MECHANIZMY OBRONNE

OPIS

• Integralna część osobowości (mechanizm adaptacyjny)

• Nieświadome procesy wewnątrzpsychiczne

• Aspekt pozytywny i patologiczny (sztywność, dominacja)

• Zniekształcanie pobieranych i przetwarzanych informacji

• Obejmują poziom: poznawczy, emocjonalny, behawioralny

• Stosowanie niedojrzałych mech. Obronnych charakterystyczne jest dla różnych typow zaburzeń, w tym głównie za. osobowości

FUNKCJE

• Redukcja napięcia i lęku

• Rozwiązywanie konfliktów emocjonalnych

• Zmniejszenie obciążenia psychicznego bez zmiany sytuacji zagrażającej

• Utrzymanie pozytywnej samooceny

RODZAJE

• Zaprzeczanie

• Tłumienie

(supresja)

• Wyparcie (represja)

• Racjonalizacja

• Regresja

• Projekcja

• Ekspiacja (anulowanie))

• Dysocjacja

• Negatywizm

• Intelektualizacja

• Substytucja

• Sublimacja

• Konwersja i somatyzacja

• Pozorny altruizm

• Acting-out (wyładowanie)

• Idealizacja

• Identyfikacja

• Fantazjowanie

• Fiksacja

• Reakcja upozorowana

• Przeciwfobia (odmiana reakcji upozorowanej)

• Humor

• Pozorny altruizm

• Kompensacja

• Identyfikacja projekcyjna

• Izolacja

• Spliting (rozszczepienie, odszczepienie)

G. Vaillant uporządkował mech. Obronne wg stopnia dojrzałości.

I poziom (prymitywne, niedojrzałe) - najbardziej zniekształcają rzeczywistość (GL. Zaprzeczanie, projekcja urojeniowa)

II poziom (pośrednie) -projekcja, strategie prowadzące do hipochondrii i zachowań bierno-agresywnych (dysocjacja, acting-out). Prowadzą do przejściowej modyfikacji poczucia własnej tożsamości lub osobowości, aby uniknąć przykrych uczuć, emocji.

III poziom (pośrednie) - intelektualizacja, izolacja, wyparcie, przemieszczenie. Częste strategie, w mniejszym stopniu upośledzają funkcjonowanie.

IV poziom (dojrzałe) - najmniej fałszujące rzeczywistość, często zapewniają dobry poziom funkcjonowania społ., zawodowego, zdrowotnego (altruizm, humor, świadome tłumienie, odraczanie gratyfikacji).

MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI

RODZAJE	PRZYKŁADY
ZAPRZECZANIE Negacja i niedopuszczanie do świadomości aspektów rzeczywistości zewnętrznej (fakty, słowa, zachowania) lub wewnętrznej (uczucia, myśli pragnienia, potrzeby), które budzą lęk i są trudne lub zagrażające.	- chory informowany o poważnym stanie zdrowia po paru dniach oświadcza, że nic o tym nie słyszał - w sytuacji zagrożenia poczucia bezpieczeństwa - konfrontacji z sytuacją utraty ważnego obiektu (bycie kochanym) lub wartości Niedostrzeganie negatywnych uczuć wobec nas W sytuacji śmierci ważnej osoby
TŁUMIENIE Zahamowanie, zablokowanie i ukrywanie ekspresji przeżyć, tj. uczuć, myśli i reakcji. - Jeśli hamowanie jest świadome WYPARCIE Usuwanie (“wymazywanie”) ze świadomości zagrażających uczuć, myśli (np. konflikty psychiczne, wspomnień, informacji), reakcji. - może być całkowite i częściowe, - szczególna postać: osobowość naprzemienna (dwie lub więcej osobowości, gdy jedna dominuje- druga ulega wyparciu)	- Pacjent „zapomina” powiedzieć o ważnych objawach podczas wywiadu - najczęściej dotyczy takich przeżyć jak: wsyd, poczucie winy, upokorzenie, nadużycie, poczucie krzywdy - może dot. pochwal (przy niskiej Samoocenie) - w syt., gdy myśli o charakterze seksualnym powodują poczucie winy, dokonuje się wyparcie i koncentracja na innym sposobie zaspokojenia popędu, potrzeb seksualnych (fantazjowanie, kompensacja, intelektualizacja)
HUMOR Obrona przed lękiem wywołanym niezgodnością pomiędzy własnymi dążeniami a rzeczywistością	- pacjent po przebytym udarze mózgu wybucha śmiechem z powodu nieporadności w chodzeniu
DYSOCJACJA Zaburzenia poczucia spójności w obszarze tożsamości, pamięci, świadomości, percepcji w celu utrzymania poczucia kontroli w sytuacji zagrożenia oddzielenie (“odcięcie”, izolacja) uczuć, myśli i zachowań od zdarzeń, z którymi są związane.	Zapomnienie swojej tożsamości Często u osób z cechami osobowości histronicznej U osób z prawidłowymi cechami osobowości jako reakcja na traumę
IZOLACJA Oddzielenie wymiaru emocjonalnego od utrwalonych w pamięci zdarzeń Oddzielenie myśli, zdarzeń od uczuć	-Pacjent chłodno opisuje okoliczności tragicznego wypadku, katastrofy, - ofiary brutalnego traktowania i upokorzenia (gwałty, więźniowie obozów koncentracyjnych) nie mogą przypomnieć sobie towarzyszących zdarzeniu emocji, opowiadają o zdarzeniach obojętnie -może być konstruktywna: chirurg nie może pozwolić sobie na rozczulanie, rozcinając ludzkie ciało
RACJONALIZACJA Dobieranie pozornie logicznego wytłumaczenia własnych uczuć, motywów, poglądów i zachowań oraz zdarzeń w celu uniknięcia konfrontacji z rzeczywistym problemem („usprawiedliwianie”). - używanie rozumowych i rozsądnych wyjaśnień, mających wytłumaczyć nieświadome konflikty i motywy	- mechanizm „kwaśnych winogron” i „słodkich cytryn” - pacjent z marskością wątroby tłumaczy lekarzowi, że pije alkohol z powodu problemów z żoną - tłumaczenia palacza - wymówki dot. spóźnienia na spotkanie na które nie miał ochoty przybyć, niewykonania zadania - hipochondryzacja (nie mogę czegoś wykonać, ponieważ jestem chory)
INTELEKTUALIZACJA Zaspokajanie nieakceptowanych popędów, potrzeb poprzez obcowanie z nimi na płaszczyźnie intelektualnej (bezpiecznej)	- zajmowanie się w sposób naukowy daną tematyką (np. dotyczącą przestępczości, problemami seksualnymi), - podejmowanie danych problemów w twórczości artystycznej (malarstwo, film)
REAKCJA PRZECIWSTAWNA (UPOZOROWANA) Prezentowanie zachowań przeciwstawnych do własnych nieakceptowanych rzeczywistych uczuć, potrzeb, myśli.	-często spotykane w osobowościach lękliwych, zależnych, unikających, uległych młoda matka, niechętna opiece nad dzieckiem, stale powtarza sobie i innym, jak cudowne jest macierzyństwo - mówienie „nienawidzę cię”, chociaż chciałoby się powiedzieć „kocham cię”, - podlizywanie się, prawienie komplementów - nadmiernie ugrzeczniony sposób bycia
NEGATYWIZM Podejmowanie zachowań przeciwstawnych do tego, czego oczekuje od nas otoczenie.	- nieprzestrzeganie zaleceń - Odmowa współpracy, -Zachowania, które mają zniechęcić otoczenie - pozorna współpraca -Nieodpowiadanie na pytania - Brak zaangażowania w relacji
POZORNY ALTRUIZM Pozornie nieegoistyczne zaangażowanie, mające na celu dobro innych ludzi	- ktoś po przebyciu choroby zajmuje się innymi osobami z podobną chorobą, ukryty motyw pośredni sposób poradzenia sobie z lękiem przed chorobą - poprzez aktywność społ. zaspakajanie ważnych potrzeb (np. znaczenia, akceptacji) - działalność opiekuńcza (np. zaspakajanie potrzeb bycia potrzebnym)
KONWERSJA I SOMATYZACJA Przekształcenie konfliktu psychicznego (problemów emocjonalnych i nieakceptowanych stanów emocjonalnych) w objaw somatyczny (zaburzenia czynności narządów ciała) o charakterze symbolicznym.	- charakterystyczny dla osobowości histrionicznej
IDEALIZACJA Gloryfikowanie osoby lub sytuacji poprzez nierealistyczne przypisywanie im pozytywnych cech, a pomijanie negatywnych.	- dzieci opuszczone przez rodziców (np. przebywające w domu dziecka) - może dotyczyć wspomnień przeszłych związków, wydarzeń
REGRESJA Prezentowanie zachowań charakterystycznych dla wcześniejszych faz rozwoju i funkcjonowania (powrót do dziecięcych form zachowania ), REPROGRESJA	- płacz - krzyk- - chowanie się - „dziecięcy język” - domaganie się opieki - infantylizacja zachowania - tupanie nogami - moczenie nocne - ucieczka w chorobę, sen, objadanie się
ACTING-OUT Nieświadome uzewnętrznienie uczuć poprzez nagłą aktywność motoryczną (działanie, rzadziej słowa), często obrona przed bolesnymi przeżyciami, impulsami Konflikty emocjonalne ujawniają się w okolicznościach innych niż te, które je wywołały	- gwałtowne działanie - ucieczka z domu (dziecko stale upominane i karane nie mówi o swoim gniewie i przeżywanej złości do rodziców) - samouszkodzenie - krzyk
FIKSACJA Sztywne odtwarzanie (powielanie) określonych zachowań bez względu na zmieniające się realia.	- trzymanie się określonych poglądów, postaw pomimo ich malej efektywności - powielanie tych samych typów relacji (role z dzieciństwa w życiu dorosłym, np. córka-ojciec), Wchodzenie w związki z podobnym typem partnera
PROJEKCJA Przypisywanie innym osobom, otoczeniu (umieszczanie w innych) własnych negatywnych i nieaprobowanych cech, uczuć, postaw , pragnień, myśli Asymilacyjna- mówienie o miłości, nienawiści może dokonywać rzutowania swojego rozumienia tych doświadczeń Zaprzeczająca - przypisywanie innym tych uczuć , których istnienie zaprzeczamy w sobie w wyniku wyparcia	- Dominujący mechanizm w osobowości paranoicznej - obwinianie kogoś - przypisywanie innym odpowiedzialności za własne trudności i niepowodzenia - pacjent zaniepokojony koniecznością leczenia, nieakceptujący leczenia mówi, że lekarz lub pielęgniarka gniewają się na niego i nie opiekują się nim należycie - osoba skąpa częściej rozpoznaje tę cechę u innych (podobnie bałagan, nieśmiałość) - jeśli czujemy do kogoś złość, twierdzimy, że on jest wobec nas agresywny
SUBSTYTUCJA (PRENIESIENIE, PRZEMIESZCZENIE) Kierowanie uczuć na objawy, ludzi, obiekty, w stosunku do których nie są one adekwatne Zmiana obiektu realizacji potrzeby Uczucia, myśli, pragnienia są przenoszone z pierwotnego źródła na możliwy do zaakceptowania substytut	- pacjent wyładowuje gniew na pielęgniarkę, współpacjentów lub inne osoby, otrzymawszy zagrażającą informację od lekarza (np. nt. diagnozy) - agresja wobec dziecka zamiast na partnera
SUBLIMACJA „Uwznioślenie” - Niemożliwe do zaakceptowania uczucia, popędy, potrzeby są zastępowane działaniem korzystnym zarówno dla jednostki, jak i dla innych - Realizacja popędów , potrzeb w sposób akceptowany społecznie	-Twórczość artystyczna - Działalność naukowa - miłość (Freud, sublimacja popędu seks.) - religia - praca chirurga, stomatologa
FANTAZJOWANIE Poszukiwanie gratyfikacji emocjonalnej w wykreowanych w wewnętrznej przestrzeni fantazjach i marzeniach w celu uniknięcia lęku wynikającego z relacji z innymi	Charakterystyczne dla osobowości schizoidalnej
IDENTYFIKACJA PROJEKCYJNA Składa się z trzech etapów: Aspekty siebie umieszczane są w innej osobie Osoba ta traktowana jest w sposób odpowiadający projektowanym uczuciom Ujawnianie zachowań odpowiadających projekcji	Mechanizm często obserwowany u osób z cechami osobowości z pogranicza
ROZSZCZEPIENIE (SPLITTING ) Rozdzielenie przeciwstawnych cech samego siebie lub innych, może powodować przeżywanie siebie i innych jako jednoznacznie złych lub dobrych	obserwowany u osób z cechami osobowości z pogranicza, osobowości schizoidalnej - klasyfikacje globalne (personel cudowny lub beznadziejny)
IDENTYFIKACJA (NAŚLADOWNICTWO) nieświadome odwzorowywanie zachowań innej osoby (świadome- modelowanie),	- odczuwanie dolegliwości chorobowych mimo braku choroby u członka rodziny osoby rzeczywiście chorującej - utożsamianie się z osobami o wysokim statusie, mający władzę, - zachowania więźniów obozów koncentracyjnych W depresji nieświadoma identyfikacja ze straconym obiektem (nieuświadomiona złość za to, że nas porzucił kierowana jest na samego siebie, co powoduje uczucie bezwartościowości, samoponiżenie)
EKSPIACJA (ANULOWANIE) Nieświadome zachowania lub czynności symboliczno-magiczne, które mają charakter zadośćuczynienia za realne lub wyimaginowane złe uczynki (zakazane pragnienia, szkody) i zredukować poczucie winy	- poświęcanie się czemuś, - zawody związane z pomaganiem - natrętne mycie rąk - nadmierna koncentracja na byciu doskonałą matką u kobiety, która wcześniej dokonała aborcji
KOMPENSACJA I NADKOMENSACJA Nieświadome wyrównywanie ()przezwyciężenie) rzeczywistych lub wyimaginowanych słabości (porażek) poprzez rozwój innych cech lub sukcesy w innej dziedzinie.	- nie jestem atrakcyjna fizycznie, rozwijam się intelektualnie lub odwrotnie, - osoba dotknięta kalectwem, koncentruje się na byciu najlepszym w jakiejś dziedzinie

ZJAWISKA PSYCHODYNAMICZNE

PRZENIESIENIE

Definicja:

Powtórzenie wzorców zachowania, myślenia, przeżywania utrwalonych we wczesnym dzieciństwie wobec osób znaczących emocjonalnie w aktualnej relacji interpersonalnej

np. w procesie leczenia wobec lekarza

Przykład:

Lęk w relacji z autorytetem

Podporządkowanie, zależność, rywalizacja, zachowania agresywne, wrogie, nadmierna idealizacja osoby lekarza, dewaluacja

Cel:

Praca z pacjentem nad negatywnymi i pozytywnym przeniesieniem

PRZECIWPRZENIESIENIE

Definicja:

Uruchomienie własnych nieświadomych wzorców zachowania, przeżywania i myślenia, które są odpowiedzią na przeniesienie pacjenta

Cel:

• stała analiza własnych wzorców przeniesieniowych, rozpoznanie charakteru pierwotnej relacji, którą lekarz powtarza w nowej relacji

Przykład:

• ambiwalencja uczuć i zachowań wobec pacjenta, wrogość, smutek, unikanie

OPÓR

• Definicja:

• Nieświadoma obrona przed uświadomieniem sobie zagrażających treści przeżywania, myślenia, zachowania

• Cel: Praca nad obronnymi wzorami zachowań jako patologicznymi środkami pozyskiwania bliskości, szacunku, unikania rozwiązania problemów

• Przykład:

• Spóżnianie się, zapominanie o terminach wizyt, przekładanie terminu, niestosowanie się do zaleceń, zależność, bagatelizowanie, agresja, ucieczka, odmowa, milczenie

WGLĄD

• Definicja:

• Uświadomienie, zrozumienie, przeżycie emocjonalne własnego problemu lub też regresywnych form zachowania

• Cel: analiza własnych wzorców zachowania, emocji, sposobu komunikowania się i myślenia

• Przykład:

• bierność, postawa narcystyczna, opór, negatywizm, negatywne uczucia, mechanizmy obronne

---