Spis treści
1.1. Segmenty rynku finansowego 3
1.3. Transakcje, podmioty i pośrednicy finansowi 4
2.1. Pieniądz i znaczenie niektórych skrótów 5
2.2. Narodowy Bank Polski i Rada Polityki Pieniężnej 5
3.1. Segmenty rynku kapitałowego 6
3.2. Organ dopuszczeniowy - KNF 8
5. Pozostałe rynki instrumentów finansowych 15
Rynek finansowy – część rynku na którym powstają i są przedmiotem obrotu (transakcji) instrumenty (walory) finansowe.
Podmioty występujące na rynku finansowym:
podmioty zagraniczne.
Rynek pierwotny – na którym pojawia się instrument finansowy po raz pierwszy wprowadzony przez emitenta;
Rynek wtórny – nie występuje emitent, aktualny posiadacz instrumentów finansowych odsprzedaje kolejnemu nabywcy, na którym występuje płynność , tzn. łatwa zbywalność tych instrumentów.;
Rynek kapitałowy – obejmuje rynek instrumentów dłużnych długoterminowych, a także rynek akcji;
Rynek instrumentów pochodnych (derivatives) - którego wartość uzależniona jest od instrumentu bazowego, np. kursów akcji, rentowności obligacji, wysokości stopy procentowej.
Instrumenty finansowe – to zgodnie z aktualnym prawem roszczenie jednego podmiotu gosp. do majątku innego. Ustawa z 29 lipca 2005r. o obrocie instrumentami finansowymi. – art. 2 definiuje instrumenty finansowe.
Źródła instrumentów finansowych:
emisja pieniądza urzędowego przez Bank Centralny,
usługi rozliczeniowe banków • transakcje kredytowe podmiotów gospodarczych,
tworzenie spółek kapitałowych,
inne transakcje podmiotów gospodarczych.
Instrumenty podstawowe to:
Instrumenty dłużne - stwierdzające istnienie wierzytelności dłużnika wobec podmiotu, który udostępnił mu środki finansowe,
Instrumenty reprezentujące prawa korporacyjne (akcje, udziały, jednostki udziałowe w funduszach inwestycyjnych),
Dewizy - według polskiego prawa są to papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych,
Instrumenty rozliczeniowe – np. polecenie przelewu,
Instrumenty reprezentujące prawa do towaru – np. rewers - dokument poświadczający istnienie stosunku dłużnego, warrant – pap. w. który może być samodzielnym przedmiotem obrotu, gwarantuje posiadaczowi określone prawa i za który kupujący musi zapłacić określoną cenę (premię).
Instrumenty dłużne długoterminowe to:
papiery wartościowe, tj.: obligacje różnych emitentów (skarbowe, przedsiębiorstw, instytucji finansowych, komunalne), listy zastawne banków hipotecznych,
niepapierowe (niezbywalne), tj.: długoterminowe lokaty, kredyty i pożyczki bankowe.
Instrumenty dłużne krótkoterminowe:
papiery wartościowe, tj.: bony skarbowe i pieniężne NBP, certyfikaty depozytowe banków, bony lub papiery komercyjne,
niepapierowe, tj.: krótkoterminowe lokaty, kredyty i pożyczki bankowe.
Instrumenty reprezentujące prawa korporacyjne:
akcje spółek akcyjnych,
udziały w sp. zoo,
jednostki udziałowe w otwartych funduszach inwestycyjnych,
certyfikaty inwestycyjne zamkniętych funduszy inwest.,
prawa do poboru akcji (do akcji),
gwaranty substytucyjne.
Rodzaje instrumentów pochodnych (underlying):
podstawowy – to narzędzie służące do czasowego lub ostatecznego przenoszenia własności pieniężnych pomiędzy uczestnikami obrotu gospodarczego,
pochodny (derywat) – to specyficzny rodzaj umowy, której przedmiotem są należności i zobowiązania finansowe stron tej umowy, związene ze zmianami cen towarów, instrumenty finansowe lub wielkości innej kategorii ekonomicznej.
Instrumenty pochodne to:
Opcje - to prawo (nie obowiązek) do zakupu lub sprzedaży określonego dobra w ograniczonym czasie i po ustalonej cenie: opcje kupna (call), opcje sprzedaży (put);
Kontrakty terminowe: forward - indywidualnie ustalana umowa zawarta w danym momencie, a obejmująca obowiązek dostawy przedmiotu kontraktu w określonym terminie w przyszłości po cenie uzgodnionej w chwili zawierania umowy; futures - jest zestandaryzowany, a obrót nim odbywa się na zorganizowanych rynkach; kontrakty te oferują inwestorowi większą płynność oraz mniejsze ryzyko, dzielimy je na: finansowe (walutowe (na obce waluty), procentowe (na instrumenty dłużne)) i indeksowe (indeksy finansowe), niefinansowe (powiązane z prognozami pogody);
Kontrakty SWAP - to umowa pomiędzy dwiema lub więcej stronami obejmująca wymianę przepływów gotówkowych; są zwykle związane z instrumentami dłużnymi lub walutami obcymi; dzielimy je na: procentowe (interest rate swaps), walutowe (currency swaps);
Instrumenty hybrydowe - są to instrumenty finansowe łączące standardowe instrumenty pochodne (kontrakty futures, opcje i swapy) z innymi instrumentami finansowymi, zwykle dłużnymi, np. obligacjami.
Transakcje rzeczywiste – celem jest przeniesienie prawa własności przedmiotu kontraktu ze sprzedaży; skutkiem jest dostawa towaru i zapłata (rozliczenie).
Transakcje nierzeczywiste – celem jest wykonanie zobowiązania dzięki rozliczeniom finansowym, a więc na drodze spełnienia świadczenia pieniężnego; skutkiem jest finansowe rozliczenie między stronami bez fiz. dostawy przedmiotu kontraktu; wiąże się z instr. pochodnymi.
Transakcje natychmiastowe – przedmiot kontraktu jest dostarczany nabywcy w 3-im dniu roboczym od dnia zawarcia transakcji.
Transakcje terminowe – dostawa lub tylko rozliczenie następuje w ustalonym terminie w przyszłości.
Wymienia się następujące podmioty finansowe:
pośrednicy finansowi,
banki,
fundusze inwestycyjne i emerytalne,
przedsiębiorstwa.
Pośrednikami finansowymi są:
dealerzy – którzy cudze oszczędności lokują na różnych instrumentach finansowych na własny rachunek i ryzyko,
maklerzy – cudze oszczędności lokują na rynku na ryzyko właścicieli i ich rachunek,
brokerzy – kojarzący posiadaczy oszczędności którzy są uczestnikami (bądź nie) transakcji, odpłatnie.
Rynek pieniężny – hurtowa część rynku instrumentów dłużnych krótkoterminowych; jest rynkiem niesformalizowanym (OTC); nie ma określonych terminów; uczestnikami są głównie duże i wiarygodne instytucje finansowe; transakcje odbywają się bez negocjowania na 2 zasadach: kwotowanie – oferta kwotującego podana w postaci dwóch cen jednocześnie (własnej ceny kupna i sprzedaży) i decyzja – dokonanie wyboru.
Pieniądz – to towar który ma swoja cenę.
BID – cena kupna;
OFFER – cena sprzedaży;
SPREAD – marża – różnica pomiędzy BID a OFFER.
FREE FLOAT – podawana w % część emisji będących w ciągłym obrocie na rynku wtórnym;
Free float, dzieli się na:
rynek głęboki – transakcje na duże kwoty bez znaczących zmian warunków,
rynek płytki – nieduże kwoty transakcji, występują znaczące zmiany cen.
Forex – rynek gdzie wymienia się waluty w skali międzynarodowej.
Kryteria podziału środków finansowych:
zbywalność,
płynność,
ryzyko kredytowe i cenowe,
rentowność i ryzyko.
Wartość bieżąca netto (Net Present Value - NPV) - jest to wartość netto przyszłych przepływów pieniężnych, wynikających z inwestycji z uwzględnieniem utraty wartości pieniądza w czasie. Przepływy pieniężne mogą być dodatnie lub ujemne. NPV przedstawia wartość przyszłych strumieni pieniężnych w kategoriach dzisiejszych pieniędzy.
Duracja – średni czas trwania inwestycji finansowych.
Płynność – zdolność do terminowego regulowania zobowiązań.
NBP – Narodowy Bank Polski - polski bank centralny z siedzibą w Warszawie; podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.
Funkcje Narodowego Banku Polskiego:
Emisyjna - wyłączne prawo emitowania pieniędzy (środków płatniczych w PL); określa wielkość emisji i moment wprowadzania do obiegu oraz ilość w obiegu; odpowiada za płynność pieniądza;
Bank banków – pełni funkcje regulacyjne w stosunku do banków komercyjnych; zabezpieczanie depozytów bankowych, zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa sektora bankowego; organizacja systemu rozliczeń pieniężnych; kontroluje działalność banków i przestrzeganie przepisów bankowych; nadzoruje system płatności w Polsce; Centralny bank państwa - prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze. Ust. z 2 IV 1997r o NBP.
Organy Narodowego Banku Polskiego:
Prezes NBP – kadencja 6 lat; powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP,
zarząd – kieruje dział.; skład (prezes i 6-8 członków w tym 2 wicepr.).
RPP - Rady Polityki Pieniężnej - organ decyzyjny NBP; jej zadaniem jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa; ustala wysokość podstawowych stóp procentowych; określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej; zatwierdza plan finansowy Banku Centralnego oraz sprawozdanie z jego działalności. Skład Rady Polityki Pieniężnej:
Prezes NBP
przewodniczący prezesa,
oraz 9 członków rady (na 6 lat).
Bony pieniężne (money bill) – krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Bank Centralny; służą do tego aby zapewnić budżetom państwowym płynność.
Bony skarbowe – instrumenty skarbowe, które emitent sprzedaje na rynku za ceny (dyskontowe) niższe od nominalnych; sprzedawane regularnie na cotygodniowych przetargach, w których uczestniczą wybrane banki, tzw. „liderzy papierów skarbowych”.
Bony komercyjne – emitowane przez przedsiębiorstwa.
Rynek kapitałowy – ogół transakcji kupna i sprzedaży za pomocą instrumentów finansowych o okresie wykupu dłuższym niż 1 rok; środki te mogą być przeznaczone na działalność rozwojową emitenta.
Uczestnicy występujący na rynku kapitałowym:
podmioty indywidualne,
jednostki gospodarcze,
pożyczkodawcy – lokujący środki pieniężne,
pożyczkobiorcy – zgłaszający potrzebę na środki pieniężne.
Cechy rynku kapitałowego:
pośrednie powiązanie z BC,
wielosegmentowy,
większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym,
wyższy stopień ryzyka niż na rynku pieniężnym,
wysoka stopa zwrotu,
konkurencja.
Towary na rynku kapitałowym:
Akcje – dokumenty stwierdzające prawo własności,
Obligacje – potwierdzające powstanie wierzytelności (zadłużenia).
Segmenty rynku kapitałowego:
Rynek pierwotny (primary market) – część rynku kapitałowegoi gdzie dokonuje się sprzedaż papierów wartościowych nowowyemitowanych przez uprawnione podmioty gospodarcze chcące powiększyć swoje zasoby kapitałowe (np. bank oferujący lokaty); podmioty tutaj lokują swoje środki w inwestycje przynoszące korzystną stopę zwrotu.
Cele rynku pierwotnego: stworzenie możliwości dopływu kapitału (pieniądza średnioterminowego) do jednostki gospodarczej i długoterminowego.
Zalety rynku pierwotnego: łatwiejszy dostęp do dużych kwot kapitału, efekt marketingowy, zainteresowanie mediów daną spółką, wzrost wiarygodności, ekspansja na rynku, rynkowa wycena papierow wartościowych.
Wady rynku pierwotnego: odkrywanie się przed konkurencją, obowiązek informowania przez spółkę, możliwość wrogiego przejęcia przez zakup akcji spółki na rynku wtórnym, wysokie koszty związane z przygotowaniem emisji, przeprowadzenia spółki na rynek pierwotny i wprowadzenia na rynek giełdowy oraz z stałymi opłatami na rzecz giełdy;
Rynek wtórny (secondary market) - druga zasadnicza część rynku kapitałowego gdzie obrót walorami odbywa się między samymi inwestorami; pomiędzy inwestorami obrotu papierami wartościowymi następuje tzw. „realokacja” kapitałowa.
Funkcje rynku wtórnego: ułatwia mobilizację kapitału, dokonuje transakcji kapitału, dokonuje oceny kapitału.
Cele rynku wtórnego: mobilizuje kapitał bo umożliwia przepływ kapitału od podmiotów posiadających go w nadmiarze do podmiotów zgłaszających na niego zapotrzebowanie, zasilanie emitenta w środki kapitałowe przez pojawienie się nowych emisji akcji/obligacji, możliwość oceny powodzenia planowanej emisji i określenia jej warunków na podstawie wielu informacji dostarczanych przez ten rynek, możliwość wyceny wartości firmy i oceny kapitałowej dokonywanej na giełdzie.
Segmenty rynku pierwotnego:
Rynek publiczny papierów wartościowych – proponowanie nabycia papierów wartościowych w dowolnej formie i sposób skierowane do minimum 100 osób lub nieoznaczonego adresata;
Rynek niepubliczny papierów wartościowych – propozycja nabycia papierów wartościowych skierowana do maksymalnie 300 osób bez konieczności zawiadamiania o emisji KPWiG-Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Segmenty rynku wtórnego:
Rynek prywatny – dla spółek o nie odpowiedniej pozycji na rynku (renomy); jego zapotrzebowanie na kapitał jest małe; obrót papierami wartościowymi w wąskim gronie; ma większy zasięg niż rynek pozagiełdowy i giełdowy;
Rynek pozagiełdowy – prowadzony tylko przez spółkę akcyjną, której jedynym przedmiotem działalności jest prowadzenie rynku pozagiełdowego lub obrót instrumentami finansowymi (np. „alternatywny system obrotu” – wielostronny system obrotu papierami wartościowymi poza rynkiem regulowanym; dla MŚP – małych średnich przedsiębiorstw, które mogą pozyskać kapitał na rozwój); kapitał zakładowy spółki powinien wynosić minimum 7,5 mln zł., akcje spółek – imienne;
Rynek giełdowy – tworzony przez spółkę akcyjną, której jedynym przedmiotem działalności jest prowadzenie giełdy papierów wartościowych; kapitał zakładowy spółki powinien wynosić minimum 40 mln zł.
Inwestor – osoba fizyczna lub prawna, która inwestuje wolne czasowo środki finansowe w przynoszące zyski przedsięwzięcia. Potrzebne są mu informacje – nowy rodzaj towarów tworzące zysk i konkurencje między uczestnikami rynku kapitałowego i są kluczowe w podejmowaniu decyzji przez inwestora.
Papiery wartościowe - to dokumenty stwierdzające istnienie określonych praw majątkowych w taki sposób, że bez posiadania tego dokumentu nie można wykonywać tych praw, a przeniesienie własności tych dokumentów powoduje przeniesienie również tych praw; podlegające szczególnym regulacjom ustawowym; muszą spełniać określone cechy fizyczne i jakościowe o czym decyduje tzw. komisja dopuszczeniowa (w PL jest nią KNF).
Zgodnie z prawem papierami wartościowymi są:
akcje, prawa poboru i do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne,
inne zbywalne papiery wynikające” z akcji / długu” w tym inkorporujące prawa majątkowe,
inne zbywalne prawa majątkowe powstałe w wyniku „emisji” w tym inkorporujące uprawnienia do nabycia/objęcia papierów wartościowych.
KNF - Komisja Nadzoru Finansowego – decyduje czy dany papier wartościowy może być publicznym przedmiotem obrotu i sprawdza czy spełnia wymogi formalne. Celem jej działania jest ochrona interesów inwestorów głównie tych drobnych.
Odpowiedzialni za naprawę szkody z tytułu „złej jakości”:
władze spółki emitenta,
wprowadzający papier do obrotu,
firmy doradcze.
W przypadku naruszenia wymogów prawnych na rynku regulowanym, KNF może:
nakazać wstrzymanie rozpoczęcia ofert lub jej przerwanie albo wstrzymania na okres do 10 dni roboczych,
zakazać rozpoczęcia oferty lub jej prowadzenia, a także zakazać dopuszczenia,
publikowanie na koszt emitenta o niezgodnym z prawem działaniu w związku z ofertą, albo też ubieganie się o dopuszczenie.
Zadania Komisji Nadzoru Finansowego:
Działania zmierzające do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju rynku finansowego;
Zapewnienie bezpieczeństwa obrotu i przestrzeganie prawa;
Zatwierdza prospekt emisyjny, prowadzi ewidencje papierów wartościowych;
Nadzoruje działalność podmiotów związanej z ich uczestnictwem w obrocie na rynku finansowym i obowiązkiem informowania;
Przygotowuje projekty aktów prawnych związanych z nadzorowaniem rynku finansowego;
Działania edukacyjne i informacyjne w zakresie funkcjonowania rynku finansowego.
Skład Komisji Nadzoru Finansowego:
minister finansów lub jego przedstawiciel,
minister właściwy do spraw ubezpieczenia społecznego albo jego przedstawiciel,
prezes NBP lub oddelegowany wiceprezes,
przedstawiciel Prezydenta RP.
Prospekt emisyjny – jednolity dokument, składający się z 3 części:
Dokument rejestracyjny – zawierający informacje o emitencie;
Dokument ofertowy – określający warunki oferty;
Dokument podsumowujący – posiadający najważniejsze informacje i czynniki ryzyka.
Te trzy dokumenty są wymagane aby oferta lub papier wartościowy zostały dopuszczone do obrotu, zatwierdzane przez organ nadzorujący (w Polsce to właśnie Komisja Nadzoru Finansowego) i mogą być przedstawione oddzielnie. Trzy sposoby ich upublikowania: zamieszczenie w minimum 1 gazecie, w postaci drukowanej lub elektronicznej.
Memorandum informacyjne – kolejny dokument umożliwiający przeprowadzenie oferty publicznej lub dopuszczenie papieru wartościowego do obrotu na rynku regulowanym.; treść i forma powinny spełniać odpowiednie wymogi prawne.
CTO lub CeTO S.A. – Centralna Tabela Ofert – forma zorganizowania rynku pozagiełdowego w Polsce; prowadzi ją spółka akcyjna powołana przez biura maklerskie i większe banki; od 6 XII 1996 r.; Giełda Papierów Wartościowych największym akcjonariuszem.
Zadania CTO:
opracowywanie i egzekwowanie zasad i przepisów obowiązujących na regulowanym rynku pozagiełdowego,
nadzór gwarantujący odpowiedni poziom i integralność rynku,
udostępnienie informacji o ofertach, notowaniach i transakcjach dotyczących obrotu papierami wartościowymi na rynku pozagiełdowym.
ERSPW – Elektroniczny Rynek Skarbowych Papierów Wartościowych – uruchomiony przez CTO 26 IV 2002r.; odbywa się na nim handel papierami wartościowymi należącymi do Skarbu Państwa przez dilerów. Dilerem skarbowych papierów wartościowych może być bank komercyjny.
Ryzyko (obawa) – dotyczy utraty lub niewystarczającego zysku z dokonanej inwestycji środkami pieniężnymi (tj. zakupu papierów wartościowych); łączy się z długością trwania inwestycji (średnio- i długoterminowych).
Ryzyko rynkowe (systematyczne) – podstawowy składnik ryzyka inwestowania na rynku kapitałowym; łączy się z sytuacją gospodarczą podlegającą zmianom, tendencją do zmian cen kupionego waloru i niemożliwością utrzymania inwestycji zgodnie z zaplanowanym czasem.
Ryzyko finansowe – związane z kondycją finansową emitenta.
Ryzyko upadłościowe – łączy się bezpośrednio z ryzykiem finansowym; widmo bankructwa emitenta; dla posiadaczy akcji oznacza utratę zainwestowanego kapitału; emitent w pierwszej kolejności spłaca „swoje” długi a na końcu są posiadacze akcji.
Ryzyko inflacyjne – dotyczy zmniejszania lub zwiększanie stopy inflacji; zjawisko to rzutuje na wybór przez inwestorów odpowiedniego instrumentu rynku kapitałowego (np. zakupu akcji, obligacji).
Dwie zasady ryzyka inflacyjnego:
Niższa stopa inflacji – inwestorzy kupują akcje (wiąże się z otrzymywaniem dywidendy);
Wyższa stopa inflacji – inwestorzy kupują obligacje.
Ryzyko walutowe - występuje głównie na rozwiniętym rynku finansowym; powiązania z rynkami międzynarodowymi; zwiększone możliwości inwestycyjne i przepływy kapitału między rynkiem krajowym a międzynarodowym.
Ryzyko polityczne – związane z sytuacją polityczną kraju.
Podstawowe instrumenty ryzyka inwestycyjnego:
akcje zwykłe,
obligacje przedsiębiorstw,
obligacje skarbowe (rządowe).
Najwyższy stopień ryzyka mają akcje (jej nabywca nie jest w stanie przewidzieć jej ruchów; spółka nie musi wypłacać dywidendy). Średni stopień ryzyka mają obligacje (są przewidywalne; nabywcy wiedzą ile będzie wynosić jej oprocentowanie z chwilą emisji; oprocentowanie stałe lub zmienne; spółka w przypadku bankructwa ma obowiązek sprzedać swój majątek by zaspokoić roszczenia posiadaczy obligacji. Najniższy stopień ryzyka mają papiery skarbowe (rządowe) (ich nabywcy mogą być pewni że otrzymają należne z tytułu ich posiadania oprocentowanie i zwrot kwoty zainwestowanego kapitału).
Stopa procentowa – cena którą korzystający (pożyczkobiorca - dłużnik) płaci użyczającemu (pożyczkodawcy – wierzycielowi) za udostępnienie kapitału na odpowiedni okres; podstawa rynku kapitałowego; wielkość równoważąca podaż kapitałową i popytową.
Czynniki wpływające na stopę procentową:
polityka gospodarcza (zarządzający danym układem może wpływać na nią),
koniunktura gospodarcza kraju,
działalność podmiotów gospodarczych,
zmiany podaży i popytu na kapitał.
Podaż kapitałowa uzależniona jest od:
skłonności społeczeństwa do oszczędzania,
stymulacji przez państwo (podaż pieniądza).
Popyt (zapotrzebowanie na kapitał) uzależniony jest od:
stopy rentowności,
efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych.
Realna stopa procentowa – stopa równowagi; punkt w którym odpowiednie krzywe obu wielkości (rosnąca krzywa podaży i malejąca krzywa popytu) się przecinają zgodnie z klasyczną teorią Fishera.
Nominalna stopa procentowa – według której oprocentowane są środki finansowe udostępniane pożyczkobiorcom przez pożyczkodawców.
Cena emisyjna – cena nabycia akcji na rynku pierwotnym, czyli cena po której są na tym rynku sprzedawane akcje przez emitenta.
Metody ustalania ceny emisyjnych:
Metoda stałej ceny – nabywanie przez inwestorów papierów wartościowych po stałej cenie, którą określa emitent (lub za porozumieniem z doradcą inwestycyjnym);
Metoda zmiennej ceny – inwestorzy chcący nabyć akcje spółki emitenta muszą przystąpić do przetargu; cena ustalana na podstawie ofert inwestorów;
Metoda book building – oparta na technice marketingowej, występuje w rozwiniętych gospodarkach rynkowych; podstawą jest tworzenie „księgi popytu”- potencjalnych zamówień na emitowane akcje spółki.
GPW – Giełda Papierów Wartościowych (PL: 16 IV 1991) – w gospodarce rynkowej to podstawowy element rynku kapitałowego. Na rynku wtórnym pełni 3 funkcje: mobilizuje kapitał, transformuje kapitał, wycenia kapitał.
Cechy Giełdy Papierów Wartościowych:
instytucjonalna forma obrotu giełdowego czyli w oparciu o uregulowania prawne,
stałe miejsce i stały czas zawierania transakcji pomiędzy ściśle wyznaczonym kręgiem osób (podmiotów),
jednorodność przedmiotu zawierania transakcji czyli identyczność w zakresie tego samego rodzaju.
Organy Giełdy Papierów Wartościowych:
Zarząd giełdy – organ wykonawczy; reguluje obrotem giełdowym; ustala warunki dopuszczania do udziału w giełdzie, wysokość opłat i rozstrzyga spory i zarządza finansami;
Komisja dopuszczeniowa (np. rada giełdy) – organ nadzorczy; decyduje o dopuszczeniu waloru do obrotu na rynku papierów wartościowych;
Izba maklerów – organ przedstawicielski maklerów sprawujący nad nimi też kontrolę, rozdziela między nimi pracę i rozstrzyga spory;
Sąd rozjemczy i honorowy – organ pomocniczy w rozstrzyganiu sporów;
Izba rozrachunkowa – dokonuje wszystkie rozliczenia wszystkich transakcji giełdowych.
Indeksy na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych:
Indeksy gł.: WIG, WIG20, 30, 50, 250, MIDWIG - Warszaw. Ind. Giełd. Małych i Śr. Spółek, WIRR – Warszaw. Ind. Rynku Równoległego, NIF – Warszaw. In. Narod. Funduszy Inwest; 16 marca 2007 r. – indeksy MIDWIG i WIRR zostają zastąpione nowymi: mWIG40 i sWIG80;
Subindeksy: WIG-PL • WIG-BANKI • WIG-BUDOW • WIG-CHEMIA • WIG-DEWEL • WIG-ENERG • WIG-INFO • WIG-MEDIA • WIG-PALIWA • WIG-SPOŻYW • WIG-SUROWCE • WIG-TELKOM.
Dopuszczenie – prawo uczestnictwa w handlu giełdowym poprzez urzędowe wyznaczenie danej osoby do pełnienia określonej funkcji lub na podstawie postanowienia odpowiedniego organu giełdowego (głównie zarządu).
System tradycyjny GPW – transakcje zawierane się na parkiecie giełdy między jej uczestnikami. Uczestnicy GPW to:
Pośrednicy – giełdowi maklerzy (stockbrockers); kompetentni przedstawiciele podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo maklerskie (członków giełdy);
Samodzielni uczestnicy – osoba z prawem do zawierania transakcji we własnym imieniu i na własny rachunek (głównie zarządcy firm prywatnych i publicznych oraz przedstawiciele firm);
Urzędnicy – osoby dopuszczone do handlu na pewien czas (kompetentni pracownicy banków i firm maklerskich, zawierający transakcje z upoważnienia, w imieniu i na rachunek pracodawców);
Goście – przebywający na giełdzie ale bez prawa uczestnictwa (personel pomocniczy giełdy, reporterzy i inne osoby z pozwoleniem na czasowe przebywanie na giełdzie).
System komputerowy GPW – metoda elektroniczna z pominięciem maklerów giełdowych (trawers) finalizujących transakcje na parkiecie, np. NASDAQ w Nowym Jorku.
Rodzaje rynków na GPW:
rynek regulowany – dla akcji i instrumentów pochodnych, spółki o rygorystycznych wymogach;
rynek New Connect – dla mśp _ małych i średnich przedsiębiorstw;
Catalyst – rynek obligacji skarbowych, komunalnych i listów zastawnych;
Tresuary Bond Spot – hurtowy obrót akcjami,
towarowa giełda energii S.A.;
giełda UTP (od 2 lat) obsługiwanych jest 20 tys. zleceń na 1s.
Instrumenty giełdowe:
indeksy giełdowe,
akcje i prawa do akcji,
prawa poboru akcji – ten kto ma 10 akcji starych ma prawo do poboru 1 akcji nowej,
ETF – udziały w otwartych funduszach inwestycyjnych,
ETP – produkty ustrukturyzowane,
kontrakty terminowe future,
opcje,
gwaranty opcyjnie,
certyfikaty inwestycyjne,
obligacje.
Samorząd maklerów i doradców – organ giełdowy; przynależność do niego jest obowiązkowa z chwilą wpisu na listę maklerów lub doradców. Zadania samorządu to: kontrolowanie maklerów i doradców, a ponadto orzekanie w zakresie spraw związanych z etyką zawodową.
KDPW – Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych – wydzielona z GPW w Warszawie w listopadzie 1994r.; to spółka akcyjna która nie jest instytucją zarobkową a jej akcje są imienne.
Akcjonariuszami KDPW mogą być tylko:
spółki prowadzące giełdę lub rynek pozagiełdowy,
domy maklerskie,
Skarb Państwa,
Narodowy Bank Polski,
i banki komercyjne.
Zadania KDPW:
Rejestruje papiery wartościowe i inne instrumenty finansowe na rynku regulowanym albo w alternatywnym systemie obrotu;
Nadzoruje zgodność wielkości emisji z liczba papierów wartościowych w depozycie i w obrocie;
Obsługuje realizację zobowiązań emitentów wobec uprawnionych (wypłaca dywidendy na rachunki inwestorów);
Rozlicza transakcje zawierane na rynku regulowanym;
Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie obowiązkowego systemu rekompensat.
Warset – nowy system informatyczny utworzony 17 XI 2000r. przez GPW w Warszawie.
Cechy Warsetu:
członkowie giełdy są animatorami (market makers),
wysoka funkcjonalność, elastyczność i efektywność działania,
wysoka zdolność obliczeniowa (40 zleceń w 1s.),
automatyczne przekazywanie zleceń i zawieranie transakcji,
sprawny dostęp uczestników do systemu obrotu,
informowanie o sytuacji na giełdzie,
niezależny od liczny uczestników rynku giełdowego,
podobny do giełd europejskich.
Rodzaje zleceń giełdowych:
market order – wykonywane w bardzo krótkim czasie (kilku minut); inwestor sam śledzi kursy i ich zmiany; podejmuje decyzje o realizacji transakcji i przekazuje maklerowi do wykonania; występuje głównie na dużych giełdach;
limit order – zlecenie z limitem ceny która jest podstawą do podejmowania transakcji (kupna, sprzedaży) przez klienta; cena akcji nie może być wyższa od tej którą określi klient;
stop order – ograniczane limitem cenowym stosowany na giełdach o ruchu ciągłym.
Mianem rynku giełdowego określamy miejsce, w którym dokonuje się transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych; stanowi on formę rynku kapitałowego. Przedmiotem obrotu giełdowego mogą być papiery wartościowe (giełdy papierów wartościowych) oraz towary np. ropa naftowa (giełdy towarowe). Nadzór nad rynkiem giełdowym sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd.
Rynek giełdowy – zespół transakcji realizowanych na giełdzie; odbywa się tu podstawowa część obrotu papierami wartościowymi; silnie regulowany przepisami prawa; Ma na celu ochronienie interesów inwestorów dominujących tutaj i o solidnych obligacjach głównie rządowych i bankowych. Segmenty rynku giełdowego:
Rynek giełdowy podstawowy – obrót podstawową częścią papierów wartościowych dopuszcz.onych do obrotu; Cechy: • wysoka płynność i obrót • notowane są na nim walory (akcje i obligacje) firm o uznanej renomie, dobrej kondycji finansowej i rozproszonym kapitale akcyjnym (min. 1,1 mln akcji i min. 2 tys. akcjonariuszy posiadających ponad 100 akcji) • firma musi być na rynku 3 lata • udostępnianie publiczne informacji finansowych;
Rynek giełdowy równoległy – obrót walorami firmy niespełniających warunków kwalifikujących ich do rynku podstawowego.
Rynek pozagiełdowy (OTC – Over The Counter – handel spoza kontuaru) – ogół transakcji kupna/sprzedaży papierów wartościowych zawieranych poza giełdą, inaczej „nieregulowany obrót wolny”; obrót papierami dopuszczonymi i niedopuszczonymi do giełdy; stanowi miejsce dla spekulantów. Cechy: • liberalne przepisy • ewentualnie przepisy kodeksu handlowego i karnego. Zalety: + tańszy koszt emisji bo spółka może sama przygotować wiele informacji do przeprowadzenia emisji + możliwość gromadzenia kapitału dla młodych spółek, zdobycie wiedzy przed rynkiem publicznym + dobra wycena spółki poszukującej kapital i mniejsze ryzyko wrogiego przejęcia + uniknięcie badania dotyczącego sytuacji finansowej. Wady: - niższy status tego rynku i większa możliwość wystąpienia zakłóceń w przypadku zawieszenia działalności przez dom maklerski (market marker) – mniejsza przejrzystość jakiegoś waloru (braki w przekazywaniu informacji inwestorom).
Indeks giełdowy (wskaźnik giełdowy/rynku) – syntetyczny miernik wyrażający łączną zmianę kursów notowań walorów na giełdzie, sytuacji tzw. koniunktury giełdowej; inwestorom służy do śledzenia i porównywania sytuacji z innymi giełdami papierami wartościowymi.
Grupy indeksów:
dochodowe – przy obliczaniu bierze się pod uwagę zmiany cen wszystkich spółek giełd oraz uwzględniające dywidendę i prawa przypisane akcjom,
cenowy – przy obliczaniu wykorzystuje się zmiany cen walorów wchodzących w jego skład.
Akcje – rodzaje i jej wartości
AKCJA (stock, share) – papier wartościowy oznaczający prawo w związku z jej posiadaniem do współwłasności firmy, która ją wyemitowała (spółka akcyjna); grupa papierów udziałowych o zmiennym dochodzie; dowód współwłasności jednakowej części majątku spółki.
Akcje ze względu na sposób przenoszenia własności, dzielą się na:
imienne – zawierają nazwisko właściciela (nabywcy) które musi być wprowadzone do księgi akcyjnej prowadzonej przez zarząd spółki (może być w formie elektronicznej); zbycie akcji przez „oświadczenie woli” posiadacza, zgłoszenie nowego właściciela do zarządu by wpisać go do księgi akcyjnej i zgody organów spółki; przed wprowadzeniem do obrotu giełdowego akcje te powinny być zamienione na akcje na okaziciela; opłacane w części minimum 25% przed objęciem akcji; wpłaty zgodne z terminarzem określonym w statucie,
na okaziciela – nie zawierają nazwiska nabywcy i i nie wpisuje się je do księgi akcyjnej; opłacone w całości przed pobraniem; w obrocie giełdowym występuje dominacja tego typu akcji; ich zbywanie odbywa się wraz z wręczeniem dokumentu.
Akcje ze względu na uprawnienia ich właścicieli, dzielą się na:
zwykłe (zwyczajne) (common stocks) - podstawa obrotu giełdoweo; z ich posiadaniem nie wiążą się dodatkowe uprawnienia,
uprzywilejowane (preferowane) (prefered stocks) - z posiadaniem tych akcji wiążą się dodatkowe uprawnienia (co do wysokości dywidendy na 1 akcję, liczby głosów na zgromadzeniu akcjonariuszy, prawa do majątku likwidowanej spółki).
Akcje złote (golden stocks) – akcje uprzywilejowane; wystawiane głównie w Europie i w Polsce; wiążą się z nią szczególne prawa (do veta w niektórych istotnych sprawach dla spółki, większa siła głosu; mogą je pozyskiwać osoby zasłużone dla spółki, tj. założyciele, właściciele, menadżerowie).
Akcjonariusz – osoba która nabyła akcje danej spółki, która stała się współwłaścicielem jej majątku; ma prawo do uczestnictwa w podziale wypracowanego przez spółkę zysku oraz majątku w przypadku jej likwidacji.
Kapitał zakładowy – wniesiony przez wszystkich akcjonariuszy z tytułu nabycia wyemitowanych przez spółkę akcji.
Kapitał obcy – własny majątek będący równowartością różnicy między aktywami ogółem a zadłużeniem.
Nominalna wartość (cena) akcji – równa w stosunku do innych części kapitału zakładowego spółki. Cechy: • ustalana przez akcjonariuszy założycieli spółki w czasie jej powstania • wynika z podzielenia wartości majątku spółki przez ustaloną liczbę emitowanych akcji (zmiana na spółkę akcyjną) • równa wartości emitowanych akcji przez spółkę • Split – operacja podzielenia wartości nominalnej akcji, powodujące zmniejszenie jej wartości • przez przesunięcie środków z kapitału zapasowego do zakładowego może zwiększyć wartość nominalną • reverse split – zastąpienie większej ilości akcji mniejszą ilością na rozwiniętych rynkach finansowych.
Emisyjna wartość (cena) akcji – cena sprzedaży akcji akcjonariuszom na rynku pierwotnym; musi być równa lub wyższa od jej wartosci nominalnej; różnica ze sprzedaży zasila kapitał zapasowy spółi.
Rynkowa wartość (cena) akcji – wartość rzeczywista która może się zmieniać zgodnie z prawem popytu i podaży; może się różnić od ceny nominalnej akcji (większa/mniejsza).
Księgowa wartość akcji – wartość aktywów spólki netto na 1 wyemitowaną akcję; nie jest związana z ceną rynkową i różni się od wartości rynkowej.
Współczynnik cena/zysk – stopień atrakcyjności zakupu danej akcji spółki; cena płacona przez inwestora za jednostkę zysku.
Stopa dywidendy – stosunek kwoty dywidendy na 1 akcję do ceny rynkowej; wskaźnik wydajności akcji który w stabilnych gospodarkach wynosi ok. 5% lub więcej.
Wskaźnik zabezpieczenia dywidendowego – stosunek zysku firmy emitującej akcje do wypłacanej dywidendy.
Wycena akcji – polega na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie na ile inwestowanie w akcje spółki jest dla inwestora opłacalne w porównaniu z alternatywnymi przedsięwzięciami ?, co oznacza czy są w stanie przynieść „oczekiwana stopę zwrotu”.
Zysk kapitałowy (capital again) – dodatnia różnica między cena sprzedaży a ceną jej zakupu.
Model dyskontowy – opiera się na założeniu oczekiwanych dochodów, które może przynieść akcja, jako suma wypłaconej dywidendy i zysku kapitału.
Stopa zwrotu (z akcji) – suma trzech składników (stopy wolnej od ryzyka, oczekiwanej stopy inflacyjnej i spodziewanej premii za ryzyko z tytułu inwestowania w akcje firmy).
Obligacje – rodzaje i jej wartości
OBLIGACJE (bond) – papier wartościowy poświadczający wierzytelność czyli zobowiązanie dłużne emitenta wobec jej właściciela na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w ustalonym terminie.
Obligatoriusz – osoba lub podmiot któremu są płacone odsetki z tytułu oprocentowania obligacji.
Emisja obligacji – zaciągnięcie długu pozabankowego poprzez emitenta który z tego tytułu ma korzyść, bo nie musi płacić bankowi prowizji (pobierając kredyt) oraz unika nadzoru bankowego nad wykorzystaniem kolejnych transz kredytu; zasady emisji i zbywania obligacji reguluje ustawa z 29 VI 1995r o obligacjach.
Powiernik emisji – reprezentant posiadaczy obligacji (np. bank); emitent ma obowiązek podpisania z powiernikiem umowy tzw. „umowy powierniczej”.
Nominalna wartość obligacji (face value) – przypisana każdej obligacji kwota pieniężna zazwyczaj okrągła suma; to wielkość udzielonej emitentowi pożyczki z tytułu jej nabycia.
Rynkowa wartość obligacji – ceny obligatoryjne wynikające z gry sił popytu i podaży które występują na rynku wtórnym.
Termin wykupu (maturity) obligacji – termin zapadalności; okres od daty jej emisji do momenty w którym powinien nastąpić wykup.
Wycena obligacji – proces ustalania jej wartości (ceny) która porównana z bieżącą cena rynkową pozwala inwestorowi podjąć decyzją, czy przy wymaganej przez niego stopie zwrotu warto tę obligację zakupić.
Odsetki – wypłacane systematycznie obligatoriuszowi w wyznaczonych terminach wykupu obligacji; płatności naliczane w stosunku do jej wartości nominalnej według stopy oprocentowania zapisanej w warunkach
Kupon odsetkowy – oprocentowanie obligacji wypłacane w określonych jednostkach czasu, np. co rok; środki pieniężne przysługujące posiadaczom obligacji kuponowych.
Stopa zwrotu obligacji – zwrot z zainwestowanego kapitału; służy do porównania opłacalności tej inwestycji z opłacalnością innych inwestycji rynku kapitałowego.
Obligacja kuponowa – rodzaj obligacji która w okresie do zapadalności wypłacana jest obligatoriuszom określona kwota odsetek tzw. „kupon”; wielkość kuponu podawana w stosunku rocznym.
Obligacje niezabezpieczone (debenture bonds) – przeważają na rynku kapitałowym; ich emitentami są przedsiębiorstwa i instytucje o ugruntowanej pozycji na rynku a ich struktura finansowa nie budzi zastrzeżeń; tańsze od obligacji zabezpieczonych.
Obligacje zabezpieczone – łączą się z nimi określone koszty wynikające z wyceny zabezpieczenia majątku, wpisami notarialnymi, otrzymana gwarancją; w przypadku mało znanych emitentów i większego zainteresowania nabywców.
Obligacje imienne – rejestrowane (registret bond); wystawione na konkretną osobę; przeniesienie prawa odbywa się w formie przelewu połączonego z wydaniem dokumentu.
Rodzaje obligacji ze względu na rodzaj emitenta:
skarbowe (rządowe) – emitentem jest Skarb Państwa; długoterminowe 15-30 lat, krótkoterminowe 1-10 lat (tresury notes) lub do 1 roku (tresury bills, np. bony skarbowe); w celu pokrycia deficytu budżetowego; z pozyskanych środków rząd finansuje swoje wydatki inwestycyjne; nie obciążone ryzykiem (risk free), rząd gwarantuje spłatę obligacji z odsetkami; mała stopa zwrotu i wysoka płynność; inwestorzy instytucjonalni (firmy ubezpieczeniowe); nie można je zakupić przed pierwotnym terminem,
komunalne – głównie długoterminowe rzadziej krótkoterminowe (do 1 roku) w celu zlikwidowania luki w kasie miejskiej; emitentami są władze lokalne (samorządowe) lub ich agencje, przedsiębiorstwa lokalne działające w sektorze publicznym (szpitale, szkoły wyższe); środki przeznaczane na finansowanie rozwoju infrastruktury drogowej, budownictwa mieszkaniowego, itp.); inwestorzy mogą uzyskać odpisy (zwolnienia w części lub całości) od podatków i ulgi podatkowychy; regularne wpływanie odsetek; niska płynność; możliwość wykupu przed pierwotnym terminem,
przedsiębiorstw – najbardziej zróżnicowane; do masowego klienta; nabywcy obligacji chcący wysokiego oprocentowania i gwarancji zwrotu pożyczonego kapitału i emitenci chcący płacić niskie odsetki i jak najdłużej przetrzymywać uzyskane środki; wyższy stopiń ryzyka niż w obligacjach skarbowych i komunalnych; duże i wiarygodne firmy; obligacje zabezpieczone własnym majątkiem przedsiębiorstw,
śmieciowe (junk bonds) – tzw. „tandetne”; o charakterze spekulacyjnym; emitowane w celu wykupu upadających firm (by je ratować); nie są zabezpieczone żadnymi aktywami; wysoce ryzykowne; wysokie oprocentowanie.
Listy zastawne – dłużny paper wartościowy imienny lub na okaziciela; emitentami w Polsce mogą być tylko banki hipoteczne i Bank Gospodarstwa Krajowego; o wysokim poziomie bezpieczeństwa i niskim ryzyku inwestycyjnym; służą do refinansowania portfeli kredytowych w długim terminie. Podstawą prawną jest ust. z 29 VIII 1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Wyróżniamy: • hipoteczne – podstawą emisji są hipoteki na kredytowanych nieruchomościach; • publiczne – podstawą emisji są wierzytelności banku z tytułu kredytów dla sektora publ.
Certyfikaty depozytowe – służą do zaciągania pożyczek krótkoterminowych.
Model Gordona (Gordona-Shapiro) – model stałego wzrostu dywidendy; to wariant modelu zdyskontowanych przepływów pieniężnych który służy do obliczenia wartości przedsiębiorstwa lub akcji spólek giełdowych; zakłada się że przedsiębiorstwo płaci regularnie dywidendy, które stale rosną. Dwa najpopularniejsze rodzaje: I. stałej dywidendy, II. stałego wzrostu dywidendy.
Rynek depozytów międzybankowych – rynek hurtowy na którym działają tylko duże banki; wiarygodność kredytowa na wysokim poziomie; jest to rynek pożyczek udzielanych na ściśle określony czas i o stałej stopie procentowej. Stosuje się: • kwotowanie – zawieranie transakcji jakiegoś uczestnika z bankiem (kontraktujący); • zakwitowanie – podanie dwóch cen kupna i sprzedaży.
Depozyt over night – z dziś na jutro. Depozyt tomorrow next – zaczyna się jutro i trwa jeden dzień i trwa do spot (trzeciego dnia od dziś). Depozyt spot next – 1-dniowe od spotu i kończy się na spocie. Depozyt broken date – o niestandardowych terminach.
LPO – limit pozycji otwartych. LN – limit nowy. WPO – całość otwartej pozycji.
Rynek dewizowy – hurtowy; środki na rachunkach w bankach w formie bezgotówkowej; to gł. rynki międzybankowe i mogą się na nim pojawić duże korporacje.
Waluta bazowa – to waluta której cenę podaje się w walucie innej. Waluta kwotowana – ta w której ta cena jest wyrażona.
Stopa rentowności – podstawowy miernik który informuje o szybkości zwrotu majątku i kapitału własnego oraz o efektywności działania przedsiębiorstwa.
Stopa dyskontowa - odzwierciedla zmianę wartości pieniądza w czasie, czyli sprowadza przyszły kapitał do kapitału bieżącego. Inaczej mówiąc, stopa dyskonta informuje o jaki procent jesteśmy skłonni pomniejszyć przyszły kapitał, aby zamienić go na środki bieżące.
Trader – spekulant; osoba fizyczna lub prawna która kupuje i sprzedaje instrumenty finansowe. Makler – zawiera transakcje na giełdzie na racnunek i koszt zleceniodawcy za prowizje.
Broker – przekazują inf. ułatwiające podjąć decyzję za prowizje.