Rynek giełdowy: 1.05.2010

Przed: podstawowy, równoległy i wolny. Obecnie tylko na dwóch rynkach.

Rynek podstawowy

Kluczowe kryteria dopuszczeniowe:

• papiery wartościowe są dopuszczone do publicznego obrotu,

• ich zbywalność nie jest ograniczona,

• wszystkie wyemitowane akcje danego rodzaju zostały objęte wnioskiem do właściwego organu spółki prowadzącej urzędowy rynek giełdowy o dopuszczenie ich do obrotu,

• iloczyn liczby i prognozowanej ceny rynkowej akcji objętych wnioskiem, a w przypadku gdy określenie tej ceny nie jest możliwe - kapitały własne emitenta, wynoszą równowartość w złotych co najmniej 1.000.000 EURO,

• rozproszenie akcji,

• sprawozdanie finansowe za 3 ostatnie lata.

Rynek równoległy

Kluczowe kryteria dopuszczeniowe:

• są one dopuszczone do publicznego obrotu lub KPWiG wydała zezwolenie na ich obrót na rynku regulowanym,

• ich zbywalność nie jest ograniczona,

• w stosunku do ich emitenta nie toczy się postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne

W ramach rynku podstawowego wyodrębniony został segment Plus. Warunkami włączenia akcji do tego segmentu - oprócz wymogów mierzalnych, są kryteria o charakterze jakościowym - przyjęcie do stosowania wszystkich zasad ładu korporacyjnego oraz podniesienie standardów w zakresie komunikacji emitentów z inwestorami.

W ramach rynku równoległego wyodrębniony został segment Prim. Podstawą kwalifikacji do segmentu PRIM są wymogi dotyczące standardów komunikacji emitentów z inwestorami a także zwiększenie zakresu informacji finansowych poprzez zobowiązanie do publikowania skonsolidowanych raportów kwartalnych.

.

Zlecenie, czyli informacja o tym, co i na jakich warunkach inwestor chce kupić lub sprzedać na giełdzie, może być złożone tylko za pośrednictwem biura maklerskiego.

Zlecenia można składać na kilka sposobów:

• przez Internet,

• telefonicznie,

• osobiście w domu maklerskim,

• wysyłając zlecenie faksem.

Składając zlecenie inwestor musi określić następujące elementy:

• rodzaj zlecenia - czyli czy chce kupić, czy sprzedać,

• nazwę instrumentu finansowego, który ma być przedmiotem transakcji,

• cenę, po której chce dokonać transakcji, czyli tzw. limit ceny lub rodzaj zlecenia bez limitu ceny,

• liczbę instrumentów, które chce kupić lub sprzedać (tzw. wolumen zlecenia),

• termin ważności zlecenia,

• dodatkowe warunki realizacji zlecenia.

Zlecenia złożone przez inwestorów w punktach obsługi klientów (POK-ach) całego kraju są przekazywane do centrali domów maklerskich, gdzie są weryfikowane przez system komputerowy. Weryfikacja obejmuje m.in. sprawdzenie, czy inwestor, który chce sprzedać akcje, posiada je na swoim rachunku, a ten, który chce je kupić, ma wystarczającą ilość pieniędzy na ich kupno.

Po pomyślnej weryfikacji zlecenia inwestor otrzymuje potwierdzenie jego złożenia, a dom maklerski na podstawie zlecenia klienta składa na giełdę tzw. zlecenie maklerskie. Dzięki pełnej automatyzacji całego procesu, sprawności systemu oraz jego integracji z systemami domów maklerskich, cała procedura trwa kilka sekund.

Zlecenie maklerskie złożone na giełdę trafia do tzw. arkusza zleceń. W arkuszu zleceń, wszystkie zlecenia na dany instrument są automatycznie porządkowane i czekają na realizację. Ponieważ arkusz zleceń jest cały czas widoczny dla inwestorów, mogą oni na bieżąco, w miarę napływających zleceń, śledzić sytuację na rynku.

Jak już wspomnieliśmy, o kolejności w jakiej realizowane są zlecenia, decyduje przede wszystkim cena zgłoszona przez inwestora, a następnie czas złożenia zlecenia. Ci, którzy chcą kupić drożej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą kupić taniej, a ci, którzy chcą sprzedać taniej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą sprzedać drożej. W przypadku, gdy dwóch lub więcej inwestorów złożyło zlecenia z tą samą ceną, o kolejności, w jakiej będą realizowane ich zlecenia decyduje czas zgłoszenia tych zleceń do systemu giełdowego.

Wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia są anonimowe, co oznacza, że inwestorzy nie wiedzą z kim mogą potencjalnie zawrzeć transakcje.

1. Elementy zlecenia

Transakcje giełdowe są zawierane na podstawie zleceń maklerskich sporządzanych w imieniu klientów lub własnym i przekazanych przez członków giełdy do systemu giełdowego Warset.

System ten pozwala na składanie różnego rodzaju zleceń, które umożliwiają stosowanie różnorodnych strategii inwestycyjnych, w zależności od profilu inwestora oraz aktualnej sytuacji na rynku. Inwestor może zdecydować, który czynnik jest dla niego najistotniejszy - czy kupno bądź sprzedaż papierów wartościowych po określonej z góry cenie, czy sytuacja na rynku. Zlecenie maklerskie przekazywane na giełdę musi określać:

- nazwę lub kod instrumentu finansowego, którego zlecenie dotyczy,

- rodzaj oferty (kupno lub sprzedaż),

- limit ceny lub polecenie wykonania zlecenia bez określania limitu ceny,

- liczbę instrumentów finansowych mających być przedmiotem transakcji,

- termin ważności zlecenia,

- nazwę lub kod wystawcy zlecenia,

- datę wystawienia zlecenia,

- ewentualnie warunki dodatkowe.

2. Kryteria cenowe

Biorąc pod uwagę kryterium cenowe zlecenia dzielą się na dwie grupy: z limitem ceny i bez limitu ceny.

Zlecenia z limitem ceny

Inwestor określa cenę, która jest w stanie zaakceptować kupując lub sprzedając papier wartościowy. Cenę oznaczoną w zleceniu maklerskim uważa się za:

• maksymalną, w przypadku zlecenia kupna,

• minimalną, w przypadku zlecenia sprzedaży.

Jeżeli zostało zgłoszone zlecenie przeciwstawne spełniające te warunki, wówczas transakcja zostanie zrealizowana.

Zlecenia bez limitu ceny

• Zlecenia Po Cenie Rynkowej - PCR

mogą być składane do realizacji na giełdzie wyłącznie w trakcie notowań ciągłych z wyłączeniem okresu równoważenia rynku. Realizacja zlecenia następuje po cenie pierwszego najlepszego zlecenia przeciwstawnego. W przypadku częściowej realizacji, niezrealizowana jego część staje się zleceniem z limitem ceny równym kursowi zawarcia ostatniej transakcji. Zlecenia PCR mogą zawierać dodatkowe warunki wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej.

Przykład 1.

Inwestor zamierza kupić 500 akcji spółki Alfa. Jednocześnie zależy mu aby było ono zrealizowane po najlepszej cenie rynkowej. Składając zlecenie PCR nie wpływa na wzrost kursu akcji, jak mogłoby to mieć miejsce w przypadku zlecenia PKC. Jeżeli w arkuszu oczekują zlecenia sprzedaży z kursami 6,12 PLN, 6,18 PLN, 6,20 PLN, wówczas zlecenie inwestora zostanie zrealizowane po kursie dla niego najlepszym, tj. 6,12 PLN. W przypadku, gdyby transakcja została zawarta tylko na część zlecenia, np. na 350 akcji, wówczas niezrealizowana część zlecenia opiewająca na 150 akcji staje się zleceniem z limitem 6,12 PLN.

• Zlecenia Po Cenie Rynkowej na Otwarcie - PCRO

stosowane w systemie jednolitego kursu oraz w systemie równoważenia rynku. Przyjmowane są przez giełdę w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie i zamknięcie w systemie notowań ciągłych i systemie kursu jednolitego, oraz w okresach równoważenia rynku. Zlecenia te są realizowane po kursie otwarcia, zamknięcia, po kursie jednolitym lub określonym w wyniku równoważenia. W przypadku częściowej realizacji, niezrealizowana jego część staje się zleceniem z limitem ceny równym odpowiednio: kursowi otwarcia, zamknięcia, kursowi jednolitemu lub kursowi określonemu w wyniku równoważenia rynku. Zlecenia PCRO nie mogą zawierać dodatkowych warunków limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej. Nie mogą być również modyfikowane w fazie interwencji.

Przykład 2.

Inwestor podjął przed rozpoczęciem sesji decyzję o sprzedaży 500 akcji spółki Beta. W swej decyzji jest tak zdeterminowany, że sprzedałby każdą ilość z tego pakietu bez względu na cenę. Aby zrealizować swój plan składa zlecenie PCRO. Ma ono jednak wpływ na ustalenie kursu akcji. Zlecenie to zostanie zrealizowane po kursie ustalonym na fixingu. Zlecenie to może jednak nie zostać zrealizowane w całości. Wówczas, jeżeli ostatnia transakcja została zawarta np. po kursie 5,28 PLN, niezrealizowana część zlecenia staje się zleceniem z takim samym limitem tj. 5,28 PLN.

• Po Każdej Cenie - PKC

mogą być składane do realizacji na giełdzie we wszystkich fazach notowań zarówno w systemie notowań ciągłych, jak również w systemie kursu jednolitego. Nie mogą być składane podczas fazy interwencji i fazy dogrywki. Zlecenia te są realizowane odpowiednio po kursie otwarcia, zamknięcia, kursie jednolitym lub kursie określonym w wyniku równoważenia rynku, w zależności, w której fazie zostały złożone. W fazie interwencji zlecenia PKC nie mogą być modyfikowane. W fazie notowań ciągłych, jeżeli na realizację oczekuje co najmniej jedno zlecenie przeciwstawne z limitem ceny, zlecenie PKC podlega realizacji po cenie lub cenach zgłoszonych wcześniej, a niezrealizowanych najlepszych zleceń przeciwstawnych. Nie dotyczy to fazy równoważenia rynku.

W przypadku, gdy w chwili składania zleceń PKC w fazie notowań ciągłych nie ma zleceń przeciwstawnych z limitem ceny, rozpoczyna się proces równoważenia rynku, wówczas zlecenia PKC tracą ważność.

Zlecenia PKC jak i PCRO nie są przyjmowane w przypadku warrantów, praw poboru i na pierwszą sesję, na której notowany jest dany papier wartościowy.

Jeżeli na arkuszu zleceń znajdują się zlecenia z tym samym limitem ceny i limitem aktywacji, są realizowane wg następującej kolejności:

• w fazie notowań ciągłych (z wyjątkiem równoważenia): czas przyjęcia przez giełdę - w przypadku zleceń z tymi samymi limitami aktywacji, lub czas ujawnienia - w przypadku zleceń z różnymi limitami aktywacji

• w przypadku zleceń realizowanych po kursie otwarcia (zamknięcia), kursie jednolitym, kursie określonym w wyniku równoważenia - czas przyjęcia przez giełdę.

Zlecenia z limitem aktywacji LimAkt ujawnione w trakcie notowań ciągłych oraz w wyniku określenia kursu otwarcia (zamknięcia), kursu jednolitego lub kursu określonego w wyniku równoważenia pozostają w arkuszu zleceń jako zlecenia bez warunku limitu aktywacji.

3. Terminy ważności zleceń

Termin ważności zlecenia maklerskiego może być określony następująco:

- Do konkretnej daty. Jeżeli nie zostało zrealizowane do ustalonej daty, ulega anulowaniu.

- Do końca sesji giełdowej (DZIEŃ). Jeżeli nie zostało zrealizowane na sesji, na którą zostało złożone, ulega anulowaniu.

- Jako wartość domyślna - DOM. Ważne jest bezterminowo, do odwołania.

- Do pierwszego wykonania - WiN. Obowiązuje do momentu zawarcia pierwszej transakcji (lub pierwszych transakcji, jeżeli zlecenie realizowane jest jednocześnie w kilku transakcjach). Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu i może zostać zrealizowane częściowo. Jeżeli będzie zrealizowane częściowo, niezrealizowana część traci ważność. Zlecenia te mogą być przekazane na giełdę we wszystkich fazach w systemie notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji.

- Wykonaj lub anuluj - WuA. Ważne jest do momentu zawarcia pierwszej transakcji (lub pierwszych transakcji, jeżeli zlecenie realizowane jest jednocześnie w kilku transakcjach). Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu, ale wyłącznie w całości - nie może być zrealizowane częściowo. W przypadku gdy układ zleceń w arkuszu po przeciwnej stronie nie pozwala na realizację zlecenia w całości, traci ono ważność.

4. Warunki dodatkowe

Zlecenia maklerskie oprócz limitu ceny mogą zawierać dodatkowe warunki wykonania:

• Z minimalną wielkością wykonania - WMin. Warunek ten określa, w jakim minimalnym stopniu zlecenie winno być zrealizowane.

• Warunek wielkości ujawnianej - WUJ. W arkuszu zleceń jest widoczna tylko część zlecenia, z kolei następna ujawni się dopiero po zrealizowaniu poprzednio ujawnionej. Złożenie tego rodzaju zlecenia umożliwia nabycie lub zbycie znacznego pakietu akcji bez pokazywania tego rynkowi.

• Zlecenia z limitem aktywacji - LimAkt. Mogą określać limit: limit aktywacji oraz limit realizacji zlecenia. Gdy nastąpi ujawnienie zlecenia, będzie ono realizowane według określonego limitu.

Przykład 3.

Inwestor chce sprzedać 2.500 akcji spółki Gamma po kursie nie niższym niż 8,00 PLN. Przy czym chciałby aby w pierwszej możliwej transakcji została zrealizowana co najmniej połowa zlecenia. Dopóki nie pojawi się możliwość sprzedaży co najmniej 1.250 akcji, zlecenie nie będzie realizowane w żadnej części. Dopiero, gdy pojawi się szansa na sprzedaż ustalonej minimalnej ilości akcji, zlecenie zostanie uruchomione. Pozostała niezrealizowana część zlecenia będzie realizowana w miarę możliwości lecz już bez warunku minimalnej wielkości. Jeżeli będzie niemożliwa realizacja zlecenia zostanie ono anulowane przez giełdę.

Przykład 4.

Inwestor postanowił kupić 2.000 akcji spółki Delta z limitem ceny 12,50 PLN. Nie chce przy tym ujawnić uczestnikom rynku wielkości swego zlecenia, gdyż mogłoby to wywołać wzrost popytu a zatem aprecjację kursu. Składa więc zlecenie kupna 2.000 akcji z warunkiem WUJ na 500 akcji. Na arkuszu zleceń pojawi się ilość 500 akcji. Po zawarciu transakcji kupna na tą ilość na arkuszu pojawi się oferta na kolejne 500 akcji, i tak aż do pełnej realizacji zlecenia.

Przykład 5.

Inwestor w obawie przed korektą postanowił sprzedać 5.000 akcji spółki Rama. Jednocześnie zależy mu, aby zostało ono zrealizowane po najlepszej cenie rynkowej. W obawie o możliwość wywołania paniki na rynku i w konsekwencji spadek notowań, chce ujawnić tylko część zamierzonej transakcji - 1.000 akcji. Składa więc zlecenie sprzedaży po cenie rynkowej 5.000 akcji z warunkiem WUJ na 1.000 akcji. Na arkuszu zleceń pojawi się tylko ilość 1.000 akcji do sprzedania po cenie rynkowej. Po zawarciu transakcji kupna na 1.000 akcji, np. po kursie (A13) 2,14 PLN na arkuszu pojawi się kolejna część zlecenia na kolejne 1.000 akcji lecz z limitem ceny 2,14 PLN. Każda kolejna część zlecenia będzie umieszczana na arkuszu zleceń z limitem równym ostatniej transakcji, aż do pełnej realizacji zlecenia.

Przykład 6.

Inwestor zamierza kupić 100 akcji spółki Nano po maksymalnym kursie 7,00 PLN. Przy czym nie akceptuje zakupu na mniejszą ilość akcji. Składa więc zlecenie kupna z warunkiem wykonaj lub anuluj z limitem ceny 7,00 PLN. Przyjmijmy, że w arkuszu zleceń oczekują cztery oferty sprzedaży akcji tej spółki opiewające na:

• 75 akcji z limitem 6,90 PLN,

• 15 akcji z limitem 6,94 PLN,

• 30 akcji z limitem 6,98 PLN,

• 25 akcji z limitem 7,05 PLN.

W tej sytuacji transakcja zostanie zrealizowana w całości. Inwestor kupi 75 akcji po 6,90 PLN, 15 akcji po 6,94 PLN oraz 10 akcji po 6,98 PLN.

W przypadku, gdyby zlecenie zawierało limit np. 6,95 PLN, nie zostałoby wówczas w ogóle realizowane.

Przykład 7.

Inwestor obawia się, że kurs po przebiciu linii wsparcia na poziomie 7,20 PLN spadnie o 25%. Aby zapobiec poniesieniu straty składa zlecenie sprzedaży posiadanego pakietu 3.000 akcji spółki Eta z limitem aktywacji (LimAkt). Jeżeli kurs akcji osiągnie wartość lub spadnie poniżej 7,20 PLN, wówczas zlecenie zacznie być realizowane, zgodnie z innymi warunkami zlecenia..

Przykład 8.

Inwestor przewiduje, że po wybiciu z formacji diamentu przy kursie 17,25 PLN rozpocznie się trend wzrostowy akcji spółki Teta. W takiej sytuacji chciałby kupić 5.000 akcji tej spółki. Nie widzi jednak sensu inwestowania w mniej niż 1.000 akcji. Aby nie zmarnować okazji składa zlecenie kupna 5.000 akcji z limitem aktywacji 17,25 PLN oraz warunkiem minimalnej wielkości wykonania 1.000 akcji. Po wybiciu z diamentu, jeżeli będzie możliwa realizacja tego zlecenia np. w ilości 980 akcji, nie zostanie ono zrealizowane. Jednak, gdy wielkość transakcji, możliwej do zrealizowania, przekroczy 1.000 akcji, zlecenie zostanie zrealizowane na taką ilość akcji.

Stosowanie i łączenie dodatkowych warunków do zleceń maklerskich musi być zgodne z przedstawionym poniżej diagramem.

---