MECHANIZMY OBRONNE
OPIS
Integralna część osobowości (mechanizm adaptacyjny)
Nieświadome procesy wewnątrzpsychiczne
Aspekt pozytywny i patologiczny (sztywność, dominacja)
Zniekształcanie pobieranych i przetwarzanych informacji
Obejmują poziom: poznawczy, emocjonalny, behawioralny
Stosowanie niedojrzałych mech. Obronnych charakterystyczne jest dla różnych typow zaburzeń, w tym głównie za. osobowości
FUNKCJE
Redukcja napięcia i lęku
Rozwiązywanie konfliktów emocjonalnych
Zmniejszenie obciążenia psychicznego bez zmiany sytuacji zagrażającej
Utrzymanie pozytywnej samooceny
RODZAJE
Zaprzeczanie
Tłumienie
(supresja)
Wyparcie (represja)
Racjonalizacja
Regresja
Projekcja
Ekspiacja (anulowanie))
Dysocjacja
Negatywizm
Intelektualizacja
Substytucja
Sublimacja
Konwersja i somatyzacja
Pozorny altruizm
Acting-out (wyładowanie)
Idealizacja
Identyfikacja
Fantazjowanie
Fiksacja
Reakcja upozorowana
Przeciwfobia (odmiana reakcji upozorowanej)
Humor
Pozorny altruizm
Kompensacja
Identyfikacja projekcyjna
Izolacja
Spliting (rozszczepienie, odszczepienie)
G. Vaillant uporządkował mech. Obronne wg stopnia dojrzałości.
I poziom (prymitywne, niedojrzałe) - najbardziej zniekształcają rzeczywistość (GL. Zaprzeczanie, projekcja urojeniowa)
II poziom (pośrednie) -projekcja, strategie prowadzące do hipochondrii i zachowań bierno-agresywnych (dysocjacja, acting-out). Prowadzą do przejściowej modyfikacji poczucia własnej tożsamości lub osobowości, aby uniknąć przykrych uczuć, emocji.
III poziom (pośrednie) - intelektualizacja, izolacja, wyparcie, przemieszczenie. Częste strategie, w mniejszym stopniu upośledzają funkcjonowanie.
IV poziom (dojrzałe) - najmniej fałszujące rzeczywistość, często zapewniają dobry poziom funkcjonowania społ., zawodowego, zdrowotnego (altruizm, humor, świadome tłumienie, odraczanie gratyfikacji).
MECHANIZMY OBRONNE OSOBOWOŚCI
RODZAJE |
PRZYKŁADY |
ZAPRZECZANIE Negacja i niedopuszczanie do świadomości aspektów rzeczywistości zewnętrznej (fakty, słowa, zachowania) lub wewnętrznej (uczucia, myśli pragnienia, potrzeby), które budzą lęk i są trudne lub zagrażające.
|
- chory informowany o poważnym stanie zdrowia po paru dniach oświadcza, że nic o tym nie słyszał - w sytuacji zagrożenia poczucia bezpieczeństwa - konfrontacji z sytuacją utraty ważnego obiektu (bycie kochanym) lub wartości Niedostrzeganie negatywnych uczuć wobec nas W sytuacji śmierci ważnej osoby |
TŁUMIENIE Zahamowanie, zablokowanie i ukrywanie ekspresji przeżyć, tj. uczuć, myśli i reakcji. - Jeśli hamowanie jest świadome WYPARCIE Usuwanie (“wymazywanie”) ze świadomości zagrażających uczuć, myśli (np. konflikty psychiczne, wspomnień, informacji), reakcji. - może być całkowite i częściowe, - szczególna postać: osobowość naprzemienna (dwie lub więcej osobowości, gdy jedna dominuje- druga ulega wyparciu)
|
- Pacjent „zapomina” powiedzieć o ważnych objawach podczas wywiadu - najczęściej dotyczy takich przeżyć jak: wsyd, poczucie winy, upokorzenie, nadużycie, poczucie krzywdy - może dot. pochwal (przy niskiej Samoocenie) - w syt., gdy myśli o charakterze seksualnym powodują poczucie winy, dokonuje się wyparcie i koncentracja na innym sposobie zaspokojenia popędu, potrzeb seksualnych (fantazjowanie, kompensacja, intelektualizacja) |
HUMOR Obrona przed lękiem wywołanym niezgodnością pomiędzy własnymi dążeniami a rzeczywistością |
- pacjent po przebytym udarze mózgu wybucha śmiechem z powodu nieporadności w chodzeniu |
DYSOCJACJA Zaburzenia poczucia spójności w obszarze tożsamości, pamięci, świadomości, percepcji w celu utrzymania poczucia kontroli w sytuacji zagrożenia oddzielenie (“odcięcie”, izolacja) uczuć, myśli i zachowań od zdarzeń, z którymi są związane. |
Zapomnienie swojej tożsamości Często u osób z cechami osobowości histronicznej U osób z prawidłowymi cechami osobowości jako reakcja na traumę |
IZOLACJA Oddzielenie wymiaru emocjonalnego od utrwalonych w pamięci zdarzeń Oddzielenie myśli, zdarzeń od uczuć |
-Pacjent chłodno opisuje okoliczności tragicznego wypadku, katastrofy, - ofiary brutalnego traktowania i upokorzenia (gwałty, więźniowie obozów koncentracyjnych) nie mogą przypomnieć sobie towarzyszących zdarzeniu emocji, opowiadają o zdarzeniach obojętnie -może być konstruktywna: chirurg nie może pozwolić sobie na rozczulanie, rozcinając ludzkie ciało |
RACJONALIZACJA Dobieranie pozornie logicznego wytłumaczenia własnych uczuć, motywów, poglądów i zachowań oraz zdarzeń w celu uniknięcia konfrontacji z rzeczywistym problemem („usprawiedliwianie”). - używanie rozumowych i rozsądnych wyjaśnień, mających wytłumaczyć nieświadome konflikty i motywy
|
- mechanizm „kwaśnych winogron” i „słodkich cytryn” - pacjent z marskością wątroby tłumaczy lekarzowi, że pije alkohol z powodu problemów z żoną - tłumaczenia palacza - wymówki dot. spóźnienia na spotkanie na które nie miał ochoty przybyć, niewykonania zadania - hipochondryzacja (nie mogę czegoś wykonać, ponieważ jestem chory) |
INTELEKTUALIZACJA Zaspokajanie nieakceptowanych popędów, potrzeb poprzez obcowanie z nimi na płaszczyźnie intelektualnej (bezpiecznej) |
- zajmowanie się w sposób naukowy daną tematyką (np. dotyczącą przestępczości, problemami seksualnymi), - podejmowanie danych problemów w twórczości artystycznej (malarstwo, film) |
REAKCJA PRZECIWSTAWNA (UPOZOROWANA) Prezentowanie zachowań przeciwstawnych do własnych nieakceptowanych rzeczywistych uczuć, potrzeb, myśli.
|
-często spotykane w osobowościach lękliwych, zależnych, unikających, uległych młoda matka, niechętna opiece nad dzieckiem, stale powtarza sobie i innym, jak cudowne jest macierzyństwo - mówienie „nienawidzę cię”, chociaż chciałoby się powiedzieć „kocham cię”, - podlizywanie się, prawienie komplementów - nadmiernie ugrzeczniony sposób bycia |
NEGATYWIZM Podejmowanie zachowań przeciwstawnych do tego, czego oczekuje od nas otoczenie.
|
- nieprzestrzeganie zaleceń - Odmowa współpracy, -Zachowania, które mają zniechęcić otoczenie - pozorna współpraca -Nieodpowiadanie na pytania - Brak zaangażowania w relacji |
POZORNY ALTRUIZM Pozornie nieegoistyczne zaangażowanie, mające na celu dobro innych ludzi |
- ktoś po przebyciu choroby zajmuje się innymi osobami z podobną chorobą, ukryty motyw pośredni sposób poradzenia sobie z lękiem przed chorobą - poprzez aktywność społ. zaspakajanie ważnych potrzeb (np. znaczenia, akceptacji) - działalność opiekuńcza (np. zaspakajanie potrzeb bycia potrzebnym) |
KONWERSJA I SOMATYZACJA Przekształcenie konfliktu psychicznego (problemów emocjonalnych i nieakceptowanych stanów emocjonalnych) w objaw somatyczny (zaburzenia czynności narządów ciała) o charakterze symbolicznym. |
- charakterystyczny dla osobowości histrionicznej |
IDEALIZACJA Gloryfikowanie osoby lub sytuacji poprzez nierealistyczne przypisywanie im pozytywnych cech, a pomijanie negatywnych. |
- dzieci opuszczone przez rodziców (np. przebywające w domu dziecka) - może dotyczyć wspomnień przeszłych związków, wydarzeń |
REGRESJA Prezentowanie zachowań charakterystycznych dla wcześniejszych faz rozwoju i funkcjonowania (powrót do dziecięcych form zachowania ), REPROGRESJA |
- płacz - krzyk- - chowanie się - „dziecięcy język” - domaganie się opieki - infantylizacja zachowania - tupanie nogami - moczenie nocne - ucieczka w chorobę, sen, objadanie się |
ACTING-OUT Nieświadome uzewnętrznienie uczuć poprzez nagłą aktywność motoryczną (działanie, rzadziej słowa), często obrona przed bolesnymi przeżyciami, impulsami Konflikty emocjonalne ujawniają się w okolicznościach innych niż te, które je wywołały |
- gwałtowne działanie - ucieczka z domu (dziecko stale upominane i karane nie mówi o swoim gniewie i przeżywanej złości do rodziców) - samouszkodzenie - krzyk
|
FIKSACJA Sztywne odtwarzanie (powielanie) określonych zachowań bez względu na zmieniające się realia.
|
- trzymanie się określonych poglądów, postaw pomimo ich malej efektywności - powielanie tych samych typów relacji (role z dzieciństwa w życiu dorosłym, np. córka-ojciec), Wchodzenie w związki z podobnym typem partnera |
PROJEKCJA Przypisywanie innym osobom, otoczeniu (umieszczanie w innych) własnych negatywnych i nieaprobowanych cech, uczuć, postaw , pragnień, myśli
|
- Dominujący mechanizm w osobowości paranoicznej - obwinianie kogoś - przypisywanie innym odpowiedzialności za własne trudności i niepowodzenia - pacjent zaniepokojony koniecznością leczenia, nieakceptujący leczenia mówi, że lekarz lub pielęgniarka gniewają się na niego i nie opiekują się nim należycie - osoba skąpa częściej rozpoznaje tę cechę u innych (podobnie bałagan, nieśmiałość) - jeśli czujemy do kogoś złość, twierdzimy, że on jest wobec nas agresywny |
SUBSTYTUCJA (PRENIESIENIE, PRZEMIESZCZENIE) Kierowanie uczuć na objawy, ludzi, obiekty, w stosunku do których nie są one adekwatne Zmiana obiektu realizacji potrzeby Uczucia, myśli, pragnienia są przenoszone z pierwotnego źródła na możliwy do zaakceptowania substytut |
- pacjent wyładowuje gniew na pielęgniarkę, współpacjentów lub inne osoby, otrzymawszy zagrażającą informację od lekarza (np. nt. diagnozy) - agresja wobec dziecka zamiast na partnera
|
SUBLIMACJA „Uwznioślenie” - Niemożliwe do zaakceptowania uczucia, popędy, potrzeby są zastępowane działaniem korzystnym zarówno dla jednostki, jak i dla innych - Realizacja popędów , potrzeb w sposób akceptowany społecznie |
-Twórczość artystyczna - Działalność naukowa - miłość (Freud, sublimacja popędu seks.) - religia - praca chirurga, stomatologa |
FANTAZJOWANIE Poszukiwanie gratyfikacji emocjonalnej w wykreowanych w wewnętrznej przestrzeni fantazjach i marzeniach w celu uniknięcia lęku wynikającego z relacji z innymi |
Charakterystyczne dla osobowości schizoidalnej |
IDENTYFIKACJA PROJEKCYJNA Składa się z trzech etapów:
|
Mechanizm często obserwowany u osób z cechami osobowości z pogranicza |
ROZSZCZEPIENIE (SPLITTING ) Rozdzielenie przeciwstawnych cech samego siebie lub innych, może powodować przeżywanie siebie i innych jako jednoznacznie złych lub dobrych |
obserwowany u osób z cechami osobowości z pogranicza, osobowości schizoidalnej - klasyfikacje globalne (personel cudowny lub beznadziejny) |
IDENTYFIKACJA (NAŚLADOWNICTWO) nieświadome odwzorowywanie zachowań innej osoby (świadome- modelowanie), |
- odczuwanie dolegliwości chorobowych mimo braku choroby u członka rodziny osoby rzeczywiście chorującej - utożsamianie się z osobami o wysokim statusie, mający władzę, - zachowania więźniów obozów koncentracyjnych W depresji nieświadoma identyfikacja ze straconym obiektem (nieuświadomiona złość za to, że nas porzucił kierowana jest na samego siebie, co powoduje uczucie bezwartościowości, samoponiżenie) |
EKSPIACJA (ANULOWANIE) Nieświadome zachowania lub czynności symboliczno-magiczne, które mają charakter zadośćuczynienia za realne lub wyimaginowane złe uczynki (zakazane pragnienia, szkody) i zredukować poczucie winy |
- poświęcanie się czemuś, - zawody związane z pomaganiem - natrętne mycie rąk - nadmierna koncentracja na byciu doskonałą matką u kobiety, która wcześniej dokonała aborcji |
KOMPENSACJA I NADKOMENSACJA Nieświadome wyrównywanie ()przezwyciężenie) rzeczywistych lub wyimaginowanych słabości (porażek) poprzez rozwój innych cech lub sukcesy w innej dziedzinie. |
- nie jestem atrakcyjna fizycznie, rozwijam się intelektualnie lub odwrotnie, - osoba dotknięta kalectwem, koncentruje się na byciu najlepszym w jakiejś dziedzinie |
ZJAWISKA PSYCHODYNAMICZNE
PRZENIESIENIE
Definicja:
Powtórzenie wzorców zachowania, myślenia, przeżywania utrwalonych we wczesnym dzieciństwie wobec osób znaczących emocjonalnie w aktualnej relacji interpersonalnej
np. w procesie leczenia wobec lekarza
Przykład:
Lęk w relacji z autorytetem
Podporządkowanie, zależność, rywalizacja, zachowania agresywne, wrogie, nadmierna idealizacja osoby lekarza, dewaluacja
Cel:
Praca z pacjentem nad negatywnymi i pozytywnym przeniesieniem
PRZECIWPRZENIESIENIE
Definicja:
Uruchomienie własnych nieświadomych wzorców zachowania, przeżywania i myślenia, które są odpowiedzią na przeniesienie pacjenta
Cel:
stała analiza własnych wzorców przeniesieniowych, rozpoznanie charakteru pierwotnej relacji, którą lekarz powtarza w nowej relacji
Przykład:
ambiwalencja uczuć i zachowań wobec pacjenta, wrogość, smutek, unikanie
OPÓR
Definicja:
Nieświadoma obrona przed uświadomieniem sobie zagrażających treści przeżywania, myślenia, zachowania
Cel: Praca nad obronnymi wzorami zachowań jako patologicznymi środkami pozyskiwania bliskości, szacunku, unikania rozwiązania problemów
Przykład:
Spóżnianie się, zapominanie o terminach wizyt, przekładanie terminu, niestosowanie się do zaleceń, zależność, bagatelizowanie, agresja, ucieczka, odmowa, milczenie
WGLĄD
Definicja:
Uświadomienie, zrozumienie, przeżycie emocjonalne własnego problemu lub też regresywnych form zachowania
Cel: analiza własnych wzorców zachowania, emocji, sposobu komunikowania się i myślenia
Przykład:
bierność, postawa narcystyczna, opór, negatywizm, negatywne uczucia, mechanizmy obronne