J. APRESJAN „SEMANTYKA LEKSYKALNA”
Model „Sens-Tekst” i historia jego powstania
Badania nad semantycznymi modelami działalności językowej zostały zapoczątkowane w bezpośrednim związku z opracowywaniem algorytmów przekładu maszynowego i dlatego od początku były zorientowane na automatyczne modelowanie dwóch operacji będących podstawowymi składnikami „władania językiem”: modelowanie rozumienia tekstów (przejście od danego tekstu do zawartego w nim znaczenia) i modelowanie wytwarzania tekstów (przejście od danego znaczenia do wyrażających je tekstów).
Synonimia wyrażeń językowych powstaje nie tylko wskutek użycia synonimów leksykalnych w ścisłym znaczeniu tego słowa, lecz także wskutek użycia wielu innych środków językowych. Jednostki różne leksykalnie mogą być:
wariantami syntaktycznymi wyrażającymi to samo znaczenie;
uwarunkowanymi leksykalnie wariantami tego samego znaczenia;
wyrazami różnie opisującymi daną sytuację ze względu na jej uczestników;
pewnymi typami wyrazów pochodnych, także supletywnych
Aby dokładnie opisać istotę i zakres wszystkich znaczeniowych zbieżności i tożsamości wyrazów różniących się leksykalnie, zaproponowano specjalny język-język mnożników semantycznych. Przez mnożniki rozumie się elementarne sensy, których różne połączenia i kombinacje odpowiadają złożonym znaczeniom leksykalnym wyrazów języka naturalnego (np. wziąć-zrobić tak, żeby samemu mieć; zachować-nie przestać mieć). Przy zapisywaniu wyrazów posługiwano się specjalną składnią. W języku tym przewidziano nie tylko składnię elementarną typu reguł tworzenia, lecz także elementarne reguły przekształcania wyrażeń. Język ten zrównywał w prawach gramatyczne i leksykalne środki przekazu informacji semantycznej.
Za ogólny cel semantyki teoretycznej uznawano modelowanie władania językiem. Rozumie się przez to zdolność wyrażania przez mówiącego tej samej myśli w różny sposób i zdolność słuchającego polegającą na ustalaniu tożsamości semantycznej zewnętrznie różnych tekstów. Przekład z języka naturalnego na język semantyczny odpowiada rozumieniu tekstu (analizie), zaś przekład z języka semantycznego na naturalny-wytwarzaniu tekstu (syntezie).
Zasadniczym obiektem badań w omawianej serii prac był język semantyczny, a w nim - jego słownik. Stworzono koncepcję stopniowego poszerzania słownika języka semantycznego, zaczynając od znaczeń najprostszych, aż do wyrazów języka naturalnego definiowanych przez wyjściowe i pośrednie wyrazy języka semantycznego. Drugą nowością była koncepcja, że w języku semantycznym nie występuje podział na części mowy, tak jak jest to w językach naturalnych.
Język semantyczny jest jednym z komponentów modelu imitującego posługiwanie się językiem. Drugim koniecznym składnikiem modelu są specjalne słowniki dwujęzyczne: naturalno-semantyczny (do analizy) i semantyczno-naturalny (do syntezy). Nowe koncepcje słownika do analizy:
przekształcenia, których dokonują użytkownicy języka i które pozwalają ustalać tożsamość zewnętrznie różnych wypowiedzi, opierają się na wzajemnych przekształceniach wyrazów abstrakcyjnych; wyrazy konkretne często nie mają nawet synonimów i przy przekształceniach pozostają niezmienione.
obiektem definiowania jest nie wyraz brany oddzielnie, lecz cała forma sytuacyjna lub sentencjonalna, zawierająca oprócz objaśnienia predykatu zmienne oznaczające uczetników sytuacji opisywanej przez dany predykat.
z drugiej strony definiuje się nie jedną formę sentencjonalną, lecz zbiór form synonimicznych.
Pojęcie funkcji leksykalnej-funkcja przyporządkowująca dany wyraz lub połączenie wyrazowe X innemu wyrazowi lub połączeniu Y w określony sposób związanemu znaczeniowo z X. Rozróżnia się dwa typy funkcji leksykalnych: zamiany leksykalne (funkcje przyporządkowujące danemu wyrazowi X takie słowo Y, którego znaczenie leksykalne pokrywa się całkowicie lub częściowo ze znaczeniem leksykalnym X, np. synonimy właściwe) i parametry leksykalne (ustosunkowują one wyraz X wobec takiego wyrazu Y, który jest z nim związany semantycznie na osi syntagmatycznej, inaczej jest to abstrakcyjne, typowe znaczenie, które jest wyrażane przy dostatecznie dużej liczbie wyrazów).Parametry mogą odnosić zarówno do wyrazu, jak i do połączenia wyrazowego.
Istotnymi składnikami modelu syntezy semantycznej są:
sztuczny język Basic, przeznaczony do zapisu danego wypowiedzenia na poziomie głębinowo-syntaktycznym, podobny do języka naturalnego, bo zawiera wszystkie jego pełnoznaczne wyrazy;
reguły parafrazowania;
słownik objaśniająco - kombinatoryczny (syntezujący).
Autorami tego modelu są chyba Melczuk i Żolkowskij, ale głowy nie dam bo w tej książce jest wszystko po chińsku