Temat: Teorie wyjaśniające zmiany społeczne.

Występują trzy grupy teorii wyjaśniające zmiany społeczne:

-teoria modernizacji

-teoria konwergencji

-teoria dependencji, uzależnienia

Teoria konwergencji mówiła o tym, że różne koncepcje zakładały że w miarę postępu naukowego, dwa systemy które powstały po II-ej wojnie światowej to jest: kapitalizm i socjalizm, między tymi dwoma systemami dojdzie do zbliżenia dzięki zmianom. Ta teoria zbliżenia i ujednolicenia tych dwóch systemów nie sprawdziła się. Jest to koncepcja socjologiczna, według której w sposób nieuchronny następuje stopniowe upodabnianie się społeczeństw kapitalistycznych i socjalistycznych; u podstaw procesu leży identyczność rozwoju nauki i techniki, postęp w dziedzinie organizacji, produkcji i zarządzania oraz realizacja programu państwa dobrobytu, w rezultacie powstać miałoby "jednolite społeczeństwo postindustrialne", w którym władzę sprawowałyby przywódcze warstwy technokratów i klasa menedżerów; teoria ukształtowana w latach 50-60 tych.

Teoria modernizacji łączy się z XIX wiecznym ewolucjonizmem ma również swoje korzenie w odłamie ewolucjonizmu: progresywizmie. Unowocześnienie wzięło się z analizy i obserwacji empirycznych państw które po II-ej wojnie światowej zaliczały się do tzw. trzeciego świata( Afryka, Azja) te kraje bardzo szybko chciały dogonić zachód. Teoria ta stanowiła odpowiedź na ekonomiczne i polityczne wyzwania ery postkolonialnej. Teoria ta uznawała, że modernizacja systemów politycznych polega na coraz większym zróżnicowaniu potrzeb (funkcji) społeczeństwa a także odpowiedniej specjalizacji instytucji politycznych zajmujących się ich realizacją. Deterministyczne podejście w tej teorii pojawia się w tezie o zależności zmian kulturowych i politycznych od zmian technologicznych i organizacyjnych w systemie społeczno - gospodarczym. Przeobrażenie społeczeństwa agrarnego w nowoczesne społeczeństwo przemysłowe miało na celu dostosować zmiany struktur społecznych, politycznych i wartości kulturowych. Modernizacja była procesem który niszczył tradycyjne wzory życia społecznego. Teoria modernizacji wskazywała społeczeństwom Azji, Afryki i Ameryki Południowej drogę rozwoju cywilizacyjnego, która polegała na przejmowaniu wzorów ekonomicznych, politycznych i kultury politycznej krajów zachodu. Udana modernizacja wymaga utworzenia efektywnych rządów, a co za tym idzie spełnienia wielu innych warunków, w tym również warunków kulturowych.

Społeczeństwo tradycyjne -społ. o charakterze rolniczym, agrarnym podstawą utrzymania jest rola i hodowla -władza o charakterze autokratycznym (władza sprawowana jest przez jednostkę, władza dziedziczona) -społeczeństwo sakralne (system który oddziałuje na ludzi jest systemem religii, wysoka pozycja kapłana, politeizm-wielobóstwo wyznaczył wiarę a później monoteizm -społ. mobilne, obowiązują zasady przypisania do określonej pozycji społecznej, społ. zamknięte -społ. biedne, często był głód

Społeczeństwo nowoczesne -społ. industrialne, produktem utrzymania jest praca w przemyśle -władza o charakterze demokratycznym, władza wybierana w głosowaniu. -typ społ. świeckiego (profanum) w którym normy prawa stanowionego wyznaczają wzajemne stosunki między ludźmi. -społ. mobilne teoretycznie każdy może awansować ale również zostać zdegradowany, społ. otwarte -społ. zamożne, bogate

Z punktu widzenia tych państw trzeciego świata jest aspirowanie do osiągnięcia statusu państw nowoczesnych. Ta koncepcja jest bardzo pozytywna, tkwią tu nieograniczone możliwości, jest to postawa zachęcająca do dążenia do takiego właśnie statusu jaki mają państwa nowoczesne. Czołowymi przedstawicielami byli: John Naisbitt, wprowadził pojęcie megatrendu, A. Toffler, wprowadził pojęcie fal cywilizacyjnych:

Głównym pojęciem, do którego Toffler odwołuje się w swoich pracach, jest technologia. Cała historię ludzkości rozpatruje on w kontekście trzech następujących po sobie fal technologicznych, cywilizacyjnych:

• pierwsza fala - agrarna - związana była zdaniem Tofflera z pojawianiem się około 10 000 lat temu wynalazkami i umiejętnościami związanymi z rolnictwem i upowszechnieniem osiadłego trybu życia

• druga fala - przemysłowa to związane z wynalazkiem druku i maszyny parowej pojawienie się industrializmu; wzbierająca około 300 lat temu fala przyniosła wytwarzanie stali, elektryczność, nowe środki transportu i masowej komunikacji, standaryzację i uniformizację

• trzecia fala - doświadczana zdaniem Tofflera obecnie, związana jest bezpośrednio z powstaniem nowych technologii umożliwiających nieograniczoną komunikację między jednostkami dzięki rozwojowi usług i odejściu od masowej produkcji; trzecia fala jest jedynie w początkowej fazie i spotyka opór obrońców drugiej fali

Zdaniem Toflera w fali industrialnej występowały tzw. szyfry, tworzyły one specyfikę fali industrialnej:

-specjalizacja połączona z profesjonalizacją, pierwotne zakłady zaczęły się dzielić pojawiła się tendencja aby być dobrym w jakiejś jednej dziedzinie, ważny był dyplom aby potwierdzić swoje umiejętności.

-synchronizacja, należało zsynchronizować pewne czynności, ważna stała się kontrola czasu

-koncentracja, dotyczyła ludzi, muszą być oni z koncentrowani na niewielkiej przestrzeni (np. zakłady pracy, fabryki)

-makrofilia, maksymalizacja, w tym społeczeństwie tylko duże jest piękne

Społeczeństwo postindustrialne - inaczej społeczeństwo poprzemysłowe, społeczeństwo, którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu przedmiotów, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji. W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego. Koncepcja społeczeństwa poprzemysłowego narodziła się na przełomie lat 60 i 70.. Jej twórcami są Touraine i Bell. Stwierdzili oni, że w pewnym momencie społeczeństwo doszło do poziomu wysokiej automatyzacji, co przyspieszało produkcję i wyręczało od niej człowieka i w konsekwencji prowadziło do przechodzenia ludzi do działu usług. Kolejną cechą takiego społeczeństwa jest skupianie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej (muzyka, film, Internet ). Ludzie zaczęli także tworzyć ponadnarodowe korporacje.

-w tym społeczeństwie nie interesuje nas aby być ujednoliconym, zaczyna być ceniona różnorodność

-specjalizacja utrzyma się, nawet pójdzie dalej

-synchronizacja odchodzi w przeszłość ponieważ zmienia się nasza praca, głównie jest to praca w usługach, a głównym narzędziem naszej pracy jest komputer.

-z makrofili przechodzi się na mikrofilie nie trzeba dużo produkować ale stale trzeba coś unowocześniać.

-demokracja stanie się typem demokracji partycypatywnej ( możemy podejmować decyzje w sposób bezpośredni)

-zadbamy o środowisko, powracanie do naturalnych źródeł energii.

-pojawią się single, kohabitacje, pojawią się typy małżeństw seriali tzn. częsta zmiana partnera i ponowne powracanie do pierwszego.

-symbolem nowego społeczeństwa będzie szpieg, ponieważ szpieg będzie pozyskiwał informacje a informacja jest bardzo cenna.

Naisbitt:

-przejście od przemysłu do usług i tym samum zmienia się struktura klasowa, będzie to społeczeństwo klasy usług . W tym społeczeństwie będzie się przetwarzało informacje a nie surowce i energie. W tym społeczeństwie dużą role odgrywał będzie rozwój i odkrycia technologiczne.

Teoria dependencji:

Teoria w międzynarodowych stosunkach gospodarczych wyjaśniająca, w jaki sposób szybki wzrost gospodarczy państw wysoko uprzemysłowionych utrudnia rozwój państw rozwijających się; sformułowana przez Imanuela Wallersteina w 2. połowie lat 50. XX w. w pierwotnej wersji przyczyn ciągle rosnącego zapóźnienia gospodarczego państw rozwijających się należy szukać w ograniczeniach strukturalnych - międzynarodowy podział pracy w systemie gospodarki światowej umożliwia krajom eksportującym dobra przetworzone na czerpanie znacznych korzyści z wymiany handlowej (znaczną część ceny tworzy tzw. wartość dodana), natomiast państwa eksportujące surowce czerpią coraz mniejsze korzyści (ceny surowców są niższe od cen towarów przetworzonych, które importują) i są coraz bardziej uzależnione od państw wysoko rozwiniętych (to one kształtują ceny na rynkach światowych); w zmodyfikowanej wersji bierze się pod uwagę również czynniki historyczne - zależność jest dodatkowym ubocznym efektem kolonizacji (imperia traktowały kolonie jako zaplecze surowcowe i chłonne rynki zbytu, co mimo zniesienia zależności politycznej nie uległo zmianie).

Socjologia makrostruktury społeczne

wykład 5

- 4 -

---