Prawo karne - odrębna dziedzina prawa, która dotyczy przestępstw, zawiera cały katalog czynów uznanych za przestępstwo lub wykroczenie, określa kary. Funkcje prawa karnego: a) sprawiedliwościowa (prawo karne jest po to by zaspokoić społeczne poczucie sprawiedliwości u pokrzywdzonego i osób jemu najbliższych, dość młoda funkcja) b) ochronna (prawo karne jest po to by chronić dobra - zdrowie, życie, mienie, całego społeczeństwa i każdego z osobna) c) zapobiegawcza (powinno się lepiej zapobiegać przestępstwom i wykroczeniom, niż je karać, w prawie karnym stosuje się dwa rodzaje prewencji- ogólną (poprzez ukaranie jednego sprawcy, oddziałujemy na wszystkich) i indywidualną (oddziaływanie na poszczególnego sprawcę) d) poprawcza (oddziaływanie na sprawcę w taki sposób, by po odbyciu kary, nie popełnił on kolejnego przestępstwa lub wykroczenia) e) kompensacyjna (odszkodowawcza - prawo karne nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, np. w postaci zapłaty) f) gwarancyjna (państwo musi określić jakie czyny są uznawane za przestępstwo i dać ludziom gwarancję, że za przyporządkowanie się, nie zostaną oni pociągnięci do odpowiedzialności. W myśl zasady `nullum crimen sine lege' - nie ma przestępstwa bez ustawy, tylko to co zostało zapisane jest przestępstwem. Ludzie nie powinni więc zostać ukarani za czyny podobne do przestępstw.) g) pomocniczości (subsydiarności - prawo karne ma być traktowane jako środek ostateczny „ultima ratio”) Zasady prawa karnego: 1. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn (w Polsce odpowiadamy wyłącznie za popełniony czyn, za to co zrobiliśmy. Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy lub zamiary człowieka) 2. Zasada winy (Sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy gdy można mu przypisać winę, rozróżniamy trzy rodzaje win: umyślną (bezpośrednia lub ewentualna), nieumyślną - z powodu lekkomyślności lub niedbalstwa i kombinowaną (jednocześnie umyślna i nieumyślna) 3. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej (odp. indywidualna -w przypadku przestępstwa zbiorowego, np. gwałtu zbiorowego, każdy ze sprawców otrzyma indywidualną karę w zależności od swego czynu. odp. osobista - Nikt nie może odbyć kary za sprawcę) 4. Zasada humanitaryzmu (Prawo karne powinno być humanitarne, na miarę możliwości ludzi, czyli stosowane kary i środki nie powinny być okrutne, nie powinny też poniżać człowieka ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości) 5. Zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) (prawo karne musi być zawarte w ustawie, przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny, jasny, przejrzysty, nie może działać wstecz, kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie, wyróżniamy kary - względnie oznaczone (sąd ma wybór spośród dostępnych kar, np.za pobicie grozi pozbawienie wolności od 1 do 3 lat), bezwzględnie oznaczone (za zabójstwo - 10 lat, nie mniej nie więcej) i nieoznaczone (sąd sam określa karę)
Przestępstwo - czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary - bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy; czyn człowieka tzn. że za przestępstwa odpowiadają tylko ludzie (nie zwierzęta), czyn zabroniony przez ustawę - znamiona przestępcy muszą być ustalone przez ustawę, czyn bezprawny - coś nie nakazanego przez prawo, czyn zawiniony - , czyn społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy - np. kradzież kilku bułek to czyn społecznie szkodliwy w stopniu znikomym Klasyfikacja przestępstw: 1. z uwagi na Wagę przestępstwa Art.7 Kod.Karnego - zbrodnie (czyn zabroniony zagrożony karą minimalnie 3 lat pozbawienia wolności, np. zabójstwo, rozbój klasyfikowany, podrabianie pieniędzy) i występki (czyn zabroniony zagrożony grzywną, ograniczeniem lub pozbawieniem wolności przekraczającym miesiąc), 2. z uwagi na Formę winy Art.8 - przestępstwo umyślne lub nieumyślne, zbrodnię można popełnić wyłącznie umyślnie, 3. z uwagi na Formę czynu: z działania (czynna napaść na funkcjonariusza publicznego, gwałt, z zaniechania ( nie udzielenie pomocy) złożone (dzieciobójstwo), 4. z uwagi na Skutki: bezskutkowe (formalne - nakłanianie do uprawiania prostytucji, składanie fałszywych zeznań) skutkowe (materialne - zabójstwo) 5. z uwagi na Typ przestępstwa: Typ podstawowy (typ przestępstwa będący punktem wyjścia (zabójstwo)), Typ kwalifikowany (jego zagrożenie karą jest surowsze- morderstwo) Typ uprzywilejowany (jest zagrożony karą łagodniejszą- zabójstwo w afekcie), 6. z uwagi na Tryb ścigania: ściganie z urzędu (ich ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny (prokurator) działający w imieniu państwa. Prowadzi on postępowanie przygotowawcze, sporządza akt oskarżenia i wykonuje czynności oskarżyciela przed sądem), ściganie na wniosek (bezwzględnie wnioskowy, względnie wnioskowy), ściganie z oskarżenia prywatnego (ściganie tych przestępstw jest prywatną sprawą pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem. (np. zniewaga, zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej), 7.z uwagi na Cechy podmiotu: powszechne (każdy może byś sprawcą) indywidualne (przestępstwo może popełnić osoba która ma szczególne cechy, np. łapówkę może wziąć pracownik publiczny, za dzieciobójstwo odpowie tylko matka, ojciec odpowiadałby za zabójstwo) Poza podziałami wyróżnia się przestępstwa trwałe (polegają na utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy niezgodnego z prawem, np. nielegalne posiadanie broni), wieloczynowe (na zachowanie sprawcy składa się wiele czynów) i podobne (z użyciem przemocy).
Formy popełnienia przestępstwa: ZJAWISKOWE (sprawstwo - przestępstwo popełnia jeden sprawca, współsprawstwo - co najmniej dwie osoby działające wspólnie i w porozumieniu ze sobą, kary dla współsprawców mogą być różne, sprawstwo kierownicze - dana osoba zleca innej popełnienie przestępstwa wykorzystując uzależnienie tej osoby od siebie, sprawca kierowniczy odpowiada tak, jakby sam dokonał przestępstwa, podżeganie - ktoś nakłania drugą osobę do popełnienia przestępstwa, podżegać można słowami, gestem, podżegacz odpowie tak jakby sam dokonał przestępstwa), pomocnictwo - ktoś pomaga innej osobie w popełnieniu przestępstwa dostarczając narzędzia, informacje, rady, pomocnictwo można popełnić przez zaniedbanie, konstrukcja dotyczy czasu przed lub w trakcie przestępstwa, zaś po jego popełnieniu to poplecznictwo (ukrywanie zbrodni lub sprawcy) i STADIALNE (etapy które realizuje sprawca- przygotowanie - zbieranie narzędzi, zdobywanie informacji, wejście w porozumienie z inną osobą, przygotowanie karalne jedynie jest gdy dotyczy zamachu stanu, zdrady kraju, fałszowania pieniędzy i dokumentów, w innym przypadku rzadko), usiłowanie - ktoś bezpośrednio zmierza do popełnienia przestępstwa, które jednak nie następuje, kara za usiłowanie jest taka jak za sprawstwo, żeby zabić zamiary sprawcy, gdy sprawca od usiłowania odstąpi dobrowolnie to sąd może ułagodzić karę, wyróżniamy usiłowanie nieudolne w którym sprawca usiłuje popełnić przestępstwo ale mu się to nie udaje z przyczyn od niego niezależnych, dokonanie - jest to popełnienie przestępstwa przez sprawcę)
Okoliczności wyłączające bezprawność czynu - kontratypy: 1. obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego zamachu na czyjeś dobro chronione prawem, nie potrzeba zachowania proporcji dóbr, obrona konieczna nie jest konstrukcją prostą. Mamy do czynienia z ekscesem intensywnym (ktoś użył sposobu obrony niewspółmiernego do zamachu) i ekstensywnym (działanie przed czasem lub, czyli nie w czasie) 2. stan wyższej konieczności - dobro poświęcone musi być wartością niższa od dobra ratowanego 3. ryzyko nowatorstwa - eksperyment (dla rozwoju trzeba przeprowadzić eksperymenty, jeśli one nie powiodą się i będą miały złe skutki dla kraju to nie ma odpowiedzialności, np. testowanie opon czego skutkiem jest połamanie się, to nie może być pociągnięcia do odpowiedzialności gdyż została wyrażona zgoda) 4. kontratypy pozaustawowe - istnieją na zasadzie logiki, zwyczaju (zgoda dysponenta dobrem, czynności lecznicze np. przeprowadzenie zabiegu - zgoda pacjenta, zabieg musi być zgodny ze sztuką medyczną, spodziewanie się pozytywnych skutków zabiegu było wysoce prawdopodobne, kontratyp zabiegów kosmetycznych - zgoda na zabieg, zabieg musi być zgodny ze sztuką medyczną, ryzyko negatywnych następstw powinno być rzadkie) ryzyko sportowe - dyscyplina jest legalna, nie zakazana, działanie podjęte w celu sportowym nie z zemsty, zachowanie się uczestnika zgodnie z wymaganiami tej dyscypliny, karcenie dzieci- zakaz kar cielesnych wobec dzieci, bardziej w celach moralnych a nie prawnych, zwyczaj - np. oblanie wodą w dzień zwykły a w Poniedziałek Wielkanocny, dawanie kwiatów, rozkaz przełożonego - wykonujący rozkaz popełnia przestępstwo, odpowiedzialność karna dotyczy osoby rozkazującej chyba że osoba wykonująca wiedziała że popełnia przestępstwo. Okoliczności uchylające winę - 1.niepoczytalność (ktoś w chwili czynu nie był w stanie rozpoznać jego znaczenia, pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej) poczytalność ograniczona - można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, nie stosuje się przepisów powyższych gdy sprawca dobrowolnie stosuje alkohol lub narkotyki i popełnia przestępstwo, stan nie trzeźwości - przekracza 0,5 promila we krwi i w wydychanym powietrzu 0,25 mg/1dm3 (przestępstwo), stan po użyciu alkoholu - we krwi 0,2-0,5, w wydychanym powietrzu 0,1-0,25 mg/1dm3 (wykroczenie) 2.błąd co do faktu - rozbieżność między rzeczywistością a wyobrażeniem sprawcy o rzeczywistości, 3.błąd co do prawa - ktoś może myśleć/ nie wiedzieć/ że to co robi to przestępstwo, przestępstwo urojone - ktoś uważa że popełnia przestępstwo ale w rzeczywistości, to zachowanie nie jest przestępstwem, 4.błąd co do kontratypu - błędne przekonanie że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę.
Charakterystyka kar grożących za przestępstwa: kara - osobista dolegliwość którą ponosi sprawca przestępstwa, wymierza ją sąd, kara za przestępstwo wyraża społeczne odrzucenie. Dwie płaszczyzna kar za przestępstwa - absolutna ( kara ma być odpłatą za to co sprawca zrobił) i utylitarna (kara jest wymierzona w jakimś celu, by sprawcę naprawić, by dać ludziom poczucie bezpieczeństwa) System kar w Polsce: 1) grzywna - wymierzona jest systemem stawek dziennych co polega na tym że sąd wymierza liczbę stawek dziennych od 10 do 540, w 2 etapie sąd określa wartość danej stawki dziennej która może wynosić od 10zł do 2000zł 2) ograniczenie wolności - może trwać od miesiąca do 12 miesięcy, może polegać na zakazie opuszczenia miejsca stałego pobytu przez skazanego, nakazie składania wyjaśnień co do przebiegu kary, nakazie wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne (może ona być nałożona w wymiarze od 20 do 40godzin/ miesiąc, gdy skazany pracuje wówczas potrącenie od 10 do 25 % wynagrodzenia na wskazany przez sąd cel społeczny) 3) pozbawienie wolności - kara może być wymierzona od 1 miesiąca do 15 lat, kara ta jest jednak nieskuteczna bo przestępcy po raz kolejny popełnia przestępstwa, kosztowna w wykonaniu, polskie zakłady karne nie spełniając standardów międzynarodowych warunków, są zaniedbane i mało pojemne 4) 25 letnie pozbawienie wolności- dla sprawców najpoważniejszych przestępstw, np. zabójstwa, 5) dożywotnie pozbawienie wolności - wprowadzona w 1995 roku w miejsce kary śmierci, nie musi trwać do końca życia skazanego, może się on ubiegać o wcześniejsze zwolnienie po 25 latach. Kara ta nie jest stosowana u osób poniżej 18 lat. Kara śmierci była karą nieskuteczną, można ją wznowić wyłącznie na wypadek wojny. Środki karne: pozbawienie praw publicznych (tytułów, odznaczeń, prawa wyborczego), zakaz wykonywania zawodu/prowadzenia działalności, zakaz działań opiekuńczych wobec sprawców skazanych za pedofilię, przemoc seksualną, zakaz przebywania w miejscach gdzie są pokrzywdzeni, zakaz wstępu na imprezę masową, zakaz udziału w grach hazardowych i w ośrodkach gier, zakaz prowadzenia pojazdu - do 10 lat, przepadek przedmiotu - których posiadanie jest zabronione, które pochodzą z przestępstwa lub służyły do jego popełnienia, obowiązek naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego lub jego bliskich, nawiązka - podwójna wartość (na cel społeczny, dla pokrzywdzonego), świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości (w znaczeniu wychowawczym, obligatoryjne w przypadku zniesławienia)
RECYDYWA - powrót do przestępstwa, dwa rodzaje recydywy - zwykła, wielokrotna. Skutkiem recydywy jest możliwość orzeczenia przez sąd surowszej kary w porównaniu do osób, które popełniły ten czyn po raz pierwszy. Recydywa wielokrotna musi być poprzedzona recydywą zwykłą. Przyczyny recydywy: związek ich przestępczości z alkoholem, brak pomocy dla takich osób, traktowanie więzienia jako dom przez sprawcę. Recydywa jest wyrazem nieudolności wymiaru sprawiedliwości. Instytucje prawa karnego związane z upływem czasu: PRZEDAWNIENIE - upływ czasu powoduje zanik dowodów, wyróżniamy 3 rodzaje: ścigania, wyrokowania i wykonania kary, nie przedawniają się zbrodnie przeciwko ludzkości, życiu, wojenne. Karalność przestępstwa ustaje po upływie: 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię, 15 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat, 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, 5 lat - gdy chodzi o pozostałe występki. ZATARCIE SKAZANIA - fakt że ktoś był skazany jest zarejestrowany w rejestrze skazanych, z chwilą zatarcia usuwa się ten wpis z rejestru. Nie podlega zatarciu skazanie za pedofilię jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 roku życia. Zatarcie skazania - następuje z mocy prawa lub na wniosek skazanego (Długość okresu, licząc od daty uprawomocnienia się wyroku sądu, po którym następuje zatarcie skazania, zależy od ciężaru gatunkowego popełnionego przestępstwa- w razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje, z mocy prawa, z upływem 10 lat od wykonania (uznania za dokonaną w razie dożywotniego) lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania (na wniosek po 5 latach) W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje, z mocy samego prawa, z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. (na wniosek po 3 latach). Sąd może nie uwzględnić wniosku skazanego o zatarcie skazania jeżeli stwierdzi że nie upłynął odpowiedni termin do zatarcia lub gdy stwierdzi że skazany nie przestrzegał porządku prawnego.
Wykroczenie - czyn zabroniony, społecznie szkodliwy w stopniu mniejszym niż przestępstwo Kary za popełnienie wykroczenia: areszt - może być wymierzony od 5 do 30 dni, kary aresztu nie powinno się orzekać za względu na osobiste warunki sprawcy, np.jest chory, mógłby stracić pracę, kara aresztu może być karą zastępczą zamiast kary grzywny, ograniczenie wolności - trwa 1 miesiąc, polega na tym że skazany jest zmuszony do wykonywania nieodpłatnych prac na cele społeczne (20-40h) bądź sąd orzeka że można mu odtrącić wynagrodzenie, grzywna- kara zasadnicza, orzekana w 95% wykroczeń, orzeka się ją w wymiarze 20- 5000zł, nagana - naganę można orzec w przypadku, gdy kara grzywny była by zbyt wysoka. Środki karne - są podobne do środków karnych stosowanych w przypadku przestępstw, jednak trwają przez krótszy okres czasu: zakaz prowadzenia pojazdu -od 6 miesięcy do 3 lat, przepadek przedmiotu - których posiadanie jest zabronione, które pochodzą z przestępstwa lub służyły do jego popełnienia, obowiązek naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego lub jego bliskich, nawiązka - podwójna wartość (na cel społeczny, dla pokrzywdzonego), podanie wyroku do publicznej wiadomości (w znaczeniu wychowawczym, obligatoryjne w przypadku zniesławienia), inne określone przez ustawę (np. zakaz amatorskiego połowu ryb) Oprócz środków karnych stosuje się środki oddziaływania wychowawczego - pouczenie, zwrócenie uwagi, ostrzeżenie. Postępowanie mandatowe w sprawach o wykroczenie: zasadniczym podmiotem postępowania mandatowego jest policja, może je także prowadzić straż miejska, państwowa inspekcja pracy. W drodze mandatów nakłada się grzywny, nie może ona jednak przekroczyć 500zł. W przypadku gdy sprawca popełnił jednym czynem więcej wykroczeń do 1000zł. PIP może nakładać grzywnę do 2000 zł (albo max. do 5000zł). Grzywnę mandatem można nałożyć w sytuacji, gdy schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, gdy stwierdzi się wykroczenie pod warunkiem że nie zachodzi wątpliwość co do jego sprawcy oraz w razie zarejestrowania tego wykroczenia przez urządzenie pomiarowe lub kontrolne np. fotoradar. Przepisy wymagają aby funkcjonariusz określił wysokość grzywny, powiedział za co została przyznana, poinformował o prawie do nie przyjęcia mandatu i jakie będą skutki gdy z tego prawa skorzysta. Sprawca ma prawo odmówić przyjęcia mandatu. Z chwilą przyjęcia mandatu staje się on prawomocny- nie ma wówczas odwołania. Wyróżniamy 3 rodzaje mandatów: gotówkowy (stosuje się go jedynie wobec cudzoziemców i osób nie mających stałego miejsca zamieszkania lub pobytu) kredytowy (stosowany wobec większości, powinien zawierać pouczenie że w ciągu 7 dni należy go zapłacić i o skutkach nie zapłacenia grzywny w terminie) zaoczny (zostawiony pod nieobecność sprawcy, mandat taki pozostawia się wówczas w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać, grzywnę trzeba uiścić w ciągu 7 dni bo wówczas trafi do sądu)
Formy popełnienia wykroczenie: ZJAWISKOWE (sprawstwo - przestępstwo popełnia jeden sprawca, współsprawstwo - co najmniej dwie osoby działające wspólnie i w porozumieniu ze sobą, kary dla współsprawców mogą być różne, sprawstwo kierownicze - dana osoba zleca innej popełnienie przestępstwa wykorzystując uzależnienie tej osoby od siebie, sprawca kierowniczy odpowiada tak, jakby sam dokonał przestępstwa, podżeganie - ktoś nakłania drugą osobę do popełnienia przestępstwa, podżegać można słowami, gestem, podżegacz odpowie tak jakby sam dokonał przestępstwa), pomocnictwo - ktoś pomaga innej osobie w popełnieniu przestępstwa dostarczając narzędzia, informacje, rady, pomocnictwo można popełnić przez zaniedbanie, konstrukcja dotyczy czasu przed lub w trakcie przestępstwa, zaś po jego popełnieniu to poplecznictwo (ukrywanie zbrodni lub sprawcy) i STADIALNE (etapy które realizuje sprawca- przygotowanie - zbieranie narzędzi, zdobywanie informacji, wejście w porozumienie z inną osobą, przygotowanie nie jest karalne), usiłowanie - ktoś bezpośrednio zmierza do popełnienia wykroczenia, które jednak nie następuje, niekiedy zachodzi konieczność karania usiłowania, kara za usiłowanie jest taka jak za sprawstwo, żeby zabić zamiary sprawcy, gdy sprawca od usiłowania odstąpi dobrowolnie to sąd może ułagodzić karę, dokonanie - jest to popełnienie wykroczenia przez sprawcę) Przedawnienie - wyróżniane są trzy rodzaje przedawnienia: przedawnienie karalności, wykonania kary lub zatarcie skazania. Każda z nich wiąże się z upływem czasu. Karalność wykroczenia ustaje jeżeli od czas jego popełnienia upłynął rok. Jednakże jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu. Przedawnienie wykonania kary polega na tym, iż wobec skazanego za wykroczenie nie można stosować kar po upływie lat 3 od jej orzeczenia (prawomocnego rozstrzygnięcia). Rozstrzygnięciem tym może być orzeczenie sądu lub mandat. Zatarcie ukarania - ukaranie uznaje się za niebyłego upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. oznacza że skazanemu przysługuje z powrotem status osoby nie karalnej. Z chwilą zatarcia skazania wpis o skazaniu za wykroczenie na karę aresztu usuwa się z Krajowego Rejestru Karnego. Jeżeli orzeczono środek karny, uznanie zatarcia ukarania za niebyłe nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania.