Geneza rynku. W historii rozwoju społeczeństw ogromne znaczenie mają dwie formy produkcji - gospodarka naturalna i gospodarka towarowa. Naturalną charaktery­zuje przeznaczanie wytworzonych dóbr i usług na zaspokojenie potrzeb głównie ich bezpośrednich wytwórców. Dominującą pozycję w gospodarce towarowej zajmuje produkcja towarów, a więc wytwarzanie różnych dóbr i usług przeznaczonych do wymiany za pomocą operacji kupna-sprzedaży. Produkcja dóbr i usług musiała być dostosowana do po­trzeb odbiorcy. Dla odbiorcy towaru produkt stał się nośnikiem wartości użytkowej, a dla wytwórcy -wymiennej. Później między wytwórcą a kupującym poja­wiła się nowa kategoria ekonomiczna - pieniądz, a z czasem liczni pośrednicy: kupcy, sprzedawcy hurtowi, detaliści. Społeczeństwa przeszły od wymiany bezpośredniej (tzw. barteru) do wymiany pośredniej przy użyciu pieniądza. Oznaczało to skupienie wymiany w oznaczonych miejscach - rynkach. W ten sposób po­wstała gospodarka rynkowa. Rynek nie ograniczył swych funkcji do dystrybucji towarów, oraz usług, lecz stał się również nowym mechanizmem gospo­darczym regulującym procesy rozwojowe. Wzrost znaczenia rynku postępował w miarę rozszerzania się zakresu gospodarki towarowej, a zapotrzebowanie na towary i usługi wyznaczało poziom i kierunki rozwoju gospodarczego. Historycznie rynek rozwinął się w starożytnym Egipcie około 3000 p.n.e., w sumeryjskich państwach-miastach w Mezopotamii i Fenicji. W późniejszym okresie do w starożytnej Grecji, szczególnie w okresie wiel­kiej kolonizacji i starożytny Rzym. Fenicja, Grecja i Rzym prowadziły handel w skali międzynarodowej i zapoczątkowały powstanie rynku światowego. Średniowie­cze było okresem stagnacji gospodarczej. Ożywienie handlu nastąpiło w okresie Wojen Krzyżowych, po nich i po okresie wielkich odkryć geograficznych. Rozwijający się handel wewnętrzny i światowy umocniły role rynku w gospodarce, który stymulo­wał dalszy wzrost produkcji towarowej. W gospodarce niewolniczej i feudalizmie podstawą była produkcja naturalna, a produkcja towarowa - pozycję drugorzędną. Upadek feudalizmu oznaczał upadek gospodarki naturalnej i zastąpienie jej przez produkcję towarową. Rynek stał się podstawą systemu gospo­darki kapitalistycznej, pełniąc funkcję mechanizmu kojarzenia interesów odbiorców i dostawców.

Definicja rynku. 1) forma więzi między uczestnikami życia gospodarczego; 2) forma komunikowania się sprzedawców z nabywcami oraz zawierania trans­akcji kupna-sprzedaży; 3) miejsce dokonywania aktów kupna-sprzedaży; 4) zgrupowanie sprzedawców i nabywców.

Rynek może być określony jako ogół stosunków zachodzących między podmio­tami uczestniczącymi w procesach wymiany. Tymi podmiotami są sprzedawcy i na­bywcy, którzy reprezentują oraz kształtują podaż i popyt, a także wzajemne relacje miedzy nimi. Z definicji rynku wynika, że podstawowym warunkiem jego istnienia i funkcjonowania jest występowanie sprzedawców i nabywców. Rynek jest odzwierciedleniem stosunków, które nie maja jednorodnego charakte­ru. Rynek tworzą bowiem stosunki: - zachodzące miedzy sprzedawcami a nabywcami (stosunki wymiany); - zachodzące miedzy sprzedawcami oraz między nabywcami (stosunki równoległe). Podmioty rynku. Działania podmiotów rynku oraz stosunki między nimi oparte są na istnieniu roz­bieżnych interesów. Podstawowymi podmiotami rynku mogą być przede wszystkim:-gospodarstwa domowe (konsumenci); -przedsiębiorstwa produkcyjne; - przedsiębiorstwa usługowe; - banki; - państwo.

Z formalnego punktu widzenia wszystkie podmioty rynku są równorzędne. Podmioty ryn­ku mogą występować jako sprzedawcy lub jako nabywcy, ale najczęściej jest to wymieszane Poszczególne podmio­ty rynku występu­jąc w roli sprzedawców, nawiązują nieustanne stosunki wymiany z nabywcami i odwrotnie. Podmioty rynku są czynnikiem aktywnym, dynamizu­jącym ogół stosunków towarzyszących procesom wymiany. Sprzedawcy i nabywcy organizują proces przepływu informacji oraz proces uzgad­niania i podejmowania decyzji. Następstwem uzgadniania i podejmowania decyzji, jest przepływ strumieni zasobów rzeczowych (produkty, usługi. praca) i strumieni pieniężnych między podmiotami rynku.

Elementami rynku są:- podaż wyrażająca ujawnione przez sprzedawców zamiary sprzedaży; - popyt wyrażający ujawnione przez nabywców zamiary zakupu; - ceny - wyrażenie wartości wymiennej towaru, usług i pracy. Jest ona uzależniona od dwóch poprzednich elementów.

Podaż, popyt i cena są dynamicznymi elementami rynku, a zatem podlegają nieustannym zmianom pod wpływem decyzji podmiotów rynku. Podaż, popyt i cena są kategoriami abstrakcyjnymi, dopóki nie jest sprecyzowany przedmiot, którego dotyczą. Z przedmiotowego punktu widzenia poszczególne elementy rynku dotyczą przede wszystkim produktów, usług, prac, pieniądza. Poszczególne elementy rynku i jego podmioty, nie funkcjonują w izolacji. Po­daż, popyt i cena tworzą dynamiczny układ powiązań, który decyduje o funkcjono­waniu mechanizmu rynkowego. Rodzaje rynku. Rynek ma niejednorodny charakter, wynikający ze specyfiki przedmiotów wy­miany, specyfiki podmiotów występujących w roli sprzedawców i nabywców. Podstawowymi kryteriami ich wyodrębnienia są: - kryterium przedmiotu wymiany;- kryterium podmiotów rynku; - kryterium przestrzenne. Rynek w ujęciu przedmiotowym wyraża ogół stosunków związanych z danym przedmiotem wymiany. Uwzględniając kryterium przedmiotowe, można wyróżnić przede wszystkim rynki: - produktów; -usług; -pracy; - pieniądza (kapitału pieniężnego). Każdy przedmiot może być dezagregowany. W następstwie tej dezagregacji mogą być wyodrębnione bardziej zdezagregowane rodzaje rynku w obrębie poszczegól­nych przedmiotów wymiany. Różne rodzaje rynku, wyodrębnione na podstawie kryterium przedmiotowego, różnią się nie tylko specyfiką konkretnego przedmiotu wymiany, ale też właściwymi im procesami kształtowania się podaży, popytu i cen. Kryterium podmiotowe nawiązuje zarówno do rodzaju podmiotów, jak i do ich liczby po stronie podaży i popytu. Uwzględniając rodzaj podmiotów, rynek mogą tworzyć relacje między: - przemysłowymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprzedawcami i na­bywcami; - przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprzedawcami (nabywcami) a przed­siębiorstwami usługowymi jako nabywcami (sprzedawcami); -przedsiębiorstwami usługowymi jako sprzedawcami oraz gospodarstwami do­mowymi jako nabywcami;- bankami jako podmiotami oferującymi pieniądz a przedsiębiorstwami i gospo­darstwami domowymi zgłaszającymi popyt na pieniądz; - gospodarstwami domowymi oferującymi pracę, a państwem, przedsiębiorstwa­mi oraz bankami zgłaszającymi popyt na pracę itd. Ze względu na liczbę podmiotów można wyodrębnić różne rodzaje rynku, które charakteryzują zróżnicowany stopień zmonopolizowania lub stopień konkurencyj­ności stosunków rynkowych. Mieszczą się one w przedziale zawartym między ryn­kiem monopolistycznym a rynkiem doskonale konkurencyjnym. Kryterium przestrzenne nawiązuje bezpośrednio do podmiotów rynku, akcen­tuje przede wszystkim ich przestrzenne usytuowanie. Można wyodrębnić tu przede wszystkim rynki: - lokalny; - regionalny; -krajowy; - kontynentalny; - międzynarodowy.

Przykładem najwyższego stopnia koncentracji przestrzennej sprzedawców i nabywców są targi i giełdy produktów oraz papierów wartościowych. W miarę pogłębiania się społecznego podziału pracy oraz różnicowania przed­miotów wymiany rozszerza się przestrzenny obszar poszczególnych rodzajów ryn­ku. Sprzyja temu doskonalenie środków komunikowania się sprzedawców z nabywcami. Poszczególne rodzaje rynku, wyróżnione na podstawie wymienionych kryteriów, tworzą strukturę ogółu relacji miedzy podmiotami uczestniczącymi w procesach wy­miany. Struktura ta ulega nieustannym zmianom. Pojawiają się nowe, nieznane dotychczas rodzaje usług, tworząc nowe rynki usług. Proces po­wstawania nowych rodzajów rynku powoduje, że zmniejsza się stopień jednorodno­ści rynku jako ogółu stosunków między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany.

1.Rynek pieniężny. Rynek finansowy dzieli się na rynek kapitałłowy, na którym występuje podaż ka­pitałów długoterminowych i na rynek pieniężny, na którym występuje podaż kapita­łów krótkoterminowych. Rynek kapitałowy umożliwia remitentowi papierów wartościowych uzyskanie środków na planowaną przez niego działalność gospodarczą, nabywcy natomiast stwarza możliwość zyskownej lokaty posiadanych środków finansowych lub zabez­pieczenia posiadanego kapitału. Rynek pieniężny jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego na pieniądz banku centralnego. Chroni on banki przed niewypłacalnością, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państwa. Rynek pieniężny wyrównuje nieprzewidzialne dzienne wahania poziomu płyn­ności. W pełni rozwinię­ty rynek pieniężny obejmuje zarówno rynek pierwotny, na którym następuje wpro­wadzenie do obrotu papierów wartościowych, jak i rynek wtórny, który polega na obrocie tymi papierami. Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny. Za pomocą instrumentów(kredyt redyskontowy i lombardowy oraz operacje otwarte­go rynku) bank centralny realizuje swoją politykę pieniężną na rynku pieniężnym: wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredy­tu. Dzięki rynkowi pieniężnemu pieniądz zostaje przekazany z miejsca, w którym jest jego nadmiar, do miejsca zapotrzebowania. Następuje to bądź przez udzielenie kredytu, bądź też przez sprzedaż papierów wart. Rynek pien spełnia następujące funkcje: -krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nad­miaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji; - zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki; - średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bi­lansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optyma­lizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów; - określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami;- stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunk­turę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej. Uczestnikami rynku pien. mogą być banki, państwo, samorządy terytorialne, przedsiębiorstwa czy instytucje ubezpieczeniowe. Rynek ten jest jednak przede wszystkim rynkiem międzybankowym. Podstawowym instrumentem rynku pien są weksle skarbowe. Przedmiotem operacji mogą również być m. in. takie papiery wartościowe jak akcept bankierski czy certyfikat depozytowy.

2.Rynek kapitałowy: a) Międzynarodowy rynek kapitałowy. Rynek kapitałowy można podzielić na: międzynarodowy rynek kapitałowy i ry­nek kapitałowy danego kraju. Rynek, na którym mieszkańcy różnych krajów wymieniają swe aktywa nazy­wany jest międzynarodowym rynkiem kapitałowym. W rzeczywistości między­narodowy rynek kapitałowy nie stanowi jednego rynku - jest to grupa rynków ściśle powiązanych ze sobą, na których dokonuje się wymiana aktywów w skali międzynarodowej. Międzynarodowej wymiany walut dokonuje się na rynku de­wizowym, stanowiącym ważną część międzynar rynku kapit. Głównymi uczestnikami międzynar. rynku kapit. są: banki handlowe, wielkie korporacje, niebankowe instytucje finansowe, banki centralne i inne agencje rządowe. Działalność międzynar. rynków ka­pit. realizowana jest w ramach sieci finansowych centrów świata. Wymiana aktywów na międzynar. rynku kapit. obejmuje akcje i obligacje różnych krajów w uzupełnieniu do depozytów bankowych określonych w in­nych walutach.

Trzy główne kwestie dotyczące międzynar-go rynku kapi­t: 1)sprawnie funkcjonująca globalna sieć fi­nansowa, 2)zwiększona międzynarodowa aktywno­ść finansowa, 3) zminimalizowanie problemów spowodowanych przez światowy rynek kapitałowy, nie zmniejszając radykalnie korzyści z niego wynikających. b) Korzyści z wymiany na międzynar rynku kapitałowym. Wszelkie transakcje dokonywane pomiędzy mieszkańcami różnych krajów da­dzą się zakwalifikować do jednej z trzech kategorii: wymiana dóbr i usług na dobra i usługi, wymiana dóbr i usług na aktywa, wymiana aktywów na inne aktywa. Kraje mogą odnieść korzyści koncentrując się na takiej działalności produkcyj­nej, w jakie] są najbardziej wydajne i używając części swojej produkcji jako zapłaty za import innych produktów z zagranicy. Ten rodzaj korzyści z handlu pociąga za sobą wymianę dóbr lub usług na inne dobra lub usługi. Drugi rodzaj korzyści z handlu wynika z wymiany międzyokresowej, stanowiącej wymianę dóbr i usług na roszczenia w odniesieniu do przyszłych dóbr i usług, tzn. na aktywa. Kiedy kraj mniej rozwinięty pożycza za granicą, to angażuje się w wymianę między okre­sową. Kraj biorący pożyczkę odnosi korzyści z tej wymiany, ponieważ otrzymuje aktywa, które przynoszą dochód większy od tego, jaki jest osiągalny w kraju. Ostatnia kategoria transakcji międzynarodowych, tj. wymiana aktywów na aktywa. Handel aktywami pomiędzy krajami pojawia się dlatego, że międzynarodowa wy­miana aktywów, podobnie jak wymiana produktów i usług, może przynieść korzyści wszystkim jej uczestnikom. c) Niechęć do ryzyka. Ludzie wolą unikać ryzyka. Te właściwość ludzkiej preferencji ekonomiści nazywają niechęcią do ryzyka. Jeśli ludzi cechuje niechęć do ryzyka, to cenią oni gromadzone aktywa nie tylko na podstawie przewidzianych dochodów, ale także na podstawie stopnia ich ryzykowności. Kierując się zasadą unikania ryzyka ogól­nie rzecz biorąc, mniej chętnie widziany jest portfel, który przynosi dochód ulegają­cy gwałtownym fluktuacjom z roku na rok, niż taki, który oferuje taki sam średni dochód z małymi tylko odchyleniami rocznymi. Międzynarodowa wymiana aktywów może polepszyć sytuację obu partnerów uczestniczących w wymianie, po­zwalając im na zmniejszenie stopnia ryzyka odnoszącego się do dochodu, jaki przy­nosi ich bogactwo. Dokonuje się to przez umożliwienie obu partnerom zróżnicowa­nia ich portfeli. Ważną funkcją międzynarodowego rynku kapitałowego jest właśnie umożliwienie takiego zróżnicowania. d)Struktura międzynarodowego rynku kapitałowego. Głównymi aktorami międzynarodowego rynku kapitałowego są banki handlowe, niebankowe instytucje finansowe, banki centralne i inne agendy rządowe. l. Banki handlowe. Znajdują się w centrum międzynarodowego rynku kapitałowe­go, Pasywa banku składają się głów­nie z depozytów o różnych terminach płatności, podczas gdy ich aktywa składają się głównie z pożyczek, depozytów w innych bankach oraz obligacji. Podstawowa cecha charakterystyczna bankowości międzynarodo­wej sprowadza się do tego, że banki mają możność prowadzenia za granicą takiej działalności, której nie mogłoby prowadzić w swych własnych krajach. Ten rodzaj asymetrii w przepisach regulujących działalność banków bardzo przyśpieszył roz­wój bankowości międzynarodowej w ostatnich dwu dekadach. 2. Niebankowe instytucje finansowe. Instytucje nie będące bankami, w rodzaju towarzystw ubezpieczeniowych, fun­duszów emerytalnych i inwestycyjnych, stały się ważnymi partnerami na międzyna­rodowym rynku kapitałowym, kiedy zainteresowały się aktywami w celu zdywersyfikowania swych portfeli Szczególnie ważne są banki inwestycyjne, takie jak Frist Boston Corporation, specjalizują się w subskrypcji akcji i obligacji emitowanych przez korporacje i przez rządy.

3. Banki centralne i inne agendy rządowe. Banki centralne rutynowo włączają się w międzynarodowe rynki finansowe po­przez procesy interwencji walutowych. Ponadto inne agendy rządowe często poży­czają za granicą. Na przykład obcokrajowcy nabywają obligacje rządowe Stanów Zjednoczonych.

3. Rynek kapitałowy - krajowy: 1) Podmioty i instrumenty rynku kapitałowego. Krajowy rynek kapitałowy jest rynkiem papierów wartościowych długoterminowych, tzn. takich w odniesieniu do których okres zwrotu przekracza jeden rok, lub też w ogóle nie jest określony. Dwie grupy podmiotów: 1) remitenci papierów wartościowych;2) podmioty dysponujące oszczędnościami (gospodarstwa domowe), które inwe­stują posiadane oszczędności w instrumenty rynku kapitałowego. Instrumenty rynku kapitałowego można podzielić na dwie grupy: - papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu (potwierdzające istnienie sto­sunku kredytowego); - papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu (reprezentujące tytuł wła­sności). W ramach papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu występują zarów­no długoterminowe zobowiązania (obligacje) skarbu państwa, samorządów lokal­nych, przedsiębiorstw jak i ludności (głównie kredyt hipoteczny). Przynoszą one swemu posiadaczowi pewny (znany) dochód. Zasada stałości oprocentowania obligacji może nie być w sensie dosłownym przestrzegana, co najczęściej ma miejsce w warunkach wysokiej inflacji. W tej sytuacji na­bywca obligacji z góry wie jak będą się kształtować jego dochody, gdyż są określone warunki i sposoby dokonywania zmian oprocentowania Do grupy papierów wartościowych o zmiennym oprocentowaniu należą przede wszystkim akcje przedsiębiorstw. Ich posiadacz ma prawo do dochodu rezydualnego, tj. tej części zysku, która pozostaje po zaspokojeniu roszczeń wierzycieli przedsiębiorstwa. Dochód posiadacza akcji nie może być ex ante określony i ulega wahaniom wraz z wahaniami wielkości zysku. Akcje można podzielić na akcje uprzywilejowane i akcje zwykłe. Uprzywilejo­wanie akcji może dotyczyć różnych kwestii, takich jak: liczba głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, pierwszeństwo w nabywaniu akcji nowych emisji, pierw­szeństwo w wypłatach dywidendy, która jest wypłacana z góry i w określonej wyso­kości, pierwszeństwo (przed akcjami zwykłymi) roszczeń w stosunku do majątku likwidowanego przedsiębiorstwa. Akcje uprzywilejowane stanowią formę pośrednią pomiędzy tymi dwoma podstawowymi rodzajami instrumentów rynku kapitałowego: akcjami zwykłymi i obligacjami.

2) Segmenty rynku kapitałowego. Podstawowymi jego segmentami według instrumentów finansowych są:a)rynek papierów wartościowych; b)rynek hipoteczny;c)rynek skryptów dłużnych;d)rynek kontraktów terminowych. Rynek papierów wartościowych. Papiery wartościowe kapitałowe-doku­menty, stwierdzające prawo współwłasności firmy bądź udzielenia pożyczki okre­ślonemu podmiotowi (instytucji rządowej, lokalnej, firmie) i uzyskania praw do świad­czeń z tego tytułu w przyszłości. Istnieje wiele rodzajów dokumentów potwierdzających i gwarantujących prawa majątkowe. Można wśród nich wyróżnić papiery wartościowe towarowe, jak na przy­kład kwity załadowcze, składowe, konosamenty, czy też. papiery wartościowe pie­niężne (czeki, weksle, bony skarbowe). Nie zalicza się ich jednak do rynku kapitało­wego, gdyż nie potwierdzają one wartości kapitałowych w formie średnio- i długo­terminowych dokumentów majątkowych. Podstawowymi rodzajami papierów wartościowych są: -papiery potwierdzające wierzytelność (pożyczki publiczne, obligacje komunal­ne, obligacje zamienne i inne obligacje); -papiery potwierdzające współwłasność (akcje, udziały, certyfikaty inwestycyj­ne). Cechy papierów wartościowych kapitałowych zalicza się: - masowy i szybki obrót; - duże rozproszenie współwłasności wśród ich posiadaczy; - łatwą wzajemną wymienialność; - proste procedury przenoszenia wartości (np. kapitał - obligacje - akcje - kapi­tał). Rynek hipoteczny. Rynek hipoteczny obejmuje różne formy pisemnego zabezpieczania zaciąganego długoterminowego długu w postaci obciążenia hipoteki. Zabezpieczenie spłaty długu na nieruchomości dłużnika następuje przez wpisa­nie kwoty długu do księgi wieczystej, co zapewnia wierzycielowi prawo przejęcia danej nieruchomości, jeśli dłużnik nie wywiąże się terminowo ze swoich zobowią­zań. na zaspo­kojenie roszczeń z nieruchomości także wówczas, gdy zmieni się jej właściciel. Kredyty hipoteczne mają postać celowych pożyczek średnio- oraz długotermino­wych stosowanymi głównie przez banki hipoteczne. Z reguły kredyty hipoteczne udzielane są na cele inwesty­cyjne i wykorzystywane do finansowania budownictwa mieszkaniowego.

Rynek skryptów dłużnych. Obejmuje on papiery dłużne krótkoterminowe, nazywane często bonami, certyfika­tami pieniężnymi czy wekslami komercyjnymi, które są przedmiotem obrotu na ryn­ku pieniężnym, i długoterminowe, należące do rynku kapitałowego. Papiery dłużne są dokumentami, w których remitent potwierdza zaciągnięcie po­życzki i zobowiązuje się do jej zwrotu w ustalonym terminie oraz do zapłacenia odsetek. Są to papiery pożyczkowe, podobne do obligacji, jednak różnią się odmien­nymi zasadami emisji i obrotu. Dominującą formułą prawną skryptów dłużnych jest weksel. Na rynku kapitałowym forma skryptu dłużnego stosowana jest głównie do doku­mentowania międzybankowych pożyczek długoterminowych, obejmujących z regu­ły większe środki finansowe. Rynek transakcji terminowych. Instrumenty finansowe tzw. pochodne, umożliwiają zawieranie transak­cji terminowych. Transakcje terminowe pole­gają na zawieraniu umów o nabycie praw kupna lub sprzedaży określonego instru­mentu finansowego (obligacji, akcji) w ustalonym terminie w przyszłości (np. za 3 miesiące) po z góry określonej cenie realizacji. Rynki terminowe powstały najpierw na rynkach towarowych następnie na rynkach kapitałowych. Transakcje terminowe dzielą się na: - warunkowe (opcyjnie), przy których nabywający prawa nie ma obowiązku ich realizacji; - bezwarunkowe, zobowiązujące umawiające się strony do realizacji przyjętych warunków umowy. Transakcje terminowe dają duże możliwości spekulacji giełdowych i należą do najbardziej ryzykownych na rynku kapitałowym.

3) Rynek pierwotny i wtórny. Podział opiera się na kryterium osoby oferującej papiery wartościowe i doty­czy zarówno rynku prywatnego jak i publicznego. Remitent papierów wartościo­wych decyduje się na ich emisję w celu uzyskania kapitału potrzebnego do finanso­wania planowanych przedsięwzięć. Rynek pierwotny. Następuje tu sprzedaż nowych emisji papierów wartościo­wych przez remitenta tym inwestorom, którzy ocenili, iż inwestycja w papiery remitenta jest korzystną lokatą oszczędności. Rozróżnia tu się dwa rodzaje emisji: - publiczną; - niepubliczną. Oferta publiczna występuje wówczas, gdy do proponowania nabycia, nabywania lub przenoszenia praw z emitowanych w serii papierów wartościowych, wykorzy­stuje się środki masowego przekazu albo, gdy proponowanie nabycia skierowane jest do więcej niż 300 osób lub nie oznaczonego adresata. W przypadku skierowania propozycji nabycia do mniej niż 300 osób, udostępniania akcji pracownikom na za­sadach preferencyjnych lub proponowania nabycia akcji w jednoosobowych spó­łkach Skarbu Państwa w ilości nie mniejszej niż 10% akcji dla jednego nabywcy -mamy do czynienia z emisją nie publiczną. Na rynku pierwotnym może wystąpić pierwsza publiczna oferta oraz kolejne emisje tego samego remitenta. Emitent może wprowadzić papiery wartościowe do publicznego obrotu tylko za pośrednictwem domu maklerskiego. W zależności od rynku kapitałowego w poszczególnych kra­jach rola takiego domu maklerskiego jest aktywna gdy jest on gwarantem emisji, lub pasywa, gdy - nie biorąc odpowiedzialności za prowadzenie emisji -jest wyłącznie pośrednikiem miedzy emitentem a inwestorem. Na rynku pierwotnym inwestorzy nabywają papiery wartościowe po stałej cenie emisyjnej, która nie może ulec zmianie aż do końca okresu emisyjnego określonego przez emitenta, przy czym w przypadku emisji akcji okres ten nie może przekroczyć trzech miesięcy. Dopuszczalna jest sytuacja, w której inwestorzy w celu nabycia akcji emitenta muszą przystąpić do przetargu. Obie metody nabywania akcji mają swoje dodatnie i ujemne strony. Metoda ceny stałej gwarantuje, w sytuacji gdy akcje zostaną przez inwestorów nabyte, uzyskanie określonego kapitału. Metoda zmiennej ceny, polegająca na obejmowaniu akcji w przetargu może dać lepsze rezultaty, gdy popyt na akcje spółki okazuje się odpowiednio duży, a także, gdy występują trudności w oszacowaniu ceny emisyjnej. Stosowanie każdej z metod zależy od sytuacji poszczegól­nego emitenta. Rynek wtórny. Jest to część rynku kapitałowego, na którym obrót papierami wartościowymi od­bywa się miedzy inwestorami. Emitent jest z niego wyłączony. Na rynku wtórnym występuje proponowanie sprzedaży praw z emitowanych wcześniej papierów wartościowych lub sprzedaż takich praw przez osoby inne niż emitenta. Rynek wtórny występuje na giełdach papierów wartościowych lub w okre­ślonych przypadkach poza nim. Jest on uzupełnieniem rynku pierwotnego. Wtórny rynek kapitałowy dzieli się w zależności od rodzaju występujących na nim spółek i sposobu obrotu akcjami na trzy segmenty: -prywatny (niepubliczny, dotyczy małych spółek); -pozagiełdowy; - giełdowy. Rynek pozagiełdowy i giełdowy dotyczy spółek większych, dopuszczonych do publiczne­go obrotu, które szukają kapitałów na rynku publicznym.

4) Instytucje rynku kapitałowego: Banki komercyjne. Uczestniczą w ustaleniu ceny na kapitał pożyczkowy, a tym samym okre­ślają granice opłacalności inwestycji w papiery wartościowe. Ceną tego kapitału, określoną przez bank centralny i rynek jest stopa procentowa od kredytów. Wysoka stopa procentowa zmniejsza atrakcyjność lokowania na rynku kapitałowym. Towarzystwa ubezpieczeniowe i fundusze Są one znaczącymi inwestora­mi na rynku kapitałowym. Instytucje te, działające pod szczególną kontrolą inwestują otrzymane wkłady w papiery wartościowe o stosunkowo niskim stopniu ryzyka inwestycyjnego; są to przede wszystkim skarbowe papiery takie jak: bony skarbowe, obligacje skarbowe oraz obligacje renomowanych spółek. Fundusze powiernicze. Są to wyspecjalizowane instytucje służące do zbiorowego lokowania środków pieniężnych w papiery wartościowe. Inwestor, szczególnie dobry, na rynku kapitało­wym napotyka dwie podstawowe bariery: brak do­świadczenia i wiedzy o rynku kapitałowym oraz niedobór środków finansowych, wynikający z ograniczenia budżetowego i uniemożliwiający inwestowanie w różne papiery wartościowe w celu zabezpieczenia się przed ewentualnymi zbyt wysokimi stratami. Fun­dusze powiernicze dzielą się na zamknięte i otwarte. Fundusze zamknięte charakteryzują się rzadko zmieniającą się liczbą uczestni­ków. Otwarte fundusze powiernicze ułatwiają inwestorom lokowanie w papiery warto­ściowe, zwalniając go z konieczności oceny atrakcyjności lokat w akcje. Osoba, która chce lokować pieniądze na rynku kapitałowym poprzez taki fundusz nie staje się jego akcjonariuszem, ale jedynie udziałowcem. Fundusz powierniczy może być zarządzany jedynie przez spółkę akcyjną, zwaną Towarzystwem Funduszy Powierniczych, z kapitałem akcyjnym nie mniejszym niż czterokrotność minimalnego kapitału przewidzianego przez kodeks handlowy dla spółki akcyjnej, pokryty w całości wkładami pieniężnymi. Fundusze powiernicze nie mają osobowości prawnej. Pieniądze inwestorów przyj­mowane są zatem na podstawie umowy cywilnoprawnej. Pierwszym Polskim Funduszem Po­wierniczym jest Pioneer, działający w Polsce od lipca 1992 roku. Komisja Papierów Wartościowych. Jest centralnym organem administracji rządowej, stworzonej w celu zapewnienia odpowiedniej kontroli i regulacji. Do niej należy: - nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi; - inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych; - ochrona interesów; - upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów warto­ściowych; -egzaminowanie kandydatów na maklerów i doradców inwestycyjnych; -wydawanie licencji maklerskich i doradczych; -udzielanie zezwoleń na prowadzenie działalności maklerskiej i prowadzenie funduszy powierniczych. Domy maklerskie i maklerzy na rynku kapit. Makler (broker) jest to osoba działająca jako pośrednik między kupującym a sprze­dającym papiery wartościowe, pobierająca za to prowizję. Musi posiadać odpowiednią licencje wydawaną przez Ko­misje Papierów Wartościowych. Maklerem może zostać osoba fizyczna. Makler po­winien mieć zdolność do czynności prawnych, musi korzystać z pełni praw publicz­nych, nie być karanym za przestępstwa gospodarcze i zdać egzamin przed Komisja Papierów Warto­ściowych. Domy maklerskie są to instytucje za pośrednictwem których remitenci sprzedają papiery wartościowe na rynku pierwotnym, a inwestorzy dokonują obrotu na rynku wtórnym. Podmioty prowadzące domy maklerskie powinny uzyskać zezwolenie wydane przez Komisje. Dom maklerski działa na ryn­ku kapitałowym zawsze we własnym imieniu. Dom maklerski może działać na rynku na rachunek klienta lub na rachunek wła­sny. W pierwszym przypadku działa jako pośrednik, a jego dochodem jest prowizja maklerska, która zależy od wielkości realizowanego zlecenia. Gdy dom działa na własny rachunek, kupuje papiery wartościowe w celu ich dalszego odsprzedania. Zyskiem jest różnica miedzy kosztem zakupu papierów wartościowych a dochodem uzyskanym z ich sprzedaży. Aby zabezpieczyć interesy klientów domy maklerskie muszą posiadać odpowiednio duży kapitał.Krajowy Depozyt Pap. Wart. - dematerializacja papierów war­tościowych. Jest to instytucja, która w systemie zdematerializowanych papierów wartościowych ma zapewnić bezpieczeństwo ich obrotu, nadzór nad zgodnością wielkości emisji a ilością papierów wartościowych w obiegu. Do ustawowych zadań Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych w Polsce należy w szczególności:- przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych dopuszczonych do ob­rotu giełdowego;- rejestr kont depozytowych dla uprawnionych do przechowywania papierów wartościowych w depozycie;-rejestracja zmian stanu posiadania na kontach depozytowych w wyniku trans­akcji między uprawnionymi;- nadzór nad zgodnością wielkości emisji i ilości papierów wartościowych w obiegu;- obsługa kont depozytowych wynikająca z realizacji zobowiązań emitentów wo­bec właścicieli papierów wartościowych;- wystawianie świadectw depozytowych. Dematerializacja papierów wartościowych - ozn., że papiery wartościowe nie istnieją w postaci „kartki papieru", lecz komputerowego zapisu. Giełda - część wtórnego rynku pap. wart. Giełda Papierów Wartościowych tworzy trzecią, najważniejszą część rynku wtór­nego, na którym handluje się dopuszczalnymi do publicznego obrotu papierami war­tościowymi. Wejście na rynek giełdowy wymaga spełnienia przez emitenta szeregu warunków stawianych przez giełdę. Skuteczność działania Giełdy Papierów Wartościowych zależy od kilku warun­ków, jakie powinna spełniać:1) przejrzystość - inwestor musi być dokładnie poinformowany o wszystkim co dzieje się na giełdzie, rozumieć zasady notowań;2) zapewnienie koncentracji popytu i podaży w celu kształtowania powszechne­go kursu papierów wartościowych;3) bezpieczeństwo obrotu - inwestor musi mieć przekonanie, że transakcje będą zawierane po rzeczywistym kursie, ustalonym dokładnie według określonych przez giełdę zasad, a ich rozliczenie będzie szybkie i zgodne z transakcjami zawartymi na giełdzie. Trzy podstawowe funkcje giełdy:1) wpływa na mobilizację kapitału np. inwestor podejmuje decyzje inwestycji w papiery wartościowe;2) następuje na nim transformacja kapitału, kapitał może przybierać różne formy w zależności od sytuacji na rynku i atrakcyjności poszczególnych lokat;3) następuje ocena kapitału - gdy po emisji na rynku wtórnym cena giełdowa przewyższa emisyjną - traci emitent, zyskuje inwestor.

5) Istota działania rynku kapitałowego. Podstawowym celem rynku kapit. jest zapewnienie dopływa kapitału do wszystkich tych podmiotów, które potrzebują. Na rynku kapitałowym, z jednej strony występują potrzebujące kapitału pod­mioty emitujące papiery wartościowe, a z drugiej posiadające nadwyżki wolnego pieniądza podmioty (osoby fizyczne i prawne), które są skłonne inwestować go, na­bywając papiery wartościowe. Układ ten opiera się na kilku ważnych założeniach:- zaufanie lokującego pieniądze w papiery wartościowe do emitenta;- pewność co do otrzymanych informacji;- pewność o posiadaniu pewnej i rzetelnej informacji. Rynek to abstrakcyjne miejsce, gdzie dokonuje się wyceny i wymiany określonych dóbr i usług. Towarem staje się papier wartościowy. Papier wart. ma stwierdzać lub stwier­dza istnienie określonego prawa majątkowego. Na tym rynku jego uczest­nik inwestuje. Nabywanie papierów wartościowych to inwestycja określonych środków pie­niężnych, która ma przynieść określony dochód (mierzony tzw. wymaganą stopą zwrotu z inwestycji - wyrażoną w procen­tach). Zakup papierów wart. wymaga zatem podjęcia decyzji inwestycyj­nej dotyczącej ulokowania wolnych środków pieniężnych. W wielu przypadkach wiąże się z odłożeniem konsumpcji. Taka decyzja wymaga określonej wiedzy z zakresu rynku kapitałowego oraz odpowiedniej informacji. Uzyskanie informacji wymaga umiejętności czytania wy­ników finansowych spółek, śledzenia rynku poszczególnych branż. Wykorzystanie informacji niedostępnej ogółowi, poufnej tak jak na wszystkich rozwiniętych ryn­kach papierów wart. jest zakazane prawnie i podlega karze, na­wet pozbawienia wolności. Postępowanie na rynku akcji, obligacji i innych papierów wartościowych jest regulowane szczegółowo przepisami prawa. Rynek papierów wart. może być poważną alter­natywą dla przechowania oszczędności w banku. stwarza on bowiem realne szansę osiągnięcia lepszego zwrotu zainwestowanych pieniędzy niż bierne przechowywanie ich w banku. Silny wpływ na rynek kapit. ma inflacja. Wszel­kie inwestycje w papiery wart. w okresie inflacji przynoszą mniejsze przy­chody niż w okresie stabilności gospodarczej. Inwestowanie na rynku kapit. Inwestowanie na rynku kapit wiąże się z koniecznością wyboru, zawiera elementy hazardu, pewnej gry, ryzyka utraty własnych pieniędzy. Losowy charakter decyzji inwestycyjnej polega na wyborze ak­cji spółki. Inwestorzy tworzą rynek kapit i nim kierują przez pryzmat własnych ocen. Do zakupu akcji na giełdzie dochodzi przede wszystkim dlatego, że inwestorzy liczą na wzrost ich kursu. Rynek kapitałowy funkcjonuje dlatego, że różni inwestorzy różnie oceniają jego możliwości. Wypadkowa tych ocen daje ruch cen w efekcie ruch na rynku. Ryzyko na rynku kapitałowym. Rodzaje ryzyk:a) ryzyko rynkowe. Na rynku kapitałowym kursy akcji kształtują się także w zależności od łatwości zbycia papierów wartościowych. Im większa łatwość ich zbycia, tym kursy kształtu­ją się na wyższym poziomie, na rynku tym określa się je mianem papierów płyn­nych.b) ryzyko finansowe. Każdy podmiot na rynku finanso­wym potrzebuje kapitału. Brak dopływu kapitału z pewnością odbije się na kondycji podmiotu i jego notowaniach na rynku. Kłopoty finansowe spółki mogą wpłynąć na wysokość wypłacanej dywindendy.c) upadłościowe ryzyko inwestycyjne jest konsekwencją utrzymujących się przez dłuższy czas problemów finansowych spółki, które w końcu doprowadzają do jej bankructwa.d) ryzyko inflacji. Na rynku kapitałowym inflacja wpływa przede wszystkim na wybór instrumentu finansowego, w którym inwestor ulokuje swoje pieniądze. Wyższa inflacja zachęca do inwestowania w obli­gacje a niższa w akcje.e) ryzyko stopy procentowej, jeżeli poziom stopy procentowej jest wysoki, to należy inwestować w instrumenty przynoszące procentowy zwrot -obligacje, a przy jej niskim poziomie - w instrumenty dywidendowe, czyli akcje. Poziom stopy procentowej zależy od stopy inflacji, koniunktury gospodarczej, stanu bilansu płatniczego i polityki makroekonomicznej dotyczącej dopływu kapitału za­granicznego.f) ryzykiem walutowym zależy od rozwoju powiązań krajowego rynku kapitałowego z innymi rynka­mi. W warun­kach rynku zamkniętego sprowadza się ono wyłącznie do umiejętności przechowy­wania oszczędności w walucie krajowej lub zagranicznej. W warunkach rynku roz­winiętego kiedy możliwości inwestycyjne znacznie się rozszerzają poprzez włącze­nie rynków zagranicznych, nabiera ono nowego wymiaru.g) ryzyko polityczne. Zmiany polityczne mogą wpływać na zmianę priorytetów ekonomicznych, co w efekcie końcowym zmieni układ powią­zań na rynku kapitałowym, popyt i podaż papierów wartościowych, wskaźniki eko­nomiczne. Ryzyko polityczne można także utożsamić z ryzykiem pozaekonomicz­nym.

6) Struktura polskiego rynku kapitałowego. Istotnym czynnikiem rozwoju rynku kapitałowego w Polsce są procesy prywaty­zacyjne sektora państwowego oraz zmiany przepisów prawa gospodarczego ułatwia­jące inwestycje zagraniczne. W Polsce ukształtowały się poszczególne segmenty: a) lokaty i kredyty bankowe średnio- i długoterminowe: krajowe; zagraniczne; b) rynek papierów wartościowych: prywatny; publiczny.

Rynek kredytów bankowych średnio- i długoterminowych, w początkowej fazie transformacji gospodarki pol­skiej miał zasięg ograniczony. Wynikało to z jednej strony z małej podaży tych kre­dytów, w warunkach wysokiej inflacji, a w związku z tym wysokiego ich oprocento­wania, a z drugiej ze złej kondycji finansowej wielu przedsiębiorstw i niskiej ich zdolności kredytowej. W sumie tylko około 10-15% środków finansowych angażo­wanych przez podmioty gospodarcze (państwowe i prywatne) na działalność inwe­stycyjną pochodziło z kredytów bankowych, zarówno krajowych, jak i zagranicz­nych. Z przyznanych Polsce w latach 1990-1994 kredytów zagranicznych o łącznej wartości 6 mld dolarów z różnych przyczyn wykorzystano tylko 50% tych środków, głównie ze względu na wysokie wymagania celowego ich wykorzystania i warunki ubezpieczeniowe, stawiane przez kredytodawców.

Ukształtowane w Polsce mechanizmy gospodarki rynkowej stworzyły możliwo­ści do rozwoju przedsiębiorczości i podejmowania różnych form działalności gospo­darczej oraz inwestycji kapitałowych. Inwestor krajowy czy zagraniczny ma możli­wości: - założenia własnej firmy;

- utworzenie spółki prawa handlowego lub spółki kapitałowej;- zakupu przedsiębiorstwa skarbu państwa sprzedawanego przez administracje państwową, władze lokalne, narodowy fundusz inwestycyjny;- budowy nowego obiektu ze środków własnych lub utworzonego konsorcjum;- zakupu udziałów lub pakietu akcji spółki na rynku prywatnym lub w ofercie publicznej;- zakupu majątku zlikwidowanego przedsiębiorstwa. Ożywienie inwestycyjne wiąże się głównie z rozwojem prywatyzacji sektora pań­stwowego. Z uwagi na ograniczoną podaż kapitału krajowego ważnym źródłem napływu kapitału na polski rynek są zwłaszcza inwestycje zagraniczne. Mają one charakter inwestycji bezpośrednich oraz portfelowych.

W kolejnych latach napływ kapitału zagranicznego zwiększa się, a jego udział w globalnych nakładach inwestycyjnych wzrósł. Najwięcej kapitału zagranicznego napłynęło z USA (ponad 3,2 mld $). W 1995 r. inwestowaniem w Polsce na znaczną skalę zainteresowali się inwestorzy z Azji (Daewoo, Hyundai, i inni). Obok in­westycji bezpośrednich zagraniczni inwestorzy odgrywają znacząca rolę na polskim rynku kapitałowym także jako inwestorzy portfelowi, lokujący kapitał na rynku pa­pierów wartościowych. Udział inwestorów zagranicznych w giełdowej kapitalizacji wynosił w latach 1996-1997 około 30%. Struk­tura inwestorów kształtowała się następująco: a) inwestorzy krajowi-ok. 70%; w tym skarb państwa - ok. 16%; fundusze powiernicze - ok. 2,5%; pozostali inwestorzy krajowi - ok. 51,5%; b) inwestorzy zagraniczni - ok. 30%.

Polski rynek kapitałowy należy do grupy rynków rozwijających się i cechuje go wysoki stopień niestabilności koniunktury. Strukturę polskiego rynku kapitałowego dobrze odzwierciedla najbardziej rozwi­nięty jego segment - publiczny obrót papierami wartościowymi. Niemal 60% obrotów Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie stanowi ry­nek akcji ok. 1/3 rynek obligacji. Duży udział akcji w obrotach giełdowych. Na rynkach rozwiniętych dominującą pozycję posiadają papiery wartościowe dłużne, które sta­nowią ok. 60-70% ogólnych obrotów. Od 1996 r. zauważal­ne są w tym zakresie korzystne zmiany, zwiększa się emisja obligacji, zwłaszcza komunalnych i przemysłowych.

7) Znaczenie gospodarcze rozwijającego się polskiego rynku kapitałowego. Jedną z funkcji rynku kapitałowego jest mobilizacja kapitału na rozwój działalności gospodarczej i efektywna jego alokacja. Dojrzałe rynki kapitałowe w krajach rozwiniętych gospodarczo charakteryzują się poziomem kapitalizacji wynoszącym ponad 60% produktu krajowego brutto. Z analiz rynków kapitałowych wynika, że aby dany rynek mógł mieć znaczący wpływ na procesy w gospodarce krajowej, powinien osiągnąć kapitalizacje przynajmniej na poziomie około 20% produktu krajowego brutto. Polski rynek kapitałowy należy do rynków rozwijających się, znajdujących się w początkowej fazie rozwoju. W ciągu ponad sześciu lat działalności warszawskiej giełdy jej znaczenie, mierzone kapitalizacją spółek, systematycznie rośnie. Jednak poziom około 44 mld. zł, osiągnięty w 1997 r. wskazuje na jeszcze niski wpływ tego rynku na procesy gospo­darcze. Oprócz szansy pozyskania kapitału, publiczny rynek kapitałowy daje także moż­liwość wyceny majątku remitentów papierów wartościowych. Wycena ta na rynku polskim, po ożywieniu koniunktury na giełdzie warszawskiej w 1996 r. i aprecjacji kursów giełdowych papierów wartościo­wych przedstawia się dość korzystnie w stosunku do wartości księgowej spółek. Rola rozwijającego się publicznego rynku papie­rów wartościowych w Polsce ma ciągle jeszcze zbyt mały wymiar w oddziaływaniu na gospodarkę i odnosi się w istocie do nielicznej grupy wyselekcjonowanych pod­miotów gospodarczych. Stopniowo rozwija się również rynek obligacji, obejmujący przede wszystkim obligacje skarbowe. Emisja obligacji skarbowych na polskim rynku kapitałowym umożliwia rządowi zaciąganie pożyczki u nabywców i finansowanie znacznej czę­ści deficytu budżetowego państwa. Rynek obligacji ma duże możliwości rozwoju, m.in. w drodze wprowadzenia do obrotu obligacji przemysłowych, komunalnych, hipo­tecznych.

8) Uwarunkowania i perspektywy rozwoju rynku kapitałowego w Polsce. Podstawy rozwoju rynku kapitałowego w Polsce określają przede wszystkim uwa­runkowania i stymulatory rozwoju gospodarczego kraju. Należą do nich w szczegól­ności: -stabilny rozwój gospodarki rynkowej i utrzymanie długookresowego wzrostu gospodarczego; - umacnianie pieniądza; - utrzymanie stałego trendu ograniczenia inflacji; - konsekwentna realizacja Programu Powszechnej Prywatyzacji; - stabilny system podatkowy; - ograniczenie interwencjonizmu państwowego do niezbędnego minimum; - doskonalenie systemu finansowego; - konsekwentne umacnianie procesów integracji z Unią Europejską.

Ekonomika i polityka gospodarcza kraju stanowić będą główny czynnik określa­jący kierunki rozwoju kapitałowego w perspektywie najbliższych lat i długookreso­wo. Obok czynni­ków wewnętrznych na rynek kapitałowy duży wpływ wywierają także czynniki ze­wnętrzne, takie jak konkurencyjność innych rynków, wzrost znaczenia i wpływ na rynki krajowe światowych centrów finansowych. Do głównych kierunków rozwoju polskiego rynku kapitałowego można zaliczyć: a) na rynku lokat i kredytów bankowych średnio- i długoterminowych- zwiększe­nie zdolności banków do oferowania konkurencyjnych kredytów w porówna­niu do innych sposobów zdobywania kapitału m.in. poprzez:- konsolidacje banków i ich kapitałowe wzmocnienie; - obniżenie inflacji oraz oprocentowania kredytów długoterminowych; - rozszerzenie instrumentów i form aktywności banków w kredytowaniu inwe­stycji kapitałowych; - obniżenie kosztów obsługi kredytów, rozszerzenie i unowocześnienie pro­duktów oraz usług finansowych; b) na rynku papierów wartościowych - znaczne rozszerzenie rynku publicznego obrotu giełdowego oraz stworzenie silnego, konkurencyjnego rynku poza gie­łdowego, a głównie: - zwiększenie kapitalizacji giełdy do poziomu uznawanego za niezbędny dla gospodarki, tj. 20% produktu krajowego brutto; - rozbudowanie instrumentów finansowych; - rozwinięcie rynku transakcji terminowych; - otwarcie krajowego rynku papierów wartościowych dla remitentów zagra­nicznych, firm maklerskich, jak również stworzenie możliwości inwestorom krajowym i emitentom do aktywnego uczestnictwa na rynkach zagranicz­nych. Duże znaczenie dla zdynamizowania rynku kapitałowego w Polsce będzie mieć realizacja Programu Powszechnej Prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Wprowadzenie na rynek kapitałowy papierów wartościowych kilkuset przedsię­biorstw objętych tym programem radykalnie wpłynie na wzrost kapitalizacji spółek publicznych, poprawi płynności i rozszerzenie skali obrotów papierami wartościo­wymi na rynku wtórnym- giełdowym i pozagiełowym. Innym nie mniej ważnym zagadnieniem jest przyciągnięcie na polski rynek nowych inwestorów krajowych i zagranicznych, w tym zwłaszcza funduszy inwestycyjnych i emerytalno-rentowych. Jednym z ważnych źródeł kapitału są oszczędności ludności, które mogą być lokowane w papiery wartościowe i fundusze inwestycyjne. W Pol­sce lokaty te stanowią zaledwie kilka procent ogółu oszczędności. Głównym dostarczycielem kapitału na rozwiniętych rynkach kapitałowych są obcy inwestorzy instytucjonalni, a przede wszystkim fundusze inwestycyjne i emerytalno-rentowe, krajowe i zagraniczne. W Polsce funkcjonuje ciągle jeszcze niewiele funduszy powierniczych. Przyjęcie Polski do OECD w 1996 r. i przewidywane w niedługiej perspektywie wejście do Unii Europejskiej stwarza nie tylko nowe możliwości, ale także wyzwania: dostosowanie przepisów prawa w dziedzinie obrotu papierami wartościowymi oraz sprostowanie konkurencyjności uczestników rynków zagranicznych. Otwarcie polskiego rynku ka­pitałowego może mieć jedynie wpływ pozytywny. Poszerzy to możliwości zdobywania kapitału poprzez podmioty gospodarcze, a wzrost konkurencyjności wymusi obniżenie kosztów usług finansowych (głównie maklerskich) oraz podniesienie ich jakości. Podmioty zagraniczne będą mogły wpro­wadzać emitowane papiery wartościowe do publicznego obrotu na polskim rynku. Otwartość krajowego rynku kapitałowego zapewni także polskim inwestorom możliwość inwestowania na rynkach zagranicznych. Dalszy rozwój polskiego rynku kapitałowego, uzależniony będzie zarówno od procesów rozwoju ekonomicznego kraju, jak i ryn­ków międzynarodowych. Będzie przebiegał w warunkach narastającej globalizacji i konkurencyjności rynków finansowych. Doprowadzi to do wzrostu jakości usług finansowych i przysporzy racjonalizmu działaniom na rynkach kapitałowych.

1. Pojęcie i historia giełdy. Giełda jest szczególny m rodzajem rynku formalnego, określanego jako stały, od­bywający się w określonym czasie i miejscu, podporządkowany określonemu regu­laminowi spotkania osób pragnących zawrzeć transakcje kupna-sprzedaży oraz osób pośredniczących w zwieraniu transakcji, których przedmiotem są pieniądze (dewi­zy), weksle, papiery wartościowe itp. wartości czy towary o pewnych określonych cechach właściwych.Charakterystyczną cechą tego rodzaju rynku jest zamienność (czy też wymienność) przedmiotów obrotu giełdowego. Przodkiem giełdy był jarmark -instytucja handlowa znana w Babilonie, Rzymie.Jednak upadek Cesarstwa Rzymskiego spowodował upadek handlu. Dopiero w później,wraz z umacnianiem się państw feudalnych i rozwojem miast, handel znowu nabierał coraz większego znaczenia W XII w. słynne były jarmarki w Szampanii. Tradycją stawało się m. in. wyznacza­nie terminów płatności różnych zobowiązań na czas jarmarku. Na niektórych jar­markach zaczęto handlować towarem, którego na nich nie było, ale istniał jednak pewien wymóg: towar musiał odpowiadać pewnemu wzorcowi. To wszystko było pierwszym krokiem w kierunku powstania giełdy towarowej. Skoro nie było potrzeby oglądania towaru przed zawarciem umowy, .to nieko­niecznie musiał ją zawierać właściciel lub nabywca towaru. Stąd też coraz częściej targi odbywały się miedzy pośrednikami. To była następna cecha charakterystyczna dla giełdy - kupno i sprzedaż na zlecenie. Wykształcały się również zwyczaje doty­czące terminów płatności obowiązujące na tych pragiełdach. W połowie XIV wieku działała w Antwerpii pierwsza giełda zbożowa

Początek giełdom pieniężnym dał handel wekslami i po­średnictwo w wymianie pieniędzy w krajach śródziemnomorskich. Pośredników na­zywano wekslarzami, a pierwowzór giełd pieniężnych nazywany były loggiami. Log­gie były miejscem spotkań kupców, bankierów, kapitanów statków, którzy zawiera­jąc między sobą transakcje, nierzadko korzystali z wiedzy wekslarzy i ich znajomo­ści różnych pieniędzy.W wieku XV i XVI giełdę nazwano Bursą lub Bours z wyjątkiem Anglii, gdzie pierwszą giełdę nazwano Royal Exange. W XVI wieku powstały w Europie nowe giełdy, przede wszystkim pieniężne, na których zajmowano się handlem wekslami, wymianą pieniędzy oraz pośrednictwem w pożyczkach. Równocześnie pojawiły się pierwsze ceduły to jest urzędowe notowania kursów giełdowych. Szczególne zna­czenie zyskała wtedy giełda w Antwerpii. W 1602 r. założono holenderską Kompa­nię Wschodnioindyjską. Oznaczało to nowy etap w rozwoju giełd, z których coraz większe znaczenie zyskiwała giełda amsterdamska. Na giełdzie tej doszło do pierwszej transakcji terminowej, zapocząt­kowano nowe operacje giełdowe.Na uwagę zasługuje giełda w Londynie, na której w końcu XVII wieku pojawiły się pierwsze pożyczki państwowe z zabezpieczeniem.W połowie XVIII stulecia w historii giełd,pojawiły się na giełdach nowe papiery wart. Miało to miejsce na giełdzie w Londynie oraz w Paryżu.Giełdy angielskie powstały jako instytucje całkowicie autonomiczne.Charakterystycznymi postaciami giełdy w Wielkiej Brytanii byli jobberzy i brokerzy. Jobberzy mogli dokonywać transakcji wyłącznie na własny rachunek, natomiast brokerzy tylko na zlecenie osób trzecich. Inne ważne postacie to „byki" i „niedźwiedzie". Określenie „byk" oznaczało (i dalej oznacza) osobę grającą na zwyżkę kursu, natomiast „niedźwiedź" na zniżkę.

2. Rodzaje giełd. Pierwszy podział giełd wyłonił się w 1896 r Ze względu na przedmiot obrotów giełdy dzielą się na :-towarowe;- pieniężne;- usług tj. przede wszystkim frachtowe i ubezpieczeniowe. Na giełdach towarowych koncentruje się handel towarami masowymi, dla któ­rych można ustalić cechy typowe, a więc nadając im określony standard, ustalając w ten sposób walor zamienności. W grupie giełd towarowych można wyróżnić gie­łdy wyspecjalizowane i uniwersalne.Giełdy pieniężne-tradycyjnie uważa się je za ro­dzaj rynku formalnego, na którym styka się podaż i popyt na kruszce szlachetne, monety, dewizy i walutę zagraniczną oraz papiery wartościowe.Wśród giełd usług wymienia się głównie giełdy frachtowe, na których zawierane są kontrakty przewozowe, oraz w dalszej kolejności giełdy ubezpieczeniowe, na któ­rych zawierane są kontrakty dotyczące premii ubezpieczeniowych.

Oprócz podstawowych giełd mogą wystąpić giełdy towarowo-pieniężne i towarowo-frachtowe. Ze względu na znaczenie wyróżnia się giełdy:- o zasięgu międzynarodowym;- o zasięgu wewnątrz krajowym lub nawet tylko lokalnym. Ze względu na formę prawną, giełdy można podzielić na:- giełdy organizowane przez państwo i otrzymujące statut w drodze ustawowej, prowadzące swą działalność w ściśle określonych przez państwo i podlegające nadzorowi państw;- giełdy korporacyjne tworzone przez organizacje gospodarcze, które są zrzesze­niami prywatnoprawnymi i samorządowymi, posiadającymi osobowość praw­ną.

3. Historia giełdy w Polsce. Polska nazwa giełda prawdopodobnie pochodzi od słowa gildia, oznaczającego zebranie, zgromadzenie kupców.Giełda, jako określona instytucja prawna pojawiła się na ziemiach polskich dopiero w 1809 r. Jednak pierwszą giełdę otworzono 12 maja 1817 r. w Pała­cu Saskim w Warszawie.Pośredniczeniem w zawieraniu transakcji na giełdzie zajmowali się maklerzy we­kslowi i towarowi. Prawie od samego początku istnienia giełdy, ob­roty towarowe były

1) Okres międzywojennyZgodnie z ustawą z 20 stycznia 1921 r. o organizacji giełd w Polsce,w Polsce mogły działać giełdy pieniężne i towarowe. Zgodnie z tą ustawą oraz rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 12 grudnia 1924 r., przedmiotem obrotu gie­łdowego były dewizy (weksle zagraniczne, czeki, wypłaty), pożyczki państwowe (zwyczajne, rentowe i premiowe), pożyczki komunalne, listy zastawne towarzystw kredytowych oraz akcje.Giełdy pieniężne w okresie międzywojennym podlegały nadzorowi ministra skar­bu.W latach 1938-1939 papiery wartościowe notowane na Giełdzie Pieniężnej w Warszawie dzieliły się na grupy:- pożyczki państwowe w tym bilety skarbowe i premiowe pożyczki;- papiery procentowe banków: Banku Gospodarstwa Krajowego Państwowego Banku Rolnego - Banku Akceptacyjnego S. A. Polskiego Banku Komunalnego S. A.- listy zastawne towarzystw kredytowych miejskich, - listy zastawne towarzystw kredytowych ziemskich, - obligacje miast ,- obligacje przemysłowe,- papiery dywidendowe (akcje).

W okresie międzywojennym działało w Polsce 8 giełd pieniężnych: m.in.w Warsza­wie, Krakowie.Jednak największe znaczenie miała giełda w Warszawie, bowiem na niej koncentrowało się ponad 97% obrotów krajowych.Giełdy towarowe nadzorowane były przez ministra przemysłu i handlu. Nadzór nad giełdami wykonywali ministrowie za pośrednictwem komisarza giełdowego. Członkami giełd mogli być wpisani do rejestru handlowego kupcy i spółki handlowe.

2) Okres po II wojnie światowejW związku z wybuchem II wojny światowej giełdy pieniężne zawiesiły swoja działalność. Po jej zakończeniu giełdy papierów wartościowych nie podjęły swego funkcjonowania. Próbowano natomiast reaktywować giełdy towarowe.

21 września 1950 r. został wydany dekret o Państwowej Inspekcji Handlowej, który uchylał rozporządzenie o organizacji giełd. Wtedy to, giełdy zaprzestały swej działalności. Właściwie było to tylko zawieszenie działalności ponieważ w końcu lat 80-tych zaczęły funkcjonować masowo instytucje zwane giełdami. Były to jednak giełdy wyłącznie z nazwy, o braku jakichkolwiek uregulowań prawnych - mowa tu o giełdach towarowych.Jeżeli chodzi o giełdy papierów wartościowych, to w tym przypadku nie tylko brakowało uregulowań prawnych, ale samych papierów wartościowych. Są one bowiem związane z gospodarką rynkową, opartą na prywatnej własności środków produkcji. Rozpoczęcie zmian struk­turalnych i zmiany polityczne w 1989 r. sprawiły, że z całą mocą odżyła koncepcja stworzenia giełdy papierów wartościowych.Na początku września 1990 r. minister finansów podjął decyzję o przy­jęciu oferty francuskiej, dotyczącej pomocy w tworzeniu giełdy w Polsce.Giełda w Warszawie w początkowym okresie działała na wzór nie istniejącej już dziś Giełdy w Lyonie.O wyborze Francji jako partnera i konsumenta przy tworzeniu zorganizowanego rynku papierów wartościowych zadecydowały przede wszystkim trzy względy:1) przedstawienie przez stronę francuską (Towarzystwo Giełd Francuskich) pe­łne] koncepcji i harmonogramu działań zmierzających do uruchomienia giełdy w Warszawie;2) korzystny dla strony polskiej sposób finansowania projektu (środki rządu fran­cuskiego);3) zaoferowanie pomocy ze strony ekspertów firm konsultingowych w trakcie organizacji giełdy, szkolenia pracowników giełdy i maklerów. Oficjalne nawiązanie współpracy pomiędzy stroną polską i francuską nastąpiło w 1990 r Przyjęty projekt obejmował trzy fazy realizacji:1) studium wykonalności;2) tymczasowy system rynku wtórnego (od kwietnia do czerwca 1991);3) oficjalne otwarcie giełdy.Ostatecznym efektem stało się uchwalenie przez Sejm 1991 r. ustawy „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych", która regulowała zasady funkcjonowania rynku papierów wartościowych w Polsce i stanowiła tym samym podstawę prawa giełdowego.Momentem przełomowym w procesie budowy rynku papierów wartościowych w Polsce był dzień 16 kwietnia 1991 r., kiedy to, po ponad 50-letniej przerwie, odby­ło się pierwsze notowanie papierów wartościowych na giełdzie w Warszawie.

3) Giełda w WarszawieGiełda Papierów Wartościowych w Warszawie została zarejestrowana 16 kwiet­nia 1991 r., jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa. Z mocy ustawy powierzone zostało jej prowadzenie Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych.

Zadaniem giełdy warszawskiej w zakresie prowadzenia Krajowego Depozytu Pa­pierów Wartościowych było:- przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych dopuszczonych do ob­rotu giełdowego;- prowadzenie rejestru kont depozytowych dla uprawnionych do przechowywa­nia w nim papierów wartościowych;- rejestracja zmian stanu posiadania na kontach depozytowych w wyniku trans­akcji między uprawnionymi;- nadzór nad zgodnością emisji i ilością papierów wartościowych w obiegu;- obsługa kont depozytowych;

Notowania na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. odbywały się według procedury jednolitego kursu dnia. Dla każdego papieru wartościowego notowanego na giełdzie ustanowiono specjalistę, którego podstawowym zadaniem było ustalenie kursu według reguł określonych w Regulaminie Giełdy i pod nadzo­rem giełdy. Do specjalisty kierowano wszystkie zlecenia kupna lub sprzedaży dane­go papieru wartościowego.

Rozpoczęcie działalności giełdy warszawskiej wymagało gruntownego przygo­towania i sprzyjających okoliczności. Giełda to przede wszystkim rynek, na którym działają inwestorzy, oceniając na bieżąco notowanie spółki. Zainteresowanie giełdą naszych krajowych inwestorów przeszło najśmiel­sze oczekiwania, dlatego można powiedzieć, że rozwój giełdy warszawskiej trafił na odpowiednie warunki.Zaczął wzrastać udział inwestorów zagranicznych na naszej gie­łdzie, co stało się wyraźnie odczuwalne już w marcu 1993 r. Widocznym efektem inwestycji zagranicznych było podniesienie ogólnego poziomu cen akcji na giełdzie.Analiza warszawskiej giełdy dowodzi, że najważniejszym czynnikiem decydują­cym o kursach akcji są zyski osiągnięte przez notowane spółki. Wyraźną poprawę zyskowności spółek giełdowych można było zaobserwować w 1992 r. Ukazało to ich wyraźną przewagę nad resztą polskich przedsiębiorstw.Istotnym mankamentem polskiej giełdy była mała liczba notowanych spółek, nie­współmiernie niska w stosunku do efektywnego popytu. Giełda warszawska była rynkiem indywidualnych inwestorów, niezbyt zamożnych w porównaniu z Europą Zachodnią. Na każdą sesję wpływa od 4 do 6 tysięcy zleceń, zawieranych jest ok. 2000 transakcji. Są to wielkości porównywalne ze średnimi giełdami europejskimi, choć wartościowo nadal od nich odbiegające.Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie rozpo­częła swą działalność jako trzecia w Europie Środkowej po Budapeszcie i Lublanie.Ważną datą w historii giełdy warszawskiej był dzień 22 kwietnia 1993 r., kiedy to nastąpiło uruchomienie rynku równoległego.Dynamiczny rozwój Giełdy w Warszawie wynikał z silnego popytu na nieliczne w owym czasie emisje, co powodowało łatwe ich rozprowadzanie.Sytuacja zmieniła się po gwałtownym spadku notowań polskich akcji na przeło­mie pierwszego i drugiego kwartału 1994 r. Obniżono proponowane ceny emisyjne oraz oferowano znaczne upusty cenowe. Niektórzy gwa­ranci usiłowali szybko pozbyć się papierów nabytych z dużym dyskontem, powodo­wało to powstanie niekorzystnych warunków rynkowych i presję na osłabienie noto­wań innych akcji. Inną próbą obejścia ograniczonego popytu rynkowego było wza­jemne obejmowanie akcji. Jednym z powodów znacznych wahań kursów na polskim rynku kapitałowym, często podkreślanym przez obserwatorów krajowych i zagranicznych, była struktura inwestorów. Efektem operacji ludzi zorientowanych na działania krótkoterminowe, do której należą inwestorzy indywidualni oraz niektóre fundusze zagraniczne, była znaczna zmienność notowań akcji.W analizie struktury tej grupy uczestników polskiej gry kapitałowej w tamtym czasie zwracają uwagę następujące problemy:- ciągle znaczny udział skarbu państwa w kapitale akcyjnym niektórych spółek giełdowych;- zaangażowanie kapitałowe banków. Sytuacja jest po części wynikiem zamiany długu przedsiębiorstw na akcje, a po części obejmowania gwarantowanych pa­kietów emisji. Działalność ta wzmacnia popytową stronę rynku pierwotnego jednocześnie jednak może być przyczyną wzrostu podaży na rynku wtórnym- zaangażowanie inwestorów zagranicznych w wybranych sektorach rynku np.:w przemysł oponiarski. Inwestorzy indywidualni z dużą rezerwą odnosili się do rynku akcji w 1995 r. Wynikało to z następujących przyczyn:- straty poniesione przez drobnych inwestorów w okresie silnego spadku tych papierów wartościowych 1994 r. i stagnacja w roku następnym;- postępowanie emitentów lokujących na rynku nowe emisje często kosztem daw­nych inwestorów.Jednym segmentem rynku długoterminowych papierów dłużnych w Polsce, któ­ry od połowy lat dziewięćdziesiątych osiągnął znaczące rozmiary, był segment obli­gacji skarbowych. Obok nich rozwijał się segment obligacji prywatnych, gdzie każ­dorazowo oferta emisyjna nie może być skierowane do więcej niż 300 inwestorów, był on jednak relatywnie niewielki.Finansowanie potrzeb budżetowych za pomocą emisji średnio- i długotermino­wych papierów wartościowych ma na rozwiniętych rynkach kapitałowych wielolet­nią tradycję. W Polsce tego rodzaju działalność rozpoczęto w 1992 r. Od tego czasu nastąpił wartościowy wzrost emisji.Polskie obligacje państwowe można podzielić na dwie podstawowe grupy: - obligacje „państwowe", nie finansujące deficytu budżetowego, przeznaczone na spłatę zobowiązań budżetu państwa wobec czterech banków dewizowych, oraz obligacje restrukturyzacyjne przeznaczone na zwiększenie funduszy wła­snych i rezerw niektórych banków;Wśród nabywców obligacji rocznych dominowały osoby fizyczne. Obligacje 10-letnie skierowane do inwestorów instytucjonalnych zostały zakupione głównie przez towarzystwa ubezpieczeniowe lokujące swoje środki finansowe na okresy dłuższe. Sposób rozprowadzania emisji na rynku pierwotnym, gdzie istnieje system dwutorowy: - przetarg ograniczony organizowany przez NBP dla banków i innych instytucji finansowych;-sprzedaż publiczna organizowana przez banki komercyjne dla drobnych inwe­storów.Operacje rynku wtórnego dokonywane są przez inwestorów za pośrednictwem biur maklerskich.Przełomowym momentem dla Giełdy Papierów Wartościowych S.A. w Warsza­wie było uzyskanie przez nią pełnego członkostwa w Międzynarodowej Federacji Giełd Papierów Wartościowych 1999 r. Giełda Warszawska została przyjęta jako pierwsza z giełd państw dawnego bloku wschodniego.

4. Giełdy na świecieNa świecie spotyka się głównie dwa modele organizacji giełd. Pierwszy sprowa­dza się do powoływania tej instytucji na mocy specjalnej ustawy i działa później w granicach ściśle określonych przez państwo, podlegając jego formalnej kontroli. Druga zaś, to powołanie giełd do życia na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów.Giełdy spełniają w gospodarce różne funkcje. Jeżeli chodzi o giełdę papierów wartościowych to wyróżnić możemy trzy podstawowe funkcje: ułatwia mobilizację kapitału jego transformacje i ocenę. Do funkcji giełdy towarowej należy:- ogłaszanie notowań;- przyczynianie się do powstania standardów kwalifikacyjnych poszczególnych towarów, używanych w praktyce także poza giełdami;- ujednolicanie, stwierdzanie i ogłaszanie zwyczajów handlowych.

Uczestnicy giełdy towarowej to:- członkowie giełdy średnich i tzw. uczestnicy giełdy; maklerzy (brokerzy), -goście.Na najważniejszych giełdach można wyróżnić cztery rodzaje uczestników rynku papierów wartościowych: po­średników, samodzielnych uczestników giełdy oraz urzędników i „gości", nie mają­cych prawa do uczestniczenia w handlu giełdowym.Od początku lat 70-tych na rynkach finansowych zaobserwowano istotne zjawi­sko nasilenia się procesów wprowadzania innowacji finansowych, miedzy innymi transakcji financjal futures. Kontrakty financjal futures nie opiewają na towar fizyczny, lecz na waluty, papie­ry wartościowe i depozyty bankowe o stałym oprocentowaniu.Spośród najważniejszych giełd na świecie wybrano giełdy papierów wartościo­wych w USA, Japonii i Szwajcarii.

Większość obrotów giełdowych papierami wartościowymi w USA koncentruje się na dwóch giełdach, które mają swoja siedzibę w Nowym Jorku. Są to New York Stock Exchange (NYSĘ) oraz American Stock Exchange. W swej działalności jednak jest poddana nadzorowi i kontroli ze strony państwa. Członkami NYSĘ mogą być wyłącznie osoby fizyczne.Giełda Tokijska jest największą spośród ośmiu japońskich giełd papierów warto­ściowych. Podobnie jak na NYSĘ przypada na nią 80% obrotów papierami warto­ściowymi całego kraju. Członkami tej giełdy mogą być wyłącznie firmy trudniące się obrotem papierami wartościowymi (firmy maklerskie), które licencjonowane są przez ministra finansów. Obecnie dopuszcza się członkostwo 97 firm maklerskich.Największą spośród siedmiu giełd w Szwajcarii jest giełda w Zurychu. Giełda w Zurychu jest instytucją prywatnoprawną. Członkami tej giełdy mogą być jedynie banki, także zagraniczne mające odpowiednią licencje. Tylko banki członkowskie są upoważnione do przeprowadzania transakcji na giełdzie, tak na własny rachunek, jak i w imieniu i na rachunek swoich klientów. Z tego też powo­du na giełdzie w Zurychu nie ma maklerów.

Tworzenie rynku kapitałowego w Polsce

3.1. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych

Polska była pierwszym krajem w Europie środkowo-wschodniej, który wprowa­dził ustawodawstwo w zakresie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych rodzaje prywatyzacji:

- dwuetapowa prywatyzacje kapitałową;- prywatyzację bezpośrednią;- szybka sprzedaż małych i średnich przedsiębiorstw;- prywatyzację powszechną przez tworzenie NFI;- prywatyzację restrukturyzacyjną;- prywatyzację w oparciu o prowadzenie studiów sektorowych;- prywatyzację likwidacyjną.

3.1.1. Prywatyzacja kapitałowa-Prywatyzacja kapitałowa podstawowa forma transfor­macji dla przedsiębiorstw dużych i średnich. Sprowadza się ona do przekształcenia przedsiębiorstwa w spółkę akcyjną lub spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, przy czym to przekształcenie przebiega w dwóch etapach. 1. Komercjalizacji przedsię­biorstwa, oznacza przekształcenie przedsiębior­stwa w jednoosobowa spółkę Skarbu Państwa. Utworzona spółka przejmuje na sie­bie wszelkie zobowiązania i uprawnienia przekształconego przedsiębiorstwa. Komercjalizacja stanowi etap przygotowawczy do prywatyzacji właściwej .2. Drugi etap udostępnienia przez Skarb Państwa udziałów lub akcji w formie przetargu, publicznej subskrypcji lub w wyniku rokowań.

Trzy sposoby na dokonanie komercjalizacji przedsię­biorstwa państwowego:

1. na wniosek dyrektora i rady pracowniczej po zasięgnięciu opinii ogólnej zebra­nia pracowników i organu założycielskiego;

2. na wniosek organu założycielskiego za zgodą dyrektora i rady pracowniczej po zasięgnięciu opinii ogólnego zgromadzenia pracowników;

3. na wniosek Ministra Przekształceń Własnościowych (obecnie Ministra Skarbu) po zasięgnięciu opinii dyrektora, rady pracowniczej i organu założycielskiego.

Te trzy sposoby gwarantują przeprowadzenie prywatyzacji w przypadku niena­dążania za procesem zmian, jednocześnie koncentrują decyzje w ręku Ministra Przekształceń. Minister może odmówić rozpoczęcia procesu prywatyzacji gdy:- przedsiębiorstwo jest w złej kondycji finansowej;- spada zainteresowanie akcjami na rynku giełdowym z uwagi na brak pieniędzy u inwestorów;- przedsiębiorstwo jest monopolistą na rynku;- ze względu na strategiczne znaczenie przedsiębiorstwa. Warunkiem zarejestrowania spółki jest uchwalenie sta­tutu i ustalenie władz:1. Walne Zgromadzenie Akcjona­riuszy 2.Radę Nadzorczą,3.Zarząd .

Powstała spółka jest prawnym sukcesorem dotychczasowego przedsiębiorstwa. Istniejący fundusz założycielski i przedsiębiorstwo staje się kapitałem własnym spó­łki. Udostępnienie udziałów lub akcji prywatyzo­wanych przedsiębiorstw powinno rozpocząć się w ciągu dwóch lat od momentu wpi­sania jej do rejestru handlowego. Sposób dokonania tego określa Minister Skarbu, i tak może to być: sprzedaż akcji, dzierżawa, zbycie praw z akcji, obciążenie lub wy­miana na obligacje. Pracownicy mają prawo do zakupu maksymalnie 20% akcji po cenie 50% ceny w pierwszym dniu sprzedaży akcji. wielkość corocznie prywatyzowanego majątku określa Sejm na wniosek Rady Ministrów.'

3.1.2. Prywatyzacja likwidacyjna-Polega na tym, że przedsiębiorstwo może być prywaty­zowane poprzez jego likwidację przez odpowiedni organ założycielski w porozumie­niu z radą pracowniczą oraz dyrekcją i po ustaleniu zasad z Ministerstwem Skarbu. I tak może to być:

- prywatyzacja likwidacyjna -polegająca na sprzedaży całości lub części mienia przedsiębiorstwa; - wniesienie do spółki, - oddanie do odpłatnego korzystania;- szybka sprzedaż, bez uruchamiania procesu likwidacji.- likwidacja- podejmuje ją organ założycielski z inicjatywy bądź na wniosek rady pra­cowniczej.

Prywatyzacja mienia komunalnego odbywa się metodami ana­logicznymi do metod stosowanych wobec przedsiębiorstw państwowych. Formy prywatyzacji:1) prywatyzacja przez rezygnację z praw własności do przedsiębiorstwa; 2) prywatyzacja przez powierzanie własności; 3) prywatyzacja przez zastąpienie.

ad1. oznacza przekazanie tych praw osobom prywatnym. Sprzedaż może dotyczyć całości lub części likwidowanego przedsiębiorstwa. ad2. polega na delegowaniu na rzecz sektora prywatnego czę­ści działalności państwa dotyczącej wytwarzania dóbr i usług. ad3. polega na wycofaniu się państwa z różnych rodzajów działalności. Następuje to sukcesywnie w miarę jak sektor prywatny przejmuje ciężar zaspokaja­nia potrzeb. Prywatyzacja kapitałowa jest najczęściej stosowaną drogą prywatyzacji ponieważ najbardziej przystosowuje nowopowstałe przedsiębiorstwa do aktualnej sytuacji rynkowej. Jednakże udostępnianie akcji może trwać nawet dwa lata powoduje, że niektóre przed­siębiorstwa, niewłaściwie zarządzane podczas procesu przekształceń, mogą utracić pozycję konkurencyjną na rynku, którą może być potem bardzo trudno odzyskać.

3.1.3. Akcjonariat pracowniczy-Jedną z form prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych jest tworzenie spółek pracowniczych. Akcjonariat pracowniczy zwany własnością pracowniczą stwarza pra­cownikom możliwości bezpośredniego udziału w kapitałowym wzroście przedsię­biorstwa. Zgodnie z ustawami przysługuje prawo zakupu na zasadach preferencyjnych do 20% ogólnej liczby akcji tej spółki należących do Skarbu Państwa. Pracownicy zachowują prawo do nabywania i obejmowania dalszych akcji na zasadach ogólnych. Udostępnienie ak­cji pracownikom na zasadach preferencyjnych powinno nastąpić nie później niż w ciągu 2-m-cy od chwili udostępnienia pierwszych akcji a wygasają po upływie l roku od chwili udostępnienia. Akcje sprzedawane są pracownikom po cenie obniżonej o połowę w stosunku do ceny ustalonej dla osób fizycznych. Liczbę akcji sprzedawanych na zasadach preferencyjnych, warunki i terminy spłaty należności, określi statut spó­łki. Najodpowiedniejszymi rodzajami spółek dla realizacji akcjonariatu pracowniczego są spółki akcyjne, sp. z o.o. i spółki komandytowe. Jednym z pierwszych, nowoczesnych przedsiębiorstw akcjonariatu pracownicze­go w Europie, a prawdopodobnie i na świecie było przedsiębiorstwo polskie „GA-ZOLINA S.A.". Obecnie jest w Polsce ponad 1000 spółek pracowniczych. Spółki pracownicze miały lepsze wskaźniki ekono­miczne niż ogół podmiotów gospodarczych objętych prywatyzacją. Do przyczyn wzrostu popularności akcjonariatu pracowniczego należą m. in.:- gwałtowny rozwój technologii i związane z nim przekształcenia natury proce­sów produkcyjnych;- zmiany struktury ekonomicznej z tradycyjnie przemysłowej na informacyjno-usługową i związane z tym przemiany charakteru pracy ludzkiej;- wzrost poziomu wykształcenia i uświadomienia ekonomicznego pracowników;- znajdowanie nowych źródeł motywacji/pracowników i zapewnienie większej

wydajności pracy.

3.2. Papiery wartościowe jako narzędzie rynku kapitałowego- są dokumentami uosabiającymi i stwierdzającymi istnienie określonego prawa majątkowego. Realizacja tych praw możliwa jest jedynie na pod­stawie okazania tych dokumentów lub ich zwrotu. Są z reguły dokumentami o finansowym charakterze stwierdzającymi posia­danie określonych praw majątkowych przez ich właścicieli. Cha­rakteryzują się najłatwiejszym i najszybszym sposobem sprzedaży, ale pod warun­kiem istnienia aktywnego rynku kapitałowo-pieniężnego.'

Gospodarcza natura papieru wartościowego pozwala zidentyfikować go jako in­strument umożliwiający przepływ określonych wartości majątkowych pomiędzy uczestnikami obrotu pieniężnego. Posiadają zdolność obrotową, która przejawia się w dwóch aspektach:

- w aspekcie materialnym - dotyczy istnienia pewnego prawa podmiotowego, dla realizacji którego jedyną prawnie skuteczną legitymacją stanowi dokument ucieleśniający to prawo.

- w aspekcie formalnym - to konieczność nadania papierom wartościowym okre­ślonej formy.

Do najczęściej spotykanych należą akcje, obligacje, bony pieniężne NBP, bony skarbowe, listy zastawne i losy loteryjne oraz czeki i weksle .A mogą być jednak również niektóre dokumenty o handlowym charakterze, sta­nowiące podstawę do dysponowania towarami czy innymi składnikami majątkowy­mi i przenoszenia tych uprawnień na inne podmioty. Papiery wartościowe klasyfikuje się według rozmaitych kry­teriów. Biorąc pod uwagę charakter uosabianego przez nie prawa majątkowego, wy­odrębnić można dokumenty stanowiące potwierdzenie wierzytelności pieniężnych i dokumenty uosabiające prawa współwłasności majątkowej .Ze względu na tryb stosowany w obrocie dzielimy je na papiery wartościowe na okaziciela, imienne, a także dokumenty na zlecenie. Przekazanie własności papieru na okaziciela następuje tylko poprzez fizyczne wręczenie go nabywcy. Istnieje możliwość zdeponowania go w instytucjach oferujących takie usługi- bankach lub biurach maklerskich. Obrót tymi papierami ma cechy masowości i anonimowości. Papiery wartościowe imienne legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw z tych papierów wartościowych nastę­puje w formie przelewu połączonego z wydaniem dokumentu. Trzeci podział papierów wartościowych uwzględnia charakter docho­dów. Wyróżniamy tu papiery wartościowe przynoszące stały dochód od wartości nominalnej dokumentu, (obli­gacje, bony skarbowe) oraz papiery udziałowe (akcje), z których to dochód zależy od zyskowności danej spółki akcyjnej.'Papiery wartościowe dzielimy również na długoterminowe, których termin za­płaty przypada po upływie co najmniej roku (obligacje, akcje). Krótkoterminowe to przede wszystkim weksle, czeki bony pieniężne NBP, których termin płatności nie jest dłuższy niż rok.Wyróżnia się walory giełdowe i pozagiełdowe.

Obrót giełdowymi papierami wartościowymi jest dokonywany na giełdzie (na tzw. rynkach urzędowych). Rozwinęły się i upowszechniły w gospodarce kapitalistycznej. W Polsce zakres stosowania papierów wartościowych był stosun­kowo dobrze rozwinięty w okresie międzywojennym. Papiery lokacyjne stały się obok systemu budżetowego i bankowego trzecim za­sadniczym, alternatywnym kanałem przemieszczania kapitałów oraz kredytowania przedsięwzięć w sferze zarówno gospodarczej jak i pozagospodarczej.Warunek elastycznego systemu przepływów kapitałowych, które mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju przedsiębiorczości oraz dla restrukturyzacji gospo­darki. W warunkach rozwiniętego rynku kapitałowego papiery wartościowe spełniają wielorakie funkcje, a mianowicie:'l) kredytową, 2) płatniczą, 3) obiegową, 4) gwarancyjną 5) legitymacyjną.

3.2.1. Akcje-to papiery wartościowe stwierdzające udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej, równocześnie zaś uprawniającym go do uczestnictwa w podziale zysków spółki w formie dywidendy oraz w podziale majątku spółki w razie jej likwi­dacji. Niektóre rodzaje akcji dają też prawo uczestnictwa w kierowaniu spółką po­przez prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.Pojęcie akcji używane jest w trzech różnych znaczeniach :

1. Jako dokument formalny ,stwierdzający prawo uczestnic­twa w spółce akcyjnej .2. Jako ogół praw i obowiązków akcjonariusza wynikających z jego uczestnictwa w spółce.3. Jako udział w kapitale akcyjnym (ułamek kapitału akcyjnego).

Ad. l. W akcji jako papierze wartościowym następuje tak ścisłe połączenie praw z dokumentem, z którym są one zamieszczone, iż wartość prawa staje się tożsama z wartością doku­mentu. Związek praw i dokumentu jest tak silny, że obrót prawami zamieszczonymi w dokumencie jest możliwy poprzez obrót dokumentu. Ad. 2. Akcja inkorporując w swojej treści prawa i obowiązki akcjonariusza, staje się ich nośnikiem i wyznacza ich zakres

Ad. 3 Akcja traktowana jako ułamek kapitału stanowiącym, iż kapitał spółki akcyjnej dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. W statucie spółki akcyjnej musi zostać określo­na wysokość kapitału akcyjnego oraz nominalna wartość akcji i ich liczba. Zgodnie z K. H. tekst akcji powinien zawierać:- firmę i siedzibę spółki;- sąd w którym spółka jest zarejestrowana i numer rejestru;- datę zarejestrowania spółki i emisji akcji;- wartość nominalną, liczbę, serię, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne akcji;- wysokość dokonanej wpłaty przy akcjach imiennych;- ograniczenia w zakresie przeniesienia praw własności akcji;- przepisy statutu o związanych z akcją obowiązkach świadczeń na rzecz spółki. Całość powinna być opatrzona pieczęcią spółki i podpisem zarządu.

Rodzaje akcji: akcje można podzielić ze względu na: l. Sposób oznaczenia posiadacza: a) na okaziciela; b) imienne.2. Sposób wykupu akcji: a) gotówkowe; b) aportowe.

3. Przywileje: a) uprzywilejowane - w głosowaniu;- w dywidendzie;- w podziale majątku;- świadectwa założycielskie; b) zwyczajne (bez przywilejów)

Ad. a) W praktyce duże znaczenie mają niektóre korzyści wynikające z posiada­nia akcji uprzywilejowanych.- Przywileje w głosowaniu - Jednej akcji nie może przyznać więcej niż 5 głosów- Przywileje w dywidendzie - polega na przyznaniu akcji prawa do zwiększenia udziału w zysku, z tym że dywidenda uprzywilejowana nie może być wyższa ponad 2 Jednostki powyżej przeciętnej stopy dyskontowej NBP, obowiązującej dla weksli krajowych w ciągu ubiegłe­go roku obrotowego spółki. - Przywileje w podziale majątku - polega na pierwszeństwie spłaty akcji uprzywilejowanych z majątku pozostałe­go z likwidacji po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli do wysokości uiszczonych na nie wpłat. - Świadectwa założycielskie - Statut spółki może przewidzieć tzw. imiennych świadectw założycielskich za zasługi oddane przy tworzeniu spółki. Uczestniczą natomiast w podziale czystego zyskuspółki po odliczeniu.

Inne rodzaje akcji: l. Akcje użytkowe-Są to akcje, których wydanie może przewidywać statut w zamian za akcje umo­rzone przez losowanie, różnią się tym, że nie mają one wartości nominalnej. Uczestni­czą też w podziale nadwyżki majątku spółki pozostałej po spłacie wartości nominal­nej akcji nieumorzonych. 2. Akcje z obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spólki-Zobowiązują one akcjonariusza do dokonywania świadczeń wykraczających poza obowiązek pełnej wpłaty na akcje, stosowane np. w spółkach, których przedsiębiorstwo opiera się na przetwórstwie produktów rolnych .

Wartość nominalna i emisyjna-Akcje mają ustaloną w statucie spółki i uwidocznioną w tekście wartość nominal­ną, która nie może być niższa niż l zł. Wartość nominalna wszystkich akcji jest jednakowa. Akcje wydawane są akcjonariuszom po cenie emisyjnej, nie ma bezpośredniego związku z wartością nominalną i może być jej równa lub wyższa. Cena emisyjna nie może być natomiast niższa od wartości nominalnej. Akcje są niepodzielne, ale mogą być wydawane w odcinkach zbiorowych. Może być kilku współwłaścicieli l akcji. Swoje prawa w spółce powinni wykazywać poprzez l przedstawiciela. Pierwotny i wtórny obrót akcjami- Akcje mogą być oferowane w sprzedaży w dwu etapach:- w pierwotnym obrocie;- we wtórnym obrocie. W tych można jeszcze wydzielić:- prywatny obrót akcjami;- publiczny obrót akcjami. Prywatny pierwotny obrót - mamy z nim do czynienie w trakcie zawiązywania spółki akcyjnej. To zbywanie akcji przez osoby nie będące emitentem, a oferta zbycia akcji skierowana jest do grupy osób nie większej niż 300.Wtórny obrót akcjami - ograniczanie w zbywaniu, akcje są zbywalne, można przez umowę ograniczyć na pewien czas zbywalność akcji. Sprawy te można uregulować w statucie. Jeżeli statut uzależnia przeniesienie akcji imiennych od zezwolenia spółki, to z braku bardziej precyzyjnych uregulowań, zezwolenia takiego powinien udzielić zarząd w formie pisemnej. Akcje w formie dokumentów:Akcje mogą być dopuszczone do publicznego obrotu, jeżeli zostały uprzednio złożone do depozytu w domu maklerskim lub banku prowadzącym rachunki papierów wartościowych.

Imienne świadectwo depozytowe Jeżeli posiadamy akcje, które zostały dopuszczone do publicznego obrotu, to aby uczestniczyć w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, powinniśmy uzyskać od naszego domu maklerskiego dokument zwany świadectwem depozytowym. Świadectwo potwierdza legitymację do realizacji wszelkich uprawnień wynikających z papierów wartościowych wskazanych w jego treści, które nie są lub nie mogą być realizowane wyłącznie na podstawie zapisów na rachunku papierów wartościowych, a w szczególności do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.. Podział zysku

Zysk rozdziela się w stosunku do nominalnej wartości akcji. Jeżeli akcje nie są całkowicie opłacone, rozdziela się zysk w stosunku do dokonanych wpłat na akcje. Umorzenie akcji

Spółka może umorzyć akcje tylko wtedy, gdy przewiduje to statut. Ponadto procedura ta może być prowadzona tylko na dwa sposoby:1) z zachowaniem przepisów o obniżeniu kapitału akcyjnego;2) umorzenie akcji następuje z czystego zysku. Umorzenie akcji powoduje nie tylko likwidację dokumentu akcyjnego, ale również unicestwienie praw, których akcja jest nośnikiem. Unieważnienie akcji- Unieważnienie akcji polega na pozbawieniu mocy prawnej dokumentu akcyjnego. K. H. przewiduje dwie sytuacje, kiedy można akcje unieważnić:

1) akcjonariusz nie dokonał wpłat na akcje oraz nie płaci należnych z tego tytułu odsetek i odszkodowania umownego, jeśli było zastrzeżone;2) akcjonariusz stwierdził, że jego dokumenty akcyjne uległy znacznemu zniszczeniu lub utracie; dokumenty te powinny być znacznie uszkodzone, tak że utrudnia to dokonanie obrotu akcją. Przepisy prawne o akcjach zawarte są generalnie w dwóch źródłach:1.Kodeks Handlowy 2.Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

3.2.2. Obligacje- Obligacje są jednym z podstawowych instrumentów pożyczkowych.

1. jest papierem wartościowym, w którym emitent stwierdza, że jestdłużnikiem wobec właściciela obligacji (wierzyciela) i zapłaci kwotę pieniężną oraz ustalone oprocentowanie w sposób i terminach określonych w obligacji.2.(od łac. obligato - zobowiązanie, wł. - obbligo) - instrument pożyczkowy: papier wartościowy dający posiadaczowi (nie emitentowi) stałe oprocentowanie; papier emitowany przez przedsiębiorstwo, zobowiązujący do okresowej (zwykle półrocznej) wypłaty oprocentowania i do wykupu wg wartości nominalnej po upływie określonego terminu.3. jest papierem wartościowym, w którym emitent tj. wystawca potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie oraz do spłaty odsetek.4. jest długoterminowym skryptem dłużnym, wyemitowanym przez przedsiębiorstwo lub instytucję rządową. Jest to instrument długoterminowego zadłużenia. Obligacja jako pożyczka i forma lokaty. Obligacja jest dla emitenta instrumentem, przy pomocy którego może zaciągnąć pożyczkę jednocześnie u wielu wierzycieli, często na bardzo długi okres, przekraczający nawet znacznie okres. Emitenci obligacji powinni jednak reprezentować wysoki stopień zaufania pod względem solidnego wywiązywania się zobowiązań, gdyż jest to podstawowy warunek uzyskania tą drogą pożyczek w pożądanej wysokości, tj. sprzedaży obligacji wśród pierwotnych nabywców zwanych subskrybentami. Natomiast właściciel obligacji nosi miano obligatoriusza.

Listy zastawne- Specyficzną formą obligacji stanowią listy zastawne. Uzyskane ze sprzedaży listów fundusze przeznaczano na udzielanie kredytów dla właścicieli nieruchomości lub majątków rolnych pod warunkiem dokonania wpisu do księgi wieczystej. Kredytu udzielano zatem niejako „pod zastaw" majątku, co znalazło odbicie w nazwie dokumentów. Dzięki takiej formie wzrastała pewność spłaty oraz należnych z tytułu jej udzielenia odsetek.

Weksle skarbowe oraz bankowe bony lokacyjne. Są to papiery pożyczkowe emitowane przez państwo (bony, weksle skarbowe) oraz banki (bony), ale o krótkoterminowym charakterze, sprzedawane nabywcom według cen uwzględniających potrącenie już z góry należnych odsetek.

Obligacje państwoweW wielu krajach z zaciągania pożyczek przy pomocy obligacji korzystają przede wszystkim rządy w celu finansowania wydatków budżetowych. Szereg bogatych krajów wykorzystuje obligacje dla pokrywania powtarzających się deficytów budżetowych i rosnącego długu publicznego..Przy pomocy obligacji gromadzą także fundusze renomowane banki i towarzystwa ubezpieczeniowe.

Obligacje przedsiębiorstw-Przedsiębiorstwa traktują obligacje jako jedno ze źródeł pożyczek, ma następujące zalety:- dzięki obligacjom można uzyskać pożyczki z reguły na dłuższy okres, aniżeli okres, na jaki gotowe są udzielić kredytu banki;- pożyczkodawca nie jest uprawniony, jak to występuje przy akcjach, do współudziału w decydowaniu o działalności kredytobiorcy; emitent nie traci zatem ani nie ogranicza swojej samodzielności przez emisje obligacji, -jeżeli dzięki pożyczce emitent realizuje wysokie zyski, to ich stopa może nawet wysoko przekraczać stopę oprocentowania obligacji; w rezultacie rośnie zyskowność własnych kapitałów.

Klasyfikacja obligacji według rodzajów: 1.W zależności od podstawowych grup emitentów obligacje można podzielić na:- państwowe, zwane również popularnie skarbowymi;- instytucji finansowych (banków, instytucji ubezpieczeniowych, towarzystw kredytowych itp.);- organów samorządowych lub komunalnych;- przedsiębiorstw o publicznym charakterze (np. poczta, kolej);- pozostałych instytucji i przedsiębiorstw.

2.Ze względu na zasięg emisji można wyodrębnić obligacje:- wewnętrzne - tj. przeznaczone do sprzedaży wyłącznie w kraju;- zewnętrzne - głównie przeznaczone do ulokowania w innych krajach. 3.Ze względu na oprocentowanie obligacje można podzielić na:- obligacje o stałym oprocentowaniu - stała stopa procentowa;- obligacje o zmiennym oprocentowaniu

4. Ze względu na zabezpieczenie majątkowe obligacje można podzielić na:- obligacje nie zabezpieczone - emitentami są tutaj instytut i przedsiębiorstwa, które są dobrze znane i których sytuacja finansowa nie budzi zastrzeżeń,- obligacje hipoteczne - emitowane są pod zastaw nieruchomości konkretnego emitenta przez wpis do księgi wieczystej.

5.Ze względu na możliwość zamiany na inne papiery wartościowe obligacje można podzielić na:- obligacje nie zamienne;- obligacje zamienne - uprawniają do bezpośredniej zamiany ich, na akcje firmy, która je wypuściła;- obligacje z warrantem - umożliwiają posiadaczowi wykupienie w określonym czasie i po określonym kursie innych papierów wartościowych, przeważnie akcji.

Gwarancje obligacji- Pozycję emitenta można dodatkowo wzmocnić dzięki gwarancji innych jednostek, zwiększającej stopień pewności otrzymania zwrotu kapitału oraz solidnego płacenia odsetek. Mogą to być gwarancje w formie poręki.

Obligacje tandetne-W przeciwieństwie do tych należycie zabezpieczonych obligacji w niektórych krajach pojawiają się w sprzedaży tzw. obligacje „tandetne", których emitent nie dysponuje odpowiednio pewnymi aktywami gwarantującymi wykup i właściwą obsługę zaciągniętej pożyczki. Są one emitowane m.in. w celu wykupu upadających przedsiębiorstw z zamiarem ich uszanowania. Zakup takich obligacji łączy się z dużym ryzykiem, ponieważ uzyskanie udzielonej pożyczki zależy od powodzenia transakcji, której finansowaniu ma obligacja służyć. Dlatego emitent oferuje w tym przypadku znacznie wyższe oprocentowanie.Obligacje emitowane przez państwo są udostępniane nabywcom - podobnie jak obligacje innych jednostek - na zasadach dobrowolności. Jednak zdarzają się także obligacje państwowe przymusowe, które na mocy ustawy mają obowiązek nabywać określone grupy subskrybentów (pożyczki tego rodzaju występowały zwłaszcza w okresach wojen lub zagrożenia wojennego) lub z mocy ustawy służą jako obligatoryjny środek regulowania zobowiązań państwa .

Konsolidacja obligacji-Emitowane przez państwo w różnych okresach obligacje podlegają niejednokrotnie konsolidacji, polegającej na połączeniu kilku zaciągniętych uprzednio pożyczek w jedną, nową. Stąd wywodzi się nadawana oficjalnie nazwa takiej obligacji - „pożyczka konsolidacyjna". Jest ona emitowana z reguły na mocy ustawy, przy czym przewiduje ujednolicenie stopy procentowej i warunków spłaty, jakie mogły różnić się przy emisji poprzednich pożyczek objętych konsolidacją.

Konwersja obligacji- występująca czasem konwersja polega na zmianie warunków pożyczki uprzednio zaciągniętej przez państwo - na inne korzystniejsze dla dłużnika. Zazwyczaj dotyczy to wydłużenia okresu zwrotu długu i obniżki oprocentowania. Nie trzeba więc uzasadniać, iż konwersja podrywa zaufanie do obligacji państwowych danego kraju.

Zabezpieczenie przed inflacją-Istotne znaczenie dla nabywcy obligacji może mieć zabezpieczenie przed skutkami deprecjacji waluty (inflacji), na jaką opiewa dany walor. Formą zabezpieczenia przed skutkami deprecjacji waluty nominału może być przyjęcie zasady, że stopa okresowo naliczanych odsetek jest zmienna, przy czym nie może być niższa od poziomu inflacji.

Funkcje obligacji:- funkcja lokacyjna - występuje po stronie obligatoriusza, polegająca na inwestowaniu wolnych środków finansowych przez nabycie obligacji, mając do wyboru różne warianty lokowania swoich zasobów finansowych.- funkcja pożyczkowa - występuje po strome emitenta, polegająca na uzyskaniu tą drogą kapitału, którym można rozporządzać;

- funkcja płatnicza - polega na możliwości regulowania zobowiązań w drodze przeniesienia obligacji przez aktualnego właściciela na jego wierzyciela, przez co zastępuje środki pieniężne;- funkcja obiegowa - polegająca na możliwości przenoszenia obligacji przez jej właściciela na inny podmiot;- funkcja gwarancyjna - polega na określonym stopniu pewności, że zobowiązania emitenta wynikające z obligacji zostaną zrealizowane.

Wartość i efektowna stopa oprocentowania obligacji Jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny nominalnej, to istniejącą różnicę określa się jako dyskonto, podczas gdy nadwyżka ceny rynkowej nad nominał jest nazywana premią.

Nominalna wartość obligacji jest określana przez emitenta i oznacza kwotę, jaką powinien otrzymać posiadacz waloru po upływie terminu Jego wykupu. Wartość nominalna może być stałą, tzn. nie ulega zmianie w stosunku do wartości ustalonej w kwocie absolutnej w momencie emisji waloru, lub zmienna.

Wartość emisyjna obligacji stanowi jej cenę, według której emitent oferuje ją subskrybentom (pierwszym nabywcom). Wartość ta może być równa wartości nominalnej, jaką obligacja posiada w dniu jej emisji, ale nierzadko ustalana jest na wy­ższym lub niższym poziomie.Dotyczy to przede wszystkim obligacji sprzedawanych przez emitenta z dyskontem, jeśli emitent oferuje je subskrybentom po cenie pomniejszonej z góry o odsetki należne nabywcy, a wykupuje te walory po pełnej cenie nominalnej.

Wartość bieżąca obligacji stanowi cena, po jakiej można walor w danym momencie kupić lub sprzedać. Wartość ta jest zatem swoistego rodzaju ceną rynkową obligacji, która może ulegać ciągłej fluktuacji i odchylać się znacznie in plus lub in minus od wartości nominalnej pod wpływem różnych zjawisk.Na zmiany wartości bieżącej obligacji, a zwłaszcza na skalę odchyleń tej wartości od wartości nominalnej walorów istotny wpływ wywierają zmiany stopy procentowej od depozytów bankowych - oraz odchylenia tej stopy od oprocentowania obligacji.Jeśli stopa oprocentowania depozytów bankowych rośnie, może to skłaniać posiadaczy obligacji do wyzbywania się ich i lokowania wolnych środków w bankach. Zwiększa się wówczas podaż obligacji, a nabywcy oferują niższe ceny.

Bieżąca stopa odsetek- posiadacz obligacji inkasuje odsetki liczone według określonej stopy procentowej w stosunku do wartości nominalnej waloru. Jeżeli jednak wartość bieżąca obligacji jest niższa lub wyższa od nominalnej, to przy cenie aktualnych korzyści, na jakie może liczyć każdy kolejny posiadacz obligacji, kwotę odsetek w skali rocznej relacjonuje się od sumy, którą zapłacił przy nabyciu waloru, tj. do wartości bieżącej. W rezultacie uzyskuje się stopę bieżącą oprocentowania obligacji.

Efektowna stopa odsetek- Posiadacz obligacji, który nabył ja po cenie niższej od nominalnej, nie tylko będzie inkasował bieżąco odsetki, ale po upływie okresu zwrotu pożyczki przez emitenta otrzyma pełną jej wartość, wyższą od bieżącej. Efektowna stopę odsetek, pozwala na ocenę korzyści inwestowania w obligacjach w porównaniu z korzyściami lokowania gotówki w depozytach bankowych.

Aktualna wartość obligacji- Wartość taką można wyznaczyć, dyskontując odpowiednio zarówno przyszłe korzyści z tytułu odsetek, możliwe do zainkasowania przed upływem terminu wykupu obligacji Jak również wartość nominalną waloru, która zostanie zwrócona posiadaczowi po tym terminie.

Zabezpieczanie obligacji-Jak wynika z ustawy o obligacjach wierzytelności mogą być zabezpieczone całkowicie, zabezpieczone częściowo lub niezabezpieczone. Obligacje zabezpieczone całkowicie-Zabezpieczenie całkowite wiąże się z wymogiem objęcia zabezpieczeniem wartości nominalnej emitowanych obligacji wraz z sumą należnego oprocentowania. Zabezpieczeniami całkowitymi mogą być:- ustanowienie zastawu i hipoteki;- udzielenie gwarancji przez Narodowy Bank Polski lub bank posiadający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10.000.000 EURO w walucie polskiej;- udzielenie zabezpieczenia przez Skarb Państwa;- udzielenie zabezpieczenia przez bank zagraniczny lub międzynarodową instytucję finansową, posiadającą kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10.000.000 EURO;- udzielenie poręczenia przez gminy, które obejmują wartość nominalną emitowanych obligacji wraz z sumą należnego oprocentowania. Obligacje niezabezpieczone- ochrona interesów obligatoriuszy realizowana jest przez przyznanie prawa do emitowania takich obligacji emitentom reprezentującym potencjał ekonomiczny, który jest gwarancją możliwości wykonania przez nich świadczeń wynikających z obligacji. Emitentem ww. obligacji może być podmiot, który sporządził sprawozdanie finansowe za ostatnie trzy kolejne lata obrotowe, a wartość jego kapitału i funduszy własnych wynosi co najmniej pięciokrotność minimalnego kapitału akcyjnego określonego przepisami Kodeksu Handlowego. Częściowe zabezpieczenie obligacji-Emisja obligacji częściowo zabezpieczonych możliwa jest tylko dla emitentów spełniających warunki przewidziane dla emisji obligacji niezabezpieczonych oraz opierające się głównie na wielkości wymaganego minimalnego kapitału emitenta. Zasady emisji i obrotu obligacjami w Polsce-Zgodnie z ustawą z 1995 r. o obligacjach, obligacje mogą być emitowane przez:- Skarb Państwa;- Narodowy Bank Polski;- podmioty gospodarcze prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną (spółki akcyjne, spółki z o.o., spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, komunalne itp.)- gminy, związki międzygminne oraz miasto stołeczne Warszawa;- inne podmioty posiadające osobowość prawną.

Świadczenia dla obligatoriuszy-Ogólnie obowiązujące przepisy przewidują możliwość emisji obligacji uwzględniających przysługujące obligatoriuszowi świadczenia pieniężne, obejmujące zwrot przez emitenta należności głównej (zwrot kapitału pożyczkowego) i ubocznej (odsetek).Obligacja może być wyposażona w świadczenia niepieniężne, wśród których mogą wystąpić:- prawo do zmiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem (obligacje zamienne);- prawo do udziału w przyszłych zyskach emitenta, jakie zostaną osiągnięte dzięki wykorzystaniu zaciągniętej pożyczki (certyfikaty inwestycyjne);- prawo pierwszeństwa do emitowanych w przyszłości akcji spółki zaciągającej pożyczkę obligacyjną (obligacje z prawem pierwszeństwa).

Emisja prywatna występuje w przypadku, gdy emitent kieruje swoją ofertę bezpośrednio do nie więcej niż 300 osób, będących potencjalnymi subskrybentami. Emisja w formie publicznej subskrypcji ma miejsce wówczas, gdy propozycja nabycia obligacji skierowana jest do nieoznaczonego adresata na przykład drogą ogłoszeń albo przez indywidualne wystąpienia do więcej niż 300 osób. Emitent jest zobowiązany do udostępnienia informacji dotyczących w szczególności:- celów emisji - określenia przedsięwzięcia, na które będą przeznaczone środki pochodzące z emisji;- wielkości emisji;- wartości nominalnej i ceny emisyjnej obligacji;- warunków wykupu;- warunków wypłaty oprocentowania;- wysokości i formy ewentualnego zabezpieczenia i oznaczenia podmiotu udzielającego zabezpieczenia;- zysku bilansowego osiągniętego w roku poprzedzającym emisję i perspektywy kształtowania wyników finansowych emitenta w wyniku realizacji przedsięwzięcia sfinansowanego z emisji obligacji do czasu ich całkowitego wykupu;- danych umożliwiających potencjalnym nabywcom obligacji orientację w efektach przedsięwzięcia sfinansowanego z emisji obligacji, oraz zdolności emitenta do wywiązania się z zobowiązań wynikających z obligacji;- zasad przeliczania wartości świadczenia nadpieniężnego na świadczenie pieniężne;- w przypadku zastawu lub hipoteki - dane dotyczące wyceny przedmiotu zastawu lub hipoteki;- sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy, wraz z opinią biegłego rewidenta.

Wyżej podane informacje emitent udostępnia w warunkach emisji ogłaszanych w dwóch dziennikach ogólnopolskich.

Zapisy na obligacje. -Termin do zapisywania się na obligacje nie może być dłuższy niż trzy miesiące od dnia otwarcia publicznej subskrypcji. W przypadku emisji obligacji dla indywidualnych adresatów obowiązują następujące terminy:- na przyjęcie propozycji nabycia obligacji - trzy tygodnie od dnia jej otrzymania;- kierowanie kolejnych propozycji nabycia obligacji nie może być dłuższe niż sześć tygodni od skierowania pierwszej propozycji;

- na dokonanie przydziału obligacji - sześć tygodni od dnia skierowania ostatniej propozycji nabycia. Emisję uważa się za niedoszłą do skutku, jeżeli w terminie wyznaczonym do zapisywania się na obligacje nie zostanie subskrybowane co najmniej 80% emisji.

. Proces emisyjny i obrót obligacjami-Ustawa o obligacjach przewiduje trzy tryby emitowania obligacji:- tryb emisji zamkniętej, który polega na skierowaniu propozycji nabycia obligacji do indywidualnych adresatów w liczbie nie większej niż 300 osób, -jest to emisja przeznaczona do obrotu prywatnego;- tryb subskrypcji publicznej, - emisja w tym trybie jest skierowana do obrotu publicznego;- tryb subskrypcji publicznej obligacji, przy terminie wykupu krótszym niż rok i ta emisja jest skierowana do obrotu prywatnego.

Obligacje komunalne-Obligacjami komunalnymi są obligacje emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego, gminy i miasta.

Obligacje skarbowe- emitentem jest Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów. Celem emisji obligacji państwowych jest pokrycie deficytu budżetowego przez uzyskanie tą drogą środki finansowe.'Takie obligacje przeznaczone są przede wszystkim dla ludności jako obligacje na okaziciela. Skarb Państwa gwarantuje wywiązanie się w pełni z zobowiązań, które z nich wynikają. Obligacje państwowe emitowane są w trybie publicznej subskrypcji.

Obligacje o stałym oprocentowaniu-W połowie lutego 1994 r. Skarb Państwa rozpoczął emisje dwóch nowych rodzajów obligacji dwuletnich i pięcioletnich o stałej, z góry określonej stopie oprocentowania. Oprocentowanie obligacji dwuletnich wynosiło wtedy 18%, a pięcioletnich 15% rocznie, a odsetki wypłacane są po upływie każdego roku.3 Euroobligacje-W 1995 r. Skarb Państwa wyemitował po raz pierwszy euroobligacje, tj. obligacje nominowane w dolarach USA, z terminem wykupu pięcioletnim, przy stałym, corocznie płatnym oprocentowaniu wynoszącym 7,75%.

Bankowe papiery wartościowe- emitowane przez Narodowy Bank Polski, czyli tzw. bankowe papiery wartościowe..

Papiery wartościowe podobne w treści do obligacji- Do tej grupy papierów wartościowych można zaliczyć:- bony skarbowe, emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów, pełnią funkcje pożyczkowo-budżetowe, mające na celu pokrycie luki w budżecie państwa;- bony pieniężne NBP, emitentem jest Narodowy Bank Polski, stanowią instrument mający zapewnić płynność płatniczą sektora bankowego;- bony bankowe, emitowane przez banki, pełnią funkcje płatniczą i obiegową, mogą spełniać rolę zabezpieczenia kredytu lombardowego;- bony inwestorskie, emitentami są podmioty gospodarcze, dostarczają środków na finansowanie działalności inwestycyjnej, powiększają środki obrotowe emitenta, za ich emisję i obsługę odpowiadają banki

3.2.3. Inne papiery wartościowe

Krótkoterminowe papiery dłużne, określane często mianem bonów, a czasem nazywane artyfikatami pieniężnymi, wekslami komercyjnymi są obok akcji i obligacji typowymi papierami lokacyjnymi. Są one dokumentami, w których emitent potwierdza przyjęcie lokaty gotówkowej tj. zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu w ustalonym terminie krótszym aniżeli jeden rok oraz do zapłacenia odpowiednich odsetek. Emitentami krótkoterminowych walorów są: Skarb Państwa, banki, przedsiębiorstwa. Bony pieniężne mogą być emitowane w formie:- fizycznej, tj. w postaci oryginalnych dokumentów potwierdzających prawa majątkowe w nich zawarte;- zdematerializowanej, tj. w formie zapisów komputerowych na kontach nabywców, zamiast oryginalnego dokumentu nabywca otrzymuje wtedy świadectwo depozytowe, którym udowadnia swoje prawo do własności walorów. Najpoważniejszymi rodzajami bonów występujących na rynku pieniężnym są bony

skarbowe, bony i certyfikaty bankowe oraz bony komercyjne, w tym także komercyjne weksle inwestycyjno-terminowe.

Bony skarbowe - zwane również wekslami lub biletami skarbowymi, stanowią instrument umożliwiający zaciąganie przez Skarb Państwa krótkoterminowego kredytu na sfinansowanie deficytu budżetu państwa. Emitowane są z terminem wykupu nie przekraczającym jednego roku. Od 1995 r. zdematerializowano obrót bonami, ustalając jednocześnie ich jednostkową wartość nominalna na 10.000 zł. Ponadto przyjęto założenie zróżnicowanych bardzo możliwości okresów emisji, poczynając od bonów 2 lub 3-dniowych czy l-tygodniowych do 2, 4, 8, 13, 26, 39 i 52 tygodniowych. Emitowane w Polsce bony skarbowe są dokumentem na okaziciela. Podlegają one jednak rejestracji w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych.Sprzedaż bonów dokonywana jest z dyskontem w formie przetargów, przy czym Minister Finansów określa warunki przetargu ustalając m.in.:- wartość nominalną oferowanych bonów, ich nominały oraz terminy wykupu;- maksymalna wysokość dyskonta.

Zainteresowani kupnem bonów składają w NBP oferty kupna podając ile, w jakich odcinkach bonów zamierzają kupić oraz cenę, jaką gotowi są zapłacić za każde 100 zł wartości nominalnej walorów. Jednym z dużych nabywców bonów skarbowych są banki centralne. Wynagrodzeniem nabywców bonów skarbowych jest różnica jego zakupu. Różnica ta jest określona mianem dyskonta.

Bony i certyfikaty bankowe-Certyfikaty depozytowe są świadectwem złożenia w banku określonej kwoty na określony czas. Są one dokumentem wystawionym na okaziciela. Klasycznym przykładem bonów bankowych w Polsce są bony Narodowego Banku, emitowane na zasadach bardzo zbliżonych do występujących przy bonach skarbowych. Tak więc:- sprzedaż bonów następuje na przetargach;- bony udostępnia się oferentom proponującym najwyższą cenę netto;- inni inwestorzy mogą nabywać bony od banków bezpośrednio uczestniczących w przetargach organizowanych przez NBP.

Bony pieniężne przedsiębiorstw-Bony te, nazywane powszechnie bonami komercyjnymi są papierami wartościowymi, przy pomocy których firma ciesząca się odpowiednią popularnością i solidnością płatniczą zaciąga krótkoterminową pożyczkę bezpośrednio na rynku pieniężnym zamiast korzystania z kredytu bankowego. W tym celu firma emituje bony przeznaczone do sprzedaży na rynku pieniężnym według cen nominalnych pomniejszonych jednak z góry o określone dyskonto. Jednocześnie zobowiązuje się do wykupu tych bonów według pełnej ceny nominalnej w ustalonym z góry terminie. Korzyści występują również po stronie nabywców bonów komercyjnych, gdyż- występuje poważne bezpieczeństwo takich lokat;- odsetki są korzystniejsze aniżeli występujące w przypadku lokat bankowych oraz bankowych lub skarbowych bonów pieniężnych;- istnieje duża płynność bonów ze względu na możliwość ich sprzedaży na wtórnym rynku (kupna-sprzedaży) przed upływem terminu wykupu.

Komercyjne weksle inwestycyjno-terminowe- Walory te nazywane w skrócie KWIT'ami stanowią specyficzną formę weksla finansowego, wykorzystywanego przez wystawców (przedsiębiorstwa) w celu zaciągania większych kwot krótkoterminowych kredytów bezpośrednio na rynku pieniężnym, jednocześnie w różnych inwestorów. KWIT'y wystawiane są na jednakowe kwoty oraz na ujednolicony termin wykupu (np.z terminem zapłaty po miesiącu, trzech miesiącach). Wysoka wartość jednostkowa jednego weksla ogranicza krąg nabywców do poważnych inwestorów, dysponujących znacznymi zasobami środków pieniężnych. Wystawcą kwitów może być firma ciesząca się dobrą renomą i pozytywną oceną wiarygodności pod względem wypłacalności na rynku finansowym.

Powszechne Świadectwa Udziałowe-W 1995 r. wyemitowany przez Skarb Państwa. Jest to Powszechne Świadectwo Udziałowe, przy pomocy którego rozpoczęto jedną z form prywatyzacji majątku państwowego za pośrednictwem tzw. Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI).Świadectwo udziałowe to papier wartościowy o charakterze czasowym, emitowany w celu zapewnienia podmiotom uprawnień do uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. W 15 NFI zgrupowano 513 państwowych przedsiębiorstw. Fundusze te przejmują od Skarbu Państwa akcje przedsiębiorstw. Każdy z NFI wyemitował swoje akcje, stanowiące podmiot publicznego obrotu oraz dopuszczone do obrotu giełdowego.Świadectwa udziałowe zostały wymienione na akcje wyemitowane przez NFI. Na jedno świadectwo przypada po jednej akcji z każdego NFI tj. 15 różnych akcji.

Papiery nierynkowe przeznaczone dla wyższego kręgu uczestników. Są to weksle i czeki.

Weksel - jest to dokument sporządzony w formie przewidzianej przez prawo, zawierający bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną określonej sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor. Właściwością weksla jest możliwość przenoszenia przez posiadacza dokumentu praw z niego wynikających na inne osoby (indos). Rodzaje weksla:

1. weksel własny (solą, suchy, prosty) -jest bezwarunkowym zobowiązaniem się wystawcy do zapłacenia ustalonej kwoty na rzecz innej osoby zwanej remitentem;2. weksel trasowany (trata, ciągniony, prosty) - jest to dokument zawierający polecenie wystawcy (trasanta) wydane innej osobie zwanej trasantem zapłacenia określonej kwoty w określonym terminie na rzecz osoby trzeciej zwanej remitentem. Ze względu na charakter zobowiązania wekslowego wyróżnia się weksle:- kupieckie i handlowe;- finansowe;- gwarancyjne.

funkcje:1. funkcja kredytowa - polega na udzieleniu nabywcy krótkoterminowego kredytu tzw. kupieckiego;2. funkcja obiegowa - wynika z tego, że weksel może być przez posiadacza przeniesiony na inna osobę, której również taka możliwość przysługuje;3. funkcja płatnicza - wiąże się ściśle z funkcją obiegową, tzn. polega na możliwości regulowania przy pomocy weksla zobowiązań;4. funkcja gwarancyjna - polega na zabezpieczeniu przy pomocy weksla roszczeń, jakie mogą występować w trakcie wykonywania umowy wskutek jej naruszenia przez wystawcę weksla.

Czek -jest to dokument zawierający polecenie zapłaty przez bank oznaczonej kwoty pieniężnej ze środków znajdujących się w tym banku w dyspozycji wystawcy. Funkcje :

1. płatnicze - tzn. przy jego pomocy można regulować bieżące zobowiązania, co oznacza, że czek jest płatny za okazicielem;2. obiegowe - czek może być przenoszony na inne osoby przy pomocy indosu.Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi zapłatę gotówką oraz czeki rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych..

3.3. Opcje - nowe możliwości inwestycyjne-1. Jest to kontrakt, który daje jego właścicielowi prawo do kupienia lub sprzedania określonej liczby akcji wybranej spółki po ustalonej w nim, stałej cenie w przeciągu określonego czasu.2. to zobowiązanie kupna określonego pakietu papierów wartościowych lub walut w określonym terminie i po określonej cenie.3.pochodny papier wartościowy stwierdzający nabycie prawa do zakupu lub sprzedaży w przyszłości innego papieru wartościowego (lub innego instrumentu finansowego).Opcje dają także możliwość znacznego ograniczenia ryzyka inwestycyjnego. Opcja na rynku kapitałowym znana była już w połowie zeszłego stulecia Największa giełda opcji działająca obecnie w Chicago - Chicago Board Options Exchange.

W opcji występują trzy niezmienne dane będące jej podstawą:- akcje opcyjne - akcje, na które wypisana została opcja;- cena kontraktu - określona cena akcji, po której opcja może być egzekwowana:- termin ważności opcji.Opcja nie zobowiązuje, lecz daje prawo jej właścicielowi do kupienia lub sprzedaży akcji. Jeżeli warunki zapisane w kontrakcie nie wystąpią - cena akcji nie będzie kształtować się na opłacalnym dla właściciela opcji poziomie - to nie musi on wcale realizować kontraktu opcyjnego. Ceną opcji jest tzw. premiera

Typy operacji finansowych:1. opcje kupna (call options) - prawo do kupienia określonej liczby akcji przy określonej cenie i terminie;2. opcje sprzedaży (put options) - kontrakt dający prawo sprzedania określonejliczby akcji przy określonej cenie i terminie.W przypadku opcji kupna jak i sprzedaży stroną aktywną w kontrakcie jest nabywca. To on decyduje czy opcja zostanie odrzucona czy wykorzystana. Cena zakupu lub sprzedaży opcji nazywana jest ceną bazową lub ceną wykonania opcji i nie ulega ona zmianie w okresie ważności opcji. W transakcjach opcyjnych mogą wystąpić następujące sytuacje:- opcja bez dochodu, ponieważ cena akcji na giełdzie jest niższa niż w kontrakcie - opcja cali i wyższa w przypadku opcji put;- opcja na granicy dochodu - cena rynkowa akcji jest na poziomie ceny kontraktu;- opcja z dochodem - cena akcji na giełdzie jest w przypadku opcji cali wyższa od ceny kontraktu, a niższa w przypadku opcji put. Cena opcji zależy od kilku zasadniczych czynników: 1. Relacja między ceną akcji na giełdzie z ceną kontraktu W przypadku opcji zakupu przewidywania wzrostu cen akcji spowodują jednoczesny wzrost cen opcji. W przypadku opcji sprzedaży potencjalny wzrost cen akcji opcyjnych wpłynie na spadek cen opcji.2. Czas, jaki pozostał do upływu ważności opcji. Im krótszy czas, tym mniejsze prawdopodobieństwo zmiany ceny akcji opcyjnych.3. Częstotliwość zmiany ceny akcji opcyjnych - niestabilność ceny akcji ujemnie wpływa na cenę opcji.4. Dywidenda- Jeżeli jest ona wyższa od przewidywanej to cena opcji wzrośnie.5. Wysokość stopy procentowej lokat bankowych.

Cechy transakcji opcyjnych:1. Opcje można traktować jako zwykły papier wartościowy lub walutę, którą posiadacz może bez żadnych ograniczeń w zależności od rodzaju sprzedawać lub nabywać.2. Rozliczenie z tytułu kontraktu opcyjnego dokonuje się jednorazowo a nie jak przy futures w sposób ciągły.3. Brak ostrych rygorów dotyczących płynności obrotów pozwalają opcji występować na rynku w znacznie szerszym zakresie niż kontrakty futures. Opcje ze swego sposobu konstrukcji nie są ryzykownym instrumentem rynku kapitałowego. Transakcje opcyjne zawierane są z pobudek zabezpieczających lub spekulujących.

3.4. Poziomy i rodzaje rynku kapitałowego

Rynek pierwotny-W ujęciu ogólnym na rynku kapitałowym pierwotnym odbywa się sprzedaż wyemitowanych papierów wartościowych. Jest to pierwotna sprzedaż inwestorom wypuszczonych przez emitenta instrumentów rynku kapitałowego. Na tym właśnie rynku rozpoczyna się proces inwestowania w papiery wartościowe. Nie dokonuje się tu obrotu tymi papierami. Emitent pozyskuje kapitał na rozwój działalności gospodarczej. Jego uczestnictwo na rynku pierwotnym może mieć charakter oferty publicznej bądź prywatnej.

Rynek wtórny-Wyemitowane i sprzedane inwestorom papiery wartościowe na rynku pierwotnym wprowadza się do obrotu na rynku wtórnym. Na tym rynku odbywa się handel papierami wartościowymi znajdującymi się w posiadaniu nabywców (inwestorów).Wtórny rynek papierów wartościowych spełnia szereg ważnych funkcji ekonomicznych:- dokonuje wyceny kapitału na podstawie kształtowania się rynkowych cen papierów wartościowych;- wpływa na mobilizację kapitału przez kształtowanie się trendów koniunktury znajdujących się w obrocie papierów wartościowych;- umożliwia transformacje kapitału na różne instrumenty rynku kapitałowego.

3 podstawowe rodzaje obrotu na rynku wtórnym:

l. Obrót giełdowy-Najbardziej zorganizowana i bezpieczną, centralną instytucją organizującą transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych w obrocie wtórnym są giełdy papierów wartościowych. Obrót giełdowy ma charakter publiczny. Emitenci ubiegający się o wprowadzenie wyemitowanych papierów wartościowych do obrotu giełdowego powinni wykazać się dużą wielkością majątku oraz dobrymi wynikami finansowymi. Muszą ponadto uzyskać zezwolenie na dopuszczenie do obrotu giełdowego. 2.Obrót pozagiełdowy- Znajdują się na nim papiery wartościowe emitentów, którzy nie mogą lub nie chcą spełniać wysokich wymagań, jakie stawiane są przy dopuszczeniu do obrotu giełdowego. Z rynku pozagiełdowego korzystają głównie mniejsze spółki akcyjne. Jest bardziej ryzykowny od rynku giełdowego. Transakcje przeprowadzane są przez domy maklerskie na zasadach kantorowych lub za pośrednictwem giełd elektronicznych.

3. Obrót na rynku prywatnym-Jest najstarszą formą obrotu papierami wartościowymi. Inwestorzy dokonują transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych w drodze bezpośrednich negocjacji lub za pośrednictwem maklerów. Obrót odbywa się z pominięciem giełdy i nie ma charakteru publicznego. Często jest to obrót akcjami miedzy udziałowcami tej samej spółki akcyjnej lub między znajomymi. Na podstawie kryterium przestrzennego można wyodrębnić przede wszystkim rynki:- lokalny;- regionalny; -krajowy;- kontynentalny;- międzynarodowy.Notowania giełdowe papierów wartościowych odbywają się na: a) rynek akcji:-podstawowy;-równoległy;- wolny;-rynek akcji NFI; b) rynek obligacji: -powszechny;- blokowy; c) rynek powszechnych świadectw udziałowych.

Rynek notowań - segment rynku giełdowego wyróżniający się odrębnymi warunkami dopuszczeń. Na giełdzie warszawskiej istnieją rynki: podstawowy, równoległy oraz wolny. Dodatkowo, świadectwa NFI notowane są na odrębnym rynku NFI Rynek podstawowy - segment rynku giełdowego, przeznaczony dla papierów wartościowych o najwyższej płynności, których emitenci charakteryzują się min. większym kapitałem oraz dłuższym okresem działalności.Rynek równoległy - segment rynku giełdowego, przeznaczony dla papierów wartościowych o niższej płynności, których emitenci charakteryzują się min. mniejszym kapitałem i krótszym okresem działalności.Rynek wolny - segment rynku giełdowego, na którym mogą być notowane spółki dopuszczone do obrotu publicznego, które nie spełniają warunków dopuszczenia do rynku podstawowego i równoległego.Rynek NFI - segment rynku giełdowego na którym notowane są świadectwa NFI.

Uruchomienie Rynku Wolnego

Rynek wolny jest przeznaczony dla spółek mniejszych, o krótkiej historii działania, nie spełniających warunków dopuszczeniowych dla rynków wyższych. Notowanie spółki na rynku wolnym daje jednak inwestorom takie same gwarancje rozliczeń i ten sam poziom bezpieczeństwa obrotu, co na innych rynkach. Spółki dopuszczone do obrotu na rynku wolnym (bądź równoległym) mogą - po spełnieniu warunków zawartych w Regulaminie Giełdy - ubiegać się o przeniesienie na rynek równoległy(podstawowy).

Rynek instrumentów programu NFI

Powszechne Świadectwa Udziałowe.

W Polsce obywatele nie otrzymali bezpośrednich udziałów w prywatyzowanych przedsiębiorstwach. Każdy pełnoletni obywatel Polski był natomiast uprawniony do otrzymania jednego powszechnego świadectwa udziałowego, które mogło być wymienione na akcje NFI. Wydawane w formie fizycznych certyfikatów na okaziciela mogły być sprzedawane i nabywane w obrocie wtórnym bez ograniczeń. W 1996 r. Giełda rozpoczęła notowanie świadectw udziałowych.

Akcje NFI

Proces wymiany świadectw udziałowych na akcje NFI rozpoczął się 12 maja 1997 r. i trwał do końca 1998 r. 12 czerwca 1998 r. akcje NFI zostały wprowadzone do obrotu giełdowego. Zmiana świadectw udziałowych na akcje umożliwiła dywersyfikację portfela inwestora - każdy z 15 funduszy jest wyceniony niezależnie, a ceny akcji poszczególnych funduszy są zróżnicowane.

Rynek notowań

Decyzję o dopuszczeniu papieru wartościowego do obrotu giełdowego podejmuje Rada Giełdy. Obecnie dopuszczenie do obrotu giełdowego akcji wyemitowanych przez spółkę, której akcje tego samego rodzaju są już notowane na Giełdzie, nie wymaga decyzji Rady Giełdy, gdyż odbywa się w trybie zgłoszenia. Przy podejmowaniu decyzji o dopuszczeniu uwzględnionych jest szereg kryteriów, określonych dla każdego z rynków giełdowych.

Emitent papierów wartościowych może ubiegać się o dopuszczenie do obrotu na rynku podstawowym, równoległym lub wolnym, w zależności od kapitału akcyjnego, wartości księgowej spółki, wartości akcji, które mają być dopuszczone, ich rozproszenia, osiąganego zysku oraz okresu, za który opublikował zweryfikowane wyniki finansowe. Przy podejmowaniu decyzji o dopuszczeniu Rady Giełdy bierze pod uwagę takie czynniki jak sytuacja finansowa emitenta oraz prognozy poziomu jego przyszłych zysków, płynności finansowej i wiarygodności kredytowej, perspektywy rozwoju spółki, źródła jej finansowania.

Spośród trzech rynków giełdowych, rynek podstawowy przeznaczony jest dla emitentów o największych kapitałach oraz najdłuższej historii zweryfikowanych wyników finansowych. Na rynku podstawowym notowane są obligacje Skarbu Pań­stwa oraz akcje większych spółek, w tym NFI. Na rynku równoległym notowane są spółki mniejsze i nie posiadające dłuższej historii zweryfikowanych wyników finansowych.

Notowania obligacji

Handel obligacjami Skarbu Państwa odbywa się na rynkach: powszechnym (detalicznym), blokowym (hurtowym) i pakietowym.

Na rynku powszechnym zawierane są przede wszystkim transakcje na obligacje jednoroczne i trzyletnie. Jednostką transakcyjną w 1996 r. była jedna obligacja o cenie nominalnej równej 100 PLN. Kurs jest ustalany w systemie notowań jednolitych i określany w procentach wartości nominalnej jednej obligacji.

Na rynku blokowym zawierane są zazwyczaj transakcje na obligacje jednoroczne, trzyletnie, pięcio- i dziesięcioletnie. Jednostką transakcyjną jest dla obligacji o oprocentowaniu zmiennym (jednorocznych i trzyletnich) tzw. blok czyli 100 obligacji. Kurs otwarcia jest ustalany w systemie notowań jednolitych, a napływające po otwarciu sesji zlecenia realizowane są zgodnie z zasadą notowań ciągłych.

Funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych.

4.1 Giełda-jej organy i uczestnicy.

Rynek papierów wartościowych w Polsce funkcjonuje w oparciu o trzy instytucje. Są to:

- Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie;

- Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych;

- Bank Rozliczeniowy.

Pod pojęciem giełdy rozumie się rodzaj rynku wysoce sformalizowanego, którego funkcjonowanie oparte jest na normach prawnych i zarządze­niach jej organów.

Funkcjonowanie giełdy reguluje statut giełdy, określający zasady i warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu, sposób i tryb rozstrzygania sporów, organizacje władz giełdy, oraz regulamin giełdy.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest jedyną giełdą na której może obecnie odbywać się handel papierami wartościowymi.

Giełda Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie została założona 16 kwietnia

1991 r. przez Skarb Państwa. Giełda działa jako spółka akcyjna.

Kapitał akcyjny spółki wynosi 21 mln zł i jest podzielony na 60 tys. akcji imiennych. Akcjonariuszami GPW mogą być banki, domy maklerskie, Skarb Państwa, towarzystwa funduszy powierniczych, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczeni do publicznego obrotu i notowanych na giełdzie.

Walne Zgromadzenie Giełdy jest jej najwyższym organem. Prawo do udziału w Walnym Zgromadzeniu mają wszyscy akcjonariusze giełdy.Walne Zgromadzenie jest ważne, jeżeli reprezentowana jest na nim co najmniej połowa ogólnej liczby akcji.

Rada Giełdy składa się z 12 do 14 członków powoływanych przez Walne Zgromadzenie, z tym że połowa składu Rady Giełdy powoływana jest spośród akcjonariuszy, a połowa spośród emitentów nie będących akcjonariuszami Giełdy - nabywców papierów wartościowych, przedstawicieli Izb Gospodarczych oraz instytucji finansowych.

Zarząd Giełdy jest organem wykonawczym Spółki i składa się z 3 do 5 członków. Zarząd Giełdy kieruje sprawami i zarządza majątkiem Spółki oraz reprezentuje ją na zewnątrz.

Transakcje na giełdzie mogą zawierać wyłącznie jej członkowie. Status członka giełdy przyznaje Rada Giełdy. Warunkiem jego otrzymania jest:

- posiadanie zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych na prowadzenie przedsiębiorstwa maklerskiego;

- posiadanie akcji giełdy.

Dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu giełdowego wymaga spełnienia następujących warunków:

- uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych na dopuszczenie do publicznego obrotu;

- odpowiednia wielkość emisji; akcje minimum 10 miliardów, pozostałe papiery wartościowe 2 miliardy zł;

- zbywalność bez ograniczeń;

- takie rozproszenie własności, które gwarantuje prawidłowe przeprowadzenie transakcji giełdowych;

- opublikowanie prospektu emisyjnego.

4.2. Instytucje regulujące funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych

Instytucje działające na rynku kapitałowym:

Jedną z najważniejszych instytucji regulujących działanie rynku kapitałowego jest

Giełda Papierów Wartościowych. Giełda jest szczególnym rodzajem rynku formalnego, określonego jako stały, odbywający się w określonym czasie i miejscu, podporządkowany określonemu regulaminowi spotkania osób pragnących zawrzeć transakcję kupna-sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiotem są pieniądze, weksle, papiery wartościowe itp.

Następną bardzo ważną instytucją jest Komisja Papierów Wartościowych. Została ona powołana na podstawie ustawy z dnia 22 marca 1991 roku - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi. KPW to centralny organ administracji rządowej w sprawach publicznego obrotu papierami wartościowymi. Nadzór nad KPW sprawuje Prezes Rady Ministrów.

Aparatem wykonawczym jest Urząd Komisji Papierów Wartościowych.

Jednym z zadań KPW jest dopuszczanie papierów wartościowych do publicznego obrotu. W ramach wykonywania tego zadania KPW analizuje dokumenty składane przez podmioty występujące z wnioskiem o dopuszczenie papierów wartościowych do publicznego obrotu. Na podstawie tych dokumentów komisja ocenia emitenta i wydaje lub nie, zgodę na dopuszczenie papierów. KPW prowadzi ewidencję papierów wartościowych znajdujących się w publicznym obrocie.

Ważnym zadaniem KPW jest nadzór nad Giełdą Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie oraz Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych S.A. pod względem przestrzegania przez te podmioty przepisów prawa.

Kolejnym zadaniem KPW jest koncesjonowanie podmiotów ubiegających się o prowadzenie przedsiębiorstwa maklerskiego lub doradczego oraz o prowadzenie działalności w zakresie zarządzania funduszami powierniczymi oraz nadzór nad tymi podmiotami. Komisja nakłada na przedsiębiorstwa maklerskie pewne wymagania i obowiązki informacyjne oraz nadzoruje ich sprawozdawczość finansową, kontrolując m. in. wskaźniki finansowe.

KPW licencjonuje i nadzoruje wykonywanie zarówno zawodu maklera jak i doradcy. Komisja prowadzi listę maklerów i doradców (tylko osoba wpisana na tę listę może wykonywać zawód), jak również przeprowadza egzaminy kwalifikacyjne do wykonywania tych zawodów.

Nadrzędnym zadaniem KPW jest ochrona interesów inwestora. Może ona podejmować szereg działań mających na celu stworzenie bezpiecznego rynku oraz zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku.

Zgodnie z ustawą z dnia 22 marca 1991 roku utworzono Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Jej założycielami jest Skarb Państwa i Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Spółka działa na zasadzie non profit. Akcje spółki są imienne i mogą być nabywane jedynie przez giełdy papierów wartościowych, przedsiębiorstwa maklerskie, towarzystwa funduszy powierniczych, Skarb Państwa, bank centralny i banki komercyjne. Nadzór nad KDPW sprawuje Komisja Papierów Wartościowych. Zakres działalności Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych obejmuje:

1. przechowywanie i rejestrację papierów wartościowych, będących w publicznym obrocie;

2. nadzór nad zgodnością wielkości emisji z ilością papierów wartościowych w obrocie na rynku;

3. prowadzenie kont depozytowych podmiotów, których papiery wartościowe są zdeponowane;

4. dokonywanie rejestracji na kontach depozytowych transakcji pomiędzy podmiotami;

5. obsługę realizacji zobowiązań emitentów wobec właścicieli papierów wartościowych;

6. wystawianie świadectw depozytowych;

7. organizację i prowadzenie rozliczeń transakcji papierów wartościowych. KDPW jest systemem ewidencji papierów wartościowych i obrotu tymi papierami. W KDPW znajdują się konta wszystkich biur maklerskich uczestniczących w obrocie giełdowym.

KDPW przeprowadza również operacje związane z wykonywaniem praw z papierów wartościowych, takich jak wypłata dywidendy, podział akcji, asymilacja papierów wartościowych, wykup obligacji czy emisja kwitów depozytowych. Uczestnikiem bezpośrednim depozytu jest podmiot występujący wobec wszystkich pozostałych uczestników we własnym imieniu.

Uczestnikiem pośrednim depozytu jest podmiot zlecający uczestnikowi bezpośredniemu reprezentowanie go wobec innych uczestników depozytu. Podmioty te prowadzą indywidualne konta swych klientów, czyli właścicieli papierów wartościowych. Podmiotami tymi są banki lub biura maklerskie, które nie muszą być członkami giełdy.

KDPW pełni również w Polsce funkcję „Izby Rozrachunkowej" w transakcjach terminowych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Jest podmiotem dokonującym rozliczeń stanu posiadania prawa transakcji terminowych oraz ewidencjonowania i gwarantowania ich realizacji.

Inną instytucją związaną a giełdą jest Bank Rozliczeniowy. Zajmuje się on stroną finansową transakcji giełdowych, podobnie jak w depozycie każde biuro maklerskie ma w nim swoje konto. Bank prowadzi rozliczenia pieniężne pomiędzy biurami maklerskimi i na bieżąco weryfikuje ich konta pieniężne.

Funkcjonują także inne instytucje:

- związki maklerów papierów wartościowych i doradców inwestycyjnych;

- stowarzyszenia inwestorów;

- kluby emitentów.

Związki maklerów papierów wartościowych i doradców inwestycyjnych

Mają one charakter instytucji skupiających branżowych pracowników. Do podstawowych zadań związku maklerów i doradców można zaliczyć:

1. reprezentowanie interesów maklerów i doradców oraz ochrona ich praw zawodowych;

2. kształtowanie zasad etyki zawodowej, uczciwość i procedur postępowania w obrocie papierami wartościowymi;

3. współdziałanie z innymi instytucjami w sprawach stosowania prawa i doskonalenia prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi;

4. sprawowanie nadzoru i kontroli nad należytym wykonaniem zawodu przez maklerów i doradców;

5. rozpatrywanie naruszeń etyki zawodowej i orzekanie o konsekwencjach z tego tytułu;

6. prowadzenie doskonalenia zawodowego.'

Stowarzyszenia inwestorów Są organizacjami samorządowymi reprezentującymi interesy inwestorów indywidualnych. Swoje zainteresowania koncentrują przede wszystkim na działalności edukacyjnej, doradztwie inwestycyjnym, aktywizacji inwestorów. Stowarzyszenia działają non profit. Kluby zwiększają profesjonalizm i bezpieczeństwo inwestora indywidualnego, stwarzając większe szansę na wzrost zysku od zainwestowanych oszczędności.

Kluby emitentów

Zrzeszają emitentów papierów wartościowych. Są to stowarzyszenia samorządowe spółek giełdowych, zawiązywane w celu reprezentowania ich interesów wobec instytucji i organizacji działających na rynku kapitałowym. Mają one osobowość prawną i występują w imieniu swoich członków w sprawach dotyczących praw i obowiązków emitentów na rynku papierów wartościowych. Wyrażają swoje opinie odnośnie wprowadzania zmian i tworzenia nowych regulacji prawnych, w zakresie emisji papierów, opracowania prospektów emisyjnych i memorandów, sprawozdawczości, innych informacji podawanych do publicznej wiadomości.

Na polskim rynku papierów wartościowych działa również Klub Emitenta, będący dobrowolnym stowarzyszeniem spółek giełdowych.

Ważną instytucją działającą na rynku kapitałowym jest Centralna Tabela Ofert S.A. Powstała ona z inicjatywy Zespołu Domów Maklerskich w dniu 29 stycznia 1996 r. CeTO stanowi zespół osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowa­nych w celu gromadzenia, przedstawiania i udostępniania informacji o ofertach kupna i sprzedaży papierów wartościowych oraz o zawartych transakcjach w regulowanym, pozagiełdowym, wtórnym, publicznym obrocie papierami wartościowymi.

4.3. Działalność maklerska

Ważną rolę na rynku kapitałowym spełniają pośrednicy, świadczący usługi maklerskie.

4.3.1. Makler i makler-specjalista

Cztery grupy uczestników występujących prawnie na wszystkich giełdach:

- członkowie giełdy (samodzielni uczestnicy giełdowi);

- pośrednicy giełdowi (maklerzy, brokerzy);

-goście;

- urzędnicy (dealerzy).'

Jednak, niemal najważniejszymi członkami giełdy są maklerzy. Słowo makler pochodzi z holenderskiego makelaar - co znaczy pośrednik.

Do podstawowej działalności maklerskiej można zaliczyć:

- pośrednictwo w obrocie papierami wartościowymi na rynku wtórnym;

- oferowanie nabycia wypuszczonych przez emitentów papierów wartościowych na rynku pierwotnym;

- zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych;

- analizy rynku pieniężnego i kapitałowego;

- doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi;

- nabywanie papierów wartościowych na własny rachunek celem dalszej odsprzedaży;

- przechowywanie papierów wartościowych na zlecenie;

-wykonywanie innych usług związanych z obrotem papierami wartościowymi, głównie na zlecenie inwestorów, np.: prowadzenie rachunków inwestycyjnych, rozliczeń operacji finansowych, dostarczenie informacji itp.

W większości krajów zawód maklera, uprawnionego do udziału w obrocie publicznym papierami wartościowymi podlega licencjonowaniu, a osoby wykonujące go umieszczane są na specjalnej liście na wniosek zainteresowanego, po uprzednim złożeniu odpowiedniego egzaminu. Maklerem może zostać osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.

Działania maklerów są zazwyczaj ograniczone do danej giełdy lub zakresu specjalizacji towarowej.

Maklerzy działają przede wszystkim na zlecenie i rachunek klientów, którymi mogą być osoby prywatne, przedsiębiorstwa i różnego rodzaju instytucje.

Można wyodrębnić kilka typów maklerów.:

a)Makler kursowy jest maklerem handlowym. Podejmuje on zarobkowo pośrednictwo w kontraktach zakupu i sprzedaży papierów wartościowych, zawieranych przez inne podmioty, bez konieczności zawierania z nimi formalnych umów. Maklerzy kursowi mają całkowitą wyłączność handlu giełdowego określonymi papierami wartościowymi i inni uczestnicy giełdy muszą bezwzględnie korzystać z ich pośrednictwa. Posiadanie przez maklerów kursowych monopolu handlu tymi papierami umożliwia im właśnie kontrolowanie, tj. urzędowe wyznaczenie cen tych papierów.

b)Maklerzy wolni pośredniczą w transakcjach papierami wartościowymi między innymi uczestnikami giełdy, najczęściej między instytucjami kredytowymi. W swojej działalności nie ograniczają się wyłącznie do pośrednictwa, lecz także dokonują obrotu papierami wartościowymi we własnym imieniu i na własny rachunek.

Właściwym zadaniem maklera wolnego jest handel papierami wartościowymi, które nie zostały dopuszczone do urzędowego obrotu giełdowego. Wykorzystując swoje uprawnienia, kupują oni przy tym papiery na własny rachunek w ilości zależnej od tego, jak wielkimi swobodnymi funduszami rozporządzają i jak oceniają perspektywy kształtowania się cen tych walorów. W rezultacie mogą częstokroć lepiej, na dogodniejszych warunkach realizować zlecenia klientów niż maklerzy kursowi.

Makler specjalista, którego powołuje Dom Maklerski. Do obowiązków maklera-specjalisty należy: ustalenie kursu dnia, dokonywanie interwencji w celu podtrzymania wolumenu i płynności obrotów, a także określenie stopnia alokacji lub redukcji oraz wystawianie kart umów.

Makler-specjalista pełni dwie funkcje: a)pośrednika, nabywa akcje od wszystkich sprzedających i sprzedaje wszystkim kupującym dany walor. b)interweniowanie podczas sesji w celu podwyższenia płynności danego papieru, dla którego dom maklerski pełni funkcję specjalisty. W takiej sytuacji specjalista występuje w charakterze inwestora, skupującego na specjalne konto interwencyjne nadwyżki w przypadku wystąpienia przewagi podaży nad popytem lub sprzedającego z tego konta dla równoważenia rynku, gdy popyt przewyższa podaż.

Interwencje specjalisty są niezbędne niemal na każdej sesji giełdowej. W przypadku braku wystarczającej liczby akcji w funduszu specjalisty (niezbędnej do interwencji), możliwe jest złożenie przez specjalistę zlecenia do karnetu. Jest ono realizowane na równi ze zleceniami innych uczestników rynku.

Makler-specjalista po zapoznaniu się z arkuszem ustala kurs. Po ustaleniu kursu dnia specjalista podejmuje decyzję o interwencji. Specjalista może złożyć jedno zlecenie interwencyjne przed lub w trakcie dogrywki i jedno zlecenie po zamknięciu dogrywki. W sytuacji, kiedy makler nie decyduje się na interwencję, uruchamia się dogrywkę dla inwestorów.

W sytuacji wystąpienia nadwyżki sprzedaży specjalista „sprzeda" akcje w czasie dogrywki, aby pozbyć się nadwyżki. Po ogłoszeniu oferty specjalisty możliwe jest składanie zleceń tylko z jednej strony rynku, tzn. dla nadwyżki sprzedaży specjalista przyjmuje zlecenia kupna, dla nadwyżki kupna zlecenia sprzedaży.

W przypadku całkowitego zrównoważenia rynku przez maklera-specjalistę lub w wyniku złożenia zleceń warunkowych, giełda przyjmuje zlecenia kupna i sprzedaży na dany papier wartościowy po ustalonej cenie. Jest to druga faza dogrywki uruchamiana automatycznie, po zrównoważeniu danego papieru w pierwszej fazie.

Inwestowanie i spekulowanie na Giełdzie Papierów Wartościowych

Inwestowanie na rozwijającym się polskim rynku papierów wartościowych

Polski rynek p.w. jest rynkiem o podwyższonym ryzyku. Wynika to z niskiej kapitalizacji i płynności rynku oraz dużej niestabilności koniunktury giełdowej. Podwyższone ryzyko wiąże się także z uwarunkowaniami makroekonomicznymi, a w szczególności.

- wysoką inflacją mimo stałej tendencji zniżkowej;

- niestabilnością przepisów prawa gospodarczego;

- napięciami społecznymi;

- częstymi zmianami ekip rządowych;

-niepewnością zasad opodatkowania.

Na polskim rynku giełdowym większą przydatność i praktyczne znaczenie mają strategie krótkookresowe.

W celu ograniczenia ryzyka inwestorzy koncentrują się na wyborze strategii, które zapewniają osiągnięcie zysku krótkookresowego Są to strategie portfelowe, obejmujące akcje dobierane według kryterium opartego na wartości wskaźnika C/Z i informacjach doraźnych.

Polski rynek p.w. jest zdominowany przez kapitał spekulacyjny (krajowy i zagraniczny). Wywołuje to zbiorowe reakcje inwestorów na niewielkie nawet zmiany koniunktury giełdowej. Znajdujący się wtedy na rynku p.w. kapitał staje się przedmiotem obrotu, a wzrost obrotów na rynku nie świadczy o wzroście kapitału..

W miarę rozwoju publicznego rynku p.w. w Polsce następują pewne pozytywne zmiany, świadczące o większej dojrzałości tego rynku. Wzrost udziału inwestorów instytucjonalnych (głównie funduszów powierniczych) wpływa stabilizująco na koniunkturę giełdową, wymusza konieczność analizy w dłuższej perspektywie czasu. Inwestorzy muszą zwracać coraz większą uwagę na ocenę będących w obrocie p.w. na podstawie sytuacji gospodarczej i finansowej emitentów. Również na warszawskiej giełdzie można zauważyć w ostatnich latach korelację pomiędzy przewidywanymi przez spółki przyszłymi wynikami finansowymi, a zachowaniem się kursów p.w.. Oznacza to wzrost roli r.kapitałowego w zakresie oddziaływania na procesy gospodarcze. Przemieszczanie się kapitału pomiędzy różnymi grupami emitentów promuje te dziedziny gospodarki, które cechuje dynamiczny rozwój i wzrost dochodowości. Napływ kapitału do tych dziedzin działalności gospodarczej umożliwia restrukturyzację gospodarki i wzrost jej efektywności. Spełnia się w ten sposób samoregulacyjna funkcja r.kapitałowego w oddziaływaniu na gospodarkę i jej rozwój.

Ryzyko związane z inwestowaniem na Giełdzie Papierów Wartościowych

Ryzyko można podzielić na systematyczne i niesystematyczne. R.systematyczne uzależnione jest od rozwoju rynku i nie zależy od inwestora. Jego elementami są: ryzyko inflacji, stopy procentowej. R.niesystematyczne wiąże się z każdym dokonanym zakupem akcji lub obligacji. Może być nim ryzyko rynku, płynności, bankructwa.

Ryzyko inflacji: związane jest ze zmniejszeniem się siły nabywczej kapitału, gdy dochód z inwestycji nie potrafi wyrównać siły nabywczej złotówki

Ryzyko stopy procentowej: związane jest z nieoczekiwanym podniesieniem przez NBP stopy %, co z kolei może wpłynąć na zmniejszenie się zysków spółek, z powodu wzrostu cen kredytów oraz na podwyżkę oprocentowania lokat bankowych.

Ryzyko rynku: polega na wahaniu się kursów p.w. Inwestor zmuszony do przedwczesnej sprzedaży zazwyczaj traci. W największym stopniu ryzyko to dotyczy akcji. Spadek cen obligacji daje się zauważyć także podczas tendencji zwyżkowej akcji.

Ryzyko sytuacji polityczno-ekonomicznej: istnieje pewna grupa czynników, które zazwyczaj wpływają dodatnio lub ujemnie na kształtowanie się kursów.

Przykładami czynników pozytywnych mogą być: wzrost dochodu narodowego; wzrost produkcji przemysłowej; wzrost nowych zamówień w przedsiębiorstwach; dodatni bilans handlu zagranicznego; spadek wysokości deficytu budżetowego; spadek inflacji; obniżka stóp procentowych;

Przykładami czynników negatywnie wpływających na kształtowanie się kursów są: spadek dochodu narodowego; spadek produkcji przemysłowej; spadek zamówień w przedsiębiorstwach, ujemny bilans handlu zagranicznego; spadek eksportu; wzrost inflacji; podwyżka stopy procentowej; nieustabilizowana sytuacja gospodarczo-polityczna w kraju; wzrost deficytu budżetowego państwa; emisja pieniądza nie posiadającego faktycznego pokrycia.

Ryzyko płynności: wiąże się ze stopniem łatwości i szybkości sprzedaży akcji lub obligacji. Na największe ryzyko są tutaj narażone akcje nie notowane na giełdzie. Ryzyko płynności zmniejsza się m. in. ze wzrostem obrotów i zwiększaniem częstotliwości sesji oraz z przechodzeniem z systemu notowań stałych na ciągłe.

Ryzyko bankructwa: jest związane zarówno z wyborem poszczególnych akcji lub obligacji, jak i z poszczególnym inwestorem. W pierwszym przypadku wynika ono z możliwości bankructwa firmy, której posiadamy akcje lub obligacje. Inwestorzy w takim przypadku, mogą stracić całość lub część swego kapitału. W przypadku bankructwa, większe szansę na odzyskanie swoich pieniędzy posiadają właściciele obligacji przed akcjonariuszami. W drugim przypadku niebezpieczeństwo dla inwestora występuje w sytuacji, gdy inwestuje on pożyczone pieniądze, a otrzymana kwota ze sprzedaży akcji lub obligacji nie wystarcza na pokrycie długu.

Ryzyko manipulacji rynkiem: związane jest z celowym wpływem pojedynczego inwestora, lub grupy inwestorów na kursy akcji, za pośrednictwem składania dużych zleceń, odpowiednio przygotowanych artykułów prasowych lub w inny sposób. Ryzyko to jest szczególnie duże na małym rynku. Wzrasta w przypadku niewielkich spółek, a także w przypadku słabego rozeznania rynku wśród inwestorów.

Strategie inwestowania

Metoda stałej kwoty kapitału akcyjnego: polega na utrzymaniu stałej kwoty pieniędzy w mniej pewnych papierach wartościowych, jakimi są akcje i bardziej pewnych, jakimi są obligacje.

Metoda regularnego inwestowania: polega na dokonywaniu zakupu w równych odstępach czasu, tego samego rodzaju p.w. lub jednakowej grupy p.w.

Metoda stałej relacji: polega na utrzymaniu stałej relacji pomiędzy kapitałem zainwestowanym w akcje i obligacje. Gdy ceny akcji wzrastają sprzedaje się je i kupuje obligacje. oraz na odwrót.

Metoda cenowo-wskaźnikowa: polega na ustaleniu wskaźnika, po przekroczeniu którego, w górę papiery sprzedaje się, a odkupuje gdy spadną poniżej. Wskaźnikiem takim może być przykładowo wysokość stopy procentowej NBP, WIG, wskaźnik C/Z (P/E). Istotne jest tutaj znalezienie więcej, niż jednego wskaźnika.

Metoda konstrukcji portfeli inwestycyjnych: polega na zorganizowaniu portfela inwestycyjnego, czyli zakupu kilku- lub kilkunastu rodzajów p.w.

Metoda dywersyfikacji inwestycji: polega na nie lokowaniu całego kapitału, w jednym rodzaju p.w. i rozkładaniu inwestycji pomiędzy akcje różnych spółek, z tej samej lub różnych branż i gałęzi gospodarki

Metoda wyszukiwania na giełdzie najsilniejszych grup przemysłowych: wiąże się ona z tym, że w każdym cyklu gospodarczym najsilniej rozwijają się inne gałęzie i branże gospodarki.

Metoda szukania liderów na giełdzie: opiera się na założeniu, że skoro niektóre akcje rosną szybciej niż inne, to po zakończeniu bessy ich wzrost powinien być również szybszy.

Metoda wyczekiwania na spadek nowo wprowadzonych na giełdę akcji: polega na założeniu, że skoro ustawa przyznaje pracownikom darmowe akcje, lub kupują je po cenach preferencyjnych, powinni sprzedawać je poniżej wartości, którą osiągnęłyby one w przypadku braku takich preferencji.

Metoda określania odpowiednich momentów kupna i sprzedaży: jej istotą jest stała analiza techniczna rynku. Sprzedaży wg tej metody dokonuje się również stopniowo: w momentach gdy spadek trendu staje się kolejno prawdopodobny, rozpoznawalny i w pełni się rozwija. Najczęstszym błędem jaki można popełnić przy stosowaniu tej metody, jest sprzedaż akcji podczas krótkiej korekty technicznej czyli krótkiego spadku kursów, po dłuższym ich wzroście.

Spekulacje giełdowe

Spekulowanie jest nieuniknioną częścią każdej transakcji kupna papierów wartościowych. Spekulowanie na giełdzie opiera się przede wszystkim na dokładnym i systematycznym śledzeniu oraz analizowaniu kursów wybranych akcji czy obligacji.

Wskaźniki rynkowe

Najważniejszym zadaniem gracza giełdowego jest ustalanie „czasu" na giełdzie oraz podejmowanie najlepszych decyzji zgodnie z ustalonym czasem. Narzędziem do odczytywania tego czasu, są wskaźniki rynkowe. Dzielimy je na grupy:

1) wskaźniki monetarne;

2) wskaźniki wartościowania rynku;

3) wskaźniki hossy;

4) wskaźniki bessy;

5) wskaźniki nastroju.

Wskaźniki monetarne Inwestorzy zawsze inwestują w najbardziej atrakcyjne instrumenty finansowe w danym czasie. Akcje konkurują więc z obligacjami, certyfikatami bankowymi itp. Jeśli stopa procentowa spada, inwestowanie w akcje staje się bardziej atrakcyjne i odwrotnie.

Do wskaźników monetarnych zalicza się:

- poziom zadłużenia - tzn., że popyt na pożyczki bankowe wpływa na poziom stopy procentowej.

- rezerwa monetarna - definiuje się jako nadmiar pieniędzy w systemie bankowym. Kiedy poziom rezerwy monetarnej wzrasta, system bankowy jest płynny, oznacza to czas hossy dla gospodarki i giełdy, a kiedy poziom rezerw monetarnej maleje, oznacza to czas bessy - kłopot dla gospodarki, wzrost stopy procentowej i ewentualny spadek cen na giełdzie;

- obligacje rządowe - Spadek % powoduje wzrost cen obligacji i sugeruje spadek poziomu inflacji. Ma to korzystny wpływ na notowania giełdowe akcji, ponieważ stają się one bardziej konkurencyjne;

- podaż pieniędzy - wzrost podaży pieniędzy stanowi zapowiedź tendencji zwyżkowej na giełdzie, a jej spadek zapowiada nadchodzącą zniżkę kursów akcji. Typowym wskaźnikiem podaży pieniądza jest wskaźnik M2. Wskaźnik ten definiowany jest jako suma pieniędzy, wkładów bankowych płatnych na żądanie oraz wkładów w bankach komercyjnych w danym miesiącu,

- podstawowa stopa procentowa - oznacza procent pobierany przez banki od klientów. Stopa ta zmienia się średnio raz w miesiącu o 0,25% lub 0,5%;

- reguły kupna akcji - jeśli podstawowa stopa kształtuje się poniżej 8%, sygnał zakupu akcji wystąpi po pierwszym jej obniżeniu. Jeśli stopa wynosi powyżej 8%, sygnał kupna akcji następuje po jej jednorazowym obniżeniu o cały procent lub też po dwóch kolejnych obniżkach;

- reguły sprzedaży akcji -jeśli stopa wynosi 8% lub więcej, sygnał sprzedaży akcji wystąpi przy pierwszym jej podwyższeniu. Jeśli stopa kształtuje się poniżej 8%, sygnał sprzedaży następuje po jej jednorazowym podniesieniu o cały procent lub też po dwóch kolejnych podwyżkach;

- przedsiębiorstwa użyteczności publicznej - Zmiana stopy procentowej jest zwykle szybciej odzwierciedlana w ruchach cen średniej wartości przedsiębiorstw użyteczności publicznej w porównaniu z resztą rynku.

Do wskaźników wartości rynkowej zalicza się:

- dochód z dywidendy - wyrażony w procentach, oblicza się dzieląc wartość rocznej dywidendy przez ostatnią wartość rynkową akcji.

- wskaźnik cena/zysk z akcji - informuje o wartości rynkowej przedsiębiorstwa. Jednym z nich jest zysk netto przypadający na jedną akcję (EPS), innym jest wskaźnik wielokrotności PB, będący stosunkiem wartości rynkowej akcji do wskaźnika EPS. Wielokrotność akcji informuje, ile potencjalni inwestorzy chcą zapłacić za jednego złotego zysków przedsiębiorstwa.

- wartość księgowa - obliczamy odejmując długi i zobowiązania (pasywa) firmy od wartości jej środków gospodarczych (aktywa) i dzieląc wynik przez liczbę wypuszczonych akcji. Jeśli cena rynkowa akcji kształtuje się poniżej jej wartości księgowej, akcje są niedowartościowane i należy je kupić; jeśli cena rynkowa akcji kształtuje się powyżej jej wartości księgowej, akcje są przewartościowane i należy je sprzedać..

Wskaźnik hossy zwany jest także wskaźnikiem impulsu lub rozmachu. Do wskaźników hossy należą:

- szerokość rynku - stosunek liczby przedsiębiorstw, których akcje zwyżkowały, do liczby przedsiębiorstw, których akcje zniżkowały. Wskaźnik ten odpowiada na pytanie, jak szeroka jest zwyżka/zniżka i bierze pod uwagę wszystkie akcje na giełdzie

- wolumen rynku - stosunek liczby akcji, których cena wzrosła do liczby akcji, których cena spadła. Jeśli powyżej 90% ogólnego wolumenu akcji wzrasta, jest to oznaką bardzo silnego zrywu rynku i sygnałem masowego kupna akcji

- trend rynku - pozwala graczom obserwować ogólny kierunek cen rynkowych.

Bessę jest to okres, w którym następuje spadek kursu p.w. o co najmniej 15%. Do wskaźników bessy należą:

- deflacja - czyli ogólny spadek cen, sygnalizuje poważne kłopoty gospodarcze. Jeśli popyt na produkty jest mały, wytwórcy obniżają ceny, by się ich pozbyć. Jeśli niższe ceny nie powodują zwiększenia popytu, następuje kolejna obniżka cen.

- ujemna krzywa procentowa - Oznacza ona zwykle kryzys finansowy,

- przewartościowanie rynku - oznacza poziom dochodu z dywidendy poniżej 3,5%, stosunek ceny akcji do zarobków przypadających na jedną akcję przekraczający 18 i stosunek do wartości księgowej rynku przekraczający 2.

Nastrój - Wskaźniki nastroju mają szczególne ważne znaczenie dla graczy giełdowych, którzy nie zgadzają się z opinią większości. Według teorii przeciwnej opinii, jeśli większość uważa, że notowania akcji będą zwyżkować, oznacza to, że większość już je kupiła, a więc potencjalny popyt na akcje został wyczerpany i ich podaż przewyższy popyt. Do wskaźników nastroju należą:

- poziom gotówki towarzystw inwestycyjnych - instytucje finansowe i towarzystwa inwestycyjne decydują o nastroju na giełdzie. Poziom gotówki, którą zarządzający funduszami mają do zainwestowania jest miernikiem ich optymizmu lub pesymizmu.

- doradcy giełdowi - tj. procent doradców, którzy uważają, że giełda będzie miała trend silnie zniżkujący, umiarkowanie zniżkujący lub zniżkujący;

- indeks obrotu niepełnymi pakietami - obrót niepełnymi pakietami przeprowadzany jest przez inwestorów mniej zamożnych. Wskaźnik ten obliczamy jako stosunek niepełnych pakietów sprzedanych do niepełnych pakietów kupionych

- indeks pewności Barrona - pokazuje stopień pewności inwestorów w podejmowaniu ryzyka. Indeks pewności Barrona skonstruowany jest na podstawie porównania dochodu, który przynoszą obligacje najlepszej jakości, z dochodem obligacji średniej jakości.

- sprzedaż akcji na kredyt - jest bardziej ryzykowna niż ich kupno na kredyt, dlatego że cena akcji może spaść tylko do zera, a wzrastać może teoretycznie w nieskończoność. Gracze giełdowi pożyczają akcje od maklera, by je sprzedać, w ich ocenie po wysokich cenach, a następnie odkupić je taniej

Ustalanie kursów akcji na giełdzie

Podstawowe metody ustalania kursów akcji na giełdzie są oparte na:

- zleceniach;

- cenach.

Rodzaj metody przyjętej na konkretnej giełdzie zależy od wielu czynników. Zaliczyć należy do nich przede wszystkim wielkość obrotów na giełdzie, tradycję, a także sposób zorganizowania całego rynku kapitałowego w danym kraju. Podstawowa różnica między wymienionymi metodami polega na tym, że na rynku kierowanym cenami, przedstawione do realizacji zlecenia dostosowują się do istniejącego kursu akcji na giełdzie.. Makler kupuje i sprzedaje akcje po ustalonych przez siebie cenach, dostosowanych do sytuacji na rynku

System kursu dnia

System kursu jednolitego jest systemem zawierania transakcji, w którym wszystkie transakcje giełdowe dla danego papieru wartościowego zawierane są na danej sesji, po tej samej cenie. System ten zdecydowanie dominuje na giełdzie warszawskiej.

W końcu 1998 r. na giełdzie notowanych było ponad 200 spółek. W porównaniu z innymi giełdami na tle postkomunistycznych sąsiadów nasza giełda prezentowała się całkiem dobrze. Transakcje zawierane są na giełdzie warszawskiej w dwóch systemach notowań: kursu jednolitego oraz notowań ciągłych. Ponadto, istnieje możliwość (dla dużych inwestorów) zawierania transakcji pakietowych.

W systemie kursu dnia wszystkie transakcje dla danego papieru wartościowego realizowane są po tym samym, określonym na początku sesji kursie. Podstawą do wyznaczenia kursu jednolitego są zlecenia przekazane na giełdę, przez jej członków i przyjęte na daną sesję. Jednostką transakcyjną jest jeden papier wartościowy (np. akcja, obligacja itp.). Zlecenia mogą mieć określony termin ważności.

Kurs dnia na rynku akcji może być wyższy lub niższy od kursu poprzedniej sesji maksymalnie o 10%, natomiast dla obligacji dopuszczalne wahania kursów wynoszą najwyżej 5 punktów procentowych. Maksymalne dopuszczalne wartości, zmian kursu nazywane są „widełkami".

Kursy akcji, prawo poboru określane są w złotych. Kursy obligacji określane są w procentach wartości nominalnej jednej obligacji

Harmonogram sesji giełdowej

System notowań według jednolitego kursu dnia odbywa się na podstawie zleceń, które giełda przyjmuje od biur maklerskich od godziny 9.00 do godziny 11.00 w dniu sesji. Od 11.00 do 11.30 ma miejsce określenie kursu, natomiast obrót dodatkowy ma miejsce w godzinach od 11.30 do 12.15

Kurs obligacji określany jest w procentach wartości nominalnej z dokładnością do 0.1 punktu procentowego. Zlecenie klienta z limitem ceny nie spełniającym powyższych warunków nie jest akceptowane przez system informatyczny giełdy i nie może brać udziału w sesji.

Ustalenie kursu

W systemie kursu dnia kluczową rolę pełnią specjaliści, którymi są działające na giełdzie biura maklerskie. Specjalistę wybiera emitent papieru wartościowego i zatwierdza Zarząd Giełdy. Do zadań specjalisty dla danego papieru wartościowego należy, m. in. ustalenie jego kursu na podstawie informacji zawartych w arkuszu zleceń.

Kurs papieru wartościowego ustala się w wyniku konfrontacji zleceń kupna i sprzedaży dostarczonych na giełdę przed sesją przez biura maklerskie. Ustalony kurs musi zapewniać największy z możliwych wolumen obrotu, najmniejszą różnicę między popytem a podażą oraz najmniejszą zmianę kursu w stosunku do poprzedniej sesji. Jednocześnie, spełniający te warunki kurs jednolity musi się mieścić w widełkach.

Rynek zrównoważony

Jeżeli po ustalonym, mieszczącym się w widełkach kursie zostaną zrealizowane wszystkie zlecenia oraz zlecenia kupna z limitem ceny wyższym, a także zlecenia sprzedaży z limitem niższym od tego kursu, kurs taki nazywamy kursem równowagi, a rynek na którym został ustalony rynkiem zrównoważonym. Na rynku zrównoważonym możliwa jest niepełna realizacja zleceń, ale tylko tych, których limit ceny okazał się obowiązującym na danej sesji kursem jednolitym. W takim przypadku specjalista obowiązany jest redukować takie zlecenia możliwie w tej samej proporcji. Sytuacja taka nazywana jest nadwyżką (sprzedaży lub kupna) i jest oznacza w tabeli kursowej symbolem ns lub nk.

Rynek niezrównoważony

Rynek niezrównoważony występuje jeśli nie ma możliwości ustalenia kursu spełniającego wymogi rynku zrównoważonego. Specjalista ustala wtedy kurs na najniższym lub najwyższym dopuszczalnym poziomie (na granicy widełek). Ustalony w taki sposób kurs nie jest kursem równowagi.

W sytuacji rynku niezrównoważonego specjalista obowiązany jest określić stopień nierównowagi między popytem i podażą po ustalonym kursie..

Określenie nierównowagi i działania równoważące

Po określeniu kursu i stopnia nierównowagi następuje próba równoważenia rynku poprzez realizację przeciwstawnych do powstałej nadwyżki zleceń. Kolejnym krokiem w osiągnięciu równowagi jest złożenie przez specjalistę zlecenia interwencyjnego. Jeżeli w ten sposób nie uda się zlikwidować nadwyżki, ogłoszona zostaje tzw. oferta specjalisty, czyli wezwanie do składania przez biura maklerskie dodatkowych zleceń w celu zmniejszenia nierównowagi.

Jeśli w wyniku tych czynności uda się doprowadzić do pełnej równowagi, papier wartościowy, przechodzi bezpośrednio do dogrywki.

Obrót dodatkowy

Obrót dodatkowy składa się z dwóch faz: oferty specjalisty (zwanej również fazą równoważenia rynku) oraz dogrywki (dwustronnej).

Oferta specjalisty jest to ogłoszone przez maklera-specjalistę wezwanie do składania przez biura maklerskie dodatkowych zleceń w celu zmniejszenia istniejącej nierównowagi rynku. W tej fazie makler-specjalista może złożyć własne zlecenia interwencyjnego.

Dogrywka jest to faza obrotu dodatkowego, w której następuje ujawnienie pozostałych do realizacji zleceń. Możliwe jest tutaj składanie przez biura maklerskie zleceń kupna i sprzedaży. Makler-specjalista może złożyć zlecenie interwencyjne. Zlecenia PCR i warunkowe, realizowane są w kolejności ich przyjęcia na giełdę i nie podlegają redukcji i alokacji.

Rozliczenia

Wszystkie transakcje giełdowe rozliczane są przez specjalnie do tego celu powołaną instytucję, - Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. wg systemu opartego na następujących zasadach:

- rozliczanie na podstawie zapisów ewidencyjnych;

- równoczesne przekazywanie papierów i rozliczenie transakcji w ciągu 3 dni od sesji.

Zasady te odpowiadają standardom międzynarodowym. System depozytowy ma wiele zalet w porównaniu z systemami opartymi na fizycznej postaci p.w.: forma materialna p.w. pociąga za sobą koszty związane z ich drukowaniem i przechowywaniem, zapewnieniem bezpiecznego obrotu i dostarczenie ich stronom transakcji. Forma materialna nie gwarantuje pełnego zabezpieczenia przed kradzieżą, zniszczeniem lub fałszerstwem p.w.. System depozytowy zapewnia jego uczestnikom pełne bezpieczeństwo obrotu p.w.. Dla inwestora dowodem własności papieru wartościowego jest świadectwo depozytowe wydawane przez dom maklerski, w którym inwestor ma rachunek inwestycyjny.

Każde biuro maklerskie realizujące na rzecz swego klienta transakcje na giełdzie, musi posiadać konto pieniężne w banku rozliczeniowym. Rozliczanie zawartych transakcji odbywa się w formie równoczesnego przekazywania p.w. i pieniędzy. System rozliczeń jest całkowicie skomputeryzowany.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A.(KDPW) wypełnia wiele funkcji m. in.: przechowywanie zdeponowanych w Depozycie walorów w formie niematerialnej (w postaci zapisów komputerowych) i weryfikowanie zgodności liczby papierów wartościowych przechowywanych na kontach uczestników Depozytu z całkowitą liczbą walorów. KDPW obsługuje konta uczestników Depozytu dokonując między kontami transferów walorów związanych z ich obrotem. Depozyt przeprowadza również operacje związane z wykonywaniem praw z papierów wartościowych, takich jak wypłata dywidendy, podział akcji, asymilacja p.w., wykup obligacji czy emisja kwitów depozytowych. Depozyt zarządza również funduszem gwarancyjnym, którego celem jest eliminowanie ryzyka nie rozliczenia transakcji przez jedną ze stron.

W związku z uruchomieniem rynku praw pochodnych KDPW pełni również rolę izby rozliczeniowej dla transakcji terminowych.

Budowa i tworzenie arkusza zleceń

Zlecenia klientów układane są w tzw. arkusze zleceń, czyli zbiory wszystkich zleceń na dany papier wartościowy w uporządkowanej formie. Arkusz składa się z kilku kolumn. W części środkowej wpisuje się kolejno limity cen proponowane w zleceniach - od najwyższego do najniższego. Zlecenia kupna wpisywane są na „górze", ponieważ kupujący akceptuje cenę najwyższą. Zlecenia sprzedaży z limitem wpisywane są na „dole" - sprzedający akceptuje cenę najniższą. Po lewej stronie kolumny cen wpisuje się odpowiadające każdemu limitowi zlecenie kupna, po prawej zlecenie sprzedaży. Otrzymane w ten sposób trzy stanowią oferowane do kupna i sprzedaży liczby akcji poszczególnych zleceń.

Po zestawieniu zleceń makler specjalista, w celu zbudowania arkusza zleceń, musi sporządzić dwie dodatkowe kolumny zawierające tzw. ilości skumulowane.

Kurs ciągły

Kurs może być ustalany jednorazowo na danej sesji i wtedy mamy do czynienia z kursem jednolitym lub ustalany w danym momencie na podstawie istniejących w tym momencie zleceń i wtedy mamy do czynienia z kursem ciągłym.

W metodzie opartej na cenach, zlecenia „dostosowują" się do kursu istniejącego na giełdzie. Na rynku działają wtedy maklerzy-specjaliści. Są to strony, które gwarantują płynność rynku. Podmioty te są w każdym momencie gotowe do zawarcia kupna lub sprzedaży. Dostosowują się do sytuacji rynkowej. Podają widełki cenowe tzn. oferty kupna i oferty sprzedaży

Zlecenia pojawiające się na rynku są odpowiedzią na te oferty i zgodnie z nimi są realizowane. Zadaniem maklera-specjalisty jest dążenie do maksymalizacji obrotów i zachowania płynności obrotu danym papierem.

Kurs otwarcia w systemie notowań ciągłych jest ustalany na podstawie złożonych przed sesją giełdową zleceń maklerskich. Transakcja giełdowa może być zawarta na podstawie zlecenia maklerskiego, a zatem zlecenia przekazanego przez członka giełdy i wystawionego przez maklera na podstawie zlecenia klienta. Termin ważności zlecenia w systemie notowań ciągłych jest do końca następnego tygodnia od dnia złożenia.

Zlecenia mogą nie zawierać określonego limitu ceny; wtedy akceptują każdy kurs, jaki będzie ustalony na sesji giełdowej. Zlecenia tego typu noszą nazwę zleceń (Po Każdej Cenie). Po ustaleniu kursu otwarcia następuje realizacja zleceń po kursie otwarcia;

W systemie kursu ciągłego kurs danego instrumentu finansowego zmienia się w ciągu danej sesji (jest różny dla różnych transakcji). W tym systemie dokonuje się obecnie obrotu akcjami kilkudziesięciu spółek o najwyższej płynności, akcjami NFI oraz wszystkimi rodzajami obligacji skarbowych.

Rynek transakcji blokowych o notowaniach ciągłych, to przede wszystkim rynek wielkich inwestorów, którzy pragną mieć możliwość podejmowania szybkich decyzji kupna i sprzedaży akcji w zależności od kształtującej się na sesji tendencji zmian kursów. Na wielkich giełdach, takich jak nowojorska czy frankfurcka dominuje system notowań ciągłych.

System notowań ciągłych wprowadzono w czerwcu 1992 r. początkowo jedynie dla obligacji. W 1995 r. system ten został w pełni skomputeryzowany. Od 1996 r. do notowań ciągłych wprowadzane są akcje wybranych spółek z grupy papierów o najwyższej płynności. Na dzień 31 grudnia tego roku liczba papierów notowanych w tym systemie wynosiła 22.

Kurs otwarcia ustalany jest, przy stosowaniu kolejno następujących zasad: maksymalizacja wolumenu obrotu, minimalizacja różnicy między liczbą p.w. w zleceniach sprzedaży i w zleceniach kupna

Jeśli ustalony kurs otwarcia nie mieści się w widełkach, przewodniczący sesji podejmuje działania mające na celu zrównoważenie rynku. Ustalenie kursu otwarcia jest równoznaczne ze zrealizowaniem po tym kursie zleceń kupna z limitami wyższymi oraz zleceń sprzedaży z limitami niższymi od ustalonego kursu otwarcia

W odróżnieniu od notowań w systemie jednolitym, w notowaniach ciągłych nie stosuje się proporcjonalnej redukcji zleceń. Alokacja zleceń na otwarciu odbywa się z uwzględnieniem kolejności wprowadzania zleceń do systemu giełdowego.

Przy porządkowaniu zleceń oczekujących na realizację pierwszym kryterium decydującym o miejscu w kolejce jest limit i czas złożenia zleceń. Te same kryteria obowiązują przy realizacji zleceń.

Stopa zysku papierów wartościowych

Jest ona określona, jako stosunek zysku, który przynosi dany p.w., do nakładów poniesionych na zakup tego p.w. Stopa zysku jest w istocie stopą zysku, która będzie osiągnięta w przyszłości. Stopa zysku jest zmienną losową tzn. może przyjmować różne wartości z różnym prawdopodobieństwem. Prawdopodobieństwo to zależy od sytuacji na rynku p.w.

W sytuacji podejmowania decyzji przydatne są dwa podstawowe rodzaje informacji:

1. dotyczące stóp zysku danego p.w.,

2) dotyczące wystąpienia tych możliwych sytuacji w przyszłości

Prawo poboru

Prawo poboru nowej emisji oznacza, że jeżeli statut nie przewiduje to wszyscy dotychczasowi akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji proporcjonalnie do posiadanych dotychczas ich ilości. Walne zgromadzenie akcjonariuszy może pozbawić tego prawa niektórych dotychczasowych posiadaczy akcji, ale decyzja taka musi być szczegółowo uzasadniona..

Jeżeli statut nie stanowi inaczej, prawo poboru (tj. objęcia nowych akcji) służy wszystkim dotychczasowym akcjonariuszom równomiernie, w stosunku do ilości posiadanych akcji.

Nie jest wykluczone pozbawienie przez walne zgromadzenie prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy. Ma to z reguły miejsce gdy nowe akcje mają być zużyte na spłacenie długów itp. Pozbawienie tego prawa może nastąpić tylko w interesie spółki, a nie w interesie określonej grupy akcjonariuszy.

Kolejna definicja według której prawo do poboru akcji nowej emisji polega na tym, że dotychczasowi akcjonariusze spółki mają zagwarantowane z mocy pierwszeństwo w obejmowaniu akcji emitowanych przez spółkę w związku z podwyższeniem jej kapitału akcyjnego. Prawo to ma na celu ochronę dotychczasowych akcjonariuszy przed przejęciem pakietu kontrolnego akcji przez nowych akcjonariuszy, którzy przystępują do spółki na zasadzie objęcia akcji nowej emisji.

Prawo pierwokupu nie ma charakteru bezwzględnego, bowiem może być ono wyłączone lub ograniczone przez założycieli spółki w statucie albo przez walne zgromadzenie w uchwale o podwyższeniu kapitału akcyjnego. Ponadto nie jest ono również prawem nieograniczonym, gdyż dotychczasowi akcjonariusze mogą Je realizować jedynie proporcjonalnie do posiadanych przez siebie akcji.

Wykonanie prawa poboru dokonuje się w dwóch terminach. Pierwszy termin prawa poboru wynosi co najmniej 3 tygodnie. Akcjonariusze za odpowiednią ilość starych akcji pobierają akcje nowe. Stosunek poboru np. 3:2 oznacza, że za 3 akcje stare akcjonariusz pobiera (kupuje po cenie emisyjnej) 2 akcje nowe. Drugi termin, co najmniej dwutygodniowy, ogłaszany jest wtedy, gdy akcjonariusze nie wykonali prawa poboru w pierwszym terminie..

---