ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE PRZYGOTOWUJĄCE DO PISANIA

Zajęcia manualne i ich zastosowanie

Ćwiczenia graficzne wprowadzające do pisania przewidziane są nie tylko dla dzieci z zaburzeniami manualnymi, ale także dla dzieci dyslektycznych nie mających tych zaburzeń, ale piszących w sposób nie sprzyjający osiągnięciu szybkiego tempa i utrwaleniu poprawnej pisowni.
Poprawienie sprawności manualnej jest możliwe tylko dzięki wykonywaniu różnorodnych zajęć ręcznych, a zwłaszcza rysunków. Dziecko z zaburzeniami manualnymi często jest całkowicie zniechęcone do rysowania. Dlatego najlepiej zaczynać pracę wyrównawczą z tymi dziećmi od innych rodzajów ćwiczeń np. od lepienia z plasteliny lub malowania. Bardzo ważne jest w przeła- mywaniu tej niechęci aby pierwsze prace dziecka były dość łatwe do wykonywania i dawały możliwość uzyskania ciekawych efektów plastycznych. np. mogą to być duże barwne kompozycje malowane grubym pędzlem farbami klejowymi.
Usprawniając rękę dziecka musimy przechodzić stopniowo od zadań łatwych do coraz trudniejszych, wymagających coraz precyzyjniejszych ruchów.
W pierwszym okresie zajęć wyrównawczych musimy prowadzić ćwiczenia zmniejszające napięcie mięśniowe u dzieci z zaburzoną sprawnością ruchową. Muszą one polegać na wykonywaniu przez dziecko dużych ruchów całą ręką. W okresie tym ćwiczy się też najpierw proste ruchy poziome i pionowe oraz okrężne. Stopniowo dziecko wykonuje ruchy coraz pewniej. Potem przechodzi się do ćwiczeń bardziej złożonych ruchów, postępujących od lewej do prawej strony. Dziecko ma osiągnąć płynność ruchów.
Od początku zajęć zwracamy uwagę na to, by dziecko wykonywało ruchy w kierunku zgodnym z kierunkiem pisania. Wyrabia się w ten sposób tendencję do kierunku ruchu od lewej do prawej, a przy kreśleniu form okrągłych - do kierunku przeciwnego niż ruch wskazówek zegara.
Ten kierunek ruchu i płynność ruchów ćwiczymy szczególnie we wszystkich zajęciach graficznych, które przygotowują dziecko do pisania.
Przed rozpoczęciem zajęcia wprowadzanego po raz pierwszy podajemy instrukcję i pokazujemy, jak trzeba je wykonywać. Często nie wystarcza takie wprowadzenie. Nawet gdy dziecko samo potrafi powiedzieć, jak ma przebiegać czynność, może mieć trudności ze zrealizowaniem jej, choć wie, w którym miejscu rozpoczynać ruch i jaki powinien być jego kierunek - wykonuje go w kierunku przeciwnym i zaczyna gdzie indziej. W takich przypadkach konieczne jest kierowanie ruchami dziecka. Czasem niezbędne jest po ułożeniu ręki dziecka, przytrzymanie jej i wykonanie nią kilkakrotnie właściwego ruchu. Dopiero po tym biernym ruchu dziecko może samo wykonać ruch poprawnie.
W ćwiczeniach stosujemy kopiowanie i naśladownictwo - odtwarzanie gotowych wzorów. Są one niezbędne do opanowania przez dziecko prawidłowych sposobów pisania, a często także do przezwyciężenia podstawowych trudności w rysowaniu, malowaniu itp.
Naśladownictwo może przyczynić się do rozwoju samodzielnej twórczości dziecka, jeśli pomaga mu przezwyciężyć trudności, z którymi samo nie może sobie poradzić.
Szczególne znaczenie mają ćwiczenia graficzne przygotowujące do pisania. W czasie tych ćwiczeń wyrabiamy u dziecka nastawienie na pisanie ciągłym płynnym ruchem całych zestawów liter, co znacznie ułatwia opanowanie poprawnego pisania.
Ćwiczenia manualne przeznaczone są też dla dzieci leworęcznych lub oburęcznych. Po uzgodnieniu z psychologiem, którą ręką dziecko powinno pisać, prowadzimy ćwiczenia usprawniające rękę prawą lub lewą. Sam psycholog nie wystarcza, potrzebne są ćwiczenia próbne, w czasie których obserwujemy dziecko. Muszą one trwać co najmniej miesiąc. W okresie tym dziecko wykonuje pod kontrolą różne próby raz jedną, raz drugą ręką. Bardzo ważne, by wśród tych prób były takie, które wymagają wykonywania postępującego ruchu ręki od strony lewej do prawej, a więc mogą to być: kreskowanie, malowanie i rysowanie szlaczków z elementów liter itd. W czasie wykonywania tych prób graficznych należy zwracać uwagę, czy układ ręki jest prawidłowy. Przez cały okres próbny obserwujemy postępy dziecka i gromadzimy wszystkie wykonane prace. Za każdym razem zapisujemy, co dziecko wykonało prawą ręką, a co lewą i notujemy datę.
Ćwiczenia podobne do pisania, w których dziecko musi kreślić znaki od lewej do prawej strony, stanowią ważną próbę sprawdzającą trwałość tendencji do posługiwania się lewą ręką. Ćwiczenia takie w zasadzie wygodniej jest wykonywać ręką prawą, jeśli więc dziecko zdecydowanie wybiera lewą, to znaczy, że tendencja do posługiwania się tą ręką jest bardzo silna.
Nigdy nie należy zmuszać dziecka leworęcznego do posługiwania się prawą ręką.
Ćwiczenia próbne z dziećmi leworęcznymi powinno się przeprowadzać przed podjęciem przez nie nauki lub na początku ich pobytu w szkole.
W czasie ćwiczeń musimy przyzwyczaić dziecko do prawidłowej pozycji ręki przy pisaniu. Dzieci leworęczne mają tendencję do ustawiania dłoni nad linią pisania. Długopis trzymają wtedy skierowany do siebie. W tej pozycji bardzo łatwo dochodzi do zniekształcania formy liter i pochylania pisma w lewo. Na początku ćwiczeń musi więc pilnować, by dziecko ustawiało rękę lewą nieco poniżej linii pisania. Jeśli uporczywie przesuwa ją do góry, można przytrzymywać dłoń dziecka ustawiając z lewej strony przy linii pisania jakąś przeszkodę (np. linijkę).
Zajęcia poprawiające sprawność rąk powinny być prowadzone systematycznie, równolegle z zajęciami usprawniającymi analizę i syntezę wzrokową i słuchową. Ćwiczenia poprawiające grafikę pisma prowadzimy równolegle z ćwiczeniami czytania, jeśli dziecko ma trudności również z tym zakresie.

ZESTAWY ĆWICZEŃ

1. Malowanie. Rozluźnianie napięcia mięśniowego rąk
Celem tych zajęć jest ćwiczenie wykonywania dużych rozmachowych ruchów ręką, zmniejszających napięcie mięśniowe oraz ćwiczenie płynności ruchów okrężnych i postępujących od strony lewej do prawej.
Do malowania używa się długiego grubego pędzla miękkiego lub szczycinowego (jak do kleju). Dla swobodnego posługiwania się takim pędzlem trzeba trzymać go za górną część trzonka lub przynajmniej w połowie długości. Przy malowaniu ręka nie może opierać się o stół. W tej sytuacji podczas malowania można wykonywać duże, rozmachowe ruchy całą ręką. Ważny sposób trzymania pędzla - nie może być trzymany zbyt blisko nasady.
Do malowania najlepiej jest używać farb klejowych, gdyż łatwiej nimi pokrywać powierzchnię niż farbami akwarelowymi. Nie rozlewają się one, są łatwiejsze do rozprowadzenia.

Przykłady ćwiczeń

- Wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru;
- Malowanie form kolistych;
- Malowanie form falistych;
- Malowanie dużych konturów rysunków.

2. Usprawnianie końców palców
Dzieci o słabej sprawności manualnej mają duże trudności z prawidłowym trzymaniem ołówka lub długopisu. Za duże napięcie mięśni powoduje usztywnienie palców utrudniając prawidłowe uchwycenie pisaka. Możliwa jest też odwrotna sytuacja - napięcie mięśni jest zbyt słabe, palce są wiotkie, trzymają ołówek zbyt lekko i łatwo go wypuszczają.
Dla poprawienia tej sprawności palców przeprowadzamy z dzieckiem zadania, w których pewne czynności muszą być wykonywane palcami. Początkowo muszą być one proste, potem trudniejsze. Najpierw więc stosujemy ćwiczenia, w których dziecko wykonuje ruchy palcami nie trzymając w nich żadnego przedmiotu, potem ćwiczy sam uchwyt pęsetkowy, a wreszcie trzymając przedmiot w palcach wykonuje coraz bardziej precyzyjne ruchy.

Przykłady ćwiczeń

- Stukanie czubkami palców;
- Malowanie suchym palcem (ścieranie farby z arkusza);
- Malowanie pęczkiem waty (ścieranie za pomocą wacika);
- Modelowanie w glinie i plastelinie;
- Wyrywanki i naklejanki;
- Nawlekanie koralików;
- Haftowanie na tekturkach z dziurkami

3. Ćwiczenia graficzne

Celem tego zestawu ćwiczeń jest wyrabianie płynności i precyzji ruchów ręki ustawionej w pozycji takiej jak przy pisaniu. Do ćwiczeń graficznych używamy głównie kredek ołówkowych i flamastrów. W początkowych ćwiczeniach można stosować kredki świecowe. W niektórych ćwiczeniach opisanych na końcu można wprowadzać rysowanie piórkiem.
Od początku ćwiczeń graficznych zwracamy uwagę na to, by dziecko miało prawidłowo ustawioną rękę i prawidłowo trzymało pisak. Ma trzymać go palcami wskazującym i kciukiem w odległości 2 - 3 cm od piszącego końca, opierając jednocześnie o zgięty palec środkowy. Górna część ołówka opiera się o dłoń między palcami wskazującym i kciukiem. Dłoń i przedramię powinny być oparte o stół i znajdować się w jednej linii. Często dzieci zbytnio zginają do siebie rękę w nadgarstku i unoszą go przy pisaniu. W tej sytuacji ręka bardzo szybko się męczy i dziecko nie może dostatecznie sprawnie wykonywać ćwiczeń.
Podczas pisania należy zwracać uwagę również na położenie drugiej ręki. Powinna ona całym przedramieniem i dłonią opierać się o stół.

Przykłady ćwiczeń

- Kreślenie form kolistych (ale za pomocą kredki lub flamastra);
- Malowanie kredkami konturowych rysunków;
- Kopiowanie rysunków (przerysowywanie przez kalkę techniczną rysunków konturowych);
- Rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter.

Literatura:

T. Gąsowska; Z. Pietrzak - Stępkowska, Praca wyrównacza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Poradnik nauczyciela - reedukatora, część II - zajęcia reedukacyjne, WSiP Warszawa 1978.

[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]




[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

---