G. Kraus, Marcina Lutra nauka o łasce. W: Nauka o łasce - zbawienie jako łaska. Kraków 1999, s. 158-176.
DEKRET O USPRAWIEDLIWIENIU
XIX SOBÓR POWSZECHNY, TRYDENCKI - SESJA VI (1547)
59. Rozdział I. Niezdolność natury i Prawa Mojżeszowego do usprawiedliwienia człowieka. - Najpierw św. Sobór oświadcza, że do dobrego i prawdziwego zrozumienia nauki o usprawiedliwieniu każdy musi uznać i wyznać, że przez grzech Adama wszyscy ludzie, utraciwszy niewinność (por. Rz 5, 12), „stali się nieczyści” (Iz 64, 6) i, jak mówi Apostoł, byli „synami gniewu z natury” (Ef 2, 3), jak to wyjaśnił dekret (Soboru) o grzechu pierworodnym. Do tego stopnia „byli oni niewolnikami grzechu” (Rz 6, 20), pod władzą szatana i śmierci, że nie tylko poganie siłami natury, ale i Żydzi, zachowując literę Prawa Mojżeszowego, nie mogli z niego się wyzwolić lub podźwignąć. Wolna wola jednak bynajmniej nie była w nich zniszczona, lecz tylko została osłabiona w swej mocy i wypaczona (por. wyżej nr 23 i 37).
61. Rozdział III. Kto jest usprawiedliwiony przez Chrystusa Pana. - W rzeczywistości chociaż (Chrystus Pan), „umarł za wszystkich” (2 Kor 5, 15), nie wszyscy jednak otrzymują dobrodziejstwo Jego śmierci, lecz ci tylko, którzy otrzymują udział w zasługach Jego męki. Jak bowiem ludzie, gdyby nie pochodzili od Adama, nie rodziliby się rzeczywiście w grzechu, (tymczasem) przez to pochodzenie w chwili poczęcia zaciągają własną niesprawiedliwość - tak też gdyby w Chrystusie się nie odrodzili (kan. 2, 10), nigdy by nie byli usprawiedliwieni, ponieważ przez to odrodzenie otrzymują - dzięki zasługom męki Chrystusa - łaskę, która ich czyni sprawiedliwymi. Dlatego Apostoł nas zachęca do dziękowania bez przerwy za to dobrodziejstwo Ojcu, „który nas uczynił uczestnikami losu świętych w światłości” (Kol 1, 12). On nas wybawił z mocy ciemności i przeniósł do królestwa swego Syna umiłowanego, z który otrzymujemy Odkupienie i odpuszczenie grzechów (por. Kol 1, 13).
62. Rozdział IV. Ogólny opis usprawiedliwienia grzesznika. Na czym ono polega w obecnym porządku łaski. - Przytoczone słowa podają zarys (tajemnicy) usprawiedliwienia grzesznika: Polega ono na przeniesieniu z tego stanu, w którym człowiek rodzi się synem pierwszego Adama, do stanu łaski i „przybrania za synów” Bożych (Rz 8, 15) za pośrednictwem drugiego Adama - Jezusa Chrystusa, naszego Zbawiciela. Otóż takie przeniesienie po ogłoszeniu Ewangelii nie może nastąpić bez kąpieli odrodzenia lub bez jej pragnieniem, według tego, jak jest napisane: „Jeśli ktoś nie odrodzi się z wody i Ducha Świętego, nie może wejść do Królestwa Bożego” (J 3, 5).
63. Rozdział V. Konieczność przygotowania się do usprawiedliwienia u dorosłych. Jego źródło. - (Sobór) nadto oświadcza, że początek usprawiedliwienia u dorosłych należy przyznać uprzedzającej łasce Bożej za pośrednictwem Jezusa Chrystusa, tzn. powołaniu, jakiego Bóg udziela bez żadnych uprzednich zasług. I to w ten sposób, że ci, co przez grzechy byli od Boga odwróceni, dzięki Jego łasce pobudzającej i wspomagającej usposabiają się do własnego nawrócenia, zgadzając się na przyjęcie tejże łaski (kan. 4, 5) i z nią współpracując. - Wszystko więc dzieje się tak, że gdy Bóg dotknie serce człowieka oświeceniem Ducha Świętego, człowiek ani zachowuje się zupełnie biernie, bo przyjmuje natchnienie, które mógłby przecież odrzucić, ani sam bez łaski nie może własną wolną wolą skierować się ku sprawiedliwości (kan. 3). Dlatego kiedy czytamy w Piśmie św.: „Zwróćcie się do mnie, a ja zwrócę się do was” (Za 1, 3), jest to przypomnienie o naszej wolnej woli; a gdy odpowiadamy: „Nawróć nas Panie ku sobie, a nawrócimy się” (Lm 5, 21), to wyznajemy, że łaska Boża nas uprzedza.
64. Rozdział VI. Sposób przygotowania się. - Grzesznicy przygotowują się do usprawiedliwienia (kan. 7, 9), kiedy pobudzeni i wspomożeni łaską Bożą, przyjmując wiarę „ze słuchania” (por. Rz 10, 17), dobrowolnie zwracają się do Boga. Wierzą wówczas, że prawda jest to wszystko, co Bóg objawił i przyobiecał (kan. 1214), a przede wszystkim to, że grzesznik od Boga otrzymuje usprawiedliwienie przez łaskę „dzięki Odkupieniu, które jest w Jezusie Chrystusie” (Rz 3, 24).
A kiedy pojmują, że są grzesznikami, od bojaźni Bożej, która ich z pożytkiem przejmuje, zwracają się do rozważania Bożego miłosierdzia, nabierają nadziei, ufając, że Bóg będzie im łaskawy ze względu na Chrystusa - zaczynają Go miłować jako źródło sprawiedliwości i dlatego odnoszą się do swoich grzechów z jakimś obrzydzeniem i nienawiścią (kan. 9), tzn. w duchu pokuty którą przed chrztem należy czynić (Dz Ap 2, 38).
Wreszcie (przygotowują się), kiedy zamierzają przyjąć chrzest, rozpocząć nowe życie i zachowywać Boskie przykazania (…).
65. Rozdział VII. Istota i przyczyna usprawiedliwienia grzesznika. - Po tym przysposobieniu i przygotowaniu następuje samo usprawiedliwienie, które nie jest prostym odpuszczeniem grzechów (kan. 11), lecz także uświęceniem i odnowieniem wewnętrznego człowieka przez dobrowolne przybycie łaski i darów. Dzięki temu człowiek staje się z niesprawiedliwego sprawiedliwy, z nieprzyjaciela przyjacielem, aby stał się „zgodnie z nadzieją dziedzicem żywota wiecznego” (Tt 3, 7).
Przyczyny tego usprawiedliwienia: (Przyczyną) celową jest chwała Boga i Chrystusa oraz życie wieczne. (Przyczyną) sprawczą - miłosierny Bóg, który darmo „obmywa i uświęca” (1 Kor 6, 11), znacząc i namaszczając „Świętym Duchem obietnicy, który jest zadatkiem dziedzictwa naszego” (por. Ef 1, 13 n). (Przyczyną) zasługującą - umiłowany Jednorodzony Syn Jego, Pan nasz Jezus Chrystus, który „kiedy byliśmy nieprzyjaciółmi” (Rz 5, 10), „z powodu wielkiej miłości, jaką nas ukochał” (Ef 2, 4) swoją najświętszą męką na drzewie krzyża wysłużył nam usprawiedliwienie (kan. 10) i za nas zadośćuczynił Bogu Ojcu. (Przyczyną) nadrzędną - sakrament chrztu, „sakrament wiary” (św. Ambroży, De Spiritu Sancto, I, III, 42 PL 16, 743 A; św. Augustyn, List 98, 9 - PL 33, 364), bez której nikt nie został nigdy usprawiedliwiony. Jedyną wreszcie przyczyną formalną jest „sprawiedliwość Boga, nie ta, którą On sam jest sprawiedliwy, lecz którą nas sprawiedliwymi czyni” (kan. 10 i 11; por. św. Augustyn, De Trinitate, XIV. XII, 15 - Pl 42, 1048). Kiedy On nam tej sprawiedliwości udziela, odnawiamy się najgłębiej duchowo i nie tylko uchodzimy za sprawiedliwych, ale sprawiedliwymi prawdziwie nazywamy się i jesteśmy, otrzymując każdy swoją sprawiedliwość według miary, w jakiej „Duch Święty udziela każdemu, jak chce” (1 Kor 12, 11), i według własnej każdego dyspozycji i współpracy.
66. Można bowiem być sprawiedliwym tylko przez uczestnictwo w zasługach męki Pana naszego Jezusa Chrystusa. Ale ten udział (w zasługach męki) następuje przy usprawiedliwieniu grzesznika dopiero wówczas, kiedy na skutek tej najświętszej męki Duch Święty wlewa miłość Bożą w serca (por. Rz 5, 5) tych, którzy otrzymują usprawiedliwienie, i ona w nich pozostaje (kan. 11). Dlatego też w chwili usprawiedliwienia człowiek otrzymuje razem z odpuszczeniem grzechów przez Jezusa Chrystusa, w którego bywa wszczepiony, te wszystkie dary wlane, tj. wiarę, nadzieję i miłość (…).
67. Rozdział VIII. Jak to rozumieć, że grzesznik jest usprawiedliwiony dzięki wierze i bez własnej zasługi. - Kiedy św. Paweł mówi, że człowiek jest usprawiedliwiony „przez wiarę” (kan. 9), i „bez żadnej zasługi” (Rz 3, 22 i 24), to należy te słowa rozumieć tak, jak je stale i zgodnie Kościół katolicki przyjmował i wyjaśniał. Dlatego mówi się, że jesteśmy usprawiedliwieni przez wiarę, ponieważ „wiara jest początkiem naszego zbawienia” (Fulgencjusz z Ruspy, De fide ad Petrum, Prol. 1 PL 65, 671), fundamentem i korzeniem wszelkiego usprawiedliwienia; „bez niej niemożliwą jest rzeczą podobać się Bogu” (Hbr 11, 6) ani osiągnąć dziedzictwo jego synów. Natomiast mówi się, że bez własnej zasługi jesteśmy usprawiedliwieni, bo nic z tego, co poprzedza usprawiedliwienie, czy to wiara, czy uczynki, nie wysługuje samej łaski usprawiedliwienia: „Jeśli bowiem to jest łaska, to już nie jest wynikiem uczynków, bo inaczej (jak mówi ten sam Apostoł) łaska nie byłaby już łaską” (Rz 11, 6).
73. Rozdział XIV. Grzesznicy oraz ich uleczenie. - Ci zaś, co po otrzymaniu łaski usprawiedliwienia przez grzech od niej odpadli, znowu będą mogli być usprawiedliwieni (kan. 29), jeśli - pobudzeni przez Boga - postarają się utraconą łaskę odzyskać w sakramencie pokuty dzięki zasłudze Chrystusa. Ten sposób usprawiedliwienia polega na odnowieniu upadłego grzesznika, co święci Ojcowie słusznie nazwali: „drugą deską ratunku po katastrofie utraty łaski” (Tertulian, De poenitentia, 4, 2; 12, 9 - PL 1, 1343 B; 1360 A). Albowiem dla tych, którzy po chrzcie upadają w grzechy, Jezus Chrystus ustanowił sakrament pokuty, kiedy powiedział: „Przyjmijcie Ducha Świętego, którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 22n) (…).
75. Rozdział XVI. Owoc usprawiedliwienia, tj. zasługa (płynąca z) dobrych uczynków i jej natura. - Dlatego ludziom usprawiedliwionym, którzy otrzymaną łaskę albo zawsze zachowywali, albo utraconą odzyskali, należy przedkładać słowa Apostoła: „Obfitujcie we wszelkie dobre czyny, wiedząc, że trud wasz nie jest daremny w Panu” (1 Kor 15, 58). „Wszak Bóg nie jest niesprawiedliwy, ażeby zapomniał o pracy waszej i miłości, jaką okazaliście w imię Jego” (Hbr 6, 10). I: „Nie traćcie zatem ufności waszej, która ma wielką zapłatę” (Hbr 10, 35) (…). Ten sam bowiem Jezus Chrystus, „jako Głowa członkom” (Ef 4, 15) i „winny szczep latoroślom” (J 15, 5), ustawicznie udziela sprawiedliwym siły, która ich dobre czyny zawsze uprzedza, towarzyszy im i po nich następuje i bez której w żaden sposób te czyny nie mogłyby być miłe Bogu i zasługujące (kan. 2). Trzeba wierzyć, że samym usprawiedliwionym niczego już nie brak, by tymi czynami, które w Bogu są wykonane, zadośćuczynili Bożemu prawu w obecnym życiu i życie wieczne w swoim czasie prawdziwie sobie wysłużyli, jeśli umrą w łasce (Ap 14, 13; kan. 32). Sam przecież Chrystus Zbawiciel nasz mówi: „Kto będzie pił z wody, którą ją mu dam, ten zaspokoi pragnienie na wieki; a ona stanie się w nim źródłem wody tryskającej ku żywotowi wiecznemu” (por. J 4, 1314).
W takim ujęciu ani nasza własna sprawiedliwość nie może uchodzić za pochodzącą od nas, ani „sprawiedliwość Boża” (Rz 10, 3) nie jest zapoznana lub odrzucona. Ta bowiem sprawiedliwość jest zwana naszą, bo przez jej wszczepienie w nas stajemy się usprawiedliwieni (kan. 10, 11), i jednocześnie jest Bożą, ponieważ Bóg jej nam udziela dzięki zasługom Chrystusa.
77. Kan. 1. Jeśli ktoś twierdzi, że człowiek może być usprawiedliwiony przed Bogiem przez swoje czyny dokonywane albo siłami natury ludzkiej, albo dzięki nauce Prawa, lecz bez łaski Bożej poprzez Chrystusa Jezusa - anathema sit.
78. Kan. 2. Jeśli ktoś twierdzi, że łaska Boża przez Jezusa Chrystusa na to jest tylko dana, aby człowiek łatwiej mógł sprawiedliwie żyć i na życie wieczne zasłużyć, jak gdyby (siłami) wolnej woli - bez łaski - jedno i drugie, chociaż niełatwo i z wielkim trudem (jednak) mógł wysłużyć - anathema sit.
79. Kan. 3. Jeśli ktoś twierdzi, że bez uprzedniego natchnienia Ducha Świętego i Jego pomocy człowiek może tak jak należy wierzyć, ufać, miłować lub pokutować, aby została mu udzielona łaska usprawiedliwienia - anathema sit.
80. Kan. 4. Jeśli ktoś twierdzi, że kiedy Bóg porusza i zachęca wolną wolę człowieka, to ona w niczym nie współdziała, że jej zgodność z pobudzeniem i wezwaniem Bożym nie usposabia jej ani nie przygotowuje do otrzymania łaski usprawiedliwienia i że następnie nie może ona, nawet gdyby tego chciała, odmówić swej zgody, lecz nic w ogóle nie działa i zachowuje się tylko biernie, jak coś bezdusznego - anathema sit.
85. Kan. 9. Jeśli ktoś twierdzi, że grzesznik zostaje usprawiedliwiony przez samą wiarę w tym znaczeniu, iż nie potrzeba niczego innego do współdziałania w uzyskaniu łaski usprawiedliwienia, oraz że bynajmniej nie jest konieczne, aby aktem własnej woli przygotował się do niej i przysposobił - anathema sit.
87. Jeśli ktoś twierdzi, że ludzie zostają usprawiedliwieni albo samym przypisaniem im sprawiedliwości Chrystusa, albo samym odpuszczeniem grzechów z wykluczeniem łaski i miłości, które Duch Święty wlewa w ich serca i które w nich pozostają, albo jeszcze, że łaska naszego usprawiedliwienia jest tylko życzliwością Boga - anathema sit.
98. Kan. 22. Jeśli ktoś twierdzi, albo że usprawiedliwiony może wytrwać w otrzymanej sprawiedliwości bez specjalnej pomocy Bożej, albo że z nią nie może wytrwać - anathema sit.
100. Kan. 24. Jeśli ktoś twierdzi, że otrzymana sprawiedliwość nie zostaje zachowana i nie wzrasta wobec Boga przez dobre czyny, lecz że czyny są tylko owocem i znakiem otrzymanego usprawiedliwienia, a nie przyczyną także jego wzrostu - anathema sit.
108. Kan. 32. Jeśli ktoś twierdzi, że dobre czyny usprawiedliwionego człowieka w tym znaczeniu są darami Boga, iż nie są także dobrymi zasługami usprawiedliwionego, albo że sam usprawiedliwiony dobrymi czynami, które spełnia z pomocą łaski Boga i przez zasługę Jezusa Chrystusa (którego jest żywym członkiem), nie zasługuje prawdziwie na wzrost łaski, na życie wieczne i na samo osiągnięcie tego życia (jeśli jednak umrze w łasce), a także nie zasługuje na powiększenie chwały - anathema sit.
Dekret o usprawiedliwieniu. w: Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi kościoła. Poznań 1997, s. 313-331.
Literatura
Kraus G., Nauka o łasce - zbawienie jako łaska. Kraków 1999. Grossi V. i Sesboue B., Człowiek i jego zbawienie. Kraków 2001. W celu pogłębienia poruszanych zagadnień można skorzystać z następujących pozycji: Greshake G., Wprowadzenie do nauki o łasce. Kraków 2005. Napiórkowski S. C., Bóg łaskawy - nad «wspólną deklaracją o usprawiedliwieniu». Warszawa 2001. Tenże Idea usprawiedliwienia w dziejach Europy. w: Idee chrześcijańskie w życiu Europejczyka. Materiały z konferencji 15 - 17 maja 2000 r. Łódź 2001, s. 45-61.
1