W-2.Wyobraźnia
{Plan wykładu oraz krótkie, węzłowe tezy}
.
1. Wprowadzenie. Banicja i powrót
W historii psychologii wyobraźni łatwo jest wyróżnić trzy okresy, a mianowicie:
-Okres intensywnego jej badania.
-Okres krytycznego stosunku do problemów wyobraźni.
-Nowa fala zainteresowania psychologią wyobraźni, z jaką mamy do czynienia obecnie.
1.1. Źródła negatywnego ustosunkowania do wyobraźni
Dopóki psychologia była traktowana jako nauka o zjawiskach świadomości, a za podstawową metodę badawczą była uznawana introspekcja, zajmowanie się wyobrażeniami było czymś naturalnym, mimo że od samego początku napotykano na poważne trudności w werbalnym opisie doznawanych obrazów psychicznych.
,,Wraz z pojawieniem się behawioryzmu naukowcy przestali niemal zupełnie zajmować się problemami wyobraźni" (Guilford 1978, s, 408). Wytworzyła się niekorzystna atmosfera wokół problemów nas tu interesujących. Zaczął dominować pogląd, że wyobraźnia w życiu nowoczesnego człowieka odgrywa nie tylko małą rolę, ale często negatywną. Najczęściej posługiwano się dwoma następującymi argumentami:
Po pierwsze, w formie obrazowej odzwierciedlamy jedynie zewnętrzne, sensoryczne, a wiec fizykochemiczne właściwości przedmiotów i zjawisk, natomiast ich istota, czyli takie elementy jak stosunki i zależności strukturalne i funkcjonalne, są niedostępne poznaniu obrazowemu.
Po drugie, był również głoszony pogląd, że wyobrażeniowa forma kodowania i wykorzystywania informacji opiera się jedynie na indywidualnym doświadczeniu jednostki, stąd wytwory tego rodzaju noszą charakter subiektywny w odróżnieniu od społecznie wypracowanych, a więc bardziej obiektywnych form transformowania informacji poprzez myślenie formalne.
-Dobrze mieć wyobraźnię jako towarzysza podróży, ale koniecznie trzeba wziąć rozsądek za przewodnika. (Samuel Johnson).
-I z marzeń można zrobić konfitury. Trzeba tylko dodać owoce i cukier. (Stanisław Jerzy Lec) -Niebezpiecznie widzieć więcej gwiazd, niż jest. (Gomez de la Serna.)
1.2.Nowa rzeczywistość - powrót z banicji
Począwszy od lat pięćdziesiątych, czyli tworzenia się psychologii kognitywnej, jesteśmy świadkami nowej fali rosnącego zainteresowania problemami wyobraźni i wyobrażeń. Można wskazać różne symptomy owego zainteresowania, np. pojawienie się coraz częściej powtarzanych sentencji, jak:
-Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy. (Einstein).
-Kiedy już nie będzie nic (...) wyobraźnia odbuduje światy. (Gustaw Flaubert).
Przez długi czas wydawało się, że nie można reagować na to, czego aktualnie nie ma?
Obecnie już nie ma wątpliwości, że wyobraźnia jest potrzebna nie tylko poetom, ale wszystkim specjalistom.
Generalną przyczyną rodzącą zapotrzebowanie na wiedzę o procesie twórczym; w nowej epoce rośnie bardzo szybko zapotrzebowanie na twórcze rozwiązania wielu problemów w różnych dziedzinach teorii i praktyki, a tym samym zapotrzebowanie na wiedzę o twórczości.
2.Pojęcie wyobraźni
2.1.Definicje
Wyobraźnia według W. Szewczuka to "sprawność wzrokowego, słuchowego, dotykowego czy węchowego uobecniania sobie przedmiotu lub zjawisk wcześniej spostrzeganych, uobecnianie to dokonuje się samoczynnie pod wpływem bodźców słownych, spostrzeżeniowych lub w następstwie innych wyobrażeń1, a także w wyniku świadomej aktywności jednostki, aktualizującej w danej sytuacji zadaniowej fragmenty swego doświadczenia, a w tym ostatnim przypadku może zachodzić przekształcenie i tworzenie nowych wyobrażeń" (1985, s. 348).
Według J. Strelau'a wyobraźnię jako proces psychiczny należy rozumieć w węższym znaczeniu. "Istotą jej jest twórcze przekształcenie poprzedniego doświadczenia i tworzenie na tej podstawie nowych obrazów" (1977, s. 103).
Uogólniając można powiedzieć, że istota wyobraźni wyraża się w przetwarzaniu posiadanych informacji i wytwarzaniu nowych w postaci obrazowej. Inaczej jest to zdolność manipulowania obrazami psychicznymi, ich przetwarzania, wytwarzania, przechowywania itp.
2.2.Wyobraźnia jako zdolność i jako proces
2.4.Wyobrażenia
2.4.1.Zjawiska obrazowe w psychice
2.4.2.Wyobrażenia a spostrzeżenia
Wyobrażenie to obraz przedmiotu czy zjawiska, które aktualnie nie znajduje się w zasięgu naszych receptorów, albo nawet w ogóle nie istnieje. W odróżnieniu od obrazów wyobrażeniowych, wyobrażena charakteryzuja się wielka ruchliwością, plastycznością oraz „rzutowaniem do wewnątrz.”
2.5. Mechanizmy transformacji obrazów
Psychologów interesuje problem - jak powstają nowe wyobrażenia?
W procesie powstawania nowych obrazów powinniśmy dostrzegać trzy elementy, a mianowicie:
1)materiał tworzenia, czyli, z czego powstają;
2)operacje psychiczne, dzięki którym powstają nowe obrazy
Oto przykłady: a). Kojarzenie (podobieństwo, kontrast, styczność, następstwo oraz bisocjacja);
b)inne: perseweracja; reintegracja; multiplikacja; hiperbolizacja; schematyzacja; metaforyzacja; animacja i in.
3)wynik transformacji, czyli co nowego powstaje.
3. Rodzaje wyobrażeń
Jest bardzo dużo różnych rodzajów wyobrażeń. Oto przykłady:
Wzrokowe, słuchowe, dotykowe, kinetyczne itp. |
Artystyczne, techniczne, naukowe, psychologiczne, matematyczne, kulinarne itp. |
1.Mimowolne i dowolne; 2.Indywidualne i grupowe; 3.Ejdetyczne |
Odtwórcze, wytwórcze, twórcze. |
1.Realne i fantastyczne; 2.Konkretne i symboliczne |
1.Świadome i nieświadome; 2.Marzenia (senne, dzienne i in.) |
1. Konstrukcyjne, operacyjne, logiczne 2.Pozytywne i negatywne |
4.Funkcje wyobraźni i przykłady wykorzystania
Poszczególni autorzy wymieniają różne jej funkcje. Tak na przykład Górniewicz wyróżnił cztery następujące funkcje wyobraźni:1)kreatywną; 2)kompensacyjną;
3)stymulującą; 4)ludyczną.
Funkcje wyobraźni można też sprowadzić do trzech następujących grup, które nazwiemy:
1)pomocniczą;
2)samodzielną;
3)pośrednią.