Głębia ostrości, cz. I

Zanim zrobimy zdjęcie, jedną z pierwszych czynności, jaką wykonujemy, jest nastawienie ostrości. Podejmujemy wówczas decyzję, które elementy zdjęcia będą ostre, mniej ostre, ewentualnie całkowicie nieostre (co da np. efekt rozmycia tła).

Spójrzmy na rysunek poniżej.

Na początku musimy sobie uświadomić, że tak naprawdę ostrość ustawiamy tylko w jednej płaszczyźnie (rys. a). W praktyce więc nastawianie ostrości wygląda tak, że wybieramy jakiś punkt, w którym (na który) ostrość jest ustawiana automatycznie (autofocus) lub nastawienia dokonujemy ręcznie.

Płaszczyzna ostrości przechodząca przez punkt, gdzie ostrość została nastawiona zawsze jest równoległa do powierzchni matrycy (filmu). W momencie przechylania aparatu zmienia się także położenie płaszczyzny ostrości, analogicznie jak płaszczyzny matrycy (proces ten obrazuje rysunek b i c).
[Warto dodać, że ta zasada obowiązuje w aparatach o tak zwanej konstrukcji sztywnej. Wyjątkiem są aparaty gdzie obiektyw jest połączony z korpusem przy pomocy miecha, czyli tzw. aparaty miechowe i lustrzanki z obiektywami umożliwiającymi wykonanie pochyłu obiektywu (funkcja tilt).]

Wszystkie elementy znajdujące się przed lub za naszą wybraną płaszczyzną, będą nieostre. Przy czym im dalej od tej płaszczyzny, tym bardziej tracimy ostrość, aż do całkowitego rozmycia tej części obrazu .

Przestrzeń, w której nie jesteśmy w stanie wykryć nieostrości, nazywamy głębią ostrości. Jej wielkość zależy od kilku czynników: od rodzaju obiektywu, odległości fotografowanego obiektu od powierzchni materiału umieszczonego w aparacie oraz od wartości przysłony, którą nastawiamy na obiektywie.

I tak, im bardziej przysłonimy nasz obiektyw, tym głębia ostrości będzie większa (czyli dla największego otworu przysłony (najmniejsza wartość liczbowa) głębia ostrości będzie najmniejsza) i w miarę przymykania przysłony będzie się zwiększać. Maksymalny zasięg osiągnie przy najmniejszym otworze przysłony. Najczęściej będzie to przysłona 8 w kompaktowych aparatach cyfrowych a 16 lub 22 w obiektywach do lustrzanek.

Biorąc pod uwagę ogniskową obiektywu, głębia ostrości będzie tym większa, im "szerszy" będzie obiektyw tj. im krótszą będzie miał ogniskową. W skrajnym przypadku, jakim jest tu obiektyw typu rybie oko, nastawianie ostrości jest dość trudne, ponieważ prawie wszystko wydaje się być ostre. Głębia ostrości dla tego obiektywu może wynieść od 30 cm do nieskończoności, przy przysłonie 8. Natomiast w miarę zwiększania ogniskowej, głębia ostrości ulega zmniejszeniu.

Trzecim parametrem wpływającym na zakres głębi ostrości jest odległość fotografowanego obiektu od powierzchni matrycy (filmu). Warto tutaj podkreślić, że odległości podawane na obiektywach są mierzone właśnie od płaszczyzny filmu, a nie, jak się by mogło wydawać, od przedniej soczewki obiektywu. Ma to szczególne znaczenie przy makrofotografii.

Przy fotografowaniu z niewielkich odległości mamy do czynienia z głębią ostrości nie przekraczającą kilku milimetrów, przy obiektach które są oddalone od nas o kilka - kilkanaście metrów, głębia może sięgać do kilku metrów, a przy jeszcze większych odległościach głębia ostrości powiększa się aż do nieskończoności.

Głębia ostrości nie jest taka sama po obu stronach wybranej przez nas płaszczyzny ostrości. W praktyce przyjmuje się, że zasięg jej za płaszczyzną ostrości jest w przybliżeniu dwa razy większy niż przed nią. Czyli cała głębia ostrości jest podzielona na dwie części: 1/3 przed płaszczyzna ostrości i 2/3 za tą płaszczyzną.

Na stałoogniskowych obiektywach często mamy naniesioną skalę głębi ostrości w zależności od nastawionej przysłony, niestety nie jest ona umieszczana na obiektywach zmiennoogniskowych (dla każdej ogniskowej musiałaby być naniesiona inna skala, co przy płynnej zmianie ogniskowej jest fizycznie niemożliwe).
W wielu modelach aparatów (lustrzanki) znajduje się specjalny przycisk lub dźwignia do kontroli głębi ostrości. Kontrola ta polega na przymknięciu przysłony do wartości roboczej, co umożliwia nam dokonanie oceny głębi ostrości w zakresie, w jakim będzie zarejestrowana na matrycy (filmie). Równocześnie z przymknięciem przysłony do wartości roboczej ulega ściemnieniu obraz w celowniku aparatu, co może czasami utrudnić prawidłową ocenę głębi ostrości.

Aby zorientować się w wielkości głębi ostrości można posłużyć się odpowiednimi tabelami lub kalkulatorami, które można bez problemu znaleźć w internecie.

Kolejne odcinki poświęcimy praktycznym zastosowaniom głębi ostrości.

Paweł Duma

---