzy rodzicielskiej, która musi przysługiwać chociaż jednemu), jak nie to kierownik sam wybiera imię

Kierownik ma prawo odmówić wpisania wybranego imienia:

1) więcej niż dwóch imion

2) ośmieszającego, nieprzyzwoitego, nie pozwalającego na rozróżnienie płci, w formie zdrobniałej

-decyzja administracyjna , na którą służy zaskarżenie do NSA

-w 6 m-cy od wpisania imienia rodzice mogą zarządzić jego zmianę, też wpisanego przez kierownika usc

Podmioty władzy rodzicielskiej:

a.grupa podmiotów poddanych władzy rodzicielskiej;

b.grupa podmiotów, którym władza rodzicielska przysługuje;

c.grupa podmiotów współuczestniczących w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

  

Struktura więzi normatywnej w obrębie instytucji władzy rodzicielskiej:

-stosunki między rodzicami a dziećmi (każdego z rodziców z każdym dzieckiem)

-stosunek między każdym z rodziców a wszystkimi osobami trzecimi

-stosunek między rodzicami a osobami trzecimi uczestniczącymi w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

-stosunek między osobami trzecimi uczestniczącymi w wykonywaniu wł. rodzicielskiej a dzieckiem.

-stosunek rodzic - rodzic art. 107, 58 § 1

-stosunek rodzice - państwo.

 

 

 

---