Myśl społeczno- polityczna Kościoła Katolickiego w XX wieku

1. Konserwatyzm pontyfikatu Piusa X

Pius X (1835 - 1914r.) - następca Leona XIII

• usiłował odwrócić tendencję reformistyczną (ugruntowaną przez Leona XIII)

• za przywróceniem konserwatywnej i autokratycznej linii pontyfikatu Piusa IX

• 1903r. - dokument Motu proprio

• dążenie do osłabienia kompromisu Kościoła z demokracją

• nowy kodeks kanoniczny ugruntowanie zasady absolutyzmu i rządów monokratycznych w Kościele <kanon 218>

• zaniepokojony tendencjami rozwijającymi się w laikacie katolickim

• zwalczał modernizm (który osłabiał dogmatykę Kościoła i jego hierarchię)

• potępił odłamy chadecji - bo tak jak francuski Sillon szły zbyt daleko w kierunku demokracji

• w Kościele rozbudowano system tajnego wywiadu

• zadanie - kontrola i zwalczanie odstępstw od oficjalnej doktryny (głównie prób osłabienia autokratycznej struktury Kościoła)

• pontyfikat Piusa X znamienne, ale przejściowe załamanie ugruntowanej wcześniej tendencji do ustalenia kompromisu z państwem burżuazyjnym i jego instytucjami

• następcy Piusa X:

• Benedykt XV (1914 - 1922r.)

• Pius XI (1922 - 1939r.)

• Pius XII (1939 - 1958r.)

przywrócili tę zasadę działania i dostosowywali ją do aktualnych warunków

2. Powrót na drogę reform

• Benedykt XV

• przywrócił laikatowi prawo swobodnego wypowiadania się we wszystkich kwestiach

• wyraził zgodę na tworzenie katolickich stronnictw politycznych

• popierał tendencje demokratyczne

• uznał że stanowią one zaporę przeciw upowszechnianiu się tendencji rewolucyjnych

• Pius XI

• podobne cele co u Benedykta XV

• wiele swoich poczynań motywował obawami przed komunizmem

• komunizm - „… który 2 postawił sobie cele, do których dąży jawnie, otwarcie, nie cofając się przed żadnym środkiem, nie gardząc nawet gwałtem: te cele to : najostrzejsza walka klas i zupełne zniesienie własności prywatnej”

• Pius XI uważał totalitaryzm faszystowski za mniej niebezpieczny niż komunistyczny

• to miało wyraz w Paktach Laterańskich z 1929r.

• zarówno doktryna Kościoła (tego okresu) jak i faszystowska akcentują celowość ożywienia więzi korporacyjnych - organizacji zawodowych łączących solidarne interesy pracodawców i pracowników

• „ państwo i dobry obywatel powinni zabiegać, aby po zaniechaniu walk przeciwnych sobie klas powstała i rozwijała się zgodna współpraca stanów.”

• „Do odnowienia stanów musi się przyłożyć sztuka polityki społecznej.

• Społeczeństwo jest rozdrażnione i z tego powodu zmienne i chwiejne, ponieważ opiera się na klasach i odmiennych zainteresowaniach, tak że o walki i zawiści nie trudno”

• korporacyjna struktura społeczeństwa powinna:

• być podstawą ładu społecznego

• gwarantować ukształtowanie poczucia solidarności wszystkich grup społecznych

• do tej koncepcji Pius XI dostosował strukturę organizacyjną Akcji Katolickiej

• zorganizowana na zasadzie stanowej i zawodowej

• kierownictwo powoływane w drodze nominacji i całkowicie zależne od hierarchii duchownej

• brak zgody Kościoła i faszyzmu co do roli państwa wobec korporacji

• faszyzm uznawał państwo za najwyższego zwierzchnika wszelkich struktur organizacyjnych funkcjonujących na jego terenie

• Kościół ograniczał zadania państwa do subsydiarności - dopuszczenie jego ingerencji, tylko tam, gdzie indolencja jednostek czy grup społecznych godziła w ład społeczny

3. Treści społeczne encykliki Quadragessimo anno

encyklika Quadragessimo anno

• za bezwzględną ochroną własności prywatnej

• podobna argumentacja co w encyklice Rerum Novarum - ale inaczej rozłożone akcenty

• w szerszym zakresie dopuszczona prawna reglamentacja sposobu korzystania z własności - „ilekroć tego wymaga konieczność , a prawo naturalne nie podaje w tej mierze wyraźnych przepisów”

• rozwinięty program „uwłaszczenia proletariatu”

• akceptacja dla zasady, iż „odrębne interesy pracodawców i pracobiorców mogą być rozpatrywane odrębnie przez każdą stronę, i kiedy zachodzi potrzeba, odrębnie rozstrzygnięte”

• Pius XI potępił wielkie korporacje kapitalistyczne - bo eliminują wolną konkurencję i zdobywają tak wielką potęgę, że grożą opanowaniem państwa

• więc postulował zwiększenie roli państwa i zastrzeżenie dla niego tego rodzaju dóbr, które pozostawione prywatnym osobom mogłyby okazać się groźne dla społeczeństwa.

4. Kościół wobec faszyzmu i komunizmu

Pius XII

• został papieżem w trudnym okresie - faszyzm ujawnił z brutalnością swoje zbrodnicze i antyhumanitarne cele

• akcenty antykomunistyczne są nadal wyraźne, ale:

„… niebezpieczeństwo narodowo - socjalistyczne jest w tym momencie groźniejsze…'

„Narodowi socjaliści chcą zburzyć i znieść Kościół. Dla papieża nie będzie miejsca w ich nowej Europie”

• zwycięstwo koalicji antyhitlerowskiej - rozwiązało problem

• pochłonięcie przez ZSRR państw Europy Środkowej ponowne zaostrzenie antykomunistycznej retoryki Pius XII

• dekret Świętego Oficjum z 14 lipca 1949r. uznanie za ekskomunikowanych ipso facto wszystkich katolików wyznających komunizm, propagujących go lub współpracujących z komunistami

• Pius XII - walka klas nie może być zaakceptowana przez doktryną społeczną Kościoła

• powinna być przezwyciężona przez stworzenie organicznego ładu łączącego właścicieli i robotników

• nie bronił zasady leseferyzmu

• ale przestrzegał przed nadmierną socjalizacją państwa - może stanowić zagrożenie dla wolności jednostki

• Pius XII - jego pontyfikat w trudnym okresie

• konieczność znajdowania form działania Kościoła w złowrogim otoczeniu faszyzmu i komunizmu

• spór o zawierane przez niego kompromisy (w kwestii eksterminacji Żydów) - nierozstrzygnięty

• ale na pewno był papieżem podejmującym wiele prób dostosowania Kościoła do wymogów współczesnego świata

• pozostawił więcej miejsca interpretacjom Pisma Świętego

• podjął problemy Trzeciego Świata, pokoju światowego

• zapoczątkował działalność ekumeniczną

5. Aggiornamento i duch ekumenizmu

Aggiornamento (włoskie - dostosowanie się do aktualnych potrzeb, zaktualizowanie), termin, który pojawił się w Kościele katolickim za pontyfikatu Jana XXIII (m.in. encyklika Ad Petri cathedram, 1959), stając się jednym z przewodnich haseł II Soboru Watykańskiego (1962-1965). Używany zamiennie z terminami: adaptacja, akomodacja, reforma itp.,

oznacza całość zabiegów mających na celu przystosowanie niezmiennego w zasadniczych punktach depozytu wiary do zmieniających się warunków hist. i społ., tak by można było skuteczniej głosić w dzisiejszym świecie naukę Jezusa Chrystusa. Obejmuje m.in. reinterpretację niektórych dogmatów oraz zmiany w organizacji kościelnej, liturgii, prawie kanonicznym.

Ekumenizm (z gr.- oikumene - idea "całego tego zamieszkałego świata". ), ruch na rzecz jedności Kościoła, zwany też ruchem ekumenicznym. Odbywa się to poprzez prowadzenie dialogu, przy zachowaniu tożsamości religijnej.

Jan XXIII (1958-1963r.) początek nowego okresu w rozwoju doktryny Kościoła

• naczelna cecha okresu - dążenie do uwspółcześnienia doktryny i dostosowanie organizacji kościelnej do warunków współczesnego świata

• Jan XXIII przekształcił tę potrzebę w program (był potem kontynuowany przez II Sobór Watykański)

• encyklika Ad Petri Cathedram - 1959r.

• określenie generalnych kierunków i zakresu proponowanych zmian

• encyklika Mater et Magistra

• ze względu na wagę poruszanych kwestii - porównywana do Rerum Novarum czy Q. anno

• Jan XXIII - 2 zasadnicze cele

• przesycenie całego Kościoła duchem ekumenizmu

ekumenizm jedność ze wszystkimi braćmi odłączonymi, których dotychczas piętnowano mianem odszczepieńców, heretyków i schizmatyków

2. otworzenie możliwości współpracy katolików i niekatolików w zakresie współczesnych zagadnień społecznych

• od strony formalnej rezygnacja z autoratywnego tonu w swych rozważaniach (zwłaszcza z akcentów, które podkreślały opozycję papiestwa wobec współczesności)

6. Treści społeczne encykliki Mater et Magistra

• punkt wyjścia -> teza , że podstawowym zagadnieniem współczesności jest stworzenie takich warunków materialnych, w których będzie mogło rozwijać się wpełni indywidualne życie obywatela

• to stanowisko personalistyczne

• bliskie koncepcjom J. Maritain i E. Mounier (w przeszłości krytykowani za odstępstwa od ortodoksji)

• nadal odwołuje się do uzasadnienia własności prawami natury - uzasadnia tę konstrukcję głownie dążeniem do zagwarantowania wolności

• własność prywatna stwarza bodźce do rozwoju gospodarności, inicjatywy, pracowitości i oszczędności (pozbawiona tego jest w. kolektywna)

• to polemika z doktrynami socjalistycznymi

• ale też konieczność niwelowania różnic w poziomie życia poszczególnych klas i warstw społecznych

• „Od władz państwowych, których obowiązkiem jest troska o dobro wspólne należy domagać się, by :

• rozwijały wielostronną, szeroko zakrojoną działalność interwencyjną w dziedzinie gospodarczej

• dla wypełnienia tego zdania dostosowały odpowiednie instytucje i urzędy oraz środki i metody działania

• to stwierdzenia zbliżone do założeń Welfare State ( oddalenie się od tonu wcześniejszych encyklik)

• 
  
  to program upowszechnienia własności

• nakaz bardziej sprawiedliwego rozdziału bogactw

• za wprowadzeniem interwencjonizmu państwowego

• 
  
  podjęcie przez państwo działań, których celem jest zredukowanie do minimum negatywnych skutków wolnej konkurencji

• potępienie arbitralnego i krzywdzącego pracobiorców kształtowania stosunków pracy

• postulat gospodarowania zasobami materialnymi państwa, aby równomiernie rozwijać jego wszystkie regiony

• Jan XXIII - pojęcie „mistycznego ciała Chrystusa” odnosi do całej ludzkości

• wskazuje na konieczność sprawiedliwego rozdziału dóbr w skali ogólnoświatowej

• to dowód na zrozumienie procesu dekolonizacji

• postulat rozszerzenia uprawnień i roli ONZ (w związku z koniecznością kształtowania pokoju światowego

• doniosłe znaczenie tej encykliki wytyczyła kierunki dyskusji II Soboru Watykańskiego

• już w czasie obrad soborowych - Jan XXIII - wydaje nową encyklikę społeczną:

Pacem in Terris (1963r.)

• adresowana do wszystkich ludzi dobrej woli

• personalistyczne ujęcie pozycji jednostki

• z natury obdarzonej inteligencją i wolną wolą

• posiadającej powszechne, nienaruszalne i niepozbywalne prawa i obowiązki

m.in. prawo do aktywnego udziału w życiu politycznym

• akceptacja demokracji

• to prawo niezbywalne < tak jak niezbywalne jest prawo ludu do wskazania osób którym powierza sprawowanie władzy państwowej

• negacja wcześniejszych uzasadnień przyznających prawo do kierowania społeczeństwem jednostce lu grupie osób

• podkreślenie celowości przeprowadzenia podziału władz w państwie

• wskazanie na historyczną ewolucję struktur społecznych i politycznych

• Jan XXIII - „wszystkie społeczeństwa polityczne są równe w swej godności naturalnej”

• to dowód realizmu

• potwierdzenie tendencji modernistycznej w doktrynie współczesnego Kościoła

7. Pontyfikat Pawła VI

• Paweł VI (1963 - 1978r.)

• kontynuował kierunki działań wytyczone przez Jana XXIII i Vaticanum II

• ale są odrębności

• zastąpienie personalizmu przez konstrukcję grup społecznych - to one decydują o obliczu świata

• encyklika Ecclesiam suam (1964r.)

• wyróżnienie 3 grup tworzących obecnie ludzkość:

• katolików + „braci odłączonych”

• wszystkich wierzących w Boga

• ateistów

• podstawowym zadaniem Kościoła - kształtowanie warunków międzynarodowych i atmosfery w stosunkach międzyludzkich, alby w jak najszerszym zakresie umożliwić porozumienie i współpracę między tymi grupami

• Kościół nie rezygnuje z roli „szafarza całej prawdy” - ale chce z niej korzystać z umiarem - by bronić wspólnych ideałów w dziedzinie:

• wolności religijnej

• braterstwa ludzi

• zdrowej kultury

• dobrobytu społecznego

• porządku cywilnego

• wizyta papieża w ONZ i wystąpienie na forum Zgromadzenia Ogólnego - podkreślenie:

• praw wolnościowych człowieka

• dążenia Kościoła do nawiązania dialogu z całym światem

• podkreślenie woli zachowania neutralności wobec różnych systemów społecznych i politycznych (podkreślenie pluralizmu świata)

• rezygnacja z podejścia ekskluzywnego - umożliwa dialog i oddziaływanie nauki moralnej Kościoła na społeczności różnych, też autorytarnych systemów

• Kościół inkorporował do swojej doktryny wiele postępowych ustaleń współczesnej myśli społecznej

• głównie - problematyka praw człowieka

• konstytucja duszpasterska Vaticanum II - „Gaudium et Spes - O Kościele w świecie współczesnym” :

• należy likwidować wszelkie formy dyskryminacji odnośnie podstawowych praw osoby ludzkiej (dyskryminacji społecznej i kulturowej) ze względu na:

• płeć

• rasę

• kolor skóry

• pozycję społeczną

• język

• religię

• każda dyskryminacja sprzeciwia się zamysłowi Bożemu

• mimo iż między ludźmi zachodzą różnice - ich równa godność wymaga, by były zaprowadzone ludzkie i sprawiedliwe warunki życia

• zbytnie nierówności gospodarcze wśród członków/ludów jednej rodziny wywołują zgorzknienie i są przeciwne sprawiedliwości społecznej, równości, godności osoby ludzkiej i pokojowi społecznemu i międzynarodowemu

• mimo konserwatywnej opozycji papież przeforsował linię działania Soboru, która doprowadziła do przyspieszenia procesu dostosowania się Kościoła do warunków istniejących we współczesnym świecie

8. Pontyfikat Jana Pawła II

(w książce jest głupio napisane, bo tak jakby cały czas żył…)

• Jan Paweł II kontynuacja myśli społecznej i politycznej Jana XXIII i Pawła VI

• encyklika Redemptor hominis (1979r.)

• rozwinięcie zagadnień godności człowieka, pokoju, metod walki politycznej

• dostrzeżenie światopoglądowego i politycznego zróżnicowana współczesnego świata i drastycznych różnic w podziale dóbr materialnych

• wezwanie w imię chrześcijańskiej godności człowieka do stworzenia takich warunków, w których podmiotowość człowieka będzie mogła ukazać się w pełni

• 3 ważne encykliki w kwestiach społecznych:

• Laborem exercens (1981r.)

• Sollicitudo rei socialis (1987r.)

• Centesimus annus (1991r.) bezpośrednie nawiązanie do Rerum Novarum Leona XIII

wspólna cecha tych encyklik ustosunkowują się do socjalizmu i kapitalizmu

• za odrzuceniem socjalizmu

• za gruntownym zreformowaniem kapitalizmu

Leon XIII odrzucał socjalizm jako doktrynę, która była skierowana także przeciw pozycji Kościoła

JP II - wydał encyklikę w momencie, gdy socjalizm potwierdził niezdolność do rozwiązywania podstawowych problemów społ. - ekonom. i podważył zasady moralności, prawa i demokracji

• mimo kompromitacji komunizmu - wiele problemów społ. i polit. we współczesnym świecie

• RN i Q. anno - nacisk na naturalny char. własności

• JP II - podkreślenie związku między własnością a pracą

Centesimus annus - własność prywatna:

• nie może być celem samym w sobie

• nie ma absolutnego i wynikającego z natury charakteru

• ma służyć „całemu człowiekowi i każdemu człowiekowi”

• wolny rynek musi się liczyć z czynnikami ludzkimi, moralnymi i przyrodniczymi

Kościół opowiada się za „zdrową teorią państwa” i „autentyczna demokracją” - w której każdy obywatel będzie miał realny wpływ na:

• bieg spraw publicznych

• wybór, kontrolę i pokojową zmianę rządów

Zadania państwa

• państwo ma zagwarantować obywatelom :

• poczucie bezpieczeństwa, iż owoce ich pracy nie zostaną zawłaszczone przez innych

• podejmowanie aktywnych działań na rzecz eliminacji różnych patologii społecznych i spekulacji i łatwych zysków (które SA sprzeczne z poczuciem moralnym i prawnym)

• ważne zadania państwa

• czuwanie nad realizowaniem praw ludzkich w dziedzinie gospodarczej

• popieranie działalności przedsiębiorstw

• tworzenie warunków zapewniających możliwość pracy

• dostarczanie bodźców tam, gdzie działalność jest niewystarczająca (udzielanie pomocy w czasie kryzysu)

• obowiązek interweniowania gdy rynek jest blokowany przez monopole ( są przeszkodą dla rozwoju gospodarczego)

• państwo może (i powinno w wyjątkowych sytuacjach) pełnić funkcje zastępcze wobec inicjatywy społecznej

• tworzenie i organizowanie przedsiębiorstw o dużej doniosłości dla społeczeństwa

• to nawiązanie wprost do doktryny państwa dobrobytu

• wskazanie iż ustawicznie należy przestrzegać „zasady pomocniczości”

• społeczność wyższego rzędu nie powinna ingerować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rządu pozbawiając jej kompetencji

• ale powinna ja wspierać w razie konieczności i pomóc w koordynacji jej działań z działaniami innych grup społecznych, dla wspólnego dobra

Prawda a życie społeczno - polityczne

encyklika Veritatis splendor (6 sierpnia 1993r.)

• zwrócenie uwagi na niezbędne relacje między wartościami moralnymi

• głównie między prawdą a życiem społecznym i politycznym

• prawda stanowi fundament, który pozwala skutecznie przezwyciężyć pozostałości totalitaryzmu w świadomości ludzkiej

• podstawy funkcjonowania państw:

• jawność życia publicznego

• poszanowanie praw przeciwników politycznych

• ochrona praw oskarżonego

• rzetelne gospodarowanie środkami publicznymi

• moralność w dążeniu do władzy

• jeśli te zasady nie są przestrzegane - zanika fundament politycznego współistnienia (całe życie społecznego wystawione na ryzyko, zagrożenie i rozkład)

• totalitaryzmu nie powinno się zastąpić demokracją sprzężoną z relatywizmem etycznym - który pozbawia społeczność trwałego moralnego punktu odniesienia

• to grozi przekształceniem demokracji w jawny / zakamuflowany totalitaryzm

JP II w wystąpieniach domagał się od pracodawców poszanowania godności pracownika własność nie jest prawem absolutnym, które uzasadnia dążenie do zysku sprzeczne z zasadami moralnymi

Mea culpa

2000r. Jan Paweł II - obszerny przegląd win i błędów Kościoła na przestrzeni dwóch tysięcy lat

• to „rachunek sumienia” Kościoła

• najważniejszy - grzech nietolerancji - wyraz w:

• wyprawach krzyżowych

• działaniach Świętej Inkwizycji

• prześladowaniach innowierców (głównie Żydów)

przyznanie się do win otworzyło nowe obszary dialogu z tymi co są poza Kościołem lub pozostając w jego ramach, krytykują jego przeszłość

misja duszpasterska JP II odbiegała od wyobrażeń o paternalizmie Ojców Kościoła i wpływała na miliony ludzi na całym świecie


8

}

te postulaty występowały już wcześniej

wcześniej

to nowe

postulaty

{

---