Beata Szreder „ Mechanizmy obronne”
Pielęgniarstwo grupa V
1.Pojęcie mechanizmu obronnego po raz pierwszy pojawiło się w pracy psychoanalitycznej Zygmunta Freunda w 1893 roku, gdzie opisał wyspecjalizowane mechanizmy obronne, czyli : konwersję, przemieszczenie afektów, wycofywanie się z rzeczywistości, wyparcie, projekcję- o których szczegółowo opowiem później. Odkrył on obronę jako funkcję psychiczną i mechanizm psychiczny.(1)
2. Czym są mechanizmy obronne? Według Heleny Grzegołowskiej- Klarkowskiej ,,Termin ten używany jest do określenia najróżniejszych zachowań dlatego, iż zdawały się one pełnić podobne funkcje polegające na obronie <JA> lub osobowości jako całości przed awersyjnym* działaniem emocji negatywnych, przede wszystkim lęku.” (1)
Aby określić zjawiska należące do kategorii m.o. należy wziąć po uwagę nie tylko funkcję danego zachowania, ale także jego strukturę i determinanty.
Każdy ma jakiś cel w życiu, a niewielka trudność by go zrealizować mobilizuje nas do zwiększenia wysiłku na rzecz zadania , a dalszy wzrost trudności by go dokonać prowadzi do zmiany celu nie na spełnienie go, ale ochronie własnego ,,ja”. Skrajna trudność prowadzi do dezorganizacji zachowania.
3.W przypadku działania mechanizmu obronnego, ochrona ,,ja” jest celem. Może być on doraźny- jest to chwilowa dominacja nastawienia na ochronę; może być też stan chroniczny tj. stałe nastawienie na ochronę ,,ja”(który jest charakterystyczny dla nerwicy). Mechanizmy mogą być uruchamiane przez spostrzeżenie zagrożenia obiektu innej osoby , ważnej sprawy, jeśli zagrożenie to ma bezpośrednie implikacje dla nas. W takiej sytuacji człowiek może swój cel ochrony realizować poprzez zachowania bardzo różne strukturalnie, o których szczegółowo opowiem później. Od tych zachowań należy odróżnić objawy psychopatologiczne. Mechanizmy obronne to naturalne reakcje, a nie choroba. (1)
4. Czynności obronne mogą mieć różny poziom złożoności: podstawowe, czyli elementarne, których zasadnicza rzeczą jest zniekształcenie procesu odbioru lub przetwarzanie informacji, które do nas docierają. CZYLI: Jeżeli jest jakaś sytuacja, której się boimy, stresujemy, to nasza psychika w ramach obrony osobistej zniekształca informacje o tym strachu, rzeczy czy negatywnych emocjach, która to powoduje przez co odczuwamy ulgę lub zmniejszony lęk.
I złożone- gdzie występuje element motoryczny, ale większość tu opisanych przykładów będą wchodziły w skład tych podstawowych.
5. Czynniki uruchamiające mechanizmy obronne —Lęk jest główną i bezpośrednią przyczyną obrony. To on sygnalizuje niebezpieczeństwo pojawienia zdarzenia traumatycznego (prototyp- lęku traumatycznego) który pojawia się już w okresie niemowlęcym i dziecięcym w skutek bezradności i frustracji. Oprócz tego, Freud wymienia również czynniki: cierpienie i bolesne emocje. Jest przeżyciem intensywnym i nieprzyjemnym. Rodzaje lęku ułożone są przez prawo rozwoju: niebezpieczeństwo bezradności, utraty opiekuna, u chłopców niebezpieczeństwo kastracji (które jest w wyniku rywalizacji z ojcem i kompleksu Edypa**) u dziewcząt utraty miłości i konflikt superego.(1,2)
,,Superego jest uwewnętrznieniem zakazów oraz nakazów o charakterze społecznym. Jeżeli między Ego i Superego powstają konflikty, to wówczas włącza się mechanizm tłumienia albo wypierania (w ujęciu Freuda), który powoduje przesunięcie nie akceptowanych przez Superego treści do podświadomości, skąd właśnie mogą przechodzić do świadomości w postaci zniekształconej (marzenia senne, czynności pomyłkowe)” (4).
Czyli: Głównym zagrożeniem jest uświadomienie sobie istnienia problemu, zdarzenie wywołuje w nas silny lęk który przypomina sytuację lęku traumatycznego z dzieciństwa, gdzie byliśmy bezradni, a nasz mechanizm obronny unieszkodliwia go.
Uświadomienie sobie zagrożenia Lęk sygnałowy Uruchamianie mechanizmów obronnych
Człowiek może bronić się przed pozytywnymi emocjami, ale tylko w sytuacji, gdy one mogą w dalszej fazie prowadzić do lęku.
6. Jakie wyróżniamy mechanizmy obronne?
Dwie główne to: Wyparcie i obronność percepcyjna. Reszta równie ważna to:
Anulowanie
Dysocjacja
Fantazjowanie
Idealizacja
Identyfikacja
Inkorporacja
Internalizacja
Introjekcja
Izolacja
Kompensacja
Konwersja
Odwrócenie
Projekcja
Przemieszczenie
Racjonalizacja
Reakcja upozorowana
Regresja
Sublimacja
Substytucja
Symbolizacja
Wynagradzanie
Zaprzeczanie
7. a) Anulowanie- Mechanizm obronny za pomocą którego podmiot może uważać jakieś zdarzenie za niebyłe. Jest to anulowanie jakiegoś postępku, czynu, myśli, pragnienia, którego wykonanie lub doświadczenie okazało się świadomie nie do zniesienia. Wymazanie czegoś po czym odczuwaliśmy winę, skruchę. Odmiana takiego anulowania może być spowiedź i pokuta. Proces ten jest wyraźny w nerwicy natręctw. (1)
b) Dysocjacja- Oddzielenie i odłączenie od idei, sytuacji, powstaje stan, w którym dwa lub więcej procesów psychologicznych może istnieć obok siebie bez kontaktu ze sobą. (1)
c) Fantazjowanie- Myślenie obrazowe lub zaspokajanie pragnień w wyobraźni. Podmiot rzutuje swój konflikt w sferę wyobraźni przez co patrzy na nią obiektywnie i próbuje go tam rozwiązać. Naukowcy uważają, że zabawy w dzieciństwie takie ,,na niby” są ważnym doświadczeniem, za pomocą którego dziecko organizuje sobie złożone doświadczenia zmniejszając je do rozmiarów z którymi może sobie poradzić. Tak unika paniki, złości i smutku.(1)
d)Idealizacja- Wyolbrzymienie wartości i znaczenia emocjonalnego jakiejś osoby, grupy, w celu nie dopuszczenia do świadomości bolesnych i nie akceptowanych aspektów.
Bywa też postrzegana jako projekcja własnego ,,ja”. Na przykład idealizowanie na temat drugiej osoby przez co nie widzi się jej wad. Zniekształca obraz obiektu w kierunku pozytywnym. (1)
d) Inkorporacja- prymitywny mechanizm, za pośrednictwem którego przyswajamy i asymilujemy niektóre aspekty, cechy, reakcje postawy innej osoby. (1)
e)Introjekcja- Polega ona na symbolicznym wchłanianiu różnych obiektów zewnętrznych. Obiektami tymi mogą być zarówno ludzie jak i ich cechy. Najczęściej żywimy wobec tych obiektów silne uczucia (np. miłość lub nienawiść), które mogą być zarówno świadome jak i nieświadome. Proces introjekcji jest nieuświadomiony. Introjekcja oprócz obronnego, ma także znaczenie charakterotwórcze.
Przykład: dzieci, które były bite przez rodziców nigdy nie powiedzą, iż zrobili to ich wychowawcy, by zapewnić sobie komfort psychiczny i nie popadać w depresję.(5)
f) Przemieszczenie- Prymitywny mechanizm dzięki któremu emocje przesuwane są z obiektu wewnętrznego na obiekt zewnętrzny. Główna cechą jest zewnętrzne rozładowanie pobudzenia emocjonalnego na obiekcie mniej zagrażającym niż obiekt pierwotny.(1)
g)Racjonalizacja- Proces myślowy, który jest fałszywym rozumowaniem prowadzącym do usprawiedliwienia i modyfikacji impulsów by mogły być tolerowane przez świadomość. Wyróżniamy tu: sympatię i asympatię(chłopiec na złość mamie <o czym nie wie> zimą nie będzie nosił czapki, a wszystkich będzie zapewniał, że lubi chodzić z gołą głową)Szukanie winy w sytuacji zewnętrznej(człowiek mówi, że się spóźnił bo długo czekał na autobus, a nie że za późno wyszedł z domu), czynienie wyjątku (Usprawiedliwienie zrobienia czegoś złego, mówiąc, że to było tylko teraz, wyjątkowo)., Odwoływanie się do konieczności(kobieta kupiła bardzo drogą sukienkę za resztę pieniędzy na utrzymanie tłumacząc sobie, że w swojej pracy musi się dobrze prezentować). (1)
Warto też zastanowić się nad sobą: czy wynosisz rzeczy z zakładu, dlaczego jeździsz bez biletu? Odpowiadasz sobie: ,,bo wszyscy tak robią”. Gdybyśmy przyznali się do kradzieży, nasze sumienie by nigdy nie dało nam spokoju. Dlatego RACJONALNIE tłumaczę sobie swoje zachowanie.
h) Zaprzeczenie- Ochrona przed nieprzyjemną rzeczywistością poprzez odmowę jej spostrzegania.
Podmiot nie widzi czegoś i nie wie, że nie widzi. Blokuje pewne treści, by nie dostały się do jego świadomości.
8. Wyparcie jako podstawowy mechanizm obronny.
Kiedy przeżycia są zbyt trudne by sobie z nimi poradzić, psychika stawia Stamę, by nie dopuścić tego do świadomości. Zauważa się ten mechanizm u ludzi, którzy przeżyli traumatyczne doświadczenia. Na przykładu ludzi, którzy przeżyli wojnę, lub byli wykorzystywani seksualnie w dzieciństwie. Wtedy następuje wyparcie- człowiek zapomina o wydarzeniu. Jednak emocje, które się wtedy zrodziły, będą działały nadal w innych sytuacjach zupełnie poza kontrolą. Dziś wszyscy unikają tematu śmierci, bo lepiej o nim nie mówić. Ale aktywny lęk przed nią może popsuć nam życie. Dlatego się bronimy.
Wyparcie może być rozumiane jako: odrzucenie i niedopuszczenie do świadomości, umotywowane zapomnienie. Mechanizmy obronne są nieświadome, ale poznając je dokładnie, można nad nimi zapanować przez oczywiście ciężką pracę.
9. Obronność percepcyjna- Skomplikowany proces odbioru i wstępnej obróbki informacji dopływającej .
Paradoks logiczny- w jaki sposób człowiek wie, że ma unikać spostrzegania określonych bodźców?
Istnieje nieświadome spostrzeganie. Według koncepcji, człowiek jest zdolny do odbioru i przetwarzania informacji bez konieczności uświadamiania jej sobie. Zwane to jest SUBCEPCJĄ.
10. Freud napisał, że rdzeniem osobowości są zachowania, które dzieją się w psychice jedności, które motywuje zadanie. Uważa on, że wszelkie zachowanie jest motywowane, każde zachowanie ma przyczynę i cel. Czyli można spróbować kontrolować nasze mechanizmy obronne, przynajmniej te najprostsze. (2)
Naukowcy postanowili przeprowadzić doświadczenie na grupie rówieśników, pragnąc sprawdzić hipotezę: czy osoby, które nie osiągnęły poziomu dojrzałej tożsamości, będą bardziej czy mniej korzystać z mechanizmów obronnych. Według Erika Eriksona osoby, które nie osiągnęły dojrzałości będą mierzyć się z wewnętrznym kryzysem. A kryzys powoduje lęk. Tak więc osoby badane, miały opowiedzieć historyjki na temat obrazków z księgi Testu Apercepcji Tematycznej pod kątem mechanizmów obronnych takich jak: projekcja i zaprzeczenie. Wyszło, że faktycznie osoby o niedojrzałej tożsamości częściej posługiwały się mechanizmami niż reszta grupy.(2)
11. Podsumowanie.
Mechanizmy obronne to działania nieświadome naszej psychiki w celu niedopuszczenia do świadomości (czyli uniknięcie cierpienia) przykrych doznań, uczuć, faktów.
Czynności obronne dzielimy na podstawowe i złożone.
Istnieją czynniki uruchamiające M.O. (przede wszystkim lęk)
Wyróżniamy wiele rodzajów mechanizmów min. Wyparcie, anulowanie, dysocjację, idealizację, racjonalizację, zaprzeczenie)
Efektem działania mechanizmów obronnych jest redukcja lęku i ochrony przed poczuciem zagrożenia własnego ,,ja”. Może też mieć negatywny skutek: mogą mieć poważne konsekwencje w sferze poznawczej i emocjonalnej jak i dla rozwoju osobowości(mechanizmy utrwalają się mimo ustania sytuacji konfliktowej, która je wywołała).
Każdy może próbować kontrolować swoje mechanizmy poprzez uświadamianie ich sobie.
Bibliografia:
,,Mechanizmy obronne osobowości”- Helena J. Grzegołowska- Klarkowska. Wyd. PWN, Warszawa 1986
,,Psychologia i życie”- Richard J. Gerrig, Philip G. Zimbardo, wydawnictwo naukowe PWN str. 435 i 439
http://www.slownik-online.pl
http://www.psychologia.edu.pl
http://wikipedia.pl
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*Awersja- Niechęć, odraza, wstręt(3)
** KOMPLEKS EDYPA- powszechne zjawisko wśród dzieci ok. 4-6 rok życia polegające na pragnieniu seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej, przy jednoczesnej chęci pozbycia się rodzica tej samej płci, jako rywala seksualnego. (5)