1. Wskaż czynniki, które doprowadziły do powstania społeczeństwa stanowego.

Stan to pojęcie swoiste dla stosunków społecznych średniowiecza europejskiego. Jest to grupa społeczna różniąca się od innych nie tylko faktycznym położeniem w społeczeństwie, ale i stanowiskiem prawnym. Każdy stan wypełnia określone funkcje gospodarcze i społeczne, posiada odrębne stanowisko prawne. Przynależność do stanu była dziedziczna. Stany dzieliły się na:

a) uprzywilejowane ( uczestniczące we władzy ): rycerstwo- szlachta, duchowieństwo

b) nieuprzywilejowane ( prawa stwarzały im nie zawsze skuteczną ochronę przed nadmiernym uciskiem i wyzyskiem przez stany uprzywilejowane ): mieszczanie, chłopi.

Duchowieństwo- ( pocz. XIII w. )-

• kler zaczął w pełni rządzić się odrębnym prawem kościelnym i uzyskał własne sądownictwo,

• dla dóbr Kościoła immunitety,

• privelegium fori.

• początek wyodrębniania- wiec w Łęczycy 1180, ( książęta zrzekli się prawa zaboru pozostałych po zmarłym biskupie ruchomości, stanowiących jego własność- ius opoli ) oraz ograniczyli ciężary stanu i podwód na rzecz urzędników książęcych,

• w warunkach rozbicia Kościół, posiadający własną, jednolitą organizację, bardzo się liczył,

• pontyfikat Innocentego III ( 1198- 1216 )- program reform Henryka Kietlicza, arcybiskupa gnieźnieńskiego, który miał uniezależnić Kościół od władzy świeckiej,

• celibat księży

Szlachta ( rycerstwo ):

• dziedziczna własność ziemi ( alodialna ) nadawana przez monarchów w oparciu o regale

• własność rycerska zwolniona od ciężarów prawa książęcego,

• ius non responsivum

• osobne prawo otaczające rycerzy ochroną ( ius militare )

• rozszerzenia immunitetów na dobra ziemskie ( XIII/XIV w. )

• służba wojskowa

• monopol na urzędy

• rozwój grup solidarności, jakie stanowiły rody rycerskie, uniemożliwiał elementom słabszym ekonomicznie utrzymanie się w grupie uprzywilejowanej.

Mieszczaństwo- uzyskanie przez miasta praw samorządowych, organizacja na prawie niemieckim.

Chłopi- upowszechnienie systemu czynszowego i zmiany w stosunku prawnym doprowadziły do ujednolicenia położenia mas chłopskich osiadłych zarówno na prawie polskim jak i na niemieckim ( prawo wychodu, spokojne posiadanie uprawianej ziemi- własność podległa, użytkowa, wysokość ciężarów na rzecz pana, gwarancje w zakresie sądownictwa ).

2. W ciągu XIII stulecia, a nawet wcześniej, wyodrębniły się zwyczajowo rozmaite uprawnienia warstwy szlacheckiej, zwane prawem rycerskim. Wymień je:

Ius militare- prawo rycerskie- zespół norm zwyczajowych, określających stosunki pomiędzy monarchą a rycerstwem,

• prawo wykupu przez władcę w razie popadnięcia w niewolę,

• prawo do odszkodowania za straty poniesione w wyprawie wojennej,

• prawo żądania wynagrodzenia za wyprawę za granice kraju

• zwolnienie od obowiązku ogłaszana zapowiedzi przy zawarciu małżeństwa

• dziedziczyli dobra również w linii bocznej, w braku spadkobierców męskich- kobiety ( od XIII/XIV w. ),- podczas gdy majątek chłopa, który nie miał synów, przechodził na pana.

3. Podaj znaczenie przywileju budziszyńskiego i koszyckiego dla warstwy szlacheckiej i wytworzenia się przedstawicielstwa stanowego.

Przywilej generalny- dokument wydawany przez panującego obejmujący wszystkich członków jednego lub więcej stanów i rozciągający się na terytorium całej ziemi.

Przywilej budziszyński ( w Budzie- 1355 )- desygnowany na tron polski Ludwik Węgierski przyrzekł w nim

• nie pobierać nowych podatków poza przyjętą normą zwyczajową

• nie korzystać ze stacji w dobrach szlacheckich, lecz utrzymywać się w czasie podróży z własnych środków

• wynagradzać straty poniesione przez szlachtę w wyprawach wojennych poza granicami kraju,

• ogólne potwierdzenia praw pozostałych stanów,

Przywilej w Koszycach- 1374 ( dla duchowieństwa- 1381 )- Ludwik Węgierski w zamian za przyznanie sukcesji do tronu dla jednej ze swych córek:

• król nie mógł nakładać nowych podatków, ograniczył się do sumy 2 groszy z łanu kmiecego rocznie ( 1/6 pieniężnego czynszu, 1/12 dochodu pana z łanu )- całkowita wolność podatkowa szlachty

• wykup szlachcica przez panującego z niewoli, do której dostał się w wyprawie zagranicznej,

• ograniczenie obowiązku szlachty pomagania w budowie zamków do wypadków, w których budowa ta została zadecydowana za jej zgodą i radą,

• utrzymanie jedności państwa

• zasady obsadzania urzędów

• potwierdzenie praw wszystkich stanów

4. Który z władców Polski, kiedy i w jakich okolicznościach wydał prawo gwarantujące szlachcie nietykalność majątkową bez prawomocnego wyroku sądowego?

Przywilej czerwiński ( 1422- Władysław Jagiełło )- gdy zarysowała się opozycja szlachty w stosunku do rządzącego możnowładztwa, wzmacniana oddziaływaniem idei husyckich, szlachta na sejmie obozowym wymusiła przywilej:

• król nie mógł konfiskować ani zajmować majątku szlachcica bez wyroku sądowego,

• sądy miały sądzić według prawa pisanego,

5. W którym z przywilejów została wprowadzona rozdzielność władzy administracyjnej i sądowniczej. Kiedy została ona rozszerzona i jakich stanowisk w jędnym ręku łączyć nie było wolno?

Przywilej czerwiński ( 1422- patrz wyż ).

• incompatibilitas- nie wolno było łączyć urzędów ziemskich: zakaz łączenia w tej samej ziemi urzędu starosty z urzędem sędziego ziemskiego ( ochrona niezależności sądów ziemskich )

• przywileje nieszawskie: zakaz łączenia urzędu starosty ze stanowiskiem wojewody, a Wielkopolsce- ze stanowiskiem kasztelana

6. Sprecyzuj okoliczności, czas i znaczenie polityczne wprowadzenia zasady nieminem captivabimus nisi iure victim.

Przywileje jedlneńsko ( 1430 )- krakowskie ( 1433 ): nie wolno było ani uwięzić ani ukarać osiadłego szlachcica bez wyroku sądowego. W 1434 uprawnienia szlachty koronnej rozszerzono na Ruś Halicką. Przywileje były efektem tego, iż postulaty szlacheckie poparli możnowładcy oraz Kościół, chcący ją pozyskać szlachtę do walki z husytyzmem.

7. Wymień i scharakteryzuj statuty stwarzający podstawy rozwoju gospodarczego szlachty

Statut- ustanawiane przez panującego normy prawne regulujące poszczególne dziedziny życia państwowego. Początkowo statuty regulowały obowiązki wojskowe ludności i dotyczące dziedziczenia tronu pryncypackiego ( Bolesław Krzywousty )

statuty Kazimierza Wlk.-

• podstawą stwierdzenia przynależności do stanu szlacheckiego stało się nie posiadanie ziemi na prawie rycerskim, ale pochodzenie od przodków szlacheckich, w wypadku naganienia szlachectwa istniał wymóg jego oczyszczenia ( np. w Wielkopolsce trzeba było w tym celu przedstawić sądowi 6 świadków, 2z rodu ojca, 4 z obcych, w Małopolsce 6 z rodu ojca, w XVI w. 8-po 2 z rodu ojca i babki ojczystej, po 2 z rodu matki i babki macierzystej )

• statut małopolski przyznawał prawo wychodu ze wsi bez potrzeby zgody pana 1 lub 2 chłopom rocznie, były tylko 3 wypadki kiedy cała ludność mogła opuścić bez zgody pana wieś:

- gdy pan dopuścił się gwałtu na żonie lub córce chłopa,

- jeśli pan został wyklęty i chłopi z jego winy mieliby pozostawać bez posług religijnych,

- gdy w gospodarstwach chłopów dokonywano egzekucji za długi pana, statut warcki:

• zakaz opuszczenia gruntu przez chłopa w latach wolnizny przeznaczonych na urządzenie gospodarstwa

• właściciel mógł usunąć buntowniczego lub nieużytecznego sołtysa, nakazując mu przymusową sprzedaż sołectwa, a w razie braku kandydata pozwalając panu na jego wykup po oszacowaniu przez biegłych ( umożliwiło to panom podporządkowanie sołtysów ).

8. Porównaj rolę sejmików szlacheckich w życiu politycznym kraju przed i po powstaniu sejmu walnego.

W XV w. współistniały sejmiki ziemskie, sejmy prowincjonalne i sejm walne. Wszystkie trzy rodzaje zgromadzeń działały równolegle i alternatywnie, a sejm walny nie stał wyżej od sejmów partykularnych, co umożliwiło wysunięcie po 1454 r. na czoło sejmików ziemskich, co oznaczało wzmocnienie stanu szlacheckiego jako całości.

SEJMIK ZIEMSKI. Dawny wiec dzielnicowy po zjednoczeniu państwa rozbił się na:

a) sąd wiecowy, wykonujący sądownictwo w ważniejszych sprawach,

b) radę panów ziemi, która zajmowała się sprawami administracji lokalnej i ustawodawstwem partykularnym. Początkowo podejmowała ona sama decyzje, jednak wzrost znaczenia szlachty zmuszał dostojników ziemskich do odwoływania się do niej.

Od końca XIV w. uformowały się w ten sposób sejmiki ziemskie, które składały się z:

a) rady panów ziemi,

b) ogółu szlachty- w miarę rozwoju aktywności politycznej szlachty rada panów ziemi zaczęła zanikać, a sejmik stawał się wyrazicielem woli ogółu szlachty. Był on formą samorealizacji społeczności szlacheckiej danej ziemi ( województwa w sprawach publicznych ), szlachta widziała w sejmiku bezpośrednie przedstawicielstwo swych interesów.

Kompetencje sejmiku ziemskiego:

• uchwały sejmikowe ( lauda )- kodyfikacja prawa zwyczajowego,

• sąd wyższy, przejęły sądownictwo wiecowe,

• nakładały lokalne podatki na potrzeby danej ziemi,

• w razie potrzeby uchwalenia podatku nadzwyczajnego król nieraz rezygnował ze zwołania sejmu walnego czy sejmów prowincjonalnych, zwracając się bezpośrednio do sejmików ziemskich,

• przedstawiały kandydatów na stanowiska sędziego, podsędka i pisarzy ziemskich

• przywilej cerkwicki 1454- szlachta wielkopolska uzyskała zgodę na skasowanie ceł ustanowionych bez uchwały sejmu oraz zapewnienie, że żadne nowe prawa nie będą powoływane do życia w drodze prywatnych narad, ani powoływania pospolitego ruszenia bez zgody sejmiku ziemskiego ( przywileje nieszawskie sprecyzowały, iż zgodę powinien wyrazić sejmik wspólny dla województw poznańskiego i kaliskiego, zbierający się w Środzie ).

SEJM PROWINCJONALNY. Po zjednoczeniu państwa król prowadząc politykę rządów osobistych rzadko zwoływał zjazdy ogólnopaństwowy, musiałby bowiem liczyć się z jego opinią. Natomiast działalność rozwinęły zajmujące się ustawodawstwem zjazdy prowincjonalne- osobno dla Małopolski i osobno dla Wielkopolski z Kujawami. Na zgromadzenia te zaczęła powszechnie przybywać szlachta, a także reprezentanci miast i kapituł. Nabrały one charakteru powszechnego. Sejmy te były wygodne dla króla, gdyż

• mógł łatwiej skłonić do przyjęcia swych propozycji przedstawicieli jednej dzielnicy, a potem użyć tego jako argumentu wobec drugiej.

• sejm prowincjonalny wyrażał opinię szlachty, a nie możnowładztwa jak w radzie królewskiej.

SEJM WALNY. Stanowił on alternatywę dla sejmu prowincjonalnego. Spotykamy się z nim od XV w. ( ale nie był to sejm, w którym ustaliła się reprezentacja sejmików w postaci posłów ziemskich ). Te same zagadnienia można było rozstrzygać na sejmie walnym i prowincjonalnym.

• każdy nadzwyczajny podatek wymagał zgody stanów

• wszystkie większe statuty zostały uchwalane przez sejmy prowincjonalne lub sejm walny

• statuy dla szlachty

• zawieranie umów międzynarodowych ( unia horodelska, przewidująca wspólne obrady sejmów Polski i Litwy )

Składał się z:

a) dostojników duchownych i świeckich, którzy stanowili radę królewską,

b) urzędnicy ziemscy ( rola reprezentantów ziem z racji pełnionych urzędów ),

c) szlachta nie piastująca urzędów, przedstawiciela rad miejskich i kapituł katedralnych.

Zbierał się w I poł. XV w. raz do roku, zwykle w Piotrkowie. Jeśli się nie odbywał, zastępowały go sejmy prowincjonalne- wielkopolski w Kole, Małopolski- Nowym Mieście Korczynie.

W II poł. XV w. nastąpiło połączenie dwóch genetycznie niezależnych instytucji- sejmików ziemskich i sejmów prowincjonalnych lub walnych. Szlachta, zamiast przybywać ogółem na sejm walny lub prowincjonalny, wysyłała tam posłów delegowanych przez sejmiki ziemskie. W 1493 wyodrębniło się na stałe ogólnopaństwowe przedstawicielstwo sejmików ziemskich w postaci posłów ziemskich. Utworzyli oni izbę poselską, natomiast rada królewska przeistoczyła się w senat, a sejm walny stał się dwuizbowy.

• upadek roli ustawodawczej sejmików ziemskich,

• odgrywały one jednak istotną rolę w życiu RP, ponieważ stanowiły podstawę w pionowej strukturze zgromadzeń prawodawczych ( element suwerenności narodu politycznego RP- szlachty )

• lauda uchwalane przez sejmiki, gdy dotyczyły spraw ogólnopaństwowego znaczenia ( podatki, wojsko, bezpieczeństwo ziemi ), przedstawiono do zatwierdzenia sejmowi.

9. Scharakteryzuj rodzaje sejmików.

• przedsejmowe: zwoływał je król, wysyłając legata z pismem królewskim ( legacją ), w którym wyłożone były powody zwołania sejmu. Sejmik wysłuchiwał legacji i wybierał posłów, układał instrukcję poselską, którą otrzymywali posłowie.

• generalne: wybrani na sejmikach posłowie wraz z senatorami każdej prowincji ( Wielkopolski, Małopolski, Mazowsza, Litwy ), uzgadniano stanowisko każdej prowincji na sejmie walnym. W XVII w. zanikły one z wyjątkiem sejmiku generalnego pruskiego. Posłowie i senatorowie zbierać się zaczęli już w czasie sejmu walnego na tzw. sesje narodów, której funkcje były podobne do sejmików generalnych.

• elekcyjne- wysuwano kandydatów na urzędy sądowe ziemskie,

• kapturowe- w czasie bezkrólewia ( od 1572 )

• deputanckie- do wyboru deputantów do TK ( od 1578 )- corocznie,

• relacyjne- posłowie zdawali relacje z poselstwa

• gospodarcze- ( od XVII w )-podejmował uchwały ( lauda ) w sprawach ziemi, repartycji podatków uchwalonych przez sejm, wybierał poborców podatkowych i kontrolował ich działalność, nakładał podatki wojewódzkie, decydował o wydatkach ze skarbu wojewodzińskiego, uchwalał zaciąg żołnierza powiatowego, wyznaczał dowódców, wybierał komisarzy do Trybunału Skarbowego.

• egzulanckie- specjalny rodzaj sejmików, na których zbierali się uchodźcy z ziem odpadłych podczas rozbiorów RP

10. Konstytucja 3 Maja wprawdzie nie zlikwidowała sejmików, ale znacznie ograniczyła ich uprawnienia w kilku dziedzinach. Wymień je:

• zniesienia mocy wiążącej instrukcji uchwalanych przez sejmiki,

• dezyderaty swoich ziem posłowie mogli przedstawić w dalszej części obrad

• zapewniono głos szlachcie dziedzicom i ich dorosłym synom ( po ukończeniu 18 roku życia ) oraz zastawnikom, jeśli płacili podatek określonej wysokości, nieposesjonaci zostali z sejmików usunięci,

• uprawnionych do głosowania miano wpisywać do ksiąg ziemiańskich

11. W jakim stopniu instrukcje sejmikowe były wiążące i obowiązujące dla posłów?

Instrukcja poselska- układana przez sejmik dla posła, zawierająca wskazówki w sprawach, które miały być przedmiotem obrad w sejmie.

- moc zupełna ( plena potestas )- pełna swoboda działania,

- pełnomocnictwo ograniczone ( limita potestas )

- instrukcje warunkowe- wyrażenie zgody na propozycje króla było uwarunkowaniem spełnieniem najpierw postulatów szlacheckich.

- instrukcja ograniczona do pewnych spraw, resztę pozostawiając ocenie swych przedstawicieli ( szli wówczas najczęsciej za głosem posłów "górnych" województw- krakowskiego, sandomierskiego, poznańskiego, kaliskiego ),

- w opinii szlachty sejmiki stanowić władne były we wszystkich sprawach należących do kompetencji sejmu, ponieważ stanowiły "rozproszoną izbę poselską"

12. Jak wyglądał tryb postępowania przy zwoływaniu sejmików?

W RP było po 1569 70 sejmików, z tego 24 sejmiki powiatowe na Litwie. W obradach przewodniczył od XVII w. marszałek sejmiku obierany spośród szlachty. Na sejmiku uczestniczył ogół szlachty ziemi. Skład osobowy był zawsze identyczny, zmienny był tylko cel zgromadzenia.

13. W jakim celu zawiązywano i jak przebiegał rokosz?

Konfederacja- związek szlachty z różnych województw służący szlachcie do realizacji zamierzeń, których nie chciała uznać władza monarsza oraz stanowiąca formę organizacji "narodu politycznego" w okresie bezkrólewia.

a) konfederacje przy królu dla poparcia przez szlachtę zamierzeń monarchy,

b) konfederacje przeciw królowi, których podstawę zawiązywania dawał artykuł o wypowiedzeniu posłuszeństwa królowi.

Rokosz- konfederacja nie uznana przez króla. W odpowiedzi na rokosz król

a) powodował najczęściej zawiązanie przez swoich zwolenników konfederacji przy królu,

b) mógł też uznać postulaty konfederacji zawiązanej przeciw niemu i przystąpiwszy do niej nadać jej cechy legalności

Wysuwano postulat tzw. sejmów rokoszowych, w których mógłby brać udział każdy szlachcic. Nazwa pochodziła od miejscowości Rakosch na Węgrzech, gdzie takie węgierskie sejmy się zbierały. W Polsce prototypem był rokosz lwowski ( 1537 )- "wojna kokosza". W myśl konstytucji sejmowej 1588 zawiązanie rokoszu było zdradą ojczyzny ( pueridullo ).

Rokosze zawiązywano w jednym województwie, następnie przystępowały do niej inne. Podstawą była dobrowolność związku, oparta na indywidualnym przystąpieniu popartym przysięgą. Akt konfederacji spisywano i wciągano do ksiąg sądowych. Podobnie do ksiąg sądowych spisywano uchwały konfederacji zwane sancita.

• władzą konfederacji była generalność, złożona z marszałka konfederacji i konsyliarzy, a dowódcami wojsk- regimentarze,

• organem naczelnym była walna rada,

• podatki nakładały sądy konfederackie

• decyzje zapadały większością głosów Rokosze w RP:rokosz lwowski ( 1537- wojna kokosza ),

• rokosz sandomierski ( Zebrzydowskiego -1607 )

• rokosz Jerzego Lubomirskiego ( 1666- 67 )

W rezultacie rokosze i konfederacje stanowiły zdegenerowaną formę prawa oporu.

14. Podaj genezę sejmu walnego

Po 1320 Władysław Łokietek najważniejsze sprawy rozstrzygał na zjazdach ogólnopaństwowych, nazywanych w źródłach sejmami walnymi ( co oznacza liczne zgromadzenie ). Pierwszy sejm walny zebrał się podczas bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego. Forma ta rozwinęła się za panowania Władysława Jagiełły, zwoływano go najczęściej raz w roku, obradował na zamku królewskim w Piotrkowie, wyjątkowo w Krakowie, Toruniu, Bydgoszczy. Wzmacniało jego pozycję to, iż udział w nim mógł brać każdy szlachcic oraz iż dokonywano na nich elekcji króla.

15. Podaj datę i miejsc obrad pierwszego dwuizbowego sejmu

Piotrków, 1493, prawdopodobnie na 18.01.1493 zaplanowano otwarcie obrad sejmu, co faktycznie nastąpiło 28.01.1493 w obecności króla, zakończenie nastąpiło 03.03.1493.

16. Omów tryb obrad sejmów szlacheckich.

1) sejm prowincjonalny- patrz wyż.

2) parlament dwuizbowy

Początkowo nie było stałych terminów zwoływania sejmu ani stałego miejsca jego obrad. Sejm zwoływał król, przeważnie co roku, najczęściej w Piotrkowie, położonym w centrum Królestwa. Dopiero artykuły henrykowskie nałożyły na króla obowiązek zwoływania sejmu co 2 lata ( ordynaryjny- nie dłużej niż 6 tygodni ), a także mógł zwołać sejm nadzwyczajny ( ekstraordynaryjny- nie dłużej niż 2 tygodnie ). Przedłużenie obrad ( prolongacja ) wymagało zgody wszystkich posłów. Miejscem wspólnych polsko- litewskich sejmów stała się po unii lubelskiej ( 1569 ) Warszawa, a od roku 1673 co trzeci sejm miał odbywać się w Grodnie.

Otwarcie obrad, częstokroć z wielodniowym opóźnieniem, następowało po zjechaniu się większości sejmujących. Po uroczystym nabożeństwie w kościele powracano na miejsce obrad. Następnie wybierano marszałka Izby Poselskiej ( o ograniczonych uprawnieniach ) i przeprowadzano rugi poselskie ( decydowano większością głosów ). Po przedstawieniu przez kanclerza w imieniu króla propozycji od tronu obie izby obradowały oddzielnie. Projekty aktów przygotowanych przez Izbę Poselską przedstawiano na wspólnym posiedzeniu Senatu. Po ich przyjęciu i po uzyskaniu sankcji króla stawały się prawem obowiązującym. Następnie, po pożegnaniu poselskim odprawiano uroczyste nabożeństwo kończące obrady sejmowe..

Do podjęcia uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzeba byłą zgoda powszechna, której wyraz stanowiła jednomyślność. Wynikało to z przyjęcia zasady, iż tam gdzie chodzi o przywilej szlachty, wszelkie odstępstwa powinny być zgodne z zasadą quod omnes tagit ( Hieronim Ossoliński: "nas bez naszego zezwolenia nic nowego stanowionym być nie może" ). Poseł, reprezentujący w izbie poselskiej sejmik swej ziemi, winien był występować zgodnie z daną mu instrukcją, chyba że miał przyznaną sobie zupełną moc ( jeśli przekroczył, oświadczenie wiązało sejmik, ale rzadko mógł liczyć na ponowny wybór ).

Gdy posłowie nie byli związani instrukcjami, osiągnięcie powszechnej zgody w izbie poselskiej nie było trudne, zwłaszcza że głosy niektórych oponentów pomijano, przyjmując fikcję jednomyślności.

17. Czy rugi należały do aktów konstytutywnych obrad sejmowych, czy też stosowano je w szczególnych przypadkach ( jakich ) ?

Rugi poselskie- sprawdzanie ważności mandatów. W okresie I RP stanowiło to uprawnienie Izby Poselskiej. Czynność ta odbywała się bezpośrednio po wyborze marszałka sejmowego.

18. Wyjaśnij znaczenie terminu skrypta ad archivum.

19. W czym przejawiała się znamienna dla dziejów sejmu walnego RP koegzystencja oraz ścieranie się zasad hierarchii i równości?

• sejm składał się z trzech stanów sejmujących: król, senat, izba poselska

• XVI w.- w Wielkopolsce zdarzało się, że połowę posłów na sejmiku wybierali senatorowie, a połowę szlachta, gdyż nie mogli dojść do porozumienia, a sama szlachta żądała usunięcia "posłów senatorskich z izby?"

• duchowieństwo nie było zainteresowane udziałem w izbie poselskiej

• na sejm walny senat był zwoływany równocześnie z izbą poselską, ale znaczna część senatorów nie przybywała na obrady

• konkluzja królewska nie musiała opierać się na jednomyślności, ale na ogół szła po linii poglądów przeważających do których monarcha się przychylal, a największą wagę miały opinie senatorów zajmujących najwyższe stanowiska w państwie

• konstytucje sejmu ogłaszano w imieniu króla, kanclerz i jego urzędnicy prowadzili politykę "moderowania konstytucji" przed ich publikacją

• król i większość senatorów nie ukrywali niechęci wobec posłów

20. Wymień i określ zadania organów powoływanych na sejmach szlacheckich na czas ich trwania.

• sąd sejmowy: początkowo nie różnił się od innych sądów królewskich, funkcjonował tylko w czasie trwania sejmu, pod przewodnictwem króla ( z wyj. zbrodni obrazy majestatu, w myśl zasady nemo iudex in causa sua ), składał się ze wszystkich senatorów i od 1588 8 deputantów wybieranych przez izbę poselską. Kierownictwo obradami sprawował marszałek wielki koronny, a gdy sejm obradował w Grodnie- marszałek wielki litewski.

• sesje narodów- posłowie i senatorowie z Małopolski, Wielkopolski i Litwy zaczęli się zbierać w czasie sejmu na osobne sesje, w celu uzgodnienia stanowiska każdej prowincji w materiach będących przedmiotem obrad

21. Wymień i scharakteryzuj rodzaje sejmów szlacheckich.

W czasie bezkrólewia:

• konwokacyjny: posłowie ziem wiązali się w konfederację generalną ( kaptur ), zatwierdzano skład sądów kapturowych,

• elekcyjny: wysłuchiwał obcych posłów przedstawiających kandydatów na króla i układał pakta konwenta, odbywał się zwykle na Woli pod Warszawą, brała w nim udział przybyła na elekcję szlachta oraz delegaci uprzywilejowanych miast ( Krakowa, Wilna, później Lwowa, Kamieńca Podoslkiego i Lublina )

• koronacyjny- zbierał się w Krakowie, koronacji dokonywał prymas, król wydawał generalne potwierdzenie praw, składał przysięgę koronacyjną, a zaraz potem zawiadamiał obce dwory o odbyciu koronacji, następnie sejm przystępował do zatwierdzenia praw uchwalonych w czasie bezkrólewia.

W czasie panowania króla:

• sejm walny

- ordynaryjny

- ekstraordynaryjny

• sejmy prowincjonalne ( Koło- Wielkopolska, Korczyn- Małopolska, Warszawa- Mazowsze, Grudziądz lub Malbork ( Prusy Królewskie ), Wołkowys/ Słonima ( Litwa )- posłowie wybrani na sejmikach ustalali tam stanowisko prowincji przed przybycie na sejm walny,

• sejm konfederacyjny- decyzje podejmowano większością głosów ( patrz niż )

• sejm rokoszowy ( viritim ) ( taki, na który mógł przybyć każdy szlachcic ( od nazwy miejscowości Rakosch na Węgrzech )

• sejm konny: obrady pospolitego ruszenia, które w 1673 zawiązało konfederację gołąbską, żądano nawet w walce z tendencjami proabsolutystycznymi, aby szlachta wsiadła na koń za pospolitym ruszeniem i sejm był złożony, w którym bracia ( szlachta ) posłów obiorą salvo iure mutandi ( zachowując prawo do ich zmiany ). Postulat, by co trzeci sejm był konny, znalazł się w paktach konwentach 1733, ale nie został zrealizowany

22. Opisz sejm konfederacki:

Konfederacja zawiązywała się w jednym województwie, inne województwa do niej przystępowały, a gdy wszystkie lub co najmniej większość, zgłosiły akces stawała się konfederacją generalną. Konfederacje generalne zawiązywano osobno dla Korony i Litwy. Podstawą była dobrowolność związku, oparta na indywidualnym przystąpieniu popartym przysięgą. Akt konfederacji spisywano i wciągano do ksiąg sądowych, podstawowe uchwały konfederacji zwano sanctia.

Konfederacja obierała swoją władzę- generalność, złożoną z marszałka konfederacji i konsyliarzy, a także powoływała regimentarzy, jako dowódców wojsk konfederackich.

Organem naczelnym konfederacji była Walna Rada, która odpowiadała sejmowi i byłą wybierana przez sejmiki konfederackie. Przewodniczył na niej marszałek konfederacji ( z urzędu ), a uchwały początkowo "ucierane" ( w procesie uzgodnień aż do osiągnięcia konsensu ) od połowy XVIII w. zapadały większością głosów. Kilka walnych rad konfederacji zawiązanych "przy królu" ( 1710,1735 ) miało charakter sejmów nadzwyczajnych uchwalając konstytucje.

- sejm niemy 1717 ( pod węzłem konfederacji tarnogrodzkiej ),

- od XVIII w. zaczęto nie tworząc konfederacji zawiązywać sam sejm pod węzłem konfederacji, aby ominąć zasadę jednomyślności i liberum veto, bowiem obowiązująca w konfederacji zasada większości wykluczała możliwość zerwania sejmu skonfederowanego.

Konfederacje i sejmy konfederackie stanowiły element korygujący wady ustroju, aktywizujący szlachtę, były przejawem szlacheckiej demokracji bezpośredniej, odgrywając- zależnie od wytyczonych sobie celów- funkcje konstruktywne lub destruktywne.

23. Zakres kompetencji marszałka poselskiego.

Konstytucje sejmowe nie określały wyczerpująco i precyzyjnie kompetencji marszałka: kładły nacisk na wyliczenie jego obowiązków, mniej zaś na uprawnienia. A czynności, które wykonywał były liczne. Składał cytowaną tu przysięgę, odbierał laskę i wygłaszał do posłów przemówienie inaugurujące obrady. Następnie wyznaczał reprezentację, która miała donieść królowi i senatowi, iż izba poselska ukonstytuowała się. Przyjmował delegacje od króla i senatu, jeśli takie przybyły. Kolejną czynnością było patronowanie postępowaniu rugowemu, czyli pozbawieniu posła mandatu w określonych prawem przypadkach. Tutaj przywoływał podsądnych do "laski" i rozdawał głosy oskarżającym. W izbach połączonych marszałek był jedynym reprezentantem uprawnionym do zabierania głosu w imieniu całości posłów ziemskich. Witał króla w imieniu izby, przy ceremonii całowania ręki pańskiej prezentował posłów panującemu, dalej - przedstawiał listę wakujących urzędów oraz propozycje izby co do ich obsadzenia. On odczytywał postulaty poselskie kierowane "do tronu" oraz brał uchwały rad senatorskich, aby je następnie "egzaminować" w izbie. W senacie władzy nie miał, symbolem tego było chowanie laski. Marszałek sejmu zasiadał jednak w senacie pomiędzy oboma marszałkami wielkimi - koronnym i litewskim, a gdyby ci byli nieobecni - przewodniczył połączonym izbom. Ważną jego prerogatywą było mianowanie deputacji: do sądów sejmowych, do słuchania rachunków, do rokowań dyplomatycznych, do konsultacji z królem i senatem

24. Wyjaśnij zasadę liberum veto

Teoretycznie od samego początku w sejmie obowiązywała zasada jednomyślności, jednak w praktyce ją omijano, stosując tzw. fikcję jednomyślności. W 1652 poseł upicki Władysław Siciński nie pozowlił sam ostatniego dnia na prolongatę obrad sejmowych, przez co sejm nie doszedł do skutku, gdyż w ciągu poprzednich 6 tygodni nie udało się ustalić uchwał.

Natomiast liberum veto to zerwanie sejmu przed upływem terminu przewidzianego na obrady. Po raz pierwszy został tak zerwany sejm 1669, a w 1688 zerwano go jeszcze przed upływem marszałka izby poselskiej.

Zapobiegając pochopnemu zrywaniu sejmów, stosowano często złagodzoną formę liberum veto, kiedy sprzeciwiający się poseł oświadczył: sisto activatem, co powodowało limitację sejmu, to jest zawieszenie obrad aż do uzgodnienia spornych stanowisk.

Niedojście sejmu do skutku, podobnie jak jego zerwanie powodowało, iż wszystkie uchwalone przezeń konstytucje nie wchodziły w życie ( ponieważ wszystkie konstytucje jednego sejmu uważano za całość ). Od posła zrywającego sejm żądano uzasadnienia, ale opinia szlachecka uważała je za "nienaruszalną źrenicę wolności".

W latach 1573- 1763 rozeszły się bez powzięcia uchwał lub uległy zerwaniu 53 sejmy ( 1/3 wszystkich ). Kliki magnackie lub pojedynczy magnat, dysponujący nawet jednym posłem, mogli sparaliżować sejm i nie dopuścić do uchwał, które by naruszały ich interesy. Podobnie działali agenci obcych mocarstw, przyczyniając się od ugruntowania politycznej niemocy RP.

25. Kto i w jakich okolicznościach sprawował funkcję interrexa?

Interregnum- naczelna władza podczas bezkrólewia, uznano bowiem, iż wraz ze śmiercią króla wyrokujące w jego imieniu sądy zaprzestały działalności, co również odnosiło się do sejmów i sejmików. Na sejmie konwokacyjnym w styczniu 1573 rozgorzał spór o to, czy prymas Jakub Uchański czy też marszałek wielki, którym wówczas był protestant Maciej Firlej, stanie na czele państwa jako interrez. Ostatecznie godność tę powierzono Uchańskiemu- arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Interrex reprezentował państwo na zewnątrz i kierował administracją wewnętrzną w kraju. Najważniejszym jego zadaniem było przeprowadzenie obioru króla w drodze wolnej elekcji.

26. Podaj skład senatu sejmu szlacheckiego oraz wskaż osobę przewodniczącą obradom senatu.

Skład Senatu ustalił się za Zygmunta I:

- arcybiskup gnieźnieński,

- biskupi rzymskokatoliccy,

- wojewodowie i kasztelanowie

- marszałek wielki,

- marszałek nadworny,

- kanclerz,

- podkanclerzy,

- podskarbi

- z głosem doradczym uczestniczyli w posiedzeniach referendarze

Na początku XVII w. senat liczył łącznie z Korony i Litwy 140 senatorów.

Wszyscy senatorowie powoływani byli dożywotnio.

Obradom Senatu przewodniczył król.

27. Dlaczego w skład senatu nie wchodzili hetmani, chociaż nie ulega wątpliwości, że byli najpotężniejszymi dygnitarzami królewskimi?

Hetmani oraz podskarbi nadworny nie weszli do Senatu, gdyż godności te ustabilizowały się dopiero po zamknięciu składu senatu przez Zygmunta I ( urząd hetmana wielkiego koronnego ukształtował się w latach 30- tych XVI w. )

28. Kiedy została przyjęta i czym się charakteryzowała zasada obioru króla viritm?

Elekcja viritim to najbardziej demokratyczna forma obioru króla. Została przyjęta ona przez obradujący w styczniu 1573 sejm konwokacyjny w Warszawie. Zgodnie ze stanowiskiem dysydentów, jak i katolików, przesądzono wybór króla bezpośrednio przez szlachtę, a odrzucono przez sejm walny. W praktyce zasada ta umożliwiała magnatom uzyskanie wpływu na wybór odpowiadającego ich interesom kandydata do tronu.

Zasadę elekcji viritim realizował sejm elekcyjny. Wysłuchiwano posłów przedstawiających kandydata na tron. Każdorazowo redagowano i uchwalano pacta conventa. Obradowano w trzech kręgach: Senat w drewnianym budynku ( szopa ), Izba Poselska pod gołym niebem, trzeci krąg szlachta z województw i ziem oraz przedstawiciele miast uprzywilejowanych ( Krakowa, Poznania, Wilna, Lwowa, Gdańska, Torunia ). Dążono do jednomyślnego wyboru króla. Pierwszego ogłoszenia wyboru dokonywał prymas ( nominacja ) a marszałek czynił to wobec województw. Gdy następował podwójny wybór, o objęci tronu decydowała siła.

29. Kompetencje sejmu walnego

Zostały one uregulowane w konstytucji Nihil Novi ( 1505 ).

• wyłączne prawo stanowienia nowych ustawa stwierdzając, że "odtąd na potomne czasy nic nowego stanowionym być nie ma przez nas króla i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było z ujmią i ku ciążeniu RP oraz ze szkodą i krzywdą czyjąś prywatną tudzież zmierzało ku zmianie prawa pospolitego i wolności publicznej"

• król mógł ustanawiać normy ogólne w formie edyktów w sprawach miast królewskich, Żydów, lenn, chłopów w królewszczyznach i sprawach górniczych, reszta należała do sejmu

• uchwalanie podatków,

• wyrażał zgodę na zwołanie pospolitego ruszenia i nobilitacje ( od 1578 )

• nadawał ogólny kierunek polityce zagranicznej,

• kontrolował rząd ( podskarbiowie musieli przed sejmem składać rachunki, a działalność króla miała być kontrolowana przez senatorów- rezydentów ),

• sąd sejmowy,

• prawo łaski,

• prawo amnestii

• zawieranie traktatów pokojowych i przymierzy,

• ważniejsze godności mogły być nadawane przez króla tylko na sejmie ( tak więc sejm kształtował elitę szlachecką )

30. Jak przedstawiały się kompetencje sejmu walnego na tle parlamentów ówczesnej Europy?

Francja- Stany Generalne:

a) uchwalanie podatków ( równoznaczne z wyrażeniem zgody na wypowiedzenie wojny ),

b) prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych,

c) prawo wyrażania zgody na alienację domeny

d) prawo wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii I Rzesza- Sejm Rzeszy:a) ustawodawstwo w sprawach Rzeszy,

b) decyzje o wojnie i pokoju,

c) zawieranie traktatów międzynarodowych,

d) uchwalanie podatków,

e) rekrutacja wojska

Rosja- Sobór Ziemski

a) podejmował uchwały niewiążące dla cara,

b) uchwalanie podatków,

c) rozstrzyganie spraw wojny i pokoju,

d) wybierały cara,

e) kodyfikacja prawa ( Sobornoje Ulozenije )

Anglia- Parlament:

a) sądownicze:

- Izba Lordów była najwyższą instancją sądową,

- kontynuacja lennego iudicium pariam dla sądzenia przestępstw popełnionych przez lordów,

- sądzenie spraw na podstawie impeachment ( kontrola nad władzą wykonawczą ),

- act of attainder- kara śmierci lub wygnania dla niewygodnego sobie przedstawiciela ( bez żadnego postępowania sądowego ),

b) finansowe:

- uchwalał podatki

c) ustawodawcze

- żadna ustawa nie mogła być ważna bez zgody króla, Izby Lordów i Izby Gmin,

- prawo petycji, projekt ustawy ( Izba Gmin )- tzw. bill

31. Podaj znaczenie konstytucji Nihil Novi 1505

"Ponieważ prawa ogólne i ustawy dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, uznaliśmy, jakoż postanowiliśmy, iż dotąd na potomne czasy nic nowego ( nihil novi ) stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było z ujmą i ku uciążeniu RP oraz za szkodą i krzywdą czegokolwiek, tudzież zmierzało ku zmianie prawa politycznego i wolności publicznej"

• zakończyła okres formowania struktury sejmu,

• uchwalenie ważnej konstytucji wymagał odtąd zgody trzech czynników: króla, Senatu, Izby Poselskiej ( stany sejmujące )

• hierarchia zgromadzeń stanowych ( sejm walny- sejmy prowincjonalne- sejmiki ziemskie )

• podstawa demokracji szlacheckiej, sejm stał się formą udziału szlachty w życiu politycznym

• rok 1505 to data graniczna między państwem średniowiecznym a nowożytnym w Polsce.

32. Jak wyglądał tryb postępowania przy zwoływaniu sejmu walnego?

Sejm zbierał się na co najwyżej 6 tygodni co 2 lata ( ordynaryjny ).

Posłów wybierano na sejmikach, w województwach i ziemiach, zwoływanych uniwersałem królewskim, informującym o czasie i miejscy obrad sejmu. Posłowie byli reprezentantami sejmiku a nie całej RP. W sejmikach przedsejmowych uczestniczyła szlachta zamieszkała w województwach i ziemiach ( wraz z senatorami ). Sejmiki województw "górnych"- krakowskiego i sandomierskiego ( Małopolska ) oraz poznańskiego i kaliskiego ( Wielkopolska ) wybierały po 6 posłów, pozostałe po 2. Przed 1569 posłowie Prus Królewskich o nie określonej liczbie, oddawali jeden wspólny głos. Sejmiki układały instrukcje poselskie, od lat 20- tych XVI w. w formie pisemnej, do których stosować się mieli ich przedstawiciele.

Wybierani na sejmikach posłowie udawali się następnie na sejmy prowincjonalne do Koła ( Wielkopolska ), Korczyna ( Małopolska ), Warszawy ( Mazowsze ), Grudziądza/Malborka ( Prusy Królewskie ) oraz Wołkowyska/Słonimia ( Litwa ). Po uzgodnieniu stanowiska posłowie przybywali na miejsce obrad prowincjonalnych. Posłowie otrzymywali diety ( strawne ) wypłacane najpierw ze skarbu królewskiego, a od XVII w. przez skarb wojewódzki. Często wobec braku pieniędzy posłowie otrzymywali sól lub ulgi w podatkach, a niekiedy poprzestawano na obietnicy wypłaty diety.

W I RP nie zbudowano żadnego gmachu specjalnie przeznaczonego do prac parlamentarnych. Zwyczajowo król zwoływał sejm do Piotrkowa, a niekiedy do innych miast. Sejm lubelski 1569 ustanowił Warszawę miejscem obrad sejmowych. Miały się one odbywać w dawnej siedzibie książąt mazowieckich, zwanej dotąd "Zamkiem JKMci i Rzeczypospolitej". Później, w imię równouprawnienia Litwy, wg. konstytucji sejmowej 1673, co trzeci sejm zbierać miał się w Grodnie ( w rzeczywistości nie było to przestrzegane ).

33. Jaką problematykę poruszano w kazaniach mszalnych towarzyszących obradom sejmu walnego?

• aby Bóg zlał światło mądrości na króla i członków Izby Poselskiej i Senatu

• Według konstytucji z 1690 r. na porządek obrad każdorazowego sejmu miało odtąd składać się pięć zasadniczych etapów. Poprzedzały je czynności wstępne, w konstytucji pominięte. Były więc: uroczysty przejazd króla przez miasto obrad sejmowych i nabożeństwo inauguracyjne. Jeśli rzecz działa się w Warszawie, to odprawiano tę mszę w kolegiacie św. Jana, jeśli w Grodnie - to w kościele farnym, jeśli w innym mieście - to w świątyni najbardziej tam uhonorowanej. Celebransem był prymas lub jeden z biskupów; król zasiadał przed ołtarzem, chociaż zdarzało się, że słuchał mszy z galerii. Istotne było kazanie, którego treść była inspirowana przez króla. Nie głosił go prymas czy inny hierarcha, ale najczęściej zakonnik jezuita. Mówił o patriotyzmie, o tym co pomaga i co szkodzi Rzeczypospolitej, czyniąc tu aluzje do dążeń grup i poszczególnych osób. Zdarzało się wreszcie, że wymieniał nazwiska. Stąd protesty części posłów, stąd oświadczenie ich w 1668 r., że "księdzu nie przystoi gmerać się w rzeczach politycznych". Posłowie innowiercy nie przychodzili na to katolickie nabożeństwo, często przyjeżdżali do Warszawy dzień później.

34. Zdefiniuj pojęcie głowy państwa i wymień wszystkie znane ci sposoby obsadzania tego stanowiska w I RP.

Głowa państwa, nazwa przyjęta zwyczajowo dla najwyższego przedstawiciela władzy w państwie, najczęściej instytucja jednoosobowa reprezentująca państwo.

We współczesnych monarchiach konstytucyjnych głową państwa jest dziedziczny władca (król, cesarz), którego uprawnienia są ograniczone zazwyczaj jedynie do funkcji reprezentacyjnych, traktowany jako apolityczny symbol tradycji i jedności kraju.

W republikach głową państwa jest prezydent wyłoniony w wyborach bezpośrednich lub pośrednich.

W systemach prezydenckich (np. USA) czy semiprezydenckich (np. Francja, Finlandia) jego kompetencje obejmują szeroki krąg decyzji w zakresie polityki zagranicznej i wewnętrznej. Szczególną pozycję ma prezydent USA - pełni on dodatkowo funkcję szefa rządu. W państwach, w których prezydent wybierany jest pośrednio (przez parlament), np. w Czechach, Izraelu, Włoszech, Grecji lub jak w Niemczech przez specjalny organ, pozycja jego jest zawężona do funkcji reprezentacyjnych. Odgrywa rolę bezstronnego i apolitycznego arbitra, stojącego poza sporami politycznymi.

W Polsce funkcję głowy państwa pełni prezydent wyłoniony w wyborach bezpośrednich na pięć lat.

Sposoby obsadzania stanowiska głowy państwa w I RP:

W monarchii wczesnopiastowskiej i rozbiciu dzielnicowym:

• ciągłość dynastyczna- jednak nie opierała się ona na zasadzie czystej dziedziczności: system mieszany- uzupełniono zasadę dziedziczności zasadą elekcyjności, nie można było wychodzić poza krąg dynastii, której członkowi przysługiwało "naturalne prawo" do tronu

• zasada senioratu: wprowadzona przez statut Bolesława Krzywoustego ( 1138 )- najstarszy z książąt miał otrzymać dzielnicę pryncypacką w postaci Małopolski z Krakowem, zwierzchnictwo nad położonymi w centrum państwa ziemiami sieradzką i łęczycką, które po śmierci Bolesława Krzywoustego stanowiły oprawę księżnej wdowy Samolei oraz nad Pomorzem oraz zachować dzielnicą własną- primogenitura.

• desygnacja ( wyznaczenie przez poprzednika ), np. w formie adopcji przez księcia dzielnicowego

• umowa na przeżycie pomiędzy dwoma książętami nie mającymi potomków męskich, mocą której dzielnica zmarłego wcześniej przechodziła na drugiego, darowizna zawierająca przyznanie dziedzictwa obdarowanemu, czasem z zastrzeżeniem dożywocia dla darczyńca.

• elekcyjny: gdy zmarły książę nie zostawił potomków męskich,

- potwierdzająca ( zwołany wiec zaakceptował osobę desygnowanego księcia ),

- uroczyste ( wiec sam decydował o powołaniu księcia zwykle spośród męskich przedstawicieli rozrodzonej dynastii Piastów )

Rzeczpospolita szlachecka:

• umowa między Kazimierzem Wielkim a Ludwikiem Węgierskim

• przywileje wydawane dla szlachty za cenę jej zgody na objęcie tronu przez potomka ( 1434- Jagiełło- Władysław Warneńczyk )

• elekcja przez szlachtę męża królowej ( Jadwiga, Jagiełło )

• elekcja w obrębie dynastii Jagiellonów przez zjazd elekcyjny ( rada królewska, szlachta , przedstawiciele miast ),

• wolna elekcja viritim ( od 1573 )

35. W czym przejawiał się patrymonialny charakter państwa polskiego we X- XIII w.?

Monarchia patrymonialna- forma państwa ujmująca je jako dziedziczną własność ( patrimonium ) osoby panującej.

• zasady dziedziczenia podobne jak w stosunkach prywatnoprawnych,

• rozwinęły się jednak elementy publicznoprawne ( wiec, elekcje władców w obrębie dynastii panującej ),

• pomieszanie instytucji i norm publiczno i prywatnoprawnych

• podzielność państwa pomiędzy wszystkich władców, mających więcej niż jednego spadkobiercę,

• prawo książęce ( ius ducale )- ogół uprawnień monarchy, władzę zwierzchnią, sąd nad ludnością, prawo poboru danin i żądania posług na rzecz księcia i jego urzędników.

• regalia ( najważniejsze regale ziemi )- wszystkie ziemie nie należące do możnych były własnością monarchy, wraz z innymi regalami tworzyły system monopoli przysługujących monarsze, dawały także prawo władcy nadawania ziemi.

36. Od kiedy odbywały się elekcje władców i kto miał prawo głosu na nich?

Elekcje odbywały się wówczas, gdy zmarły książę nie pozostawił zstępnych męskich. Ich prawa do tronu jako "dziedziców przyrodzonych" były na ogół respektowane. W pozostałych wypadkach ostateczna decyzja należała do panów duchownych i świeckich.

a) elekcje potwierdzające ( jeśli zwołany wiec akceptował osobę desygnowanego księcia ),

b) elekcje uroczyste ( solenne- sam wiec decydował o powołaniu księcia, zwykle spośród męskich przedstawicieli rozordzodzonej dynastii Piastów ( z wyj. Pomorza, gdzie panowały dynastie miejscowe oraz elekcji królów czeskich Wacława II i Wacława III ),

Zakres elekcyjności w różnych dzielnicach zależał od lokalnego układu sił. Na Mazowszu, gdzie władza książęca znajdowała oparcie w licznym drobnym rycerstwie, dominowała zasada dziedziczności, także na Śląsku, Wielkopolsce, Kujawach. W pełni rozwinęła się elekcyjność tronu w dzielnicy krakowsko- sandomierskiej, gdzie dysponowanie tronem leżało w ręku miejscowych możnowładców, którzy do uroczystej elekcji powoływali też ogół rycerstwa. W miarę wzrostu znaczenia również patrycjat miejski zaczął uczestniczyć w elekcjach, odgrywając na Śląsku i w Krakowie, poważną rolę.

37. Jakie rozwiązania w kwestii obsady tronu uwzględniała konstytucja 1791 r?

• zasada dziedziczności tronu ( likwidacja elekcji stanowiącej wśród magnaterii zarzewie walk o władzę i okazję do ingerencji obcych mocarstw ),

• tron dziedziczny przez osoby, elekcyjny przez familię ( w wypadku wygaśnięcie dynastii ),

• po śmierci Stanisława Augusta tron objąć miał król saski, Fryderyk August Wettin, a po nim- jego najstarszy syn,

• jeśli Fryderyk August nie miał by syna, to jego córka- Maria Augusta Nepomucena stawała się infantką polską, a jej mąż wybrany elekcyjnie przez Zgromadzenie Stanowe stawał się jednocześnie królem polskim.

38. Opisz sposób obsadzania tronu monarszego przyjęty na sejmie grodzieńskim w 1793

• Wolne obieranie królów podług opisów teraźniejszego sejmu w zupełnej mocy swojej zostanie

• Królem polskim i Wielkim Książęciem Litewskim nie kto inny być może, jak szczególnie z urodzenia lub powołania katolik rzymski, królowa także katoliczka rzymska być powinna, a gdyby innego była wyznania, tedy pokąd by do wiary świętej katolickiej nie przystąpiła, koronowana nie będzie

44. W jakim stopniu władca mógł wpłynąć na pracę ( decyzje ) sejmu w RP szlacheckiej?

• inicjatywa ustawodawcza

• "moderowanie" uchwał sejmowych przez ostateczną redakcję przed publikacją oraz ich interpretacji,

• uchwały sejmu wychodziły w imieniu króla i musiały być przez niego sankcjonowane ( z tym że zaznaczono, iż są wydane za zgodą sejmu ),

• samodzielny ustawodawca w stosunku do miast królewskich, Żydów, chłopów z królewszczyzn

• nominacja na urzędy senatorskie i sądownictwo dyscyplinarne nad urzędnikami

• zwoływał sejmiki

• król mógł po sejmie odwołać się do opornego sejmiku o przyłączenie się do uchwał przyzwalających na podatek

• konkluzja królewska nie musiała oprzeć się na jednomyślności, wystarczy że szła po linii poglądów przeważających, do których monarcha się przychylał,

45. Jak wyglądała współpraca króla z sejmem w RP szlacheckiej? W których dziedzinach mogły wystąpić konflikty?

W okresie prawidłowego działania sejmu, mimo braku szczegółowego regulaminu, uzyskiwano pożądany kompromis. Uzależnione to było od stosunków pomiędzy monarchą a zróżnicowanym wewnętrznie stanem szlacheckim. Zasadniczo uznaje się, że do poł. XVII w. sejm polski funkcjonował sprawnie. W pierwszej połowie XVI w., a zwłaszcza za rządów Zygmunta I, zwanego "królem senatorskim", istniały spory możnowładztwa ze średnią szlachtą. W zdominowanej przez nią Izbie Poselskiej od lat 20- tych XVI w. zaczęto formułować program reformy ustrojowej znany jako egzekucja praw i dóbr. Odwołano się do tradycji i żądano egzekwowania dawnych praw, dostosowanych do zmiennych warunków wewnętrznych. Zawiązana w 1537 konfederacja pospolitego ruszenia ( "wojna kokosza" ) przyniosła korzyści polityczne średniej szlachcie. Rokosz ta stała się prototypem sejmów rokoszowych. Król i większość senatorów nie ukrywali swe niechęci wobec posłów. Zarazem Andrzej Wyczański, wypowiadając się o Zygmuncie I, wskazał, iż "w ciągu 40 lat jego panowania szlachcic z rycerza analfabety przekształcił się w ziemianina, często mającego wykształcenie uniwersyteckie, niekiedy nawet uzyskane za granicą. Za rządów Zygmunta Augusta zrealizowano znaczną część postulatów egzekucyjnych, których dopełnieniem było utworzenie Trybunału Koronnego ( 1578 )

II poł. XVI w. i I poł XVII w. przyniosły dalsze ograniczenia pozycji króla:

- sejm uzyskał prawo wypowiedzenia wojny ( 1616 )

- niektóre godności król mógł nadawać jedynie podczas obrad sejmowych ( 1588 ).

- bez zgody sejmu król nie mógł zawrzeć małżeństwa ( 1573 ),

- nabywać dóbr ziemskich ( 1631 ),

- wyjeżdżać za granicę ( 1641 )

Ograniczeniom uprawnień króla towarzyszył wzrost uprawnień sejmu, którego działalność osłabła. Z kolei część jego uprawnień przejęły sejmiki ( rządy sejmikowe ), co prowadziło do decentralizacji państwa. Także na sejmikach miały miejsce burdy, zwłaszcza przy wyborach. Obawa przed królewskim absolutum dominium doprowadziła do rozwoju szlacheckich form demokracji bezpośredniej. Dotyczyło to postulatu sejmu konnego, który by uniemożliwił zbrojne wymuszenie praw i przywilejów szlacheckich.

Czas obrad 245 zgromadzeń stanów sejmujących trwał 44 lata, co stanowi 15% dziejów Polski w ciągu 3 stuleci ( 1493- 1793 ).

46. Omów uprawnienia króla w zakresie władzy ustawodawczej przed i po powstaniu sejmu walnego.

Przed:

• wydawał akty ustawodawcze ( edykty, ordynacje, uniwersały ) wobec miast królewskich, Żydów, chłopów zamieszkałych w królewszczyznach oraz w sprawach górniczych

Po:

• inicjatywa ustawodawcza

• "moderowanie" uchwał sejmowych przez ostateczną redakcję przed publikacją oraz ich interpretacji,

• uchwały sejmu wychodziły w imieniu króla i musiały być przez niego sankcjonowane ( z tym że zaznaczono, iż są wydane za zgodą sejmu ),

• samodzielny ustawodawca ( edykty ) w stosunku do miast królewskich, Żydów, chłopów z królewszczyzn, w sprawach lenn, w sprawach górniczych

47. Jakie zmiany nastąpiły w zakresie posiadanej przez monarchę władzy ustawodawczej w II poł. XVIII w.

• w 1764 wprowadzono zasadę, iż konstytucje sejmowe przyjęte podczas konwokacji i elekcji dla swej ważności nie wymagały już potwierdzenia przez nowego króla po koronacji

• przedstawiał sejmowi kandydatów na wybór do Komisji Skarbowej i Komisji Wojskowej

• w 1775 zapowiedziano powołanie Rady Nieustającej

- jej akty wychodziły w imieniu króla

- król przewodniczył Radzie z prawem dwóch głosów w razie równości zdań

- pierwotnie król miał być pozbawiony wszelkich prerogatyw, a cala władza z wyjątkiem ustawodawstwa, w okresie między sejmami, należeć miała do Rady

- monarcha stracił na rzecz Rady prawo szafunku królewszczyzn, nominowania senatorów

• Konstytucja 3 Maja

- pozbawiła króla bycia trzecim stanem sejmującym oraz prawa sankcji ustaw

- posiadał wraz ze Strażą Praw inicjatywę ustawodawczą

- zwoływał sejm

50. Na czym polegało i od kiedy i w jakich sytuacjach miało zastosowanie prawo oporu wobec monarchy?

52. W jakich dokumentach i z którego roku sprecyzowano po raz pierwszy procedurę wypowiadania posłuszeństwa władcy i w jakich warunkach miało ono nastąpić. Scharakteryzuj owe warunki i procedurę.

Jeżeli monarcha nie przestrzegał praw lub naruszał przyjęte zobowiązania, możnowładcy uważali, iż mają prawo oprzeć się bezprawnym, z ich punktu widzenia, zarządzeniom a w ostatecznym wypadku usunąć władcę siłą. Określano to jako zegnanie ztronu.

Prawo oporu ( ius resistendi ) należało do sfery ideologii politycznej. Gdy określona grupa społeczna podejmowała jego realizację w przekonaniu o legalności swego działania, nabierało ono charakteru instytucjonalnego już w momencie jego zastosowania. Dla monarchy prawo oporu ważne było tylko wtedy, jeśli nie potrafił mu się oprzeć. Jeśli próba wykorzystania prawa oporu kończyła się klęską, określano to jako bunt.

Realizując prawo oporu możni usuwali z tronu niewygodnych ich władców- Kazimierza Odnowiciela ( 1035- 1036 ) i Bolesława Śmiałego ( 1079 ). Zastosowanie miało miejsce też w wojnie domowej za czasów Władysława Hermana. Teoretyczne jego sformułowanie znalazło się w testamencie tego władcy- władzę księcia zwierzchniego miał objąć "zacniejszy" z synów, o czym decydowali możni. Rolę prawa oporu podkreślał biskup krakowski i kronikarz Wincenty Kadłubek, wkładając w usta Kazimierza Sprawiedliwego słowa: "Albowiem słusznie traci prawo do panowania ten, kto nadużywa udzielonej mu władzy"

Prawo oporu zostało sformułowane po raz pierwszy na ziemiach polskich w latach 80- tych XIII w. w przywileju księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa- panowie wrocławscy mogli wypowiedzieć mu posłuszeństwo, gdyby nie dotrzymał przyjętych zobowiązań.

Jednocześnie w "pokoju ziemskim" ( landfrydzie ) podpisanym w Rostocku 1283 sformułowano prawo oporu na Pomorzu Zachodnim, gdzie przyznano je stanom w wypadku niedotrzymania przez książąt zapewnień przyjętych w powyższym układzie.

• Artykuły henrykowskie ( maj 1573 ) przewidywały, że jeżeli król nie będzie przestrzegał prawa i przywilejów szlachty, będzie ono mogła wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Przepis ten znany był jako articulus de non praestenda oboedientia i był nowożytną formą znanego w średniowieczu prawa oporu.

• w 1576 wszedł do przysięgi koronacyjnej królów polskich- miało być stosowany nie tylko w razie pogwałcenia artykułów henrykowskich lub niewywiązania się z paktów konwentów, ale i naruszenia innych praw

• rokosz sandomierski w latach 1606- 1609 wysunął jako hasło walkę z groźbą absolutum dominium głosząc, że w RP ciało jej- szlachta jest ważniejsze od głowy- króla. Konstytucje wydane po rokoszu szczegółowo określiły tryb korzystania z prawa oporu:

- posłuszeństwo królowi można było wypowiedzieć po trzykrotnym napomnieniu: po raz pierwszy przez prymasa lub senatora, następnie przez sejmik, wreszcie przez sejm,

- jeśli król po tych upomnieniach nie naprawił wykroczeń, można go było złożyć siłą z tronu

• konstytucje grodzieńskie 1793: jeśli król złamałby prawa kardynalne lub pakta konwenta, Rada Nieustająca zwołuje sejm ekstraordynaryjny, który może pozbawić króla tronu większością 2/3 głosów w głosowaniu tajnym.

51. Jak przedstawiała się możliwość usunięcia władcy z tronu w świetle Konstytucji 3 Maja?

• nie było takiej możliwości, król na wzór angielski był nieodpowiedzialny

53. Jak przedstawiał się kwestia usuwalności panującego z tronu w XIX- wiecznych ustawach zasadniczych?

• w Konstytucji KW nie ma o tym wzmianki,

• w Konstytucji KP osoba króla jest "święta i nietykalna"

54. Która z XX- wiecznych konstytucji wykluczała możliwość pozbawienia prezydenta piastowanego przezeń stanowiska?

• tu nie mam pewności, ale Konstytucja Kwietniowa mówiła, iż nie prezydent jest w trakcie piastowania swego urzędu nieodpowiedzialny za jakiekolwiek czynności, natomiast Sejm i Senat mogły uznać jego urząd za opróżniony większością 3/5 głosów, jeśli trwale nie mógł wykonywać swych funkcji.

55. Wyjaśnij znaczenie terminu abdykacja w oparciu o znane ci przypadki zastosowania tej procedury

Abdykacja (z łaciny abdicatio - zrzeczenie się), zrzeczenie się tronu i przysługujących z tego tytułu praw przez panującego monarchę, może być przymusowa albo wywołana sytuacją kraju, która uniemożliwia dalsze sprawowanie władzy (np. abdykacja Karola X we Francji w 1830, Stanisława Augusta w 1795). Może wiązać się z wprowadzeniem republiki (np. abdykacja Umberto II we Włoszech w 1946, Konstantyn II w Grecji w 1973).

Przykładem abdykacji dobrowolnej jest abdykacja Jana II Kazimierza, który w 1668 zrzekł się tronu po załamaniu się reform ustrojowych w Polsce i śmierci królowej Marii Ludwiki.

W Polsce abdykował również Stanisław Leszczyński (1735)

56. Wyjaśnił, popierając swą wypowiedź przykładami, znaczenie terminu regencja.

Regencja ( regentia )- powierzenie jednej lub kilku osobom sprawowania władzy państwowej, w okresie małoletności, choroby bądź dłuższej nieobecności panującego..

W państwie pruskim i na ziemiach polskich zaboru pruskiego w XIX i XX w. jednostka administracyjna większa od powiatu, mniejsza od prowincji, a także urząd administrujący tą jednostką.

57. W jaki sposób ustosunkowała się Konstytucja 3 Maja do kwestii regencji?

• regencję sprawuje królowa, a w razie jej nieprzytomności prymas,

• regencje możliwa w 3 przypadkach:

- małoletności króla,

- choroby psychicznej króla ( ogłoszona przez sejm ekstraordynaryjny większością 3/4 głosów )

- wzięcia króla do niewoli na wojnie,

• prymas ma obowiązek zwołanie sejmu, a jeśli tego nie uczyni, to robi to marszałek sejmu

• sejm taki określa zasady zasiadania ministrów w regencji i kompetencje królowej,

• w wypadku osiągnięcia pełnoletności przez panującego lub powrotu do stanu zdrowia psychicznego, regencja ma obowiązek przekazania władzy prawowitemu królowi,

• przepisy dotyczące odpowiedzialność ministrów stosuje się odpowiednio do regencji,

58. Omów procedurę bazując na ustawach Księstwa i Królestwa Polskiego

Królestwo Polskie:

• te same przypadki regencji, jak określone w Cesarstwie Rosyjskim, określone tymi samymi prawami,

• w przypadku regencji namiestnika o ustanowieniu regencji rosyjskiej informuje pod własną odpowiedzialnością minister sekretarz stanu. Namiestnik otzymawszy doniesienie zwołuje Senat dla obrania członków regencji,

• regencja składa się z:

- regenta rosyjskiego,

- 4 członków wybranych przez Senat,

- ministra sekretarza stanu,

Zasiada w stolicy Cesarstwa Rosyjskiego

- w przypadku śmierci członka regencji, miejsce wakujące wypełnia Senat, natomiast regencja mianuje sekretarza stanu

• Kompetencje regencji:

- te same co króla poza mianowaniem senatorów, a wszystkie jej postanowienia muszą zostać potwierdzone lub odwołane przez króla. Król każe regencji zdać sprawozdanie swych działań,

- mianuje i odwołuje namiestnika

• Odpowiedzialność regencji:

- odpowiadają osobom i majątkiem za wszystko co uczynili przeciw konstytucji i prawom

- przed udaniem się do stolicy Cesarstwa Rosyjskiego członkowie regencji składają przysięgę na prawa i konstytucję, zaś regent i minister sekretarz stanu taką samą przysięgę wykonuje w przed członkami regencji Królestwa.

- akty wykonania przysięgi przez sekretarza stanu i regenta są przesyłane senatowi, a akt wykonania przysięgi regentów Królestwa- przez senat regentowi królewskiemu.

59. Zarysuj genezę i tryb funkcjonowania regencji kolegialnej bazując na dowolnych ustawach zasadniczych ( patrz 58 ).

60. W oparciu o konstytucję 17.03.1921 omów tryb postępowania w przypadku niemożności sprawowania przez prezydenta przypisanych mu ustawowa funkcji bądź zaistnienia wakansu na tym urzędzie.

• jeśli prezydent nie może sprawować urzędu, nastąpi jego śmierć, zrzecze się swej funkcji, zastępuje go marszałek sejmu

• jeśli Prezydent nie sprawuje swej funkcji przez 3 miesiące, marszałek zwołuje Sejm, który większością 3/5 głosów przy obecności połowy ustawowej liczby posłów, orzeka urząd za opróżniony,

• jeśli urząd Prezydenta jest opróżniony Sejm i Senat łączą się w Zgromadzenie Narodowe na zaproszenie Marszałka Sejmu i pod jego przewodnictwem ex lege celem wyboru Prezydenta,

• jeśli Sejm jest rozwiązany, Marszałek Sejmu zarządza niezwłocznie wybory do Sejmu i Senatu

61. Bazując na tekście konstytucji marcowej podaj warunki niezbędne dla uznania urzędu prezydenckiego za opróżniony ( patrz 60 )

62. W oparciu o konstytucję marcową określ zakres wpływu prezydenta na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

• prawo łaski ( darowania i złagodzenia kary ) z wyjątkiem ministrów osądzonych przez sejm

• mianuje sędziów, jeśli posiadają odpowiednie kwalifikacje i o ile ustawa nie stanowi inaczej- z wyjątkiem sędziów pokoju, którzy są mianowani przez ludność ( później np. minister sprawiedliwości powoływał 1- osobowe sądy dla nieletnich oraz sędziów wydziałów handlowych spośród praktyków zaproponowanych przez izby przemysłowo- handlowo.

63. Czy konstytucja marcowa przyznała prezydentowi prawo do złożenia z urzędu, zawieszenia w urzędowaniu, przeniesienia na inne miejsce lub w stan spoczynku sędziego wbrew jego własnej woli? Jeśli tak, to w jakich okolicznościach?

• nie, sędziego można było złożyć itd. tylko mocą orzeczenia sądowego i jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie, chyba że jest to wynikiem zmiany w organizacji sądów, postanowioną w drodze ustawy ( a ustawy wydawał tylko Sejm, prezydent nie miał nawet inicjatywy ustawodawczej )

64. Kto bądź jaki organ kolegialny został upoważniony na mocy konstytucji marcowej do powoływania sędziów pokoju?

• ludność

65. Wskaż w oparciu o konstytucję kwietniową podmiot bądź podmioty uprawnione do uchylania lub zmiany orzeczeń sądowych.

• Prezydent RP- przez akt łaski może darować lub łagodzić karę lub uchylić skutki skazania,

• amnestia- w drodze ustawodawczej ( a ponieważ aktami ustawodawczymi były ustawy i dekrety Prezydenta RP więc Prezydent i sejm )

66. Jakie okoliczności dozwalające na złożenie z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie na inne miejsce lub w stan spoczynku sędziego wbrew jego woli i bez orzeczenia sądowego przewidziała konstytucja kwietniowa 1935?

• zmiana organizacji sądów aktem ustawodawczym,

67. Określ na podstawie konstytucji kwietniowej sposób powoływania i ustępowania sędziów Trybunału Stanu

Trybunał Stanu- składa się z I prezesa Sądu Najwyższego jako przewodniczącego oraz sześciu sędziów, orzeka w sprawach senatorów, posłów i ministrów pociągniętych do odpowiedzialności konstytucyjnej.

• sędziów TS powołuje Prezydent spośród podwójnej listy kandydatów z sądów powszechnych przedstawionych w połowie przez Sejm i w połowie przez Senat.

• I prezesa SN powołuje i odwołuje Prezydent

69. Podaj analogie i różnice w zakresie ingerencji władzy wykonawczej w sądownictwo państwowe opierając się na założeniach konstytucji marcowej i kwietniowej.

Konstytucja kwietniowa:

• zawiera przepis: "orzeczenia sądowe nie mogą być zmieniane lub uchylane przez władzę wykonawczą"

• sądy są organami państwa pozostającymi pod zwierzchnictwem Prezydenta

• Prezydent powołuje I Prezesa SN, sędziów Trybunału Stanu i oddać członków rządu pod sąd Trybunału Stanu

• Prezydent mógł stosować prawo łaski i amnestii ( ponieważ mogła być udzielona tylko w drodze ustawodawczej, a Prezydent wydawał dekrety, które były aktami ustawodawczymi )

• Prezydent mianuje sędziów, o ile ustawa nie stanowi inaczej

• Prezydent może zmienić organizację sądów aktem ustawodawczym i dekretem, a tym samym złożyć sędziego z urzędu, przenieść go na inne miejsce lub w stan spoczynku.

Konstytucja marcowa:

• zawiera przepis: "orzeczenia sądów nie mogą być zmieniane lub uchylane przez władzę wykonawczą"

• sądy są niezawisłe

• Prezydent mógł stosować prawo łaski z wyjątkiem ministrów osądzonych przez sejm, nie mógł zastosować amnestii, która mogła być udzielona tylko w drodze ustawodawczej,

• Prezydent mianuje sędziów ( o ile ustawa nie stanowi inaczej, a sędziów pokoju mianuje ludność ).

• Prezydent nie miał wpływu na skład TS, gdyż składał się on z 12 członków ( 8 mianowanych przez Sejm, 4 przez Senat ), wchodził tam jako przewodniczący I Prezes SN, którego- jak wynikałoby z konstytucji Prezydent powinien mianować,

• Prezydent nie mógł zmienić organizacji sądów, a tym samym złożyć sędziego z urzędu, przenieść go na inne miejsce lub w stan spoczynku.

103. Określ na podstawie konstytucji 23 kwietnia 1935 stopień odpowiedzialności prezydenta RP za wydane przez niego akty urzędowe i warunki niezbędne dla uznania owych aktów za obowiązujące.

• za swe akty urzędowe Prezydent nie jest odpowiedzialny

• Akty urzędowe, wypływające z prerogatyw, nie wymagały kontrasygnaty

• pozostałe akty urzędowe Prezydenta RP wymagały do swej ważności podpisu Prezesa RM i właściwego Ministra

104. Omów sposób obioru Prezydenta RP zawarty w Konstytucji kwietniowej.

• Kandydata na Prezydenta wybierało Zgromadzenie Elektorów, składające się z Marszałka Senatu jako przewodniczącego, Marszałka Sejmu jako jego zastępcy, Prezesa RM, I Prezesa SN, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych oraz 75 elektorów, wybranych spośród obywateli najgodniejszych w 2/3 przez Sejm i 1/3 przez Senat. Mandaty elektorów wygasały ex lege z chwilą objęcia urzędu przez nowego Prezydenta.

• Zgromadzenie Elektorów zwoływał Prezydent najpóźniej 15 dni przed końcem swej kadencji. Elektorów wybierają osobno Sejm i Senat na 3 dni przed końcem kadencji Prezydenta. Jeśli izby są rozwiązane, wyboru dokonują poprzedni posłowie i senatorowie.

• Prezydent ma prawo do wskazania swojego kandydata, jeśli skorzysta z tego uprawnienia, to wyboru pomiędzy kandydatem wyznaczonym przez Prezydenta a wybranym przez Zgromadzenie Elektorów, wyboru dokonują obywatele w powszechnym głosowaniu. Jeśli zadeklaruje, że nie mianuje kandydata lub w ciągu 7 dni nie wskaże żadnego, prezydentem zostaje kandydat Zgromadzenia Elektorów.

105. Podaj skład oraz tryb wyboru członków Zgromadzenia Elektorów zawarty w konstytucji kwietniowej. ( patrz 104 )

106. Kto na mocy konstytucji kwietniowej sprawuje funkcje przynależne głowie państwa w czasie gdy urząd ten jest opróżniony?

Marszałek Senatu, a jeśli Senat jest rozwiązany, Marszałek poprzedniego Senatu

107. Bazując na tekście konstytucji kwietniowej podaj długość okresu ustawowego okresu urzędowania Prezydenta RP oraz warunki i czas, w jakich może on zostać przedłużony.

• ustawowo 7 lat, licząc od dnia objęcia urzędu

• okres ten przedłuża się o czas niezbędny do ukończenia postępowania wyborczego w przypadku, gdy do dokonania wyboru zarządzono glosowanie powszechne

• w okresie wojny okres urzędowania przedłuża się do 3 miesięcy od zawarcia pokoju

• w wypadku sprawowaniu urzędu przez zastępcę na czas wojny okres jego urzędowania trwa do 3 miesięcy od zawarcia pokoju

108. Porównaj zakres uprawnień władcy w państwie typu patrymonialnego i monarchii stanowej.

Monarchia patrymonialna:

- pogląd o absolutyzmie piastowskim nie znajduje potwierdzenia w historycznych źródłach,

- szerokie uprawnienia o charakterze ustawodawczym, sądowym, wojskowym i administracyjnym

- prawo książęce ( ius ducale )- obejmowało ogół kompetencji panującego w tym prawo do poboru danin i służebności,

- praktyka stałego objazdu kraju przez panującego,

- u jego boku znajdowała się rada złożona z dostojników świeckich i duchownych, której skład był całkowicie zależny od woli panującego- przy Bolesławie Chrobrym liczyła 12 osób- było to ciało nieformalne, opiniodawcze w najważniejszych sprawach państwowych, do których zaliczano także zawarcie małżeństwa przez panującego,

- władca a możni: część z nich ciążyła ku dworowi, byli powoływani do pełnienia najważniejszych godności, część tworzyła opozycję wobec panującego

- pod presją możnych nadawali immunitety sądowe i skarbowe, przekazując również regalia

- władca nadawał przywileje, statuty

- jedność państwową i niezależność wobec innych monarchów symbolizowała koronacja

- istniało prawo oporu wobec władcy ( np. zegnanie Władysława Łokietka- 1300

- sprawował sądownictwo

Regalia- zastrzeżenie wyłącznie dla monarchy dziedziny działalności gospodarczej, wynikające z prawa książęcego

- regale ziemi

- regale łowieckie obejmujące łowy większe ( tury, żubry, jelenie, niedźwiedzie, bobry, cenione wysoko dla ich futra, wyłączenie powszechnej dostępności łowów terenów zastrzeżonych dla władcy ),

- regale rybołówstwa ( połowy wielkimi sieciami i przy pomocy jazów ),

- regale górnicze i solne,

- regale grodowe ( wyłączne prawo do budowy i posiadania grodów ),

- regale wodne ( dotyczące większych rzek )

- regale młynne ( prawo do zakładania i eksploatacji młynów na rzekach monarszych

- regale targu i karczmy ( wyłączne prawo panującego do zakładania targów oraz karczem i ciągnięcia z nich dochodów ),

- regale mennicze

- zwierzchność mytnicza ( celna- prawo do ustanowienia stacji- komór, na których pobierano myto od przewożonych towarów ).

Monarchia stanowa:

Król, skrępowany w praktyce wpływami możnowładztwa, poddawał się ograniczeniom ustawowym w wydawanych przywilejach na rzecz szlachty. Opatrywane były one nieraz, na wypadek niewykonania przez króla, klauzulą o wypowiedzeniu posłuszeństwa, co podkreślało umowny de facto charakter ich powstania, wymuszony przez stany. Zakres władzy królewskiej ograniczały statuty, zajmujące się przeważnie prawem sądowym. Ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego zaczęły wykonywać sejmy walne i sejmiki ziemskie:

- król był zwierzchnikiem administracji, jego namiestnicy- starostowie realizowali politykę władcy w poszczególnych prowincjach i ziemiach,

- swoboda nominacji urzędników dworskich ( kanclerz, podskarbi, marszałek wielki ),

- dysponowanie w różnych formach dobrami domeny,

- nominacja królewska na urzędy ziemskie była uzależniona od rady szlachty tej ziemi, w której urząd zawakował, a kandydat mógł pochodzić tylko spośród posesjonatów tej ziemi, władzę osłabiała dożywotność urzędów,

- był źródłem sprawiedliwości i najwyższym sędzią, mógł przed sąd wywołać każdą sprawę, a w szeregu spraw najważniejszych jedynie sąd królewski był właściwy, jednak król utracił swobodę nominacji sędziów ziemskich, choć zachował wpływ na obsadę personalną sądów,

- był naczelnym dowódcą wojska,

- kierował polityką zagraniczną, choć przy zawieraniu traktatów międzynarodowych występowali przedstawiciele stanów

109. Jakie dostrzegasz korelacje pomiędzy posiadanymi przez władcę uprawnieniami rozdawniczymi, a możliwościami kreowania posiadanego przez niego kursu politycznego?

Władza rozdawnicza ( termin wprowadzony przez historyka Emanuela Rostworowskiego )- odrębny zakres uprawnień króla, Zygmunt I Stary i Zygmunt II August potrafili utrzymać szeroki zakres władzy królewskiej, wykorzystując w tym celu rozdawanie urzędów, starostw, nominacje biskupów i niektórych opatów. Miało to duże znaczenie, pozwalając monarsze prowadzić własną politykę i skupić wokół siebie stronnictwo dworskie.

110. Omów sposoby stanowienia praw w okresie do powstania sejmu walnego

• przywileje jednostkowe wydawane przez władcę na rzecz osób fizycznych, możnowładców bądź rycerzy bądź osób prawnych- instytucji kościelnych ( biskupstwa, kapituły, klasztory )

- przywileje immunitetowe: regulowały życie ludności zamieszkałej w dobrach adresata przywileju

• przywileje ziemskie ( w Cieni 1228, w Lutomyślu 1291 ) obejmujące wszystkich członków jednego lub więcej stanów ( duchowieństwa, rycerstwa szlachty, mieszczaństwa ), rozciągające się na terytorium całej ziemi,

• statuty- ustanawiane przez panującego normy prawne regulujące poszczególne dziedziny życia państwowego ( najstarsze dotyczą uregulowania obowiązków wojskowych ludności, statut o zasadach dziedziczenia trony pryncypackiego )- statuty Kazimierza Wlk. ( statut wielkopolski, statut małopolski )

• edykty

• ekstrawagaty

• prejudykaty ( sformułowane jako kazusy, podając stan prawny z fikcyjnymi imionami i wyrok )

• petyta ( projekty norm prawnych )

• ordynacje

• lauda ( uchwalane przez sejmiki )

• dekrety papieskie

• statuty prowincjonalne, uchwalane na ogólnopolskich synodach prowincjonalnych, nieraz z udziałem legatów papieskich,

• statuty diecezjalne na synodach diecezjalnych,

• przywileje lokacyjne- wystawiane przez panującego, dokonywały lokacji miasta czy wsi na prawie niemieckim lub zezwolenie na nią odbiorcy przywileju- instytucji duchownej lub rycerzowi,

• dokument lokacyjny- określający ustrój miasta lub wsi, obowiązki i prawa osadników, zapewniając im prawo używania prawa niemieckiego.

• pouczenia prawne

• ortyle- jednostkowe wnioski o charakterze precedensów

111. Przedstaw ewolucję uprawnień monarchy w kwestii nominacji na urzędy państwowe.

• W XIV- XV władca był zwierzchnikiem całej administracji. Jego namiestnicy- starostowie realizowali politykę władcy w poszczególnych prowincjach i ziemiach. Posiadał swobodę nominacji urzędników dworskich pozwalała królowi na dobór osób zaufanych. Potężnym źródłem oddziaływania na urzędnicze możnowładztwo było dysponowanie w różnych formach dobrami domeny- królewszczyznami. Ustawowe ograniczenie w swobodzie nominacji urzędników- ale tylko ziemskich- stanowiła zasada, którą zaakceptował na wstępie swych rządów Jagiełło, że nominacja królewska na urzędy ziemskie uzależniona była od rady szlachty tej ziemi, w której urząd zawakował, a kandydat mógł pochodzić tylko spośród posesjonatów tej ziemi. Prowadziło to do tego, iż urzędnicy ziemscy reprezentowali miejscowych panów i szlachtę. Także ustalająca się dożywotność urzędów- z wyjątkiem starosty- osłabiała w praktyce władzę króla.

• Zygmunt Stary i Zygmunt August potrafili wykorzystać "władzę rozdawniczą" do utrzymania szerokiego zakresu władzy królewskiej, wykorzystywali rozdawanie urzędów, starostw, nominacje biskupów oraz niektórych opatów. Miało to duże znaczenie, pozwalając monarsze prowadzić własną politykę i skupić wokół siebie stronnictwo dworskie ( Emanuel Rostworowski: "władza rozdawnicza" )

• król miał wyłączne prawo mianowania urzędników, ograniczone co do ziemskich urzędów sądowych uprzednim wysunięciem kandydatów przez sejmiki. Król mianował urzędników na urzędy senatorskie, co pozwoliło kształtować skład senatu.

• król wykonywał sądownictwo dyscyplinarne nad urzędnikami, ale mógł karać ich tylko grzywną, nie mógł urzędnika usunąć, chyba, że w razie popełnienia zbrodni.

• jednak urzędnicy mianowani przez króla dożywotnio byli nieusuwalni, nawet jeśli nie wypełniali swych obowiązków, król mógł jedynie przesuwać ich na inne, formalnie wyższe, ale mniej znaczące urzędy.

• prawa kardynalne: nieusuwalność urzędów, jeśli napłynęłaby skarga, to o usunięciu rozstrzygał sejm walny, zakaz tworzenia nowych urzędów koronnych, litewskich, wojewódzkich, powiatowych

• Rada Nieustająca: ministrów i senatorów powoływał król z trzech kandydatów wybranych przez Radę w tajnym głosowaniu,

• konstytucje grodzieńskie: urzędy nadawane przez monarchę były nieusuwalne, chyba że wyrokiem sądowym

112. Na czym polegało prawo ekspektatywy?

113. Powstanie, skład i rola Straży Praw

• skład:

- prymas jako minister edukacji narodowej ( mógł być zastąpiony przez pierwszego z rzędu biskupa ),

- 5 ministrów ( sprawiedliwości, policji, wojska, przychodów i skarbu. spraw zagranicznych ),

- marszałek sejmu,

- pełnoletni następca tronu ( jeśli złożył przysięgę ) bez prawa głosu

- 2 sekretarzy bez prawa głosu,

• władzy wykonawcza w Straży należała do króla, miał głos decydujący, decyzja wiązała komisje i inne magistratury wykonawcze

• członków Straży powoływał król ( z wyjątkiem prymasa ) na 2 lata z możliwością przedłużenia na następne 2 lata,

• ministrowie w Straży nie mogli zasiadać w komisjach

• kontrasygnata aktu przez ministra ( z wyj. prymasa )

• odpowiedzialność parlamentarna ministra: w tajnym głosowaniu większością 2/3 głosów połączone izby mogły zażądać jego odwołania, król musiał natychmiast powołać nowego,

• odpowiedzialność konstytucyjna: większością zwykłą głosów pod sąd sejmowy, odpowiadali osobą i majątkiem

• marszałek sejmu ma głos stanowczy w Straży w przypadku gdy zwołać ma sejm ekstraordynaryjny, a nie zrobi tego król:

a) naruszenie prawa narodów, wojna zewnętrzna,

b) zaburzenia wewnętrzne grożące rewolucją i kolizją magistratur,

c) niebezpieczeństwo głodu,

d) bezkrólewie bądź ciężka choroba króla

e) gdy minister nie kontrasygnował aktu króla, a ten się przy nim upierał,

f) gdy komisja uznała decyzję Straży za szkodliwą bądź sprzeczną z prawem, a ta nie chciał od niej odstąpić

114. Podaj znaczenie instytucji kontrasygnaty w świetle konstytucji 3 maja

• system ten rozwinął się wcześniej w Anglii, związany był z tworzeniem się rządów parlamentarnych

• przesuwał funkcje rządzenia z monarchy na radę ministrów i kierowników resortów,

• "król jest nic sam przez się nie czyniący", mimo iż jest dożywotnim szefem rządu

• nie wprowadzono jednak w Polsce, bo też nie było w innych krajach ( z wyjątkiem Wielkiej Brytanii ) stanowiska prezesa rady ministrów

115. Scharakteryzuj pozycję władcy po wprowadzeniu Rady Nieustającej.

• królem polskim mógł zostać obrany być tylko Piast, rodowity szlachcic, posesjonat w RP.

• zakazano dziedziczenie tronu synom i wnukom monarchy

• wszystkie decyzje królewskie zapadały w Radzie większością głosów,

• ministrów i senatorów powoływał król z trzech kandydatów wybranych przez Radę w tajnym głosowaniu,

• Radzie przewodniczył król, miał jeden głos z prawem dwóch w razie równości zdań,

116. Omów uprawnienia ustawodawcze cesarza w zaborze austriackim

• prawo do korony

• pełnia władzy

• prawo do stania na straży interesu publicznego,

• wydawał akty państwowe bez udziału parlamentu w razie konieczności,

• ograniczony w pełni władzy był jeśli nie zaszła sytuacja wyjątkowa, a o tym czy dana sytuacja jest wyjątkowa czy nie decydował on sam,

• w sytuacjach zwykłych sprawował ustawodawstwo z Radą Państwa i sejmami krajowymi ( ale mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, kiedy obie izby nie obradowały )

- sprawy wojska,

- władza rządowa,

- zawieranie umów międzynarodowych

- decyzja o wojnie i pokoju

• do zmiany ustawy zasadniczej potrzebna była sankcja cesarza i parlamentu,

• do zmiany statutu krajowego potrzebna była sankcja cesarze i sejmu krajowego

• art. 1 Dyplomu październikowego: prawo wydawania, zmieniania i uchylania ustaw przysługiwało tylko cesarzowi przy współudziale „prawnie zgromadzonych sejmów krajowych”, względnie Rady Państwa, do której sejmy miały wybierać 100 delegatów,

117. Omów kompetencje głowy państwa na podstawie Konstytucji marcowej

• sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem i podległych mu urzędników

• podpisuje ustawy wraz z ministrami i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw

• wydaje rozporządzenia wykonawcze, zakazy, nakazy, zarządzenia

• mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów, na jego wniosek- Ministrów, a na wniosek RM- obsadza urzędy cywilne i wojskowe zastrzeżone w ustawach

• jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale nie wolno mu sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny, mianuje na wniosek RM przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych Naczelnego Wodza, który za swoje działania związane z prowadzeniem wojny i sprawowaniem kierownictwa wojskowego jest odpowiedzialny przed Sejmem

• prawo łaski z wyjątkiem ministrów osądzonych przez Sejm

• reprezentuje państwo na zewnątrz, wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych

• zawiera umowy z innymi państwami i podaje je do wiadomości Sejmu, jednak umowy handlowe obciążające budżet państwa oraz traktaty dotyczące zmiany granic państwa, przymierza, wypowiedzenie wojny, zawarcie pokoju- tylko za zgodą Sejmu

• otrzymuje uposażenie według osobnej ustawy

• może rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu

• mianuje sędziów z wyjątkiem sądów pokoju

• zezwala na zawieszenie prawo obywatelskich przez RM w czasie zaburzeń wewnętrznych lub zewnętrznych.

118. Omów zmiany wprowadzone przez nowelę sierpniową w zakresie kompetencji głowy państwa

Nowela sierpniowa:

• mógł rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, jednakże tylko raz z tego samego powodu,

• rozporządzenia z mocą ustawy gdy izby były rozwiązane, nie mogły dotyczyć:

- zmiany konstytucji.

- ustalania budżetu,

- ordynacji wyborczej,

- ustalania stanu liczebnego wojska i poboru rekruta,

- zbywania, zamiany i obciążania nieruchomego majątku państwowego,

- nałożenia podatków, opłat publicznych, ustanawiania ceł i monopolów,

- ustalanie systemu monetarnego,

- przyjęcia gwarancji finansowej,

- sposoby wykonywania parlamentarnej kontroli nad długami państwa,

- zawierania umów międzynarodowych wymagających zgody sejmu,

- wypowiadania wojny i zawierania pokoju,

- sposobu określania odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów,

• rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie wskazanym przez ustawę z wyłączeniem zmiany konstytucji ( ustawa o pełnomocnictwach ),

• rozporządzenie z mocą ustawy musiało być złożone sejmowi w ciągu 14 dni, jeśli nie zostało przedstawione albo zostało odrzucone traciło moc obowiązującą

119. Omów kompetencje głowy państwa na podstawie Konstytucji kwietniowej

• stoi na czele Państwa, na nim spoczywa odpowiedzialność przed Bogiem i historią i trosko o dobro Państwa

• pod jego zwierzchnictwem stoją inne organy: Rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, Sądy, Kontrola Państwowa

• jest czynnikiem nadrzędnym w Państwie, harmonizuje działania naczelnych organów państwowych

• Prerogatywy ( uprawnienia osobiste nie wymagające kontrasygnaty ):

- wskazywanie kandydata na Prezydenta i zarządzanie głosowania powszechnego,

- wyznaczenie na czas wojny swego następcy,

- mianuje i odwołuje Prezesa Rady Ministrów, I Prezesa SN, Prezesa NIK, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, Szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej

- mianowanie 1/3 senatorów

- powoływanie sędziów Trybunału Stanu i oddawanie członków Rządu pod TS

- rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji ( z podaniem powodu ),

- prawo łaski i amnestia

• Pozostałe:

- mianowanie według swego uznania Prezesa RM i ministrów

- zwoływanie i rozwiązywanie Sejmu i Senatu, zarządzenie otwarcia i zamknięcia sesji Sejmu i Senatu

- jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych,

- reprezentuje Państwo na zewnątrz, wysyła i przyjmuje przedstawicieli państw obcych

- wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju

- zawieranie i ratyfikowanie umów z innymi państwami,

- obsada zastrzeżonych jemu urzędów państwowych

• czas jego kadencji ( 7 lat ) może się przedłużyć w wypadku wojny do 3 miesięcy po zawarciu pokoju oraz w wypadku głosowania powszechnego na czas potrzebny do jego zarządzenia

• inicjatywa ustawodawcza

• wydaje dekrety będące aktami ustawodawczymi w czasie gdy Sejm jest rozwiązany, w razie konieczności państwowej, nie mogą one dotyczyć:

- zmiany Konstytucji,

- ordynacji wyborczej Sejmu i Senatu,

- budżetu,

- nakładania podatków i ustanawiania monopoli,

- systemu monetarnego,

- zaciągania pożyczek państwowych,

- zbywania i obciążania nieruchomego majątku państwowego, oszacowanego na kwotę 100.000 tys. zł

Ustawa mogła upoważnić Prezydenta do wydawania dekretów w oznaczanym czasie i w każdej materii z wyjątkiem zmiany Konstytucji.

Dekrety dotyczące organizacji Rządu, organizacji Sił Zbrojnych oraz administracji rządowej mogły być wydawane w każdym czasie i uchylane tylko przez inne dekrety.

• może wprowadzić w wypadku zwłoki innych organów tymczasowo postanowienia zawarte w umowach handlowych lub celnych

• podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie w Dzienniku Ustaw, ale może zwrócić Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia w ciągu 30 dni, jeśli Sejm ją uchwali, ma obowiązek ją podpisać i zarządzić ogłoszenie.

• zarządza corocznie pobór rekruta

• postanawia do użycia Sił Zbrojnych do obrony Państwa, może mianować Naczelnego Wodza, wówczas zwierzchnictwo przechodzi na niego, jest on odpowiedzialny przed Prezydentem

• mianuje sędziów

• zarządza stan wojenny na obszarze całego państwa lub jego części

• w czasie trwania stanu wojennego Prezydent RP ma prawo bez upoważnienia Izb Ustawodawczych wydawać dekrety w zakresie ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany Konstytucji, przedłużyć kadencję Izb Ustawodawczych do czasu zawarcia pokoju, zamykać, odraczać i otwierać sesje Sejmu i Senatu w terminach dotyczących obrony Państwa, powoływać się do rozstrzygania spraw wchodzących w zakres działania Izb Ustawodawczych, Sejm i Senat w zmniejszonym składzie, wyłonionym przez Izby.

• może zmienić Konstytucję za zgodę zwykłej większości głosów Sejmu i Senatu. W wypadku gdy Prezydent otrzyma od Sejmu projekt zmieniający konstytucję, może w 30 dni zwrócić go ponownie pod obrady, które mają odbyć się na następnej kadencji. Jeśli Izby uchwalą projekt bez zmian, Prezydent ma obowiązek go podpisać i ogłosić, chyba że rozwiąże Sejm i Senat.

120. W oparciu o teksty konstytucji marcowej i kwietniowej prześledź zmiany jakie zaszły w uprawnieniach głowy państwa ( patrz 118 i 119 ).

121. Omów kompetencje sądowe władcy RP szlacheckiej.

• do 1578 król był najwyższym sędzią. W sądzie nadwornym ( zadwornym ) mógł on sądzić wszystkie sprawy zarówno w II ( po wprowadzeniu apelacji 1532 ) jak i w I instancji lub wyznaczyć dla określonej sprawy sąd komisarski. Dla odciążenia sądu nadwornego, który został zalany odwołaniami, utworzono w województwach sądy wiecowe, nawiązując w tym do znanej w I poł. XV w. formy sądu wyższego. Do sądów tych odsyłano nagromadzone sprawy w sądzie zadwornym, zgodnie z ich właściwością terytorialną, niewiele to jednak pomagało, bo od ich wyroków znów apelowano do króla.

• w 1563 utwozono w województwach jednorazowo sądy najwyższej instancji, którym przekazano zaległości z sądów królewskich, w 1578 powołano Trybunał Koronny.

• sąd sejmowy sądził pod przewodnictwem króla z wyjątkiem spraw o zbrodnię obrazu majestatu ( w myśl zasady nemo iudex in causa sua ).

• zasiadał w asyście obecnych na dworze senatorów w sejmie relacyjnym, który był sądem odwoławczym dla Asesorii dla lenn Korony. Orzekał w XVII w. w sprawach spornych o cerkwie i ich uposażenie między prawosławnymi i unitami oraz w odwołaniach od wyroków biskupów prawosławnych, gdy w 1671 zniesiono apelację do patriarchy w Konstantynopolu.

• sądy marszałkowskie sądziły w rezydencji króla, miały one na celu utrzymani spokoju na dworze i w bezpośrednim jego pobliżu, do jego kompetencji należały sprawy karne związane z naruszeniem spokoju i bezpieczeństwa.

• sąd referendarski: sąd dominialny króla, sądził sprawy wniesione przez chłopów z królewszczyzn, działał w interesie skarbu, starając się zapobiegać wyzyskowi chłopów przez starostów. Za utrudnienie chłopu wniesienia skargi król mógł ukarać starostę karą pieniężną.

• listy żelazne ( zapewniające nietykalność osobistą )

• listy inhibicyjne ( zakazujące pozywanie przez sąd )

• amnestia i prawo łaski

122. Omów rozdawnicze i wojskowe uprawnienia władcy patrymonialnego.

• na czele drużyny książę podejmował wyprawy łupieskie, prowadził handel z krajami obcymi

• z jego inicjatywy powstawały budowle obronne

• rząd sprawował przy pomocy rady monarszej- niesformalizowane ciało, do którego władca powoływał osoby cieszące się jego zaufaniem ( najwyżsi dostojnicy )

• grupy współdziałania- umożliwiły władcę i jego najbliższemu otoczeniu realizację ich celów politycznych, czerpiąc dla siebie korzyści ( drużyna, urzędnicy, duchowieństwo )

• nadawanie ziemi ( własności dziedzicznej ) - immunitetów sądowych i ekonomicznych

123. Jaki wpływ na uprawnienia rozdawnicze króla miały postanowienia Konstytucji 3 Maja?

• patentował oficerów, mianował dowódców, biskupów, ministrów, senatorów

124. Omów genezę i skład osobowy oraz liczebny Senatu w Polsce przedrozbiorowej

• senat wywodził się z dawnej rady królewskiej,

• Rada królewska kierowała razem z królem polityką. Ukonstytuowała się ok. połowy XIV w., kiedy w jej skład weszli najwyżsi dostojnicy państwowi ( kanclerz, podkanclerzy, marszałek dworu, podskarbi ) i dygnitarze ziemscy ( wojewodowie, kasztelanowie ), arcybiskupi gnieźnieński i lwowski oraz biskupi katoliccy. Rada królewska miała wpływ w najważniejszych sprawach państwa jak:

- wojna,

- polityka zagraniczna,

- pokój,

- obsadzanie urzędów,

- członkowie rady stanowili skład sądu królewskiego,

W XV w. w związku ze wzrostem jej znaczenia nazywano ją radą wielką lub najwyższą

• skład:

- wojewodowie i kasztelanowie: powoływani dożywotnio przez króla senatorowie świeccy

- arcybiskup i biskupi rzymskokatoliccy,

- marszałek wielki koronny,

- marszałek nadworny,

- kanclerz koronny,

- podkanclerzy koronny,

- podskarbi koronny

- przewodniczył król

• w ciągu XVI liczba senatorów wzrastała- 87 ( 1505 ), 92 ( 1529 ) po unii lubelskiej i przybyciu senatorów z Prus Królewskich było ich 140, a za Władysława IV 150.

125. Przedstaw kompetencje i skład liczebny sejmów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

Księstwo Warszawskie

• składał się z Izby Poselskiej i Senatu,

• król nie posiadał pozycji stanu sejmującego,

• zbierał się co 2 lata na wezwanie króla na nie dłużej niż 15 dni

• nie przewidziano sesji nadzwyczajnych ani przedłużenia obrad,

• kompetencje:

- w sprawach przychodów skarbowych,

- zmiany w prawie cywilnym, karnym, menniczym,

- nie obejmowało budżetu, który należał do króla,

- jednorazowa Sejm mógł ustalić liczbę wojska do chwili zwołania pierwszej sesji sejmowej,

Senat:

• 6 biskupów, wojewodów i kasztelanów mianowanych dożywotnio przez króla ( po 1809 po 10

• przewidziano możliwość zwiększenia liczby senatorów do 50,

• król mógł przewodniczyć w senacie, ale powoływał do tych funkcji prezesa ( został nim Stanisław Małachowski ),

Izba poselska:

• dwie równoprawne grupy: 60 ( po 1809 100 ) posłów i 40 ( później 66 ) deputowanych oraz członkowie Rady Stanu z urzędu,

• obierani na 9 lat, co 3 lata wymieniano 1/3 składu izby przez losowanie

• przewodniczył mianowany przez króla marszałek,

Immunitet:

• członkowie izb mieli zapewnioną ochronę tylko w czasie trwania sesji oraz na 2 tygodnie przed i po niej,

Królestwo Polskie:

• Naród polski po wsze czasy miał mieć zapewnioną reprezentację narodową w Sejmie, złożonym z króla i dwóch izb ( pierwsza złożona z senatorów, druga z posłów i deputowanych ),

• razem z królem sejm sprawował władzę prawodawczą,

• obradował w Warszawie co 2 lata na 30 dni, zwoływany przez króla, ( w rzeczywistości obradował 1818, 1820, 1825, 1830 ),

• król mógł w dowolnej chwili zwołać sejm nadzwyczajny

• obrady sejmu były jawne ( do 1825 )

• komptencje:

- naradzał się nad wszystkimi projektami do praw cywilnych, karnych, administracyjnych, organicznych,

- uchwalenie Kodeksu Karnego Królestwa Polskiego i Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego,

- zmiany statutów organicznych wymagały udziału sejmu,

- sprawy podatkowe, ciężary publiczne,

- drukowane raporty ogólne o położeniu kraju składano izbom w celu uczynienia przez senackie i poselskie komisje parlamentarne uwag nad nimi,

- w końcowej części obrad sejmowych posłowie i deputowani mogli składać petycje

• sejm mógł zajmować się tylko sprawami w zakresie kompetencji lub określonymi w akcie zwołania

Senat:

• liczba członków nie mogła być większa od połowy składu Izby Poselskiej ( 64 ),

• 9 biskupów ( w tym grekokatolicki ), wojewodowie, kasztelanowie, rosyjscy książęta krwi,

• pierwszy skład mianowany przez króla dożywotnio, w wypadku wakansu Senat zgłaszał podwójną listę kandydatów, z której król wybierał jednego,

• kandydat do godności senatorskiej musiał być posesjonatem, 35 lat, 2 tys. zł podatku,

• zwoływany przez króla przy uprawnieniach prawodawczych, w innych przez prezesa,

• uprawnienia:

- stanowił odnośnie oddania pod sąd ministrów, senatorów, naczelników wydziałów rządowych, radców stanu, referendarzy, bądź na oskarżenie Izby Poselskiej bądź na odesłanie króla bądź namiestnika,

- ważność sejmików, zgromadzeń gminnych, wyborów,

- nadzorował układanie ksiąg obywatelskich,

Izba Poselska:

• 77 posłów wybieranych na sejmikach i 51 deputowanych wybieranych na zgromadzeniach gminnych,

• na czele stał mianowany przez króla marszałek,

• kadencja 6- letnia, co 2 lata wymieniano 1/3 składu izby,

• król miał prawo rozwiązania Izby Poselskiej i rozpisania w przeciągu 2 miesięcy nowych wyborów,

• jeśli poseł lub deputowany przyjął po wyborze na kadencję urząd płatny ze skarbu publicznego, którego nie miał wcześniej, to przestawał pełnić swą funkcję w sejmie, w celu wyboru nowego posła zbierał się sejmik lub zgromadzenie gminne

Immunitet:

• członkowie izb mogli być sądzeni i aresztowani w sprawie karnej jedynie za zgodą sejmu

126. Omów galicyjski sejm postulatowy

• sejm stanowy utworzony w 1795 z siedzibą we Lwowie,

• po wystąpieniu cesarza z żądaniami zwanymi postulatami dotyczącymi podatków, zadaniem sejmu galicyjskiego było dokonanie szczegółowej ich repartycji

• dozwolona na składanie opinii i adresów do cesarza,

• w skład sejmu postulatowego wchodzili magnaci, szlachta i przedstawiciele miast,

• obradami sejmu kierował gubernator,

• organem wykonawczym sejmu był Wydział Stanowy,

• przewidywano coroczne obrady sejmu galicyjskiego

• od 1817 rzeczywiście zbierał się co roku, mógł z własnej inicjatywy składać wnioski i opinie do cesarza, ale o faktycznej roli jego świadczyły sformułowania: "Stany prosiły o to, czego nie otrzymały, a dziękowały za to, o co nie prosiły",

127. W oparciu o polskie ustawy zasadnicze do roku 1935 omów tryb zmiany i nowelizacji konstytucji

Konstytucja 3 Maja:

• co 25 lat sejm mógł dokonać rewizji Ustawy Rządowej, decyzje zapadały większością głosów, a Senat po przedyskutowaniu projektu uchwalonego w Izbie Poselskiej mógł tylko przesłać izbie swoje uwagi dotyczące poprawek.

• zmiana konstytucji nie mogła dotyczyć praw niewzruszonych i paktów konwentów ( kategoria praw niewzruszonych nie została sprecyzowana, wnioskując z Ustawy Rządowej zaliczyć tu można podział władz, bezpieczeństwo osobiste, własność ),

Konstytucja Księstwa Warszawskiego:

• brak jest postanowień co do zmiany konstytucji, przewidziano jedynie możliwość wydawania aktów wykonawczych do postanowień konstytucji, na jego podstawie wydawano dekrety równorzędne z postanowieniami konstytucji,

Konstytucja Królestwa Polskiego

• przewidziano możliwość rozszerzenia konstytucji przez statuy organiczne, wydane niezwłocznie po ogłoszeniu konstytucji i poprzednio rozpatrywane w Radzie Stanu. Cokolwiek nie było przedmiotem statutu organicznego lub prawa powinno być uregulowane przez przepisy królewskie albo rządowe, jeśli nie podlegało regulacji Sejmu.

• statutu organiczne i księgi praw mogły być zmieniane tylko przez panującego i obie izby sejmu,

Konstytucja marcowa:

• zmiana: przy obecności połowy posłów względnie senatorów większością 3/5 głosów,

• wniosek o zmianę konstytucji złożyć miała grupa 11 posłów, zapowiedziany musiał być na co najmniej 15 dni,

• drugi z rzędu wybrany podczas obowiązywania konstytucji sejm mógł dokonać jej rewizji własną uchwałą większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy posłów,

• co 25 lat konstytucja mogła być poddana rewizji przez Zgromadzenia Narodowe zwykłą większością głosów,

Konstytucja kwietniowa:

• z wnioskiem o zmianę mógł wystąpić Prezydent, Rząd lub 1/4 ustawowej liczby posłów

• wniosek przedstawiony przez Prezydenta mógł być głosowany w niezmienionej formie

• Zmiana konstytucji z inicjatywy Prezydenta wymagała zgody większości zwykłej Sejmu i Senatu, z inicjatywy Rządu lub Sejmu- więszkością ustawowej liczby posłów i senatorów

• jeśli projekt Sejmu zostanie przyjęty, Prezydent w ciągu 30 dni mógł zwrócić go Sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia nie wcześniej jednak jak na następnej kadencji. Jeśli taki Sejm zatwierdził ponownie projekt w niezmienionej formie, to wówczas miał obowiązek podpisać go i zarządzić ogłoszenie, chyba że rozwiązał Sejm i Senat.

128. Jakie zmiany wprowadziła Konstytucja 3 Maja w sferze praw i obowiązków posła i senatora?

Posłowie

• zniesiono liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie

• zniesienia mocy wiążącej instrukcji uchwalanych przez sejmiki,

• dezyderaty swoich ziem posłowie mogli przedstawić w dalszej części obrad

• zapewniono głos szlachcie dziedzicom i ich dorosłym synom ( po ukończeniu 18 roku życia ) oraz zastawnikom, jeśli płacili podatek określonej wysokości, nieposesjonaci zostali z sejmików usunięci,

• uprawnionych do głosowania miano wpisywać do ksiąg ziemiańskich

Senatorowie:

• nie otrzymali inicjatywy ustawodawczej

• prawa weta tylko zawieszającego w zakresie praw cywilnych, karnych, politycznych,

• na sejmie konstytucyjnym przewidzianym co 25 lat dla rewizji konstytucji senat miał stanowić tylko "radę starszych" po wysłuchaniu której izba poselska mogła przejść od razu do porządku nad zdaniem senatu,

• po śmierci Stanisława Augusta jego następcy nie mogli powoływać senatorów, jedynie spośród podwójnej liczby kandydatów przedstawionych przez sejmiki,

• senatorowie byliby ludźmi zaufania szlachty- posesjonatów

129. Ukaż stanowisko prawne członka sejmu przed uchwaleniem Konstytucji 3 Maja.

• poseł był reprezentantem swego sejmiku, ziemi, a nie całego narodu, obowiązywała koncepcja mandatu imperatywnego

- pełna swoboda działania ( plena potestas ),

- pełnomocnictwo ograniczone ( limitata potestas )

- instrukcje warunkowe

- instrukcja ograniczona do pewnych spraw

W zasadzie nie wywiązanie się z instrukcji nie powodowało żadnych konsekwencji prawnych, ale taka osoba nie miała szans na ponowny wybór.

• do izby poselskiej nie mogli wejść przedstawiciele miast, była reprezentacją wyłącznie stanu szlacheckiego, co prawda zasiadali w niej ablegaci ( posłowie miast większych- Krakowa, Wilna, Lwowa, Kamieńca Podolskiego, Lublina, ale nie posiadali prawa głosu )

• członkiem izby poselskiej mógł być każdy szlachcic, również i nieposesjonat

• posłowie otrzymywali strawne ( diety ), które początkowo płacił Skarb Królewski, a w XVI w. koszty delegacji przejęły sejmiki.

130. Omów zasadnicze zmiany w prawie wyborczym wprowadzone przez Konstytucję 3 Maja

• czynne prawo wyborcze uzyskała szlachta:

- mająca jakąkolwiek dziedziczną własność ziemską, z której opłacałaby jakiekolwiek podatki od RP,

- szlachta użytkująca nieruchomość tytułem zastawu, jeśli płaciła z niej podatek pow. 100 zł,

- szlachta posiadająca nieruchomość dożywotnio, o ile opłacała z niej podatek pow. 100 zł,

- wojskowi, urlopowani na czas sejmików,

• pozbawiano prawa wyborczego:

- osoby, które nie ukończyły 18 lat,

- skazani wyrokiem karnym oczywistym lub zaocznym, choćby jeszcze nieprawomocnym,

- szlachta podległa władzy zwierzchniej, zobowiązana do opłacania czynszu, daniny lub innej prywatnej posługi z gruntu przez siebie dzierżonego,

• bierne prawo wyborcze na sejmikach:

- szlachta mająca dziedziczne posesje, z której opłacany był jakikolwiek podatek,

- mająca posesje dziedziczne pełniącą służbę wojskową po wysłużeniu 6 lat,

• bierna prawo wyborcze nie przysługiwało:

- nieobecnym na sejmiku,

- na których ciążył wyrok, choćby zaoczny w postępowaniu cywilnym,

- niewpisani do księgi ziemiańskiej,

• w sprawie miast:

- Miasta, w których są sądy apelacyjne, przed każdym sejmem wybierają 1 plenipotenta większością głosów z obywateli mających posesje dziedziczne, używających pełni praw publicznych, nie odbywających kary i nie będących stroną w procesie oraz pełniących wcześniej stanowisko urzędnicze.

131. Rola i prawa przedstawicieli miast na sejmach walnych

Przedstawiciele miast nie weszli do izby poselskiej. Przyczyniła się do tego polityka samych miast, którym wydawało się początkowo wygodniejsze nie uzależnieni się od sejmu, lecz podporządkowanie bezpośrednio królowi. Potem zaś szlachta wzbraniał się dopuścić przedstawicieli miast do izby poselskiej. Wyjątkami byli posłowie Krakowa i Wilna, zwani ablegatami, potem też Lwowa, Kamieńca Podolskiego i Lublina, Gdańska którzy mogli asystować na obradach, ale bez prawa głosowania. Specjalna konstytucja ustaliła, że mieli prawo zabierać głos wyłącznie w sprawach miejskich. Jednak sprawozdania delegatów miast składane władzom miejskim stanowią cenne źródło do dziejów sejmu polskiego.

132. Wskaż w oparciu o konstytucję marcową możliwości przeprowadzenia czynności prawno- karnych względem parlamentarzysty, który naruszył obowiązujące prawo.

• nie mogli być pociągani do odpowiedzialności za działalność w sejmie lub poza sejmem, wchodzącą w zakres wykonywania mandatu poselskiego w czasie jego trwania i po jego wygaśnięciu,

• za przemówienia odpowiedzialni są tylko przed sejmem,

• za naruszenia prawa osoby trzeciej mogli być pociągnięci od odpowiedzialności sądowej, jeśli uzyskała ona zezwolenie sejmu

• postępowanie karno- sądowe, karno- administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandatu poselskiego, uległo na żądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięcia mandatu. Jednak bieg przedawnienia w postępowaniu karnym ulega przerwie na czas trwania mandatu poselskiego

• przez czas trwania mandatu posłowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karno- sądowej, karno- administracyjnej i dyscyplinarnej ani pozbawieni wolności bez zgody Sejmu. W wypadku schwytania posła na gorącym uczynku zbrodni pospolitej, władza sądowa ma obowiązek bezzwłocznego zawiadomienia Marszałka dla uzyskania zezwolenia na areszt i postępowanie karne. Na żądanie Marszałka przetrzymywany musiał być niezwłocznie uwolniony,

133. Jakie zmiany w kwestii nietykalności poselskiej wprowadziła konstytucja 1935 w porównaniu z analogiczną ustawą z 1921?

• posłowie korzystali tylko z takich rękojmi nietykalności, jakich wymagało ich uczestnictwo w obradach Sejmu

• za treść przemówień i zachowanie podczas obrad posłowie odpowiadali tylko przed Sejmem, ale za wystąpienia sprzeczne z obowiązkiem wierności wobec Państwa Polskiego albo zawierające znamiona przestępstwa ściganego z urzędu poseł mógł być na żądanie Sejmu, Marszałka Sejmu lub Ministra Sprawiedliwości oddany pod sąd Trybunału Stanu i orzeczeniem tego Trybunału pozbawiony mandatu.

• za naruszenie praw osoby trzeciej podczas obrad Sejmu poseł mógł być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej jedynie za zgodą Sejmu,

• Za działalność poza Sejmem odpowiadali na równi z innymi obywatelami

• postępowanie karno- sądowe, karno- administracyjne lub dyscyplinarne, wdrożone przeciw posłowi przed uzyskaniem mandaru poselskiego, ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu aż do wygaśnięciu mandatu. Jednak bieg przedawnienia przy postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym zostaje zawieszony na czas sprawowania mandatu

• poseł , który w trakcie trwania sesji został zatrzymany bez nakazu sądowego miał zostą uwolniony na żądanie Marszałka Sejmu

134. Kogo i w jakich okolicznościach upoważniła Konstytucja kwietniowa do pozbawienia posła mandatu?

• Trybunał Stanu:

- gdy poseł wygłosił przemówienia sprzeczne z zasadą wierności wobec Państwa albo zawierające znamiona przestępstwa ścigane z urzędu- na żądanie Sejmu, Marszałka Sejmu lub Ministra Sprawiedliwości,

- gdy poseł na swoje lub obce imię, w imieniu przedsiębiorstw, spółek, towarzystw nastawionych na zysk, nabędzie dobra państwowa, uzyska ich dzierżawa, podejmie się dostaw i robót rządowych albo otrzyma od Rządu koncesje lub inne korzyści osobiste- na żądanie Marszałka Sejmu albo Prezesa NIK ( chyba że Marszałek Sejmu na podstawie uchwały Komisji Regulaminowej, powziętej większością 3/5 głosów, udzieli posłowi w szczególnym przypadku na wejście z Rządem w stosunek prawny, jeśli nie jest on sprzeczny z dobrymi obyczajami )

135. Jak wyjaśniłbyś znaczenie terminu "zasady prawa wyborczego"?

Zasady prawa wyborczego to zespół podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów. Nie są też pozbawione historycznie ukształtowanych założeń systemu wyborczego. Tworzą one pewien katalog decydujący, w zależności od tego, czy jest on pełny, czy nie, o optyce postrzegania wyborów. Z reguły zasady prawa wyborczego są formułowane w Konstytucji, natomiast rozwijane są w ordynacjach wyborczych. Obecnie takimi zasadami są:

• powszechność,

• równość,

• bezpośredniość,

• tajność,

• proporcjonalność albo większościowość,

• wolność

136. Kim był szlachcic- posesjonat? Czy w związku z posiadanym przez niego majątkiem przysługiwały mu specjalne uprawnienia na sejmie walnym?

Posesjonat ( possesio )- w dawnej Polsce szlachcic, właściciel dóbr, osiadły w danej ziemi.

Teoretycznie nie, gdyż od XVI w. akcentowano jaką podstawową zasadę równość szlachecką, co znajdowało wyraz w tytulaturze "panie bracie". W 1638 sejm odrzucił projekt Władysława IV powołania korporacji orderu pod nazwą "Kawalerii Rycerzy Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny" jako naruszającej równość. Wydana równocześnie konstytucja o tytułach cudzoziemskich stwierdzała, że wszyscy stanu rycerskiego ludzie równi są sobie, tak ta różnica tytułów równości szlacheckiej znieść nie może. W senacie przemówienia wygłaszano po przemówieniach arcybiskupa gnieźnieńskiego, lwowskiego i biskupa krakowskiego wg. starszeństwa.

137. Przedstaw zasady prawa wyborczego obowiązujące na ziemiach polskich pod zaborami.

Księstwo Warszawskie:

• Zgromadzenia powiatowe ( sejmiki ) - ogół szlachty powiatu, 21 lat i używanie pełni praw

- prezyduje marszałek mianowany przez króla,

- mianuje posła i podaje kandydatów do rad departamentowych, powiatowych i sądów pokoju

• Zgromadzenia gminne- 21 lat i używanie pełni praw

- każdy obywatel posesjonat nieszlachcic,

- każdy rękodzielnik, kupiec mający majątek w sklepie lub magazynie o wartości co najmniej 10 tys. złp.

- plebani i wikariusze,

- każdy artysta lub obywatel sławny ze talentów, wiadomości, przysług poczynionych bądź handlowi, bądź kunsztom,

- każdy podoficer i żołnierz w służbie czynnej, który za dobre sprawowanie otrzymał odznakę honorową lub ten, który będąc ranny lub w wyniku odbycia kilku kampanii otrzymał zwolnienia od służby,

- każdy oficer

• Listę głosujących posesjonatów układa municypalność, zaświadczają ją poborcy podatków, listę plebanów i wikariuszy układa prefekt, podpisuje minister spraw wewnętrznych, listę żołnierzy, podoficerów i oficerów- prefekt, podpisuje minister wojny, pozostałych- prefekt, zatwierdza senat

• Wybierają deputowanych oraz przedstawiają podwójną listę kandydatów do rad municypalnych

• Prezyduje obywatel mianowany przez króla

• Sejmiki i zgromadzenia gminne zwołuje król

Bierne prawo wyborcze:

Ukończone 24 lata , pełnia praw publicznych

Królestwo Polskie:

Czynne prawo wyborcze

• Sejmiki- szlachta posesjonaci powiatu, mający skończone 21 lat, używający pełni praw, wpisani do ksiąg obywatelskich

- wybierają jednego posła, 2 członków rady wojewódzkiej i układają listę kandydatów na urzędy wojewódzkie

- prezyduje marszałek powołany przez króla

- księgi obywatelskie układane przez radę wojewódzką, zatwierdzane przez Senat

• Zgromadzenie gminne- w każdym okręgu:

- każdy obywatel nieszlachcic, posesjonat, odprowadzający jakikolwiek podatek

- każdy rękodzielnik, kupiec mający majątek o wartości co najmniej 10 tys. pln

- plebani i wikariusze,

- profesorowie, nauczyciele i inne osoby mające powierzone oświecenie publiczne

- każdy artysta słynący z talentów, znajomości bądź usług uczynionych bądź handlowi bądź kunsztom

• wybierają 1 deputowanego, 1 członka rady wojewódzkiej i układają listę kandydatów na urzędy wojewódzkie

• prezyduje marszałek nominowany przez króla

• listę właścicieli układa rada wojewódzka, rękodzielnik i artystów- komisja spraw wewnętrznych, plebanów, wikariuszy, urzędników oświecenia- komisja wyznań religijnych i oświecenia publicznego.

Bierne prawo wyborcze:

- 30 lat, pełnia praw publicznych, opłacania 100 zł podatku, nie można było być urzędnikiem publicznym, cywilnym i wojskowym ( chyba że uzyskało się pozwolenie władzy zwierzchniej )

Sejm Krajowy w Galicji:

• posłów z klasy wyborczej wielkich posiadłości ziemskich wybrali posiadacze dóbr tabularnych odprowadzający z nich roczny podatek przynajmniej 100 złotych reńskich,

• wybory posłów z klasy gmin wiejskich są dwustopniowe. Każda gmina okręgu wyborczego wybiera na 500 mieszkańców jednego elektora ( resztę pozostałą przy podziale mieszkańców przez 500 liczy się za 500 jeśli wynosi 250 lub więcej, jeśli mniej- pozostawia się ją bez uwzględniania ). Jeśli ilość wyborców w gminie nie przekracza 500, zawsze wybiera jednego elektora.

• bierne prawo wyborcze:

- obywatel austriacki

- 30 lat,

- pełnia praw obywatelskich,

- praw głosu na posłów sejmowych albo w klasie wielkiej posiadłości albo w klasie miast albo gmin wiejskich ( stosuje się te wymogi odpowiednio do wyboru posłów z izb przemysłowo- handlowych ).

138. Tryb zwoływania i rozwiązywania parlamentu przed upływem kadencji w świetle konstytucji marcowej, kwietniowej i noweli sierpniowej.

Konstytucja marcowa:

• obrady zwoływał, otwierał, odraczał i zamykał Prezydent,

• na pierwsze posiedzenie winien być zwołany w trzeci wtorek po dniu wyborów i corocznie najpóźniej w październiku na sesję zwyczajną celem uchwalenia budżetu ( taki sejm nie może być zamknięty przed uchwaleniem budżetu ), stanu liczebnego wojska i innych spraw bieżących,

• prezydent mógł zwołać sejm nadzwyczajny ma żądanie 1/3 posłów

• odroczenie wymaga zgody Sejmu, jeśli ma być powtórzone lub jeśli przerwa trwa dłużej niż 30 dni

• sejm mógł rozwiązać się mocą własnej uchwały większością 2/3 głosów przy obecności połowy ustawowej liczny posłów.

• sejm mógł także rozwiązać Prezydent za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu, w obu wypadkach rozwiązywał się także Senat,

• wybory miały odbyć się w ciągu 90 dni od dnia rozwiązania,

Nowela sierpniowa:

• Prezydent mógł rozwiązać Sejm i Senat przed upływem czasu, na który zostały wybrane na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, jednakże tylko raz z tego samego powodu,

• na 5 miesięcy przed upływem roku budżetowego zwoływany był sejm w celu uchwalenia budżetu, sesja nie mogła zostać zamknięta przed jego uchwaleniem,

Konstytucja kwietniowa:

• Prezydent RP zwoływał i rozwiązywał Sejm i Senat ( mógł to zrobić przed upływem kadencji- była to jego prerogatywa ), otwierał, zamykał i odraczał sesje Sejmu i Senatu.

• Sejm zwoływany na pierwsze posiedzenie w nowej kadencji nie później, jak 30 dni po ogłoszeniu wyniku wyborów do obu Izb

• sesja zwyczajna: najpóźniej w listopadzie, nie może być zamknięta przed upływem czterech miesięcy, chyba, że budżet uchwalonybyłby wcześniej, może być odrodzona o 30 dni, ponowienie odroczenia lub odroczenia na czas dłuższy wymagało zgody Sejmu, ale okresu przerwy, spowodowanej odroczeniem sesji, nie wliczono do biegu terminów przepisanych Konstytucją dla czynności Sejmu

• sesja nadzwyczajna: Prezydent według swego uznania w każdym czasie, lub w ciągu 30 dni na wnisoek połowy ustawowej liczny posłów. Podczas takiej sesji przedmiotem obrad Sejmu mogły być wyłącznie sprawy wymienione w zarządzeniu Prezydenta albo wniosku o otwarcie takiej sesji oraz sprawy, których załatwienia wymagają ustawy albo regulamin, albo które Prezydent na wniosek Prezesa RM albo Marszałka Sejmu uzna za nagłe

139. Podaj zakres kompetencji sejmu postulatowego ( patrz 126 )

140. Określ zmiany jakie nastąpiły w składzie i uprawnieniach sejmu postulatowego po 1817

• od 1817 rzeczywiście zbierał się co roku, mógł z własnej inicjatywy składać wnioski i opinie do cesarza, ale o faktycznej roli jego świadczyły sformułowania: "Stany prosiły o to, czego nie otrzymały, a dziękowały za to, o co nie prosiły",

• skład oparto na zmodyfikowanej ordynacji sprzed 40 lat, w sejmie były cztery stany: duchowni, magnaci, szlachta, miasta ( reprezentowane przez jednego przedstawiciela Lwowa ),

• członkowie sejmu, ubrani w uroczyste mundury galowe bądź staropolskie kontusze,

Sejm krajowy- skład i sprawy wyborcze

Sejm krajowy składał się ze 161 członków:

a) 12 wirylistów ( a więc nie pochodzących z wyboru ): reprezentanci Kościoła katolickiego: 8 w tym trzech obrządku katolickiego, trzech grekokatolickiego i 1 ormiańskiego, reprezentanci szkół wyższych- rektorzy uniwersytetów w Krakowie i Lwowie oraz rektor Politechniki Lwowskiej, prezes Polskiej Akademii Umiejętności.

b) reprezentanci kurii wielkiej własności ziemskiej ( 44 ), wybierani przez posiadaczy „dóbr tabularnych”, a więc w większości szlacheckich, jeśli opłacali z nich co najmniej 100 złotych reńskich podatku rocznie. Uprawnionymi do głosowania były także kobiety, osoby prawne i ubezwłasnowolnieni, jeśli byli właścicielami tych dóbr.

c) kuria izb przemysłowo- handlowych ( 3)- wyboru dokonali członkowie i zastępcy galicyjskich izb przemysłowo- handlowych we Lwowie, Krakowie i Brodach,

d) kuria miejska ( 31 )- wybierani przez 2/3 mieszkańców miast opłacających podatek w kolejności od najwyżej opodatkowanego. Wybory były bezpośrednie, a prawo głosowania mieli, niezależni od wysokości odprowadzanego podatku, osoby z wykształceniem wyższym technicznym lub mający prawo wybierania rady miejskiej,

e) kuria gmin ( 77 )- wyborcami byli mieszkańcy miast i miasteczek nie wybierających posłów w kurii miejskiej oraz właściciele dóbr tabularnych opłacający podatek roczny poniżej 100 złotych reńskich rocznie, obowiązywała identyczna zasada jak w miastach, jeśli chodzi o wysokość odprowadzanego podatku, co nie dotyczyło osób mających prawo wybierania rady gminnej, techników i kandydatów notarialnych. Wybory były jawne i pośrednie z wyj. właścicieli dóbr o podatku rocznym powyżej 25 złotych reńskich. Prawyborcy wybierali jednego elektora na 500 mieszkańców, a elektorami bez wyborów byli wszyscy właściciele dóbr tabularnych opodatkowanych w granicach 25- 100 złotych reńskich rocznie.

Ten skomplikowany system został przemyślany tak, aby umożliwić ziemiaństwu uzyskanie bezwzględnej większości w sejmie, co miało miejsce do końca istnienia Galicji. Stanowili oni ok. 0,4% ludności, a mieli 28,4% miejsc, burżuazja miejska ( 4,1% )- 12%, chłopi ( 95,5% )- tylko 52,3% mandatów. Prawo wyborcze zostało oparte na systemie reprezentacji interesów. Kryterium zawodowe połączono z zasadą cenzusu majątkowego. Wybory nie były powszechne ( uprawnieni byli tylko posiadający ) ani równe- wyborcy zaliczeni zostali do różnych grup o nierównym, niezależnym od wyborców wpływie na skład sejmu.

Sejm krajowy- kompetencje

Najważniejszym uprawnieniem Sejmu był udział w ustawodawstwie. Wedle statutu krajowego powołany on został do: „współdziałania przy wykonywaniu władzy prawodawczej w miarę postanowień cesarskiego dyplomu”, wysyłać miał do Rady Państwa 38 członków. Sejmowi przysługiwało prawo proponowania ustaw w sprawach krajowych, a każda rządowa w sprawach Galicji musiała uzyskać zgodę sejmu i sankcję cesarską. Projekty ustaw odrzucone przez sejm lub cesarza nie mogły być rozpatrywane ponownie na tym samym posiedzeniu. Bez zgody sejmu nie było możliwości ograniczenia jego kompetencji i zasada ta była ściśle przestrzegana.

Zakres kompetencji ustawodawczych:

• sprawy „kultury krajowej”- wszystkie sprawy związane z produkcją rolną i leśną, co obejmowało leśnictwo, rybołówstwo, chów bydła, ochronę pól, polowanie, meliorację, regulację wód, tępienie szkodników rolnych i leśnych, poza tym sprawy ustroju rolnego, kredytu rolnego i leśnego, ustawodawstwo spadkowe, „włości rentowe”, podziały gruntów, zawodowe organizacje rolne leśne i rolne, przepisy dotyczące uprawnień pracowników rolnych i leśnych,

• sprawy budżetowego preliminarza krajowego i składanie rachunków zarówno co do dochodów krajowych z zarządu majątku krajowego, z korzystania z kredytu i podatków na cele krajowe, jak i do wydatków zwyczajnych i nadzwyczajnych,

• sprawy publicznych budowli wnoszonych na koszt kraju

• sprawy instytucji charytatywnych utrzymywanych przez kraj,

• przepisy służbowe dla pracowników Wydziału Krajowego: ustalanie składu osobowego, sposób nominacji urzędników, wysokości ich płac i sposobu dyscyplinarnego z nimi postępowania oraz ustalanie instrukcji dla pracowników Wydziału.

Przewidywano również pewną kategorię spraw, które częściowo podlegały kompetencji sejmu i w których jego uchwały miały jedynie zawierać „bliższe urządzenia w granicach ustaw powszechnych”, a więc obok ramowego ustawodawstwa ogólnopaństwowego istnieć miało uzupełniające w stosunku do niego ustawodawstwo krajowe.

• ustawodawstwo gminne- sprawy samorządu terytorialnego, miejskiego, wiejskiego oraz powiatowego jako samorządowego związku gmin,

• sprawy szkolne i krajowe,

• sprawy związane z zaopatrzeniem i zakwaterowaniem wojska oraz dostarczeniem podwód.

Statut krajowy przewidywał możliwość rozszerzenia kompetencji Sejmu w drodze przekazywania pewnych spraw przez Radę Państwa osobnymi postanowieniami. Statut przewidywał, iż Sejm powołany jest „do obradowania i czynienia wniosków w przedmiocie obowiązujących powszechnie ustaw i zarządzeń ze względu na ich szczególne oddziaływanie na dobro kraju” oraz do przedkładania „propozycji we wszystkich przedmiotach, względem których rząd jego rady zasięga”.

Ustawa zasadnicza z 21.12.1867 rozszerzyła kompetencje Sejmu. Wyliczono w niej wszystkie prerogatywy Rady Państwa, przekazując tym samym wszystkie pozostałe sprawy sejmom krajowym:

• całość ustawodawstwa gminnego,

• całokształt ustawodawstwa w sprawach uprawnień propinacyjnych,

• ustawodawstwo szkolne w sprawach politechnik, średnich szkół realnych, zawodowych, ustawodawstwo w ramach ustaw państwowych dla szkół ludowych i gimnazjów.

• ustawodawstwo w sprawach wewnętrznego urządzania ksiąg gruntowych,

• ustawodawstwo o zasadach organizacji sądów i władz administracyjnych.

Dalszego rozszerzenia kompetencji dokonano ustawą zasadniczą z 26.01.1907:

• ustawodawstwo cywilne, karne i karno- policyjne w zakresie spraw należących do kompetencji Sejmu,

• zarządzenia o organizacji państwowych władz administracyjnych,

Uprawnienia pozaustawodawcze:

• wybór Wydziału Krajowego,

• zarząd nad majątkiem kraju,

• nadzór nad samorządem terytorialnym ( natomiast nie przyznano w ogóle kontroli nad administracją rządową ),

141. Przedstaw analogie i różnice w zakresie obowiązków i spraw przynależnych sejmom Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

Księstwo Warszawskie:

• sprawy podatkowe ( przychody skarbowe ), cywilne, karne, mennicze

• zwoływany przez króla co 2 lata na 15 dni w Warszawie ( nie przewidziano sesji nadzwyczajnej, odroczenia itd. )

Królestwo Polskie:

• zwoływany co 2 lata w Warszawie przez króla na 30 dni, odroczyć, przedłużyć, rozwiązać może jedynie król, król mógł zwołać kiedykolwiek sesję nadzwyczajną,

• spawy cywilne, karne, administracyjne, podatkowe, mennicze, zaciąg do wojska

• sprawy dotyczące zmian składu i kompetencji urzędów konstytucyjnych ( sejm, RS, komisji rządowych, sądownictwa )

• na koniec przedkładał petycje i odwołania od posłów i deputowanych

• senat sprawdza ważność zgromadzeń gminnych i sejmików i ważność ksiąg obywatelskich

• uprawnienia sądowe senatu: oddanie pod sąd senatorów, ministrów, radców stanu, referendarzy, bądź na polecenie króla lub namiestnika, bądź na zaskarżenie Izby Poselskiej

143. Przedstaw różnice w roli i funkcjach parlamentu w świetle konstytucji kwietniowej i marcowej. Jaka jest geneza owych rozbieżności?

146, 147. Jak wyglądał tryb zmiany ustawy zasadniczej wg. Konstytucji kwietniowej i marcowej?

Konstytucja marcowa:

• Sejm i Senat to organy władzy zwierzchniej Narodu w zakresie ustawodawstwa

• nie ma ustawy bez zgody Sejmu

• rozporządzenia wykonawcze mają moc wiążącą tylko wtedy, gdy zostały wydane zgodnie z ustawą

• do spraw które mogły być uchwalone wyłącznie na drodze ustawy należały:

- budżet państwowy,

- ustalenie stanu liczebnego wojska i zgoda na pobór rekruta,

- zaciągnięcie pożyczki państwowej, zmiana i obciążenie nieruchomego majątku państwowego

- nałożenie podatków i opłat publicznych

- ustanowienie ceł i monopolów,

- ustalenie systemu monetarnego

- przyjęcie gwarancji finansowych przez państwo

- sposób wykonania kontroli nad długami państwa

• sprawdzanie ważności wyborów niezaprotestowanych

• posłowie przedstawicielami całego Narodu

• posłowie mieli prawo zwracać się z interpelacjami do Rządu i ministrów

• sejm może powoływać komisje z prawem przesłuchiwania stron, wzywania świadków

• Tryb legislacyjny:

- inicjatywa ustawodawcza: Rząd, Sejm

- quorum- 1/3, głosowanie jawne, do prawomocności potrzebna jest większość zwykła

- projekt ustawy uchwalony przez Sejm zostaje przekazany do rozstrzygnięcia Senatowi. Jeśli Senat nie podniesie przeciwko mu żadnych zarzutów- Prezydent zarządzi ogłoszenie ustawy. Na wniosek Senatu może on zarządzić to ogłoszenie przed upływem 30 dni. Jeśli Senat nie zgadza się z projektem Sejmu, zawiadamia o tym w ciągu 30 dni i w ciągu następnych 30 powinien skierować do Sejmu projekt z naniesionymi poprawkami. Sejm może poprawki przyjąć albo odrzucić większością 11/20 głosów.

• mógł orzec o opróżnieniu urzędu Prezydenta większością 3/5 głosów jeśli przez 3 miesiące nie sprawował on swego urzędu

• w razie opróżnienia urzędu Prezydenta zastępuje go Marszałek Sejmu

• mógł odmówić zatwierdzenia stanu wyjątkowego i wtedy tracił on moc obowiązującą

Konstytucja kwietniowa:

• Sejm i Senat pod zwierzchnictwem Prezydenta,

• mógł być rozwiązany przez Prezydenta w dowolnej chwili za podaniem uzasadnienia,

• nie należało do niego rządzenie Państwem

• aktami ustawodawczymi były nie tylko ustawy ale i dekrety Prezydenta RP

• funkcje kontrolne:

- może zażądać ustąpienia Ministra lub Rządu

- pociąganie Ministra lub Rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej,

- interpelacje

- zatwierdzanie corocznie zamknięć rachunków państwowych i udzielanie rządowi absolutorium ( wg. konstytucji marcowej funkcje te należały do NIK )

- udział w wykonaniu kontroli nad długami państwa

• tylko na drodze ustawy ( a nie aktu ustawodawczego ! ) mogły być uchwalone:

- umowy handlowe z innymi państwami obciążające Skarb Państwa, zawierające zobowiązanie nałożenia nowych podatków i ciężarów albo powodujące zmianę granic państwa ( jednak Prezydent w warunkach nie cierpiących zwłoki może tymczasowo wprowadzić w życie postanowienia tych umów przed ratyfikacją przez Sejm )

- upoważnienie Prezydenta do wydawania na określony czas i w określonej materii do wydawania dekretów ( z wyjątkiem zmiany konstytucji )

- budżet

• inicjatywa ustawodawcza: Sejm, Rząd ( w kwestiach budżetu, powoływania rekruta i ratyfikacji umów międzynarodowych wyłącznie do Rządu, Sejm nie mógł także bez zgody uchwalić ustawy pociągającej za sobą wydatki ze Skarbu Państwa, na które nie ma pokrycia w budżecie ).

• quorum: 1/3, do prawomocności wymagana większość zwykła,

• większością 3/5 głosów może orzec opróżnienia urzędy Prezydenta, jeśli jest on niezdolny do sprawowania swej funkcji

• w razie opróżnienia urzędu Prezydenta zastępuje go Marszałek Senatu

• uchylenie zarządzenia o stanie wyjątkowym wymaga najpierw zgody Sejmu, a potem Senatu,

Zmiana konstytucji- konstytucja marcowa:

a) wniosek o zmianę konstytucji - 1/4 posłów z 15- dniowym wyprzedzeniem, uchwalona większością 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy członków Sejmu, względnie Senatu,

b) rewizja konstytucji przez drugi z kolei Sejm własną uchwałą, większością 3/5 głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/

c) rewizja po 25 latach- zwykła większość głosów Zgromadzenia Narodowego ( Sejm i Senat ),

Zmiana konstytucji- konstytucja kwietniowa

• wniosek o zmianę konstytucji: Prezydent, 1/4 posłów ( z tymże wniosek musiał być głosowany w całości i bez zmian )

• ustawa zmieniająca konstytucji z inicjatywy Prezydenta wymagała zgodnych uchwał Sejmu i Senatu powziętych większością głosów, z inicjatywy Rządu lub Sejmu- zgodnych uchwał powziętych większością ustawowej liczby posłów i senatorów,

• Prezydent w ciągu 30 dni po otrzymaniu projektu ustawy zmieniającej konstytucję, wrócić go pod obrady Sejmu do ponownego rozpatrzenia ( ale dopiero przez Sejm następnej kadencji ). Jeśli został przyjęty przez zmian- Prezydent miał obowiązek go podpisać i ogłosić, chyba że rozwiązał Sejm i Senat.

144. Omów ustrój państwa szlacheckiego

Organy uchwalające:

- sejm walny ( król, senat, izba poselska ),

- sejmiki ziemskie ( na Litwie powiatowe ), wybierają reprezentantów szlachty na Sejm walny, udział biorą mężczyźni od lat 18 )

- organy miejskie ( pospólstwo- zgromadzenie miejskie, podzielone na ordynki, rada miejska ),- wybierają obywatele miejscy ( mężczyźni od 21 roku życia )

- organy wiejskie ( zebranie gromadzkie )- wybierają chłopi- gospodarze, zwierzchność sprawował pan

Organy zarządzające:

- król ( wybierany drogą elekcji viritm przez szlachtę- mężczyzn od 18 lat ),

- cywilne urzędy centralne ( marszałkowie, kanclerze, podkanclerzowie, podskarbiowie, referendarze, mianowania przez króla )

- urzędy lokalne ( starostowie )- mianowani przez króla

- organy miejskie ( vigint lub quadroginti viri- burmistrzowi, rada miejska ), powoływanie przez starostę, wybierani przez pospólstwo

- pan ( władza dominialna )- organy wiejskie- sołtysi i wójtowie z przysiężnymi i pisarzami, urzędy zamkowe z podstarościmi ( burgrabiami )

Sądy:

- Trybunał Koronny ( od 1578 )- deputanci wybierani na sejmikach ziemskich,

- sąd marszałkowski,

- sad asesorski,

- sąd referendarski

- sądy szlacheckie: ziemskie, grodzkie, podkomorskie

- sądy miejskie: sądy ławy miejskiej ( karne ), sądy rady ławy miejskiej ( cywilne ), sądy radziecko- ławnicze, sądy wyższe prawa niemieckiego jako apelacyjne

- sądy wiejskie: sądy dominialne, sądy ławnicze pod przewodnictwem sołtysów lub wójtów, sądy zamkowe, rugi wiejskie (

145. Jakie postanowienia zawierały prawa kardynalne i w jakim celu zostały narzucone?

Prawa kardynalne 1775:

Prawa kardynalne- niezmienne,

Materie status- mogą być zmienione jednomyślnie,

Materie ekonomiczne- mogą być zmieniane większością głosów

148. Opisz tryb podejmowania decyzji na sejmach walnych i zmiany jakie w tym przedmiocie wprowadził sejm wielki.

Na sejmie walnym do podjęcia uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzeba była zgoda powszechna, które wyraz stanowiła jednomyślność ( wynikał to z zasady, iż tam gdzie chodzi o przywileje szlachty, wszelkie odstępstwa powinny być dokonane za zgodą wszystkich uprzywilejowanych, zgodnie z zasadą quod omnes tangit ). Poseł reprezentujący swą ziemię winien był postępować zgodnie z daną mu instrukcją, chyba że miał zupełną moc. W XVI i w I poł. XVII w. pomijano nieraz głosy nielicznych oponentów, przyjmując fikcję jednomyślności, jeśli uprzednio nie poskutkowała presja moralna. Większość głosów decydowała jedynie przy wyborze marszałka izby poselskiej i sprawdzaniu ważności mandatów ( rugi poselskie ). Konkluzja królewska nie musiał natomiast opierać się na jednomyślności, ale na ogół szła po linii poglądów przeważających, do których monarcha się przychylał. Konstytucje sejmu ogłaszano w imieniu króla, zgodnie z jego wskazówkami odbywała się też ostateczna redakcja, zwana "ucieraniem konstytucji" przed ich publikacją przez kanclerzy i urzędników. Umożliwiło to dokonywanie retuszy ( "moderowanie" konstytucji ), sejmiki i posłowie niejednokrotnie protestowali przeciw takim zmianom, ale z niewielkim skutkiem.

U schyłku XVI w. linia rozwoju szlacheckiego parlamentaryzmu w kierunku systemu większościowego uległa załamaniu. Coraz częściej zaczęto żądać skrupulatnego przestrzegania jednomyślności. Układane na sejmikach instrukcje stawały się coraz bardziej szczegółowe i nabierały charakteru obowiązujących nakazów- mandatów imperatywnych. Nakazywano posłom, aby nie godzili się na żadne uchwały sejmu, póki ten nie uchwali żądań sejmiku. Popularna była zasada, iż "prawo pospolite zostawuje przy Królu Jegomości dygnitarzem, przy senacie gravitatem, a przy stanie rycerskim albo szlacheckim summam protestatem", czyli pełnię władzy. Niedochodzenie sejmików do skutku, kiedy w ciągu 6 tygodni nie udało się ustalić uchwał, a potem ich zrywanie stawały się groźne w poł. XVII w.

. W 1652 poseł upicki Władysław Siciński nie pozowlił sam ostatniego dnia na prolongatę obrad sejmowych, przez co sejm nie doszedł do skutku, gdyż w ciągu poprzednich 6 tygodni nie udało się ustalić uchwał.

Natomiast liberum veto to zerwanie sejmu przed upływem terminu przewidzianego na obrady. Po raz pierwszy został tak zerwany sejm 1669, a w 1688 zerwano go jeszcze przed upływem marszałka izby poselskiej.

Zapobiegając pochopnemu zrywaniu sejmów, stosowano często złagodzoną formę liberum veto, kiedy sprzeciwiający się poseł oświadczył: sisto activatem, co powodowało limitację sejmu, to jest zawieszenie obrad aż do uzgodnienia spornych stanowisk.

Niedojście sejmu do skutku, podobnie jak jego zerwanie powodowało, iż wszystkie uchwalone przezeń konstytucje nie wchodziły w życie ( ponieważ wszystkie konstytucje jednego sejmu uważano za całość ). Od posła zrywającego sejm żądano uzasadnienia, ale opinia szlachecka uważała je za "nienaruszalną źrenicę wolności".

W latach 1573- 1763 rozeszły się bez powzięcia uchwał lub uległy zerwaniu 53 sejmy ( 1/3 wszystkich ). Kliki magnackie lub pojedynczy magnat, dysponujący nawet jednym posłem, mogli sparaliżować sejm i nie dopuścić do uchwał, które by naruszały ich interesy. Podobnie działali agenci obcych mocarstw, przyczyniając się od ugruntowania politycznej niemocy RP.

W praktyce często uciekano się do sejmów konfederackich, na których decyzje zapadały większością głosów.

Wg. praw kardynalnych sprawy w materiach ekonomicznych powinny być uchwalane większością głosów, natomiast w materiach status- jednomyślnie.

Konstytucja 3 Maja zniosła liberum veto, sejmy konfederackie i konfederacje. W przypadku uchwał sejmowych, dotyczących spraw mniejszej wagi ( wiec wyłączając sprawy polityczne, cywilne, karne oraz podatki wieczyste- ustawy, w których senat miał prawo veta zawieszającego ) głosy posłów i senatorów miano obliczać łącznie, jakkolwiek obradowali oni w dwóch oddzielnych izbach. Natomiast celem kontroli rządu obie izby zbierały się, obradowały i głosowały razem.

Decyzje podejmowano większością głosów: prostą albo kwalifikowaną ( 2/3, 3/4 ).

149. Wymień i scharakteryzuj znane ci parlamentarne sposoby podejmowania decyzji

a) jednomyślnie

b) większością głosów

- zwykłą ( względna )- jeśli liczba głosów "za" jest większa niż liczba głosów "przeciw", głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę

- bezwzględna ( 1.)- gdy oddano więcej niż połowę głosów "za", 2)- gdy opowiedziała się połowa+ 1 osoba z głosujących )

- kwalifikowaną ( większa od bezwzględnej- 2/3, 3/5 wymagane quorum )

150. Kto i kiedy po raz pierwszy zastosował liberum rumpo? Na czym ono polegało?

Liberum rumpo- ( wolne zrywam )- w Rzeczpospolitej XVII i XVIII w. określenia na zjawisko zrywania sejmu, sejmików i Trybunałów. Jako pierwszy zastosował je w 1652 poseł, stolnic upicki, Władysław Siciński, który nie pozwolił sam ostatniego dnie na prolongatę obrad sejmowych, przez co sejm nie doszedł do skutku.

Liberum veto ( wolne nie pozwalam )- prawo pojedynczego posła do zawetowania pojedynczej ustawy.

 

---