Chińska Republika Ludowa (Chiny) - Tajwan (Republika Chińska). Perspektywy we wzajemnych stosunkach.

Teoria podmiotowości politycznej

Aktorzy:

1. Kto jest uczestnikiem sytuacji politycznej?

Głównymi uczestnikami sytuacji politycznej są Chiny i Tajwan. Wymienić należy również USA, a także kraje sąsiednie - Japonię, Koreę Południową oraz członków Rady Bezpieczeństwa ONZ.

2. Jakie są główne cechy charakteryzujące aktorów?

Chiny, zwłaszcza ze względu do wysoki poziom rozwoju gospodarczego, są uznawane za mocarstwo. Kraj silniejszy od Tajwanu, nie tylko ze względu na olbrzymi potencjał demograficzny (1,3 mld mieszkańców), lecz także gigantyczne rezerwy wojskowe, gdyż dysponują najliczniejszą armią na świecie (ponad 2 miliony żołnierzy pod bronią), a także ¼ światowej siły roboczej. W związku z tym są konsekwentne w głoszeniu postulatu zjednoczenia z Tajwanem, niepodatne na ustępstwa, choć widzą potrzebę zmiany (ocieplenia) stosunków, mają przewagę na arenie międzynarodowej nad Tajwanem (np. zajmują stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ), a także przewagę gospodarczą (obecnie są największym partnerem handlowym Tajwanu.

Tajwan - ma słabszą pozycję na arenie międzynarodowej, nie jest uznawany formalnie przez Chiny kontynentalne, które uważają go za część swojego terytorium. Nie jest także uznawany przez społeczność międzynarodową poza grupą około 20 państw, np. Watykan (Stolica Apostolska daje jednak do zrozumienia, że zerwie te stosunki, jeśli ChRL przyjmie jej przedstawiciela). Konsekwentny w uznawaniu siebie za legalną władzę obszaru Chin i Mongolii; nieustannie od ponad 60 lat stawia opór przyłączeniu do Chińskiej Republiki Ludowej - silnie zakorzenione poczucie własnej odrębności. Widoczna jest ewolucja i zmienność stanowiska w stosunkach z Chinami. Lata 70.: duża asertywność w kontaktach z Chinami (polityka sanbu, czyli „trzech nie”: nie dla kontaktów, nie dla negocjacji, nie dla kompromisu. Odrzucenie formuły „jednego państwa, dwóch systemów” z 1979 roku Deng Xiaopinga, rozumianej jako próba wchłonięcia Tajwanu). Lata 80.: łagodzenie stanowiska: Tajwan zaczął akceptować występowanie na arenie międzynarodowej obok ChRL pod nazwą „Chiński Tajpej” (pod taką nazwą przyjęty został do Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego w marcu 1981 roku) lub „Tajpej, Chiny” (pod taką nazwą utrzymał członkostwo w Azjatyckim Banku Rozwoju po przyjęciu ChRL w marcu 1986 roku). Lata 90.: dalsze łagodzenie stanowiska: np. w 1992 roku osiągnięto porozumienie w sprawie zasady „jednych Chin”, polegające na tym, iż obie strony stosują się do tej zasady, mając odmienne poglądy co do jej istoty. 2000-2008: radykalizacja stanowiska wobec Chin - prezydentem był wówczas lider Demokratycznej Partii Postępu, Chen Shui-bian, który przez cały okres swoich dwóch kadencji podkreślał niezależność Tajwanu od Chin Ludowych, co więcej wzniecał niepodległościowe aspiracje, tym samym powodując ostre reakcje Pekinu. Bardziej pragmatyczny, od 2008 widoczne jest ocieplenie w relacjach z Chinami, z powodów przede wszystkim handlowych. Liczy na sojusz i pomoc USA.

USA - mocarstwo światowe, istotne dla obu głównych aktorów sytuacji. Zmienne stanowisko w sprawie sporu - na początku sporu Stany Zjednoczone popierały rząd z Tajwanu (w 1954 roku zawarto traktat obronny USA-Tajwan). Jednak w latach 70-tych, nastąpiła normalizacja stosunków Stanów Zjednoczonych z Pekinem i w związku z tym USA cofnęły uznanie Tajwanu.

Ponadto USA to kraj aktywny i podejmujący działania dyplomatyczne (np. w 1972 r. USA uznały doktrynę „Jednego państwa” i podrzędność Tajwanu wobec Chin). USA rywalizują z Chinami, wspierają Tajwan. Nie boją się podejmować zdecydowanych działań, są pewne swej pozycji, np. styczeń-luty 2010 pojawiła się informacja, że USA zamierza sprzedać Tajwanowi, broń o wartości 6,4 mld dolarów. Pekin w odpowiedzi zawiesił współpracę wojskową z Waszyngtonem i zapowiedział objęcie sankcjami amerykańskich firm zaangażowanych w sprzedaż. Gotowe na zaognienie stosunków. Stany Zjednoczone są gotowe „rozgrywać” Tajwan w rywalizacji mocarstw z Chinami.

3. Kto podejmuje decyzje w imieniu aktorów?

Tajwan:

- Rada Zjednoczenia Narodowego (NUC) powstała z inicjatywy prezydenta Chianga Ching-kuo we wrześniu 1990 roku, w celu opracowania i prowadzenia jasnej polityki wobec Chin. W styczniu 1991 roku przedstawiła tzw. wytyczne zjednoczenia narodowego, zakładające 3 fazy procesu: 1) rozwój nieoficjalnych kontaktów, wyrzeczenie się użycia siły i poszanowanie władzy każdej ze stron na kontrolowanym terytorium, 2) ustanowienie bezpośrednich połączeń pocztowych, transportowych i handlowych (tzw. 3 więzi) i nawiązanie kontaktów urzędowych na wysokim szczeblu, 3) utworzenie dwustronnej komisji ds. zjednoczenia z ostatecznym celem ustanowienia „wolnych, demokratycznych i równie prosperujących Chin”,

- prezydent - od 22 marca 2008 roku urząd prezydenta pełni Ma Ying-jeou. Jest on przewodniczącym tajwańskiej partii Kuomintang (przeciwna ogłoszeniu niepodległości). Ma wysokie poparcie społeczne, gdyż pokonał w wyborach swojego głównego rywala z opozycyjnej Demokratycznej Partii Postępowej (za niepodległością Tajwanu), Franka Hsieh, przewagą 2,2 miliona głosów,

- przewodniczący tajwańskiego urzędu ds. stosunków z Chinami,

- półoficjalna Fundacja ds. Wymiany przez Cieśninę (SEF) powstała w lutym 1991 roku, w celu regulacji szybko rozwijających się więzi pozapolitycznych z Chinami.

Chiny:

Najwyższe organy władzy państwowej:

- faktyczna władza należy do Komunistycznej Partii Chin (najważniejszy jest tu Komitet Centralny KPCh, na czele którego jest Biuro Polityczne Komitetu Centralnego KPCh, którym kieruje Stały Komitet - obecnie na czele Hu Jintao).

- prezydent wybierany na okres 5 lat przez OZPL. Urzad ten piastuje Hu Jintao, jest on także przewodniczącym Centralnej Komisji Wojskowej.

- ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych - m.in. władza ustawodawcza, na czele Stały komitet (5lat kadencja), m.in. ratyfikuje umowy międzynarodowe.

- Rada Państwowa - władza wykonawcza

- od grudnia 1991 roku Stowarzyszenie ds. Stosunków poprzez Cieśninę Tajwańską (ARATS) (odpowiednik Fundacji ds. Wymiany przez Cieśninę).

USA:

Decyzje podejmuje „Waszyngton za zamkniętymi drzwiami”

- prezydent - powołuje m.in. sekretarza stanu, zajmującego się polityką zagraniczną; sekretarza obrony, doradcę ds. bezpieczeństwa narodowego, szefów agencji wywiadowczych.

-Kongres

Behawioralizm

Bodźce i reakcje

1. Jakie są najważniejsze powody uczestniczenia aktorów w sytuacji politycznej ?

Chiny - domagają się pełnego włączenia Tajwanu do państwa chińskiego. Komuniści po utworzeniu ChRL uzyskali kontrolę nad całym terytorium Chin prócz Tajwanu. Chcą utrzymywać pozycję mocarstwową w regionie.

Tajwan - chce utrzymać niezależność od Chin, z którymi zerwał jedność po wystąpieniu w 1949 roku generalissimusa Chiang Kai-sheka przywódcy nacjonalistycznego Kuomingtangu, który wraz z 2 milionami uchodźców schronił się na wyspie po przegraniu wojny domowej. Postulat, by większość państw uznała władze tajwańskie jako legalny rząd Chin, gdyż do 1971 roku właśnie ten rząd reprezentował Chiny na forum ONZ. Chęć polepszenia swojej pozycji, lepsze relacje z USA.

USA - w czasie zimnej wojny Tajwan dawał możliwość wprowadzenia wojsk amerykańskich

do Cieśniny Tajwańskiej.

Po wojnie domowej w Chinach USA początkowo nie widziały sensu utrzymywania władzy nacjonalistów na Tajwanie. Jednak po wybuchu wojny koreańskiej 25 czerwca 1950 roku USA, dostrzegając strategiczne znaczenie wyspy, postanowiły udzielić wsparcia wojskowego Tajwanowi i uniemożliwiać ewentualną inwazję Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej (PLA). Lata 60.: USA były gwarantem bezpieczeństwa Tajwanu. W latach 70. zmienił się układ sił, na drodze do polepszenia stosunków chińsko-amerykańskich największym problemem stał się Tajwan. Stąd w 1972 roku, USA uznały przynależność Tajwanu do Chin.

Stany Zjednoczone wciąż jednak nie przestały wspierać Tajwanu (np. dostarczać broni Tajwanowi, nawet po deklaracji zaprzestania sprzedaży broni z 1982 roku).

Oddalenie od Tajwanu w latach 90.: We wrześniu 1994 roku administracja Clintona ogłosiła przegląd polityki wobec Tajwanu, ogłaszając, że wysocy urzędnicy państwowi Tajwanu mogą wjechać do USA tylko tranzytem i nie mogą podejmować działalności publicznej.

XXI wiek: USA akceptuje jedne Chiny, nie popiera niepodległościowych dążeń Tajwanu, ale Tajwan jest ważnym sojusznikiem handlowym. W 2005 roku wartość dwustronnej wymiany handlowej wyniosła 57 miliardów dolarów. Tajwan był 8. partnerem handlowym, 10. rynkiem eksportowym i 8. rynkiem importowym USA.

Skomplikowane stosunki z Chinami, pozorna przyjaźń, faktycznie jednak oba kraje są rywalami. Stopniowe wychodzenie z kryzysu ekonomicznego przez Amerykę. Chiny nadal mają prawie 800 miliardów amerykańskich obligacji, są po Japonii drugim największym wierzycielem USA.

2. Jakie bodźce z otoczenia oddziałują na aktorów ?

- niechęć mieszkańców Tajwanu do zjednoczenia: sondaże wskazują, że większość mieszkańców Tajwanu nie jest zainteresowana zbliżeniem, uważają oni, że na zbliżenie z komunistycznymi Chinami jest za wcześnie lub też, że pojednanie będzie możliwe, gdyby Chiny przestaną być komunistyczne.

- obecnie kluczowe znaczenie odgrywa współpraca gospodarcza pomiędzy Chinami i Tajwanem, która jest na bardzo dobrym poziomie. (np. w 2005 roku 71% wszystkich zagranicznych inwestycji Tajwanu miało miejsce w Chinach. Eksport do Chin i Hongkongu stanowił 38% ogółu eksportu zagranicznego Tajwanu. Około miliona Tajwańczyków mieszka bądź pracuje obecnie w ChRL).

- migracje ludności, a co za tym idzie częściowe zbliżenie społeczeństw (w 2006 roku blisko 4,5 miliona Tajwańczyków odbyło podróż do ChRL; 200 tysięcy Chińczyków z kontynentu udało się zaś na Tajwan.)

- istotne znaczenie relacji Chin i USA. Obecnie niezbyt dobre stosunki. Wizyta Obamy w Chinach w październiku 2009 roku nie przyniosła zbyt wielu efektów. Stosunki handlowe obu krajów są napięte. USA oskarżają Chiny o sztuczne obniżanie kursu juana po to, by zwiększać atrakcyjność swego eksportu. Waszyngton wprowadził cła na importowane z Chin opony, w odwecie Pekin opodatkował karnie sprowadzane z USA kurczaki.

- rozbieżne stanowiska Chin i USA w sprawie sankcji wobec Iranu oraz kwestii klimatycznych.

- cyberwojna - na przełomie grudnia i stycznia na ponad 30 amerykańskich firm, np. Google, miał miejsce atak internetowy, który według Amerykanów, był związany z działaniami chińskimi.

- brak reakcji UE w momencie zaostrzania się stosunków USA-Chiny: styczeń 2010: pani Catherine Ashton zapewniła, że Unia Europejska nie zostanie wciągnięta w spór między Chinami a Stanami Zjednoczonymi w sprawie sprzedaży przez USA broni Tajwanowi. Cała sytuacja pokazuje słabość Europy.

INSTYTUCJONALIZM

Kontekst instytucjonalny/struktura

1.Jakie są instytucjonalne - formalne i nieformalne - uwarunkowania sytuacji

politycznej ?

Konsensus 92 - termin określający zawartą w 1992 r. swoistą umowę pomiędzy ChRL a Tajwanem. Zgodnie z nim obie strony zgadzają się, że istnieją tylko jedne Chiny, ale pozostają przy odmiennych interpretacjach tej jedności, tzn. władze ChRL twierdzą, że są jedyną emanacją tej jedności, podczas, gdy władze w Tajpej utrzymują, że to one reprezentują jedne i niepodzielne Chiny. W stosunkach międzynarodowych polityka „jednych Chin” wyklucza uznawanie obydwu państw chińskich.

Problem podmiotowości Tajwanu - Tajwan utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 23 państwami (w tym z jednym z krajów tzw. bogatej północy - Watykanem). Oprócz tego utrzymuje nieformalne stosunki o charakterze gospodarczym, handlowym, kulturalnym i społecznym z 54 państwami. Wśród nich są m.in. Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Japonia, Korea Płd., Indie i Rosja a także 19 państw członkowskich Unii Europejskiej (wszystkie oprócz Cypru, Litwy, Estonii, Luksemburga, Słowenii, Malty, Rumunii i Bułgarii). Także w Polsce istnieje Biuro Gospodarcze i Kulturalne Tajpej. Do 1971 r. Tajwan reprezentował Chiny w strukturach Organizacji Narodów Zjednoczonych, od tego roku Chiny reprezentuje Chińska Republika Ludowa. Tajwan obecnie nie może być członkiem żadnego wyspecjalizowanej organizacji w ramach systemu ONZ, co może mieć fatalne skutki np. przy udzielaniu temu krajowi pomocy w przypadku gdyby nawiedziła go jakaś katastrofa naturalna. Kolejnym przykładem niekorzystnej sytuacji jest Tajwanu jest zastosowanie art. 2 ust.4 Karty Narodów Zjednoczonych (zakaz użycia siły, zakaz groźby użycia siły). W przypadku agresji na Tajwan nie zyskałby on wsparcia ONZ.

USA wobec Tajwanu - ze względu na swoje geopolityczne znaczenie Tajwan jest dla Stanów Zjednoczonych szczególnie ważny. Bywa nawet nazywany „niezatapialnym lotniskowcem” USA. W 1954 r. strony podpisały układ o wzajemnej obronie, który obowiązywał do 1979 r. (wtedy to Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne Chińską Republiką Ludową). W 1979 roku Kongres USA uchwalił specjalna ustawę o stosunkach z Tajwanem. Ustawa uznawała wszelkie niepokojowe próby rozstrzygnięcia przyszłości Tajwanu za „zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa Zachodniego Pacyfiku” i zobowiązywała administrację do dostarczania Tajwanowi „defensywnych środków obronnych” i przeciwdziałania „stosowaniu siły lub innych form przymusu, które podważyłyby bezpieczeństwo lub system społeczno-gospodarczy ludności Tajwanu.” Pekin uznał to za pogwałcenie podstawowych zasad wspólnych porozumień i próbę wskrzeszenia układu o wspólnej obronie z 1954 roku. Zgodnie z owym prawem utworzony wcześniej Amerykański Instytut na Tajwanie przejął funkcję utrzymywania kontaktów pomiędzy USA i Tajwanem w warunkach braku stosunków międzyrządowych. W tym samym celu Tajwan założył w Waszyngtonie Radę Koordynacyjną dla Spraw Północnoamerykańskich (obecnie nosi nazwę Gospodarczego i Kulturowego Biura Przedstawicielskiego Tajpej). Obie organizacje podpisały w 1980 roku porozumienie, na mocy którego one same i ich funkcjonariusze uzyskali pełnię przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, co Pekin natychmiast oprotestował. W późniejszych okresach w zależności od będącej u władzy administracji Stany Zjednoczone były mniej lub bardziej przychylne” Tajwanu. Kluczową rolę we wzajemnych relacjach ma także sprzedaż sprzętu wojskowego Tajwanowi. Administracja prezydenta Baracka Obamy podtrzymała zamiar sprzedaży Tajwanowi broni za 6,4 mld. dolarów m.in. 60 helikopterów Black Hawk 114 pocisków antyrakietowych Patriot, dwóch wykrywaczy min morskich Osprey, a także wojskowych systemów informatycznych. W pakiecie nie znalazły się natomiast myśliwce F-16, choć tajwańskie władze wyraziły zainteresowanie kupnem 66 takich maszyn. Decyzja o sprzedaży broni wywołała gniew Chin, wzywających USA do rezygnacji

Rada Bezpieczeństwa ONZ - jako że oba wielkie mocarstwa są członkami stałymi tego organu, dzięki posiadaniu prawa weta uzyskują możliwość wzajemnego blokowania niekorzystnych, z własnego punktu widzenia, decyzji.

2. Jak podobny problem był rozwiązywany wcześniej ?

Hongkong - w 1899 r. Wielka Brytania wydzierżawiła go na 99 lat. W 1984 r. za rządów premier Margaret Thatcher podpisano z ChRL deklarację przewidującą wznowienie wykonywania suwerenności ChRL nad Hongkongiem od 1 lipca 1997 r. Zastosowano tutaj koncepcję „jedno państwo, dwa systemy”. Jej założenia: zachowanie przez 50 lat dotychczasowego („brytyjskiego”) systemu politycznego i społecznego-gospodarczego.

Makau - układ chińsko-portugalski z 1887 r. w ramach którego Chiny przekazały swoje prawa do "wieczystego posiadania i rządu w Makau Portugalii. Po trwających rok negocjacjach, w 1987 r. podpisano deklarację, czyniąc z Makau specjalny region administracyjny ChRL. Rząd chiński przejął formalne zwierzchnictwo nad Makau 20 grudnia 1999 r.

Tybet - trwające długo kontrowersje wokół statusu Tybetu, Chiny nie uznają jego niepodległości. Agresja Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej na Tybet w 1951 r. Od 1959 r. Tybet jako Tybetański Region Autonomiczny w ramach CRL.

Sinkiang - wschodniochińska prowincja definitywnie wchłonięta przez ChRL w 1949 r. Zamieszkana w większości przez Ujgurów, wyznającą islam, ludność pochodzenia turecko-mongolskiego. Ujgurzy twierdzą że są marginalizowani i znajdują się pod kontrolą społeczną i religijną na swoim ojczystym terytorium. W latach 2007-2009 dochodziło tam do niepokojów pomiędzy Ujgurami a Chińczykami narodowości Han.

TEORIA RACJONALNEGO WYBORU

Preferencje i ich hierarchia

1. Jakie scenariusze wydarzeń są preferowane przez poszczególnych aktorów ?

Chińska Republika Ludowa - realizuje konsekwentnie politykę „jednych Chin”, która zakłada przyłączenie do macierzy Tajwanu, tak jak to miało wcześniej miejsce z Makau i Hongkongiem. Chiny proponują Tajwanowi sformułowaną przez następcę Mao - Deng Xiaopinga koncepcję „jedno państwo - dwa systemy”. Tajwan zachowałby wówczas maksymalną suwerenność, system gospodarczy i prawo do własnej władzy administracyjnej i prawodawczej, a nawet prawo do własnej polityki obronnej. Jednocześnie Chiny wypowiadają się zdecydowanie przeciwko utrzymywaniu przez jakiekolwiek państwo stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, co mogłoby implikować jego suwerenność i niezawisłość. Z protestami spotykają się również próby uczestniczenia Tajwanu w organizacjach międzyrządowych. Chiny otwarcie potępiają też sprzedaż wszelkiego rodzaju broni do Tajwanu.

Tajwan - długofalowym celem dla Tajwanu byłoby zjednoczenie z Chinami, czego symbolicznym znakiem byłoby zawieszenie nad placem Tian'anmen obok (albo zamiast) podobizny Mao Tse - Tunga portretu Chiang Kai - sheka, twórcy Tajwanu. W dającej się przewidzieć przyszłości nie jest to jednak możliwe. 60 lat istnienia niezależnie od Chin kontynentalnych, musiało wywołać pewne zmiany w myśleniu Tajwańczyków. Być może na naszych oczach rodzi się naród. Według badań opinii publicznej najwięcej mieszkańców wyspy popiera status quo z opcją podjęcia decyzji o statusie Tajwanu w późniejszym czasie. Kolejną grupę stanowią zwolennicy niepodległości Tajwanu, wreszcie najmniej zwolenników ma opcja zjednoczenia z ChRL. Powrót do władzy sprzeciwiającego się ogłaszaniu niepodległości Kuomintangu jest dowodem na popularność utrzymania stanu obecnego.

Stany Zjednoczone - dla USA Tajwan to jeden z aspektów w stosunkach z ChRL. Stany Zjednoczone oczekują utrzymania status quo. W swojej polityce cały czas starają się przestrzegać dwóch fundamentalnych zasad: przeciwstawianie się tak ewentualnemu wymuszeniu zmiany sytuacji w Cieśninie Tajwańskiej środkami militarnymi jak i ogłoszeniu niepodległości przez Tajwan.

Postmodernizm

Dyskurs

1. Jakimi pojęciami operują poszczególni aktorzy ?

Chiny

Jeden kraj, dwa systemy. Tajwan - zbuntowana prowincja. Tajwan - amerykański lotniskowiec. Zjednoczenie Chin. Chińczycy obecni na Tajwanie od czasów starożytnych. Zasada jednego państwa (Chiny jednym państwem). Chińczycy na Tajwanie są tym samym narodem co Chińczycy na kontynencie

Tajwan

Obecnie: prezydent Ma Ying-jeou - „Nie chcemy wojny, lecz pokoju i dobrobytu”. A także hasła „Elastycznej dyplomacji” w polityce zagranicznej. Podkreśla się również konieczność wzajemnego zaufania i dobrej woli w celu stworzenia mocnych fundamentów w relacjach w Cieśninie Tajwańskiej.

Mówienie o narodzie tajwańskim. Republika Chińska - oficjalna nazwa Tajwanu. Rząd w Tajpei uważa się za oficjalny rząd obszaru dzisiejszych Chin i Mongolii. Nawiązywanie do historii. Wg Tajwanu wyspa włączona do Chin dopiero w XIX wieku. Antykomunizm

USA

Wspieranie demokracji, walka o prawa człowieka (Chiny to państwo autorytarne, Tajwan - demokracja), próby przyłączenia Tajwanu do Chin uznawane za „zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa Zachodniego Pacyfiku”, USA zobowiązuje się do udzielania Tajwanowi „defensywnych środków obronnych”, status quo. Zasada jednego państwa (Chiny jednym państwem). Pokój. Poszanowanie zaistniałej sytuacji.

2. Jakie są linie argumentacyjne ?

ChRL

1. Twierdzi, że Chińczycy byli obecni na wyspie od „czasów starożytnych” i na tej podstawie domagają się oni pełnego włączenia Tajwanu do państwa chińskiego.

2. Po zjednoczeniu Tajwan zachowa maksymalną suwerenność, system gospodarczy i prawo do

własnej władzy administracyjnej i prawodawczej, a nawet prawo do własnej polityki obronnej.

3. Chiny to pewnego rodzaju kulturowa całość, która została podzielona na dwa ustroje polityczne w wyniku wojny domowej. Chińczycy nie uważają, iż istnieje zjawisko narodowej tożsamości tajwańskiej. A jeśli tak, to jest to tylko wyodrębnienie geograficzne. Wyraźnie również opierają się zjawisku odchodzenia przez Tajwan od mentalności chińskiej, przywiązując dużą wagę do chińskiej kultury i tradycji.

4.Chiny do końca XVIII w. były największym mocarstwem świata. Dopiero rewolucja przemysłowa wysunęła na czoło państwa europejskie. W XIX w. Chiny były upokarzane przez mocarstwa kolonialne. Obecny okres własnej prosperity Chiny mogą traktować jako „czas brania rewanżu”.

Tajwan

1.Młode pokolenie, uważa się za Tajwańczyków.

2.Populacja obywateli mających związki z Chinami kontynentalnymi wymiera.

3.Reformy demokratyczne i wzrost zamożności społeczeństwa sprzyjają rozwojowi innej od chińskiej tożsamości.

4. Ciągłe zagrożenie w postaci interwencji zbrojnej ze strony władz komunistycznych, determinuje istnienie dwóch różnych tożsamości politycznych i przyspiesza postępującą integrację narodu tajwańskiego.

5. Przywiązywanie coraz większej wagi do nauczania lokalnych dialektów - czyli zwrócenie uwagi na funkcję języka, który konstytuuje od zawsze odrębne społeczności.

Realizm

1. Kto dysponuje i jakimi instrumentami w sytuacji politycznej?

Chiny - Chiny są najludniejszym państwem (1,3 miliarda ludzi) i trzecią gospodarką świata (PKB to około 9 bilionów dolarów rocznie). Gospodarka chińska mimo globalnych i regionalnych kryzysów gospodarczych rozwija się od kilkunastu lat w bardzo szybkim tempie (wzrost o ok. 9-10% rocznie). Chiny będąc czołowym eksporterem, równocześnie posiadają gigantyczny rynek wewnętrzny, dzięki czemu są niezwykle atrakcyjnym partnerem handlowym dla innych państw (co ma znaczenie przy krystalizowaniu się ewentualnych sojuszy w potencjalnym konflikcie). Chiny wykorzystując bardzo korzystną sytuację gospodarczą intensywnie rozbudowują armię oraz co najważniejsze, flotę wojenną (oficjalne wydatki na armię wynoszą 4,3% PKB - dane za 2006 rok). Nie jest ona jednak zdolna do operowania na odległych teatrach działań (przyczyną jest brak baz oraz lotniskowców). Chiny posiadają broń atomową i międzykontynentalne pociski balistyczne, zdolne razić cele m.in. na terytorium Stanów Zjednoczonych. Chiny posiadają również broń zdolną do niszczenie instalacji i urządzeń znajdujących się w przestrzeni kosmicznej. Chiny są jednym ze stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ, dysponującym prawem veta.

Tajwan - niewielką wyspę zamieszkuje 23 miliony osób. PKB wynosi 693 miliardy dolarów (dla przykładu polskie PKB wynosi 686 miliardów dolarów). Jest to jedna z bardziej innowacyjnych gospodarek (Tajwan jest jednym z największych producentów części komputerowych), jednak bardzo mocno uderzył w nią globalny kryzys ekonomiczny. Tajwan dysponuje nowoczesną i dobrze wyposażoną armią (myśliwce F-16 i Mirage; planowany jest zakup baterii Patriot oraz śmigłowców Black-Hawk) Wydatki na wojsko wynoszą 2,2% PKB (stan na 2006 rok).

USA - jest to trzecie pod względem liczby ludności państwo świata (307 milionów ludzi). Gospodarka USA (PKB 14 bilionów dolarów) dość mocno ucierpiała w skutek światowego kryzysu gospodarczego. US Army jest najpotężniejszą formacją wojskową świata, zaś amerykańska flota, dzięki dużej liczbie lotniskowców oraz baz morskich jest zdolna działać w każdym zakątku globu. Stany Zjednoczone posiadają broń atomową i międzykontynentalne pociski balistyczne, zdolne razić cele m.in. na terytorium Chin. USA posiada również broń zdolną do niszczenia instalacji i urządzeń znajdujących się w przestrzeni kosmicznej. Wydatki na wojsko wynoszą 4% PKB (stan na 2005 rok). Stany Zjednoczone są jednym ze stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ, dysponującym prawem veta.

2. Jaki jest stosunek sił poszczególnych uczestników sytuacji?

Chiny - Tajwan

Chiny mają przygniatającą przewagę demograficzną i militarną. Jednak ze względu na specyfikę ewentualnego teatru działań wojennych (tzn. konieczność desantu wojsk chińskich na wyspę) przewagi tej Pekin nie może w pełni wykorzystać. Ponadto armia Tajwanu jest bardziej nowoczesna od chińskiej (dla przykładu przestarzałe lotnictwo chińskie dysponuje zaledwie 250 dość nowoczesnymi myśliwcami z rodziny Su 27/30, którym Tajwan jest w stanie przeciwstawić zbliżoną liczbę amerykańskich F-16 i francuskich Mirage). Natomiast flota chińska przewyższa siły morskie Tajwanu. Warto zwrócić uwagę na niezwykle silne powiązania ekonomiczne pomiędzy tymi państwami. W 2006 roku dwustronna wymiana handlowa przekroczyła 100 miliardów dolarów. Aż 71% wszystkich zagranicznych inwestycji Tajwanu zostało ulokowane w Chinach. 38% eksportu z wyspy kierowane jest do Chin kontynentalnych. Ok. milion Chińczyków z Tajwanu pracuje lub mieszka na kontynencie.

Chiny - USA

Wyraźna przewaga demograficzna Chin. Militarnie znacznie potężniejsze są Stany Zjednoczone. Flota chińska nie jest zdolna do operowania na oceanach. Co prawda ewentualne działania wojenne toczyłyby się u wybrzeży Chin, co w pewnym stopniu niweluje przewagę USA wynikającą z posiadania lotniskowców, jednak Chiny nie są w stanie zabezpieczyć swoich szlaków morskich, co w sytuacji gdy przygniatająca większość surowców energetycznych przewożona jest do Państwa Środka właśnie drogą morską, jest niezwykle poważnym problemem dla rządu w Pekinie.

Chiny są drugim największym wierzycielem Stanów Zjednoczonych. Jednak obawy, iż Pekin mógłby grać amerykańskimi obligacjami w celu osłabienia dolara wydają się przesadzone, gdyż w ten sposób Chińczycy uderzyliby we własne rezerwy walutowe, również zgromadzone w dolarach. Jednocześnie USA jest głównym odbiorcą chińskich towarów. Oba państwa w dużej mierze są od siebie uzależnione ekonomiczne i ewentualny konflikt byłby katastrofalny dla obu gospodarek. Oba państwa dysponują wystarczającą ilością broni nuklearnej, gwarantującą wzajemnie zniszczenie się.

Oba państwa mogą „blokować się nawzajem” w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.

Probabilizm

1. Jaki jest możliwy rozwój wypadków?

1. Status quo - na jego zachowaniu zależy zarówno rządowi Tajwanu jak i USA. Tajwan jest „niezatapialnym lotniskowcem” USA u wybrzeży Chin, blokującym Państwu Środka drogę na południowy Pacyfik. Stąd też Stany Zjednoczone będą wspierać niezależność Tajwanu (czego przykładem jest niedawna umowa na sprzedaż amerykańskiego uzbrojenia Chińczykom z wyspy, warta 6,5 miliarda dolarów). Równocześnie USA nie jest zainteresowane niepodległością wyspy, gdyż jej ogłoszenie musiałoby prowadzić do wypowiedzenia Tajwanowi wojny przez Chiny.

Tajwan z jednej strony z powodu procesów narodotwórczych zachodzących na wyspie, z drugiej zaś różnic ustrojowych, pozostanie niechętny zjednoczeniu z Chinami. Natomiast ogłoszenie niepodległości jest dla wyspy zbyt ryzykowne. Zachowanie status quo uznane będzie za najlepszą z możliwych opcji. Chiny, choć uznające Tajwan za „zbuntowaną prowincję” równocześnie tolerują de facto niepodległy byt wyspy od kilkudziesięciu lat. Są z pewnością zainteresowane przyłączeniem wyspy, lecz wypadku nieustępliwej postawy Stanów Zjednoczonych i niechęci Tajwanu do zjednoczenia, pogodzą się z zaistniałą sytuacją.

Najbardziej prawdopodobny scenariusz

2. Zjednoczenie - w myśl zasady „jedno państwo - dwa systemy”. Coraz mocniejsze więzi ekonomiczne pomiędzy dwoma państwami, mogą być najważniejszym czynnikiem zjednoczeniowym. O nasileniu tego typu tendencji świadczyć może szereg umów handlowych, które Tajpei podpisało z Pekinem. Współpraca ekonomiczna może przerodzić się we współpracę polityczną, czego najlepszym przykładem jest integracja europejska. Za wariantem zjednoczeniowym przemawiają dodatkowo dwie kwestie: a) oba państwa zamieszkiwane są przez Chińczyków, b) Tajwan jest nieuznawany na arenie międzynarodowej, co naturalnie osłabia jego pozycję i jest niezwykle niekorzystne dla tego państwa.

Wariant zjednoczeniowy jest możliwy pod warunkiem zagwarantowania niezwykle szerokiej autonomii Tajwanowi i słabości Stanów Zjednoczonych.

Prawdopodobny scenariusz

3. Wojna - oznaczać będzie prawdopodobnie próbę zajęcia Tajwanu siłą przez Chińczyków. W wojnę prawdopodobnie zaangażują się Stany Zjednoczone (choć trudno jednoznacznie określić w jakim stopniu) i być może ich sojusznik - Japonia.

Wojna prawdopodobnie przybrałaby charakter lokalny, choć w skrajnym przypadku mogłaby przerodzić się w wojnę atomową pomiędzy USA i Chinami.

Wojna wpisywałaby się prawdopodobnie w szerszą rywalizację amerykańsko-chińską. Problem Tajwanu miałby drugorzędne znaczenie pośród przyczyn wybuchu konfliktu (choć byłby przyczyną bezpośrednią).

Mało prawdopodobny scenariusz.

4. Pokojowo ogłoszenie niepodległości przez Tajwan - możliwe w przypadku gwałtownego osłabienia Chin i wyraźnej przewagi USA.

Najmniej prawdopodobny scenariusz.

7

---