Diagnoza temperamentu w teorii Bussa i Plomina ( EAS-TS)
Temperament wg Bussa i Plomina to zespół dziedziczonych cech osobowości, które ujawniają się we wczesnym okresie życia jednostki.
Cechy- zdeterminowane genetycznie, ujawniają się w 1 rż, co odróżnia cechy temperamentu od innych i jest podstawą kształtowania się rozwoju osobowości.
Wyodrębnili 3 zasadnicze cechy określające strukturę temperamentu:
emocjonalność (E)
aktywność (A)
towarzyskość (S)
początkowo autorzy wyróżnili także impulsywność ( brak jednoznacznych wskaźników odziedziczalności, niejednorodna- na podstawie analizy czynnikowej)
Emocjonalność- obejmuje 3 pierwotne emocje o zabarwieniu negatywnym: niezadowolenie, strach, złość.
Niezróżnicowanie emocjonalne (dystres)- tendencja do łatwego i silnego reagowania niepokojem, jego ważnym składnikiem jest poziom pobudzenia układu synaptycznego.
Emocjonalność- od braku reakcji do intensywnych, trudnych do opanowania lub niekontrolowanych trudności w zachowaniu spokoju, duża wrażliwość na bodźce wywołujące niezadowolenie.
W okresie niemowlęctwa emocjonalność dzieli się na strach( wcześniej różnicujący się ) i złość. Strach to uciekanie przed zagrożeniem, unikanie stymulacji 2-3 mż.
Złość- bodźce drażniące lub frustrujące, od 6mż.
Instrumentalny charakter odróżnia reakcje złości i strachu od dystresu.
Aktywność- wydatkowanie energii, zmiany od bezruchu od skrajnie energetycznego zachowania. Przejawia się także w tempie i intensywności (wigorze). Wysoka aktywność to min tendencja do stałego bycia w ruchu. Wg Bussa jako jedyna cecha odnosi się do zachowania. Opisuje sposób w jaki człowiek się zachowuje niezależnie od treści samego zachowania (chodzi im jednak TYLKO o aktywność motoryczną). Wigor, tempo zostały włączone do jednego czynnika.
Towarzyskość- tendencja do poszukiwania i przebywania z innymi ludźmi i unikanie samotności ( nagrody otrzymywane w kontakcie społecznym np obecność innych ludzi → brak poczucia izolacji, akceptacji, relacje świadczące o rzeczywistej interakcji). Miarą jest: częstotliwość inicjowania kontaktów społecznych, liczba związków itp.
Te 3 wymiary temperamentu obserwuje się u niemowląt, strasznych dzieci, dorosłych. Przejawy także u zwierząt. Korelacja między cechami jest słaba.
Do badań kwestionariusza EAS-TS ( czyli zmodyfikowana wersja EAS-III-TS), składa się z 20 pozycji i 5 podskal:
niezadowolenie (N)
strachu (S)
złości (Z)
aktywności (A)
towarzyskości (T)
każda z podskal ma 4 itemy, odpowiedź na 5 stopniowej skali.
Kwestionariusz EAS-TS posiada wersję do badania dzieci (opis dokonywany przez dorosłych i/lub nauczycieli).
W polskiej adaptacji wykorzystano wersję dla dorosłych (EAS-TS for Adults) której używano w badaniach z zakresu genetyki zachowania. w polskiej wersji nazwano go Kwestionariuszem Temeramentu EAS-D.
Adaptacja testu:
zachowano tą samą ilość itemów
pozostawiono oryginalny klucz
W badaniach pilotażowych brało udział 194 uczniów z LO w Warszawie (15-17 lat). W poszczególnych etapach pracy liczba uczestników się zmieniła. Wszystkie pozycje kwestionariuszowe w polskiej wersji mają zadowalającą moc dyskryminacyjną. Najwyższe wskaźniki w skali Niezadowolenie i Strach. Wszystkie skale mają wysoką zgodność wewnętrzną. Najwyższa ma Niezadowolenie i Strach.
Duża stałość pomiaru ( po 2 tyg i 6 miesiącach). Największa stałość czasową ma Aktywność, a najniższą Towarzyskość. Najwyżej korelują ze sobą skale Niezadowolenie, Strach, Złość, których współczynniki korelacji okazały się wyższe w polskiej wersji kwestionariusza. Aktywność słabo nieistotnie statystycznie koreluje z Towarzyskością ( w wersji oryginalnej silniejsza korelacja).
Trafność testu:
Skale (EAS) a EPQ-R ( o reszcie testów nie pisze bo ich nie przerabialiśmy)
Niezadowolenie (0,684), Strach (0,555), Złość (0,334) z neurotycznością
Aktywność(0,375) i Towarzyskość (0,509) z ekstrawersją
Dodatkowo miara trafności okazały się wyniki porównania diagnozy cech temperamentu na podstawie samopisu z opisem dokonanym przez zewnętrznych obserwatorów.
Badania genetyczne miały ustalić w jakim stopniu zmienność badanych kwestionariuszem EAS-D cech osób dorosłych determinowane jest przez czynniki genetyczne a w jakim środowiskowe. Z badań przeprowadzonych w tym nurcie na dzieciach wynika, że udział czynnika genetycznego w determinacji wszystkich cech jest znaczący. w badaniach brało udział 2200 par bliźniąt, w wieku od 21 do 60 lat z Warszawy. 398 ( 132 MZ i 260 DZ) oddało kompletne kwestionariusze. analizy dokonano metodą sprawdzenia dopasowania rozkładów wyników empirycznych do założonego modelu teoretycznego wpływu czynników genetycznych i środowiskowych na badane cechy temperamentu. Podstawowy model w badaniach bliźniąt obejmuje trzy składniki wpływające na obserwowalne zróżnicowanie fenotypu:
addytywny czynnik genetyczny (A)
czynnik wspólnego środowiska (C)
czynnik zróżnicowanego środowiska i/lub błędu (E)
Odnosząc ten model do odpowiednich danych można oszacować parametry względnego wpływu każdego z wymienionych na fenotyp. Z danych wynika, że największy udział w wyjaśnianiu zmienności badanych ma czynnik zróżnicowanego środowiska (E)., szczególnie w przypadku Złości i Towarzyskości. Addytywny czynnik genetyczny (A) wyjaśnia największą część wariancji Niezadowolenia, Strachu, Aktywności.
Badania genetyczne są dodatkowym potwierdzeniem własności psychometrycznych narzędzi.