soc polityki, egzam, 1) Historia socjologii polityki (do Marksa)


1) Historia socjologii polityki (do Marksa)
2 ) Przedmiot i zakres socjologii polityki
3 ) Teoria elit
4 ) Moska, Michels, Pareta
5 ) Max Weber jako socjolog polityki
6 ) Władza; socjologiczne ujęcie władzy, legityzacja władzy
7 ) Partie polityczne i systemy partyjne
8 ) Kultura polityczna
9 ) Opinia publiczna
10 ) Demokracja; czym jest a czym nie jest, demokracja partycypacyjna, pojecie i znaczenie partycypacji

„TEORIA ELIT” VILFREDO PARETO

Wstęp

Teoria elit prof. Pareto polega na uznaniu pewnych prawideł w życiu społeczności. Aksjologia tych prawideł leży w podziale każdego społeczeństwa, nawet demokratycznych, na dwie grupy: na elitę rządzącą oraz na nie-elitę, masy podporządkowane elicie. Konsekwencją takiego ostrego podziału jest chęć przenikania członków nie-elity do elity. Kiedy jednak elita wykazuje cechy środowiska hermetycznego i nie przyjmuje członków z poza, w obrębie owej nieprzyjętej jednostki tworzy się nowa grupa, która z przyczyn oczywistych znajduje coraz więcej zwolenników, aż do momentu kiedy jest na tyle silna, ażeby obalić na drodze rewolucji dotychczasową elitę i zająć jej miejsce. Staje się więc elitą rządzącą. Proces ów nieustannie się powtarza.

Droga Vilfredo Pareto do ideowego stanowiska, które dziś nazwalibyśmy prawicowym, była długa i pełna zawiłych meandrów. Podobnie rzecz się miała z jego socjologicznymi zainteresowaniami, które uczyniły go uczonym o światowej sławie, zajmującym poczesne miejsce w panteonie mężów zasłużonych dla rozwoju nauk społecznych.
Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto urodził się dnia 15 lipca 1848 r. w Paryżu. Pochodził z rodziny o ugruntowanych tradycjach działalności na niwie polityki: jego dziadek był żarliwym republikaninem i zwolennikiem Napoleona, ojciec zaś z powodu poparcia udzielanemu Mazziniemu zmuszony został do opuszczenia rodzinnej Italii i zamieszkania we Francji. Vilfredo Pareto po ukończeniu szkoły średniej podjął studia w Szkole Politechnicznej w Turynie, gdzie otrzymał tytuł inżyniera budownictwa. Po ukończeniu studiów wraz z rodzicami przenosi się do Rzymu, a następnie do Florencji, w którym to mieście podejmuje pierwszą pracę zawodową. Poglądy polityczne Pareto nie odbiegają od wówczas modnych i "postępowych" tendencji: głosi on poglądy republikańskie, broni demokratycznych swobód i wolnego handlu, popiera związki zawodowe i ruch pacyfistyczny, optuje za powszechnym prawem wyborczym, prawem do strajku, a w kwestii rozumienia pojęcia wolności myśl jego podąża śladem liberalnych koncepcji Johna Stuarta Milla. Jednocześnie rozwija swoje zainteresowania ekonomiczne, czego efektem staje się objęcie przezeń katedry na uniwersytecie w Lozannie w 1893 r., gdzie Pareto zostaje mianowany profesorem nadzwyczajnym ekonomii politycznej. Oprócz wykonywania obowiązków daje się poznać jako publicysta ze szczególną pasją zwalczający interwencjonizm państwa w gospodarce. Wkrótce powstaje jego praca pt. "Cours d`economie politique", a sam Pareto zostaje wybrany dziekanem Wydziału Prawa. Dwa lata później dziedziczy pokaźną fortunę, która pozwala na większą swobodę poczynań naukowca oddającego się od tej chwili rozważaniom na tematy wykraczające poza dziedziny związane z jego dotychczasową działalnością zawodową. Efektem jest wydana w 1902 r. praca zatytułowana "Systemy socjalistyczne". Jest ona przenikliwą analizą i krytyką doktryn socjalistycznych i związanych z nimi postulatów i rozwiązań ekonomicznych. W tym okresie pojawiają się też u Pareto zainteresowania socjologiczne. Nurtują go pytania o przyczyny ludzkich zachowań. Badania nad strukturą społeczną, nad ludzkimi poczynaniami owocują trwającą pięć lat pracą nad dziełem życia Vilfredo Pareto, jakim stał się "Traktat o socjologii ogólnej". Wraz z upływem czasu poglądy polityczne Pareto ewoluowały od liberalno-postępowych ku zachowawczym. Mieszkając w Szwajcarii żywo interesował się sytuacją Italii, skąd wywodziła się jego rodzina. Prawicowość Pareto kształtowała się pod wpływem obserwacji czynionych przezeń, a dotyczących rzeczywistości Europy pierwszych dekad dwudziestego stulecia. Na jego oczach kruszyły się spękane od czasów Rewolucji Francuskiej fundamenty starej Europy, który to proces osiągnął swe apogeum na polach bitew I wojny światowej. Powersalska Europa to dlań kontynent rządzony przez cwaniaków, łotrów i oszustów zainteresowanych li tylko własnymi kontami bankowymi. Drugim czynnikiem kształtującym poglądy uczonego były obserwacje prowadzone na użytek konstruowania teorii socjologicznych. To właśnie one sprawiły, iż Pareto porzucił młodzieńcze fascynacje postępowymi sloganami. U schyłku życia życzliwie ustosunkował się do objęcia władzy przez Mussoliniego, widząc w nim polityka wybijającego się ponad stado zgnuśniałych karierowiczów. Sam Mussolini darzył Pareto dużą estymą ogłaszając się wręcz jego uczniem. Powierzył nawet uczonemu kilka funkcji, których ten jednak nie mógł sprawować ze względu na stale pogarszający się stan zdrowia. Vilfredo Pareto zmarł 19 sierpnia 1923 r.
Przez długie lata swej aktywności Pareto na ogół nie zajmował się komentowaniem całokształtu bieżących wydarzeń politycznych. Czynił tak jedynie w odniesieniu do kwestii ekonomicznych, jednak i to z coraz mniejszym przekonaniem widząc niewielkie oddziaływanie swej twórczości publicystycznej. O prawicowości Pareto mówić możemy (pomijając rozważania ze sfery ekonomii i gospodarki) w odniesieniu do jego koncepcji socjologicznych. Ze względu na ograniczone ramy niniejszych rozważań chciałbym skupić się przede wszystkim na tzw. teorii elit będącej poważnym wkładem Pareto do wyjaśnienia mechanizmów zachodzących w społeczeństwie.


Rozwinięcie i opis teorii
Teoria elit opiera się na fundamentalnym przekonaniu o istnieniu nierówności między ludźmi. Na przekór dogmatom zawartym w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela uczony uważa twierdzenie o naturalnej równości wszystkich ludzi za błędne i niewiele mające wspólnego z rzeczywistością. O istnieniu nierówności decyduje w stopniu największym zróżnicowanie względem przystosowania się poszczególnych jednostek do warunków, w których przyszło im egzystować. Twierdzenia o powszechnej równości, które zdominowały rozważania o społeczeństwie nie opierają się na naukowych ustaleniach, lecz wynikają raczej z pobudek emocjonalnych i są dodatkowo umiejętnie podsycane przez ośrodki promocji takiego sposobu postrzegania świata. Pareto odrzuca zdecydowanie takie przekonanie pisząc: „Twierdzenie o obiektywnej równości ludzi jest tak absurdalne, że nie zasługuje na to, aby je obalać, natomiast subiektywna idea równości ma duże znaczenie i wywiera potężny wpływ na zmiany, jakim ulega społeczeństwo”.1) Istniejące wbrew obiegowym opiniom nierówności służą za podstawę klasyfikacji ludzi. W określonej dziedzinie segregujemy jednostki ze względu na lepsze lub gorsze wykonywanie powinności, które składają się na całokształt danego zjawiska. Dokonując owej klasyfikacji tworzymy drabinę hierarchiczną, której wyższe szczeble zajmują najlepsi w danej dziedzinie, szczeble niższe zaś gorsi. Tę warstwę ludzi zajmujących miejsce na szczycie nazywa Pareto elitą. Elita jest zatem rodzajem „grupy obdarzonej pod pewnymi względami przewagą w odniesieniu do innych grup w obrębie tejże samej działalności”.2) Możemy zatem mówić o elicie w niemal każdej dziedzinie życia społecznego. Istnieje jednakże elita szczególna, której specyfika wyraża się w posiadanym przez nią wpływie na prawie każdy aspekt życia na określonym terytorium. Tą elitą jest elita władzy, czyli wszystkie osoby pośrednio lub bezpośrednio biorące udział w rządzeniu.

Uczestnictwo w elicie władzy jest rezultatem procesu selekcji zachodzącego w każdym społeczeństwie. O pomyślnym przebrnięciu przez jego poszczególne etapy decyduje wiele czynników, wśród których poczesne miejsce zajmuje zamożność kandydatów. Stąd też „elita rządząca jest zarazem elitą majątkową”.3) Innymi czynnikami decydującymi o udziale w elicie władzy są itp. sława wojenna (w okresie wojen), prawo dziedziczenia, czy wreszcie przymioty osobiste. Proces selekcji zachodzi nieprzerwanie. Na miejsce osobników opuszczających elitę wchodzą inni. Zdaniem Pareto wymiana jednostek wchodzących w skład elity zapobiega jej zdegenerowaniu. W obrębie hierarchicznie zbudowanego społeczeństwa mamy do czynienia z ciągłą selekcją zwaną przez Pareto krążeniem elity. Proces ten ma niebagatelny wpływ na funkcjonowanie systemu społecznego, bowiem „gdyby nie selekcja to zdegenerowałyby się wszystkie gatunki, nie wyłączając ludzi. Wyznawcy humanitaryzmu mogą przymykać oczy na tę prawdę i rozmyślnie ją ignorować, w niczym nie zmieni to jednak faktów. W każdym gatunku trafiają się jednostki niepełnowartościowe, które powinny zostać usunięte w drodze selekcji. Cierpienia spowodowane tą stratą stanowią cenę doskonalenia się rasy. Jest to jeden z licznych wypadków, kiedy dobro jednostki stoi w sprzeczności z dobrem gatunku. Pewne formy selekcji mogą zanikać, ale inne powinny je zastąpić”.4) W dzisiejszych czasach twierdzenie jak powyższe wywołałoby wytoczenie przeciw jego autorowi najcięższych armat. Słuszna wydaje się jednakże zasada oceniania po owocach i oddając znów głos Pareto warto pamiętać, iż: „Dzieło zwolenników humanitaryzmu w osiemnastowiecznej Francji przygotowało zbrodnie okresu Terroru, dzieło liberałów pierwszej połowy XIX stulecia sprowadziło ucisk demagogów, którego jutrzenka właśnie świta”.5)

W hierarchii społecznej mamy do czynienia z dwoma zasadniczymi warstwami: rządzącą i rządzoną. W żadnym społeczeństwie, nawet kierującym się ścisłymi zasadami odrębności (itp. społ. Kastowe), nie istnieje całkowita izolacja obu warstw. W każdej społeczności zachodzi wymiana poszczególnych elementów. Jednostki z warstwy rządzonej wchodzą do warstwy rządzącej i vice versa. Zdaniem Pareto mechanizm ten stanowi jeden z głównych motorów dziejowych przemian. Nie upatruje on jednakże w nim wyjaśnienia wszystkich procesów i krytykuje Marksa i jego kontynuatorów za popełnianie błędu symplicyzmu, tj. doszukiwania się w jakimś czynniku przyczyn wszelkich zjawisk społecznych. Marksowska walka klas jest zdaniem Pareto jedynie jedną z wielu przyczyn leżących u podstaw procesów zachodzących w społeczeństwie, bowiem często niż walka między dwoma klasami ważniejszą rolę odgrywają konflikty w łonie jednej z klas.

Wymiana poszczególnych elementów konstytuujących obie warstwy odbywa się na skutek zmiany pozycji poszczególnych osobników. Na przykład utrata majątku przez osobę z warstwy rządzącej i wzbogacenie się dotychczasowego rządzonego sprawia, iż teoretycznie powinni oni zmienić swą przynależność do poszczególnych warstw. Jak uczy doświadczenie historyczne wejście do elity rządzącej nie jest jednak sprawą prostą mimo posiadania materialnych i/lub moralnych cech teoretycznie uprawniających do tego. Spowodowane jest to kostnieniem istniejących elit i ich zamknięciem się w sobie. Na skutek tego krążenie elit zostaje zakłócone, co zdaniem Pareto ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu społecznego i jego poszczególnych części. Elita władzy nie eliminująca osobników zbędnych i nie zastępująca ich nowymi doprowadza do zgubnych następstw. Jednym z nich może być konflikt między aspirującymi do współtworzenia elit władzy dotychczasowymi rządzonymi a starą elitą jako całością. Grozi to wstrząsami społecznymi i mniej lub bardziej trwałym zaburzeniem ładu. Dzieje się tak na skutek stworzenia z najlepszych osobników warstwy rządzonej elity tejże warstwy, która od samego niemal początku znajduje się w stanie walki z elitą władzy. Pareto przedstawiając ten proces za pomocą symboli określa elitę władzy jako A, elitę rządzonych jako B, pozostałą część społeczeństwa zaś jako C. A i B to strony konfliktu, natomiast C przypada w udziale rola „mięsa armatniego”, które po zakończeniu walki, niezależnie od jej wyniku odchodzi w cień. C jest z natury bierne i niesamodzielne i dopiero pod przywództwem A lub B stanowi czynnik mogący odegrać jakąś rolę w wydarzeniach. Najczęściej C staje po stronie B zwabione hasłami o wspólnym wrogu i celu.6) Pareto demaskuje demokratyczne mity o udziale mas w życiu społecznym i ich roli w zachodzących procesach. Tak naprawdę stanowią jedynie bierny podmiot, któremu co najwyżej stwarza się iluzje uczestnictwa. Mimo nader częstego posługiwania się przez B (a czasem i przez A) hasłami wspólnej sprawy, sprawiedliwości społecznej, obrony interesów mas, w rzeczywistości mamy do czynienia ze starciem dwóch elit, któremu „milcząca większość” może jedynie się przypatrywać lub brać udział jako narzędzie. Niezależnie od stopnia zmian w łonie elity władzy sytuacja C zmienia się w stopniu bez porównania mniejszym. Modelowym przykładem wydaje się tu być Rosja porewolucyjna, kiedy to oprócz zmiany elity (w tym przypadku prawie całościowej) dola rządzonych nie uległa znaczącej poprawie.

Pareto analizuje przyczyny osłabienia elity władzy na skutek jej zamknięcia się na dopływ świeżej krwi. Pisaliśmy już, iż elita władzy to także elita majątkowa. Na poziomie biologicznym ubóstwu towarzyszy znaczna śmiertelność, w efekcie czego przy życiu pozostają jednostki fizycznie najwartościowsze. Bogactwo natomiast umożliwia ratunek osobników chorych, słabych itp. Również na poziomie moralnym bogactwo przyczynia się do upadku, bowiem łatwość życia pozbawia członków elity władzy cech bojowych, męstwa, przedsiębiorczości. Zatem elita pozbawiona zbawiennego wpływu ciągłej rotacji i dopływu osobników wartościowych skazana jest na zagładę rozłożoną w czasie. Zdaniem Pareto otwartość na wartościowe jednostki z warstwy rządzonej, czyli prawidłowe krążenie elit jest podstawą równowagi i harmonii społecznej.

Ciekawe wydają się rozważania Pareto o upadku arystokracji (czyli elity, od aristos - najlepszy). Oprócz często nadmiernego zamknięcia się na dopływ osobników z warstw niższych, spowodowane jest to również nadmiernym humanitaryzmem rozumianym jako zanik ducha bojowego na rzecz sentymentalizmu i chęci ulepszenia całego świata. Jak pisze: „Oznaką, która prawie zawsze zapowiada upadek arystokracji, jest zalew uczuć humanitarnych i ckliwej czułostkowości, która uniemożliwia jej obronę swych pozycji”.7) Podstawą sprawowania władzy jest jego zdaniem siła, jednak używana z rozwagą w odróżnieniu od gwałtu będącego działaniem na oślep i dowodem utraty siły oraz przyczyną znienawidzenia władców przez poddanych. Siła leży również u podstaw funkcjonowania społeczeństwa, bowiem: „Instytucje społeczne tworzą się dzięki sile i dzięki niej trwają. Każda elita, która nie jest gotowa do walki dla obrony swych pozycji, jest w stanie całkowitej dekadencji i pozostaje jej tylko ustąpić miejsca innej elicie (...). Czystym złudzeniem jest wyobrażać sobie, że humanitarne zasady jakie głosiła elita, zostaną wobec niej zastosowane: w uszach jej zabrzmi nieubłagany okrzyk zwycięzców: vae victis”.8)

Krążeniu elit towarzyszy występowanie różnorakich ideologii, teorii religijnych, filozoficznych i moralnych. Zdaniem uczonego religijne uczucia są stałą cechą natury ludzkiej, zmienne są jedynie ich zewnętrzne przejawy.9) Walka elit rozgrywa się na ogół pod sztandarami, na których widnieją przeróżne idee. Szczególnie w środowiskach pretendujących do stania się elitą władzy kładzie się nacisk na sformułowanie atrakcyjnych haseł mających przyciągać pod sztandary bierną część społeczeństwa. To, na co szczególny nacisk kładzie Pareto to znaczenie ideału w procesie funkcjonowania stabilnego systemu społecznego. Lud pozbawiony ideałów, wiary, wzniosłych uczuć jest na prostej drodze do upadku. Dzisiejsze społeczeństwa pogrążone w szaleńczej konsumpcji, goniące za dobrami materialnymi, zapewne potwierdzi jeszcze raz tezy Pareto.

Wypada jedynie żałować, że Pareto nie doczekał rozwoju masowej demokracji i w związku z tym nie mógł przeprowadzić analizy tego tworu. Wydaje się jednak, że współczesne systemy zwące się demokratycznymi wskazują na potrzebę modyfikacji pewnych twierdzeń Pareto. Elity władzy to w dużej mierze elity zdominowane przez różnego rodzaju miernoty, które najlepsze są jedynie w socjotechnicznych zabiegach mających skłonić lud do poparcia ich w wyborach. A mityczna demokracja to nie tyle rządy ludu, co raczej rządy tych właśnie wybranych przezeń miernot. O elitach w takim rozumieniu jak w pracach Pareto trudno w ogóle mówić, bowiem często jednostki najwartościowsze funkcjonują na marginesie, a o dostępie do władzy mogą jedynie pomarzyć. Tak jak za czasów Pareto na ogół rządzą cwaniacy, łotry i oszuści...

HISTORIA SOCJOLOGII POLITYKI - POCZĄTKI SOCJOLOGII POLITYKI

Socjologia polityki jest częścią teorii socjologicznej, która wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy. Część ogólnoteoretyczna socjologii polityki określa społeczne podstawy i społeczne aspekty zinstytucjonalizowanej władzy w społeczeństwie. Chodzi tu o prawo i hipotezy wyjaśniające zależności genetyczne i funkcjonalne między niepolitycznymi zjawiskami społecznymi a zjawiskami politycznymi. Do części szczegółowej socjologii polityki należy: socjologia ruchów i partii politycznych, socjologia państwa i jego instytucji ( wojsko, administracja, socjologia zachowania politycznego, międzynarodowych stosunków politycznych)

Właściwa historia tej dyscypliny zaczyna się od Marksa. Pierwsze wzmianki o pomysłach z zakresu socjologicznej interpretacji życia politycznego pochodzą ze starożytnej Grecji. U Platona w jego „ Państwie” znajdujemy uogólnienia socjologiczne. Platona wskazuje na związek istniejący między różnicowaniem się ludzkich potrzeb i podziałem pracy a powstaniem społeczeństwa - nazywanego przez niego państwem. Uważał on, iż istnieje związek między prowadzeniem wojen a ustrojem państwa, ponieważ by móc prowadzić wojnę należy mieć w tym celu specjalnie przeszkolonych ludzi. Platon przemiany historyczne ujmuje jako rezultat zmian w sposobie życia ludów, migracji zmianie sposobu zdobywanie środków utrzymania ( pasterstwo a rolnictwo) postulował o zniesienie nierówności wynikającej z dziedziczenia, uważał, iż warunkiem osiągnięcia tego celu jest odebranie rodzinom wpływu na wychowanie dzieci.

Arystoteles - jako pierwszy zastosował metodę empiryczną i indukcję. O tym jak jest mówi na podstawie materiału empirycznego. W Polityce wychodzi od analizy powstania i funkcji państwa, wywodzi je ze wcześniejszych związków społecznych: związku płci, który jest konieczny dla istnienia gatunku, związku między panem a niewolnikiem, który konieczny jest dla powstania trwałej wspólnoty. Na tych dwóch wspólnotach opiera się dom, czyli „rodzina” ( pan + niewolnicy) z kolei na rodzinie wspólnota gminna, następnie państwo jako najwyższa forma społeczności. Państwo zawdzięcza swe istnienie koniecznością życiowym ludzi, jednak dopiero ono zapewnia pełny rozkwit osoby ludzkiej. Koncepcja Arystotelesa - wzór politycznej doktryny umiaru - zakłada, iż demokracja może dobrze funkcjonować, gdy opiera się na sile społeczeństwa środkowego, czyli ludziach wolnych, zamożnych. Jest to pierwsze socjologiczne określenie skutecznie funkcjonującej demokracji.

Europa Odrodzenia przynosi nowe prądy umysłowe, dotyczy to myśli politycznej głoszonej wówczas przez Niccolo Machiavelli ( 1469 - 1527 ) - autor „ Księcia”, otworzył perspektywy badań politologicznych, uznając, iż historię należy traktować jako przedmiot nad funkcjonowaniem władzy. Wierzył, że historia się powtarza, rozumiejąc dobrze dzieje minione, zdobywamy wiedzę o teraźniejszości i przyszłości.

Jean Bodin - francuski teoretyk państwa ( 1530 - 1596 ) w jego „ Sześciu księgach o Rzeczypospolitej” znajdujemy zalążkowe sformułowanie teorii, w myśli, której państwo zawdzięcza swe powstanie podbojowi jednej grupy przez inną.

Thomas Hobbes - 1588 - 1679 ) w „Lewiatanie” uzasadniał powstanie władzy politycznej w kategoriach psychologii społecznej. Rozumiał on doskonale związek istniejący między własnością prywatną a powstaniem państwa, co stanowiło ważny krok w kierunku ekonomiczno - społecznego zinterpretowania władzy państwowej.

Koncepcje socjologiczne pojawiały się również u Johna Locke'a, stworzył on swój system filozofii politycznej jako wyraźne uzasadnienie rewolucji angielskiej XVII stulecia, na pierwszy plan wysuwał argumenty, które uzasadniają prawo poddanych do rewolucji a zarazem wyznaczają granice tego prawa zgodnie z interesami klas posiadających. Stąd u Locka zdecydowana obrona własności i polityczny liberalizm - to połączenie czyni go klasykiem burżuazyjnej koncepcji liberalnej.

Najważniejsze rozważania dla Locka to:

    1. na temat ekonomicznych podstaw państwa,

    2. utrzymywał, że społeczności ludzkie nie są społeczeństwami politycznymi, jeśli nie spełniają warunków takich jak: zjednoczenie terytorialne, wspólne prawo i istnienie władzy zdolnej do rozstrzygania sporów i karania przestępców.

Pojawienie się takiej społeczności jest rezultatem umowy, która ogranicza wolność jednostek, musi istnieć przyczyna, dla której ludzie akceptują powstanie władzy politycznej, przyczyną tą jest chęć utrzymania własności. następnym ważnym jego stwierdzeniem jest odróżnienie państwa od rządu, stąd też dwa rodzaje umowy: społeczna, która ustanawia państwo i rządowa, która ustanawia rząd.

W XVIII w. u Davida Hume'a odnajdujemy elementy socjologiczne, z tym, że odrzuca one jednak koncepcję umowy społecznej na rzecz tezy, iż u podstaw każdego państwa leży siła wyrażająca się w zagarnięciu władzy lub w podboju. Tym samym tłumaczył genezę władzy państwowej odrzucając koncepcje umowy społecznej na rzecz koncepcji pochodzenia władzy państwowej z podboju.

W swym podstawowym dziele „ O duchu praw” Monteskiusz przeciwstawił się poglądowi, według którego istnieją absolutnie najlepsze, czy najgorsze systemy prawne i polityczne. Uważał on, iż każdy system ocenić należy z punktu widzenia warunków, które go stworzyły. Instytucje polityczne muszą być dostosowane do charakterów ludów, których życie mają regulować, charakter ten jest produktem warunków geograficznych, w których żyją. Innym jego wkładem jest podkreślenie znaczenia, jakie ma harmonijne współdziałanie instytucji politycznych dla zapewnienia społeczeństwu kontroli. Zrodzona z tych twierdzeń doktryna rozdziału władz stała się jednym z ważnych założeń systemu politycznego USA. Założenie kontroli instytucji politycznych przez społeczeństwo w drodze uzyskania harmonii między tymi instytucjami - stanowi ważny wkład do socjologicznej interpretacji państwa.

Herder - podkreślał wpływ wrodzonych cech człowieka, co zostało później zakwestionowane. Uważał on, iż warunki geograficzne wpływają na instytucje polityczne nie, wprost lecz poprzez obyczaje.

W Anglii Edward Burke - uważał, iż ustrój polityczny nie może być tworzony według apriorycznie przyjmowanych zasad, lecz stanowi rezultat długotrwałego rozwoju historycznego.

Ferguson - przyjmowała dynamiczną wizję historii jako podstawę rozumienia przemian politycznych. Ferguson wprowadził do analizy życia politycznego myśl, że nie harmonia, lecz konflikt i walka grup społecznych są podstawa rozwoju.

Wkład w tworzenie socjologii stosunków politycznych wniósł, Charles Alexis Henri de Tocqueville dziełami” O demokracji w Ameryce”, „Dawny ustrój i rewolucja”. Sformułował on myśl, iż rewolucje wybuchają nie wtedy, kiedy, gdy masom żyje się najgorzej, lecz wtedy, gdy zapoczątkowana poprawa rozbudza ich pragnienia i oczekiwania. Był on uczonym, który świadomie porównywał odmienne systemy polityczne USA i Francji dla wyciągnięcia teoretycznych wniosków.

August Comte - uważany za twórcę socjologii, nie zajmował się bezpośrednio socjologią stosunków politycznych, to, co na ten temat napisał jest ubogie i powierzchowne. Uważał, że bez organizacji politycznej nie są możliwe stosunki społeczne. Uważał, że państwo musi opierać się na jakimś terytorium, on sam państwo traktował jako organ kierowania działalnością materialną społeczeństwa, co było regresem w porównaniu z realistyczną koncepcją państwa jako narzędzia w walce grup o sprzecznych interesach.

Spencer - wyraził pogląd, że państwo jest spółką akcyjną dla ochrony interesów państwa, teoria ta przyjmowała wizję państwa uogólniającą stosunek istniejący między państwem burżuazyjnym tego okresu a jednostkami należącymi do klasy burżuazji, w istocie chodziło, iż funkcje państwa określone są przez interesy społeczne i ekonomiczne. Spencer uważał również, iż ewolucja ustrojów politycznych i społecznych zależy od stosunku do wojny. Społeczeństwa, które wojnę prowadzą lub się do niej przygotowują nazywał - wojowniczymi (podporządkowanie jednostki interesom państwa) natomiast stan pokoju sprzyja powstaniu społeczeństwa industrialnego, w którym rząd chroni jednostkę.

George Wilhelm Hegel - jego koncepcje stanowiły ważne źródło kształtowania się Marksistowskich koncepcji socjologiczno - politycznych. W „Filozofii prawa” Hegel ukazuje rozróżnienie między społeczeństwem obywatelskim a państwem. Społeczeństwo obywatelskie - to system instytucji politycznych i ciał autonomicznych działających dla ochrony prywatnych interesów jednostek i grup. Tak rozumiane społeczeństwo stanowi punkt wyjścia do koncepcji pluralizmu politycznego, to jest koncepcji zorganizowanych grup pośredniczących między jednostką a państwem. Społeczeństwo obywatelskie oparte jest na różnorodnych interesach indywidualnych i grupowych, państwo zaś oparte jest na jedności etnicznej, jaką jest naród.

Andrzej Frycz Modrzewski - jest on zwolennikiem teorii społeczeństwa jako organizmu. Bardzo realistycznie oceniał klasowy charakter wolności szlacheckiej, mówiąc, iż jest to wolność dla możnych i bogatych. Analizując głębokie przeciwieństwa klasowe, dochodził do wniosku, iż istnieją dwa rodzaje ludzi, którzy tworzą dwa państwa. ( „ Naprawie Rzeczypospolitej” - w odniesieniu do zjawisk życia politycznego formułuje nie tylko postulaty i programy, lecz również wyjaśnienia socjologiczne )

Hugo Kołłataj - za punkt wyjścia przyjmuje koncepcje prawa naturalnego i umowy społecznej, - której wynikiem jest państwo. Wskazuje na państwo wtedy, gdy rodzi się własność ziemi. Dalszą koncepcję państwa przedstawia on w „Rozbiorze krytycznym zasad historii o początkach rodu ludzkiego” - gdzie przedstawia tezę o pierwszym, bezpaństwowym okresie historii ludzkości i dalszym rozwoju pod wpływem zmian w warunkach życia społecznego.

Stanisław Staszic w „ Uwagach nad życiem Jana Zamojskiego” przeprowadził pierwszą w literaturze przedmiotu klasyfikację ustrojów wyróżnił: arystokrację, monarchię i demokrację. Porównując trzy ustroje zwracał uwagę zwracał uwagę na charakterystyczne dla nich stosunki społeczne, typ struktury społecznej, formę własności ziemi.

MAX WEBER - JAKO SOCJOLOG POLITYKI

Max Weber - ( 1864 - 1920 ) - wywarł ogromny wpływ na wiele gałęzi nauk społecznych w tym w szczególności na socjologię polityki.

Punktem wyjścia Weberowskiej socjologii polityki jest poszukiwanie przyczyn, dla których nowoczesne społeczeństwa europejskie różnią się od innych znanych z historii lub mających miejsce na świecie. Weber w socjologii władzy poszukuje tak samo, jak w odniesieniu do innych problemów socjologicznych rozgraniczenia i wzajemnych związków między trzema podstawowymi sferami życia społecznego:

Dla socjologii polityki zasadnicze znaczenie ma Weberowska analiza zależności istniejących między władzą ( aspekt polityczny, aspekt władzy ) a jej legitymizacją ( aspekt wartości, aspekt kulturalny )

Centralnym pojęciem weberowskiej socjologii stosunków politycznych jest panowanie, które odróżnia on od władzy w sensie ogólniejszym, wynikającej z siły ekonomicznej. ( przykład; władza wielkiego banku w stosunku do poszukujących kredytu w warunkach, gdy bank posiada niemal monopolistyczną pozycję na rynku - mamy tu do czynienia z władzą a nie panowaniem wg Webera )

PARTIE I RUCHY POLITYCZNE

Ruch polityczny to takie dążenia społeczne, które usiłują doprowadzić do zmiany istniejących warunków lub też do ich umocnienia w drodze wywierania wpływu na rządy lub w drodze walki o władzę. Ruch polityczny jest więc pewnym szczególnym przypadkiem ruchu społecznego, określanego najbardziej ogólnie jako „zbiorowe dążenie ludzi do realizacji wspólnego celu”, przy czym okolicznością wyróżniającą ruch polityczny spośród innych ruchów społecznych jest to, iż walczy o władzę lub o wpływ na sposób jej sprawowania.

Partia polityczna jest takim ruchem politycznym, który wykazuje wysoki stopień organizacji i dąży do realizacji swych celów w drodze walki o władzę lub jej sprawowania i programowo nie ogranicza się jedynie do wywierania wpływu na sposób sprawowania władzy.

Za najważniejszą cechę partii politycznej uznaje się jej dążenie do sprawowania władzy, czy też sprawowanie władzy gdy powstają sprzyjające temu okoliczności. Partia nie jest po prostu organizacją artykułującą jakiś program polityczny czy głoszącą jakieś zasady ideologiczne, lecz taką organizacją, która dąży do realizacji swego programu przez zdobycie i sprawowanie władzy państwowej.

TYPOLOGIE RUCHÓW POLITYCZNYCH I ICH DYNAMIKA

Podstawowym elementem analizy ruchów politycznych jest rozpoznanie ich bazy społecznej. Ruchy te bowiem stanowią zawsze wyraz jakiś interesów lub dążeń społecznych, zaś rodzaj tych interesów i dążeń to najważniejszy aspekt charakterystyki wszelkiego ruchu politycznego. Marksistowska teoria walki klasowej jest z tego powodu dobrym instrumentem analitycznym w badaniu ruchów politycznych. Pozwala dostrzec jak klasy w swym procesie dojrzewania politycznego rodzą ruchy społeczne i polityczne, które stanowią wyraz ich interesów i dążeń. Wychodząc z twierdzenia o roli, jaką klasy społeczne odgrywają w tworzeniu ruchów politycznych, można przeprowadzić pierwsze rozróżnienie tych ruchów; taki wstępny podział wyodrębniały ruchy o charakterze klasowym i międzyklasowym, a w pewnych wypadkach pozaklasowym.

Analizę klasową stosować można i należy zarówno do ruchów, które mają wyraźnie klasowy charakter (np. ruch robotniczy, ruch chłopski, ruchy burżuazyjne) jak i do ruchów międzyklasowych ( np. ruch narodowo- wyzwoleńczy). Analiza klasowa polega na ukazaniu:

Mówiąc o podstawach klasowych ruchów politycznych, należy jednak wprowadzić jedno zastrzeżenie. Podstawą powstania ruchu politycznego nie zawsze musi być klasa społeczna; może nią być także jakaś klasopodobna formacja, jak warstwa społeczna (np. inteligencja lub jakiś jej odłam), silnie wyodrębniona grupa zawodowa (np. zawodowi wojskowi) lub wreszcie margines społeczny. Możemy więc rozszerzyć wprowadzone poprzednio zróżnicowanie ruchów politycznych, wyróżniając wśród nich: a) ruchy o podstawie klasowej, b) ruchy o podstawie klasopodobnej, c) ruchy o podstawie międzyklasowej.

Sformułowane tu kryterium typologii ruchów politycznych nie jest jednak jedynym możliwym. Krzyżuje się ono z dwoma innymi.

Po pierwsze: ruchy polityczne różnią się pod względem stosunku do istniejącego ustroju politycznego ( oraz pośrednio lub bezpośrednio- ustroju społeczno- ekonomicznego). Z tego punktu widzenia możliwe jest wyróżnienie ruchów zachowawczych, reformatorskich, rewolucyjnych i kontrrewolucyjnych.

Ruchy zachowawcze zmierzają do utrzymania istniejącego stanu rzeczy, wprowadzając tylko minimalne i absolutnie niezbędne zmiany. Ruchy reformatorskie, choć stoją na stanowisku ciągłości istniejącego ustroju i przeciwstawiają się próbom obalenia go, dążą jednak do zreformowania w mniej lub bardziej gruntowny sposób. Ruchy rewolucyjne odrzucają istniejący ustrój i dążą do radykalnego zastąpienia go przez inny. Ruchy kontrrewolucyjne, wymierzone przeciw jakiemuś ustrojowi uformowanemu w wyniku zwycięstw ruchów rewolucyjnych lub reformatorskich, zmierzają do radykalnego zastąpienia go ustrojem minionym.

Po drugie: ruchy polityczne różnią się także pod względem stopnia i form ich organizacji. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić: a) spontaniczne ruchy polityczne pozbawione organizacji i z reguły krótkotrwałe, b) zorganizowane dość luźno i na ogół krótkotrwałe ruchy polityczne, c) ruchy polityczne o wysokim stopniu organizacji i trwałości, których najbardziej obecnie rozpowszechnioną postacią są partie polityczne.

Ruch polityczny ma swą wewnętrzną dynamikę, którą można ogólnie scharakteryzować jako przechodzenie przez następujące stadia rozwojowe: 1.Tworzenie się przesłanek ruchu. Indywidualnie odczuwane niezadowolenie z istniejącego stanu rzeczy lub też zapotrzebowanie na działanie umacniające ten stan rzeczy w obliczu jakiegoś, realnego czy domniemanego, zagrożenia staję się podstawą kontaktów nawiązywanych przez aktywniejsze jednostki. Sieć tych kontaktów stanowić może podstawę późniejszego uformowania ruchu. W fazie wstępnej powstają też pierwsze formy wymiany myśli i krystalizuje się pewna doza wspólnych poglądów na potrzebę uformowania ruchu politycznego. Ten mechanizm tworzenia przesłanek ruchu jest charakterystyczny dla ruchów powstających spontanicznie, od dołu. Inaczej są powoływane ruchy polityczne, których inicjatorami są jakieś ośrodki władzy politycznej czy ekonomicznej; wówczas przesłanki przyszłego ruchu tworzone są od góry, w drodze oddziaływania propagandowego i rekrutacji zwolenników.

2.Stadium artykulacji dążeń. Rozproszone początkowo i w swej istocie indywidualne dążenia przybierają wówczas postać na tyle zintegrowaną, że można już mówić o pojawieniu się ruchu. Artykulacja dążeń może występować w postaci bardziej lub mniej rozwiniętego programu, ale może mieć także postać wystąpień przywódców-lub przyszłych przywódców-ruchu, formułujących mniej lub bardziej precyzyjne wspólne cele i dążenia. Stopień krystalizacji wspólnych dążeń ruchu bywa różny, w zależności między innymi od tego, jak dalece przyjmuje on formy zorganizowane i jak jest trwały. Jakaś jednak forma artykulacji dążeń zbiorowych stanowi konieczne stadium rozwojowe każdego ruchu politycznego. 3.Stadium agitacji. W następnym etapie swego rozwoju ruch koncentruje się przede wszystkim na pozyskiwaniu członków i zwolenników, a więc na agitacji politycznej. Podejmowane działania praktyczne muszą być wówczas rozpatrywane przede wszystkim z punktu widzenia ich efektów agitacyjnych, to jest z perspektywy ich wpływu na umocnienie się pozycji ruchu wśród potencjalnych zwolenników i członków. 4.Stadium rozwiniętej działalności politycznej. Ruch koncentruje się na próbach wcielenia w życie swego programu, w drodze walki o władzę lub przez wywieranie wpływu na rządy. W zależności od typu stawianych sobie zadań, od siły i charakteru ruchu, a także od ogólnego układu sił politycznych-stadium to może trwać dłużej lub krócej. Stadium rozwiniętej działalności politycznej jest właściwą historią wielkich ruchów politycznych. 5.Stadium zamierania ruchu politycznego. Ruchy polityczne, których cele zostaną zrealizowane lub okazują się niemożliwe do zrealizowania, wchodzą w fazę zamierania. W wielu wypadkach fazę tę udaje się bardzo poważnie opóźnić, np. ruch zmienia swe oblicze , podejmuje nowe zadania, zdobywa nowych zwolenników, bez zerwania ciągłości historycznej ze swymi poprzednimi, jakościowo bardzo odmiennymi wcieleniami. Należy położyć nacisk na to, że samo administracyjne wyeliminowanie jakiegoś ruchu politycznego nie mogłoby dać trwałych wyników, gdyby równolegle nie dokonywał się proces wygasania się jego społecznych podstaw. W trwały bowiem sposób ruchy polityczne zamierają wtedy dopiero, gdy znikają społeczne potrzeby, które powołały je do istnienia, a więc przede wszystkim w wyniku przeobrażeń zachodzących w bazie klasowej ruchu.

PARTIE POLITYCZNE

Jakakolwiek geneza partii politycznych sięga czasów starożytnych, rzeczywista ich historia jako szczególnych, wyróżniających się wysokim stopniem instytucjonalizacji, ruchów politycznych rozpoczyna się końcem XVIII, a zwłaszcza od XIX stulecia. Wiąże się to przede wszystkim z wkroczeniem na arenę historyczną „ stanu trzeciego”, a w wieku XIX z upowszechnieniem prawa wyborczego. W odniesieniu zaś do rozwoju partii politycznych końca XIX i XX wieku można uznać za podstawowe czynniki uformowania się nowoczesnych partii politycznych a) upowszechnienie prawa wyborczego, b) przebudzenie świadomości klasowej proletariatu, c) przebudzenia świadomości narodowej krajów kolonialnych.

Za Maxem Weberem przyjmuje się dziś powszechnie podział historii partii politycznej na trzy zasadnicze okresy: partii jako koterii arystokratycznej, partii jako klubów politycznych i nowoczesnych partii masowych.

Historia amerykańskich i europejskich partii politycznych jest zarazem historią ustroju politycznego i historią przemian społecznych. Te bowiem dwa czynniki decydująco wpłynęły na pojawienie się i przeobrażenie partii politycznych. Partie mogą i powinny być rozpatrywane zarówno jako elementy ustroju, jak i z punktu widzenia relacji między nimi a działającymi w społeczeństwie siłami społecznymi, przede wszystkim klasowymi. Rozpatrując przemiany partii politycznych w kontekście społeczno-historycznym, wyróżnić należy przede wszystkim następujące momenty:

  1. Partie polityczne powstają w warunkach kryzysu społeczeństwa postfeudalnego i formowania się społeczeństwa kapitalistycznego. Są one politycznym przejawem tendencji do umożliwienia udziału w rządzeniu szerszym kręgom społecznym. Proces powstawania partii politycznych stanowi więc istotny aspekt rozbijania tradycyjnych struktur władzy arystokracji i zastępowania ich bardziej otwartymi zrzeszeniami obywateli. Dlatego też nowoczesne partie polityczne najszybciej rozwinęły się w Stanach Zjednoczonych. Rozwój partii politycznych w Europie wiąże się przede wszystkim z walką burżuazji przeciw przywilejom feudalnym.

  2. Wkrótce jednak na arenę polityczną wkracza nowa klasa społeczna- proletariat. Począwszy od połowy XIX wieku, klasa robotnicza coraz aktywniej uczestniczy w życiu politycznym, organizuje się w partie robotnicze i wywalcza dla siebie rosnące możliwości udziału w polityce, przede wszystkim przez upowszechnienie prawa wyborczego.

  3. W wieku XX procesy walki narodowo- wyzwoleńczej w Azji i Afryce oraz wzrost postępowych ruchów społecznych w Ameryce Łacińskiej spowodowały, że partie polityczne zaczynają zapuszczać korzenie również na tych kontynentach. Partie polityczne wyrastają tu najczęściej z ruchów narodowo- wyzwoleńczych jak np. Partia Kongresowa w Indiach czy Front wyzwolenia Narodowego w Algierii. Można też ogólnie stwierdzić, że są one w tych krajach tym silniejsze, im wyraźniej wiążą się albą z tradycją walki wyzwoleńczej, albo z wyraźnie skrystalizowanymi interesami klasowymi.

Obok tych elementów natury społeczno- historycznej, które określały podstawowe kierunki rozwoju partii politycznych, istnieją także uwarunkowania natury prawno-politycznej i ideologicznej. Uwarunkowania natury prawno-politycznej wiążą się przede wszystkim ze: a) stopniem, w jakim w ramach istniejącego systemu politycznego dopuszczane są partie polityczne, b) typem systemu wyborczego i jego wpływem na oblicze partii politycznych. Uwarunkowania polityczne wiążą się zwłaszcza ze stopniem w jakim partie są instrumentem krystalizacji wyraźnych i przeciwstawnych ideologii.

Typologia partii politycznych:

1. W zależności od charakteru klasowego partie polityczne dzielą się na:

1.1. partie klasowe, np. robotnicze, burżuazyjne, chłopskie, drobnomieszczańskie, obszarnicze

1.2. partie klasowe np. burżuazyjno-obszarnicze

1.3. partie grup klasopodobnych, np. warstwowe , środowiskowe

2. W zależności od typu swojej struktury organizacyjnej partie polityczne dzielą się na:

2.1. partie kadrowe

2.2. partie masowe w tym: o luźnej organizacji lub silnie zorganizowane

3. Według miejsca, jakie zajmują w systemie władzy partie polityczne dzielą się na:

3.1. partie legalne w tym: odgrywające istotną rolę w ramach systemu politycznego lub marginesowe w stosunku do systemu politycznego

3.2. partie nielegalne

4. W zależności od dominującego w nich oblicza ideologicznego partie polityczne podzielić można na:

4.1. partie ideowo- polityczne

4.2.partie pragmatyczne (wyborcze)

4.3. partie charyzmatyczno- wodzowskie

SYSTEMY PARTYJNE

Przez system partyjny rozumiemy całokształt stosunków istniejących między partiami politycznymi, jak również między partiami politycznymi a organami władzy państwowej.

Typologia systemów partyjnych:

1. Systemy alternatywne, gdzie co najmniej jeden alternatywny zespół polityków zorganizowany jest w postaci partii politycznych i gdzie ma on realne szanse zastąpienia zespołu w danej chwili rządzącego ; w ramach tej grupy wyróżniamy:

a) system rozbicia wielopartyjnego, w którym żadna partia lub grupa nie ma trwałej przewagi, rządy zaś sprawowane są przez zmieniające się pod względem składu koalicje;

b) system dwublokowy, w którym istnieją liczne partie polityczne, ale dzielą się one na dwa trwale rywalizujące bloki polityczne;

c)system dwupartyjny, gdzie istnieją wprawdzie mniejsze partie polityczne, ale rzeczywista rywalizacja o władzę toczy się między dwiema największymi partiami systemu;

2.Systemy niealternatywne, gdzie albo zasady konstytucyjne, albo faktyczny układ sił powodują, iż nie istnieje rzeczywiście licząca się rywalizacja o władzę między partiami politycznymi, w ramach tego typu wyróżniamy z kolei:

a)system kooperacji partii, charakteryzujący trwałym zblokowaniem głównych partii politycznych i de facto zanikiem skutecznej opozycji;

b)system partii porozumienia narodowego( lub partii dominującej), gdzie istnieją wprawdzie liczne partie polityczne i odbywają się wybory oparte na rywalizacji między tymi partiami, ale jedna partia w trwały sposób dominuje nad całym systemem politycznym i sprawuje niepodzielnie władzę, zaś inne działają bądź jako krytycy rządu, bądź jako przedstawiciele poszczególnych grup interesu, posiadając ściśle ograniczoną i na ogół zlokalizowaną terytorialnie sferę wpływów;

c)ograniczone systemy partyjne, w których istnieją różne partie polityczne i toczy się między nimi rywalizacja o wpływy polityczne, ale władza znajduje się w ręku innej siły politycznej- najczęściej wojska- deklarującej się jako niezależna partia i stojąca nad nimi;

d)system partii hegemonicznej, w którym hegemonia jednej partii opiera się na tym, że pozostałe uznają jej szczególną pozycję i uczestniczą w ograniczonym stopniu w sprawowaniu władzy;

e)system jednopartyjny, wykluczający istnienie innych niż rządząca partii politycznych;

WEWNĘTRZNE ŻYCIE PARTII POLITYCZNYCH

W partiach działających w systemach demokratycznych wyróżnić można cztery wymiary, w jakich rozpatrywać należy partię jako szczególnego typu grupę społeczną:

1. Partia jest strukturą zorientowaną na pozyskiwanie klienteli politycznej. Jej struktura wewnętrzna i jej działalność podporządkowane są temu, by pozyskiwać nowych członków i zwolenników. Jest to warunkiem jej powodzenia , w związku z czym partia gotowa jest zapłacić wysoką cenę, za to by być w stanie rozbudować swą klientelę. Ceną tą może być kompromis programowy. Jednakże partia musi liczyć się z tym, że idąc zbyt daleko w kierunku pozyskania jednej kategorii członków, może utracić inną. Jest to więc zawsze skomplikowana gra polityczna o niepewnym rezultacie.

2. Partia jest strukturą służącą przekształcaniu interesów społecznych i ekonomicznych w decyzje władzy państwowej. Stanowi więc ona koalicję różnych grup interesów i w swym wewnętrznym działaniu musi stwarzać warunki dla współwystępowania tego typu zróżnicowań. Partia, która ogranicza się do reprezentowania tylko jednej grupy interesów, zwęża swą bazę polityczną i może być niezdolna do skutecznego reprezentowania tej grupy. W konsekwencji partie mogą być rozpatrywane jako swoiste koalicje, a ich struktura służyć musi temu, by koalicje takie mogły powstać i trwale funkcjonować.

3. Partia jest szczególną strukturą władzy. W odróżnieniu od struktur biurokratycznych, w których dyrektywy i polecenia płyną z góry w dół istnieje wzajemne uzależnienie kierownictwa i niższych szczebli hierarchii partyjnej. Warunkiem utrzymania się wzajemnego uzależnienia kierownictwa i „dołów” partyjnych jest demokratyczny system państwa, a w szczególności niczym nie ograniczona możliwość utworzenia nowej partii przez tych, którzy byliby być niezadowoleni ze stosunków panujących w ich dotychczasowej partii. Groźba rozłamu, a co za tym idzie osłabienia partii, stanowi najważniejszą gwarancję tego, by kierownictwo partii nie sprawowało swej władzy w sposób dyktatorski.

4. Partia jest kanałem awansu politycznego. Stopień w jakim struktura partii umożliwia szybką karierę ambitnych i politycznie uzdolnionych członków bywa rozmaity. Niektóre partie polityczne przez długi czas pozostają we władzy zamkniętej elity przywódców, co uniemożliwia szybki awans ludzi spoza tej elity. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy elita partyjna połączona jest jakimś wspólnym doświadczeniem politycznym o istotnym znaczeniu, np. wspólnym udziałem w walce wyzwoleńczej.

WŁADZA JAKO ZJAWISKO SOCJOLOGICZNE

W socjologii politycznej wyróżniamy VI definicji władzy:

  1. definicja behawioralna ( modyfikacja zachowań innych ) władza jest typem zachowania politycznego, które pozwala wpływać na zachowania innych ludzi

  2. definicja teologiczna - w jaki sposób władza dąży do celów, jakich skutków,

  3. definicja instrumentalne - traktujące władzę jako możliwość stosowania szczególnych środków zwłaszcza przemocy

  4. definicja strukturalne - władzę określa się poprzez stosunek rządzących do rządzonych,

  5. definiowanie władzy jako wpływu, wywieranie wpływu na innych,

  6. definiowanie konfliktowe - definicja władzy poprzez możliwości tej władzy w podejmowaniu decyzji dotyczących rozdziału dóbr w sytuacjach konfliktowych

WŁADZA:

władza:

Wyróżniamy dwa aspekty władzy - konfliktowy i zadaniowy, który z nich dominuje zależy od:

    1. typu społeczeństwa, w którym władza jest realizowana, w zależności od tego jak społeczeństwo jest podzielone konfliktami na tle nierównego dostępu do dóbr

    2. sfery działalności, której stosunek władczy dotyczy

W społeczeństwach o ostrych przeciwieństwach klasowych stosunki władcze przybierają postać konfliktową niż w społeczeństwach gdzie podziały klasowe są mniejsze. We wszystkich znanych nam społeczeństwach występuje konfliktowy aspekt stosunków władczych. Pomiędzy dwoma rodzajami społeczeństw konfliktowym i zadaniowych istnieją ważne różnice między społeczeństwami jako całością oraz pomiędzy poszczególnymi dziedzinami życia społecznego.

Władza polityczna:

Władza państwowa - jest to władza sprawowana za pomocą wyodrębnionego aparatu na określonym terytorium, na którym państwo posiada suwerenność, przy możliwości odwoływania się do środków zorganizowanej i zinstytucjonalizowanej prawnie przemocy. Władza państwowa stanowi najpełniejszy wyraz władzy politycznej.

WŁADZA A INTERESY SPOŁECZNE

Władza i interesy społeczne - punktem wyjścia analizy tej kategorii jest istnienie określonych grup społecznych, których zaspokojenie jawi się jako niezbędne lub przynajmniej korzystne dla trwania i pomyślności grupy. Potrzeby grup możemy dzielić na pierwotne ( bez których grupa nie mogłaby istnieć) i wtórne ( wszystkie potrzeby, które wytworzyły się na gruncie potrzeb pierwotnych i stały się istotne dla utrzymania grupy oraz jej pomyślności. )

Interesem człowieka lub grupy możemy nazywać dążenie, którego realizacja w określonych warunkach historycznych sprzyja zaspokojeniu maksymalnej liczby potrzeb. Interes - to obiektywna relacja między potrzebami a stanem rzeczy, w którym są one realizowane w wyniku określonych działań.

W ujęciu (pojęciu) marksistowskim interesem jest stan obiektywny oceniany jako korzystny dla grupy, lecz ocena korzystności stanu zależy tutaj nie od świadomości grupy, lecz od pewnych zobiektywizowanych kryteriów - udziału w dobrach (wartościach).

Istnieje obiektywna, od niczyjej świadomości niezależna relacja między szansą zaspokojenia potrzeb indywidualnych czy grupowych a działaniem jednostki lub grupy. Relacja ta ma charakter obiektywny, ale jej uświadomienie, sformułowanie stanowi zawsze akt opcji na rzecz określonego działania, a więc jest wyborem ideologicznym.

Interes to stan obiektywny oceniany jako korzystny dla grupy, lecz ocena korzystności stanu zależy tutaj nie od świadomości grupy, lecz udziału w dobrach (wartościach).

Wyróżniamy następujące rodzaje interesów:

PARADYGMATY WŁADZY

  1. komu służy władza,

  2. kto rządzi,

  3. w jaki sposób władza spełnia swa funkcję, jaki ma aparat,

Aby można było omówić paradygmaty władzy a zwłaszcza pierwsze dwa z nich trzeba mieć na uwadze zdefiniowane powyżej pojęcie interesu, z którym są one nierozerwalnie związane

Ad.1)

Pierwsze dwa paradygmaty są ze sobą powiązane, socjologia bada relacje pomiędzy władzą a poddanymi. Zakłada się, że władza ma charakter instrumentalny, to znaczy, że służy realizacji takich celów, które leżą w czyimś interesie grupowym, czyli, że władza ta jest niczym więcej, jak tylko narzędziem realizacji określonych interesów - jest to bodajże najistotniejszy paradygmat służący do socjologicznej interpretacji zagadnień polityki.

Twierdzenie, iż „władza polityczna służy interesom grupowym” można rozumieć na kilka sposobów:

- zawsze jakiejś władzy politycznej daje się przyporządkować takie interesy grupowe, którym władza ta „służy” tj. także interesy grupowe, które władza systematycznie preferuje do innych, w co najmniej w dwóch sposobach:

    1. Panowanie grupy - władza preferuje interesy określonej grupy, której interesy są systematycznie uprzywilejowane i gdzie stosunek służebny pomiędzy władzą polityczną a interesami grupowymi jest pośredni: „władza - ustrój - interesy grupowe”

    2. „Systematyczne preferowanie” grupowych interesów ma sens behawioralny i daje się stwierdzić na drodze analizy treści i efektów decyzji podejmowanych przez władzę polityczne, jeżeli większość decyzji preferuje interesy jakieś grupy, to możemy powiedzieć, że władza tej grupie służy. Natomiast w subiektywnym znaczeniu „służenie interesom grupowym” oznaczać będzie działanie zgodne z tym, czego od władzy politycznej oczekuje większość czy ogół grupy.

Otrzymujemy więc następujący schemat interpretacji władzy w stosunku do interesów grupy, której władza służy:

1. Obiektywna relacja między władzą a interesami:

  1. strukturalna

  2. behawioralna(władza polityczna podejmuje decyzje preferujące interesy grupy, którą z tego powodu nazywamy politycznie uprzywilejowaną)

2. Subiektywna relacja między władzą a interesami (władza polityczna działa zgodnie z oczekiwaniami grupy, którą z tego tytułu określamy jako politycznie uprzywilejowaną)

Reasumując można stwierdzić, że władza polityczna z reguły spełnia strukturalne, bardzo często zaś również behawioralne i subiektywne kryteria służebności wobec interesów grupowych przede wszystkim wobec interesów klasowych klasy panującej.

Ad.2)

Podział społeczny i stratyfikacja powiązana jest z odpowiedzią na pytanie, kto rządzi. Ocena klasowego charakteru władzy politycznej wymaga odpowiedzi na pytanie jakim interesom władza ta służy ? Istnienie podziału społecznego przebiegającego między , którzy sprawują, a tymi, w stosunku do których jest ona sprawowana, wynika z samej istoty zjawiska władzy politycznej. Istotne jest by wiedzieć jak konstytucyjnie umocowana jest władza, jaki ma aparat, z jakich warstw się rekrutuje elita. Zapisy konstytucyjne zdecydowanie różnią się od rzeczywistości społeczno - politycznej. Różnica ta wynika z możliwości wytworzenia:

Analiza socjologiczna konstytucyjnego układu władzy musi polegać na sprawdzeniu zapisów prawnych a realnego życia. W wyniku tej analizy możemy odpowiedzieć, kto dysponuje władzą i kto ją sprawuje, o ludziach tych mówimy, że są „elitą władzy lub elitą polityczną”. Elitę najogólniej stanowią Ci, którzy z racji swego miejsca w strukturze politycznej podejmują decyzje państwowe lub mają bezpośredni wpływ na te decyzje. Elita istnieje wtedy, gdy i o tyle, o ile koncentracja władzy i społeczna izolacja grupy rządzącej są bardzo znaczne; w przeciwnym wypadku mamy do czynienia z podziałem „rządzący - rządzeni”, ale nie - z istnieniem elity władzy. W rozwiniętych krajach kapitalistycznych o ustroju demokratycznym w składy społecznych grup rządzących wykazują przewagę ludzi z klas posiadających lub uprzywilejowanej ekonomicznie wysoko wykwalifikowanej inteligencji, natomiast w mniej rozwiniętych w składzie kierownictw politycznych wyraźny jest większy udział wojskowych, tym większy im słabsze są struktury demokratyczne. W skład kierowniczych grup politycznych w obecnych i dawnych krajach socjalistycznych odzwierciedlał nowy układ sił klasowych, który uformował się w wyniku radykalnej zmiany systemu, likwidacji dawnych klas uprzywilejowanych i masowego awansu społecznego ludzi pracy, którzy sami byli robotnikami czy chłopami, albo też są dziećmi robotników i chłopów. Oprócz zagadnień składu społecznego kierownictw politycznych interesują nas typy psychiczne i właściwości zachowania ludzi wchodzących w skład kierownictw politycznych. Można wyróżnić pięć „idealnych typów” przywódców politycznych:

    1. prorok

    2. wyzwoliciel

    3. rewolucjonista

    4. strażnik

    5. reformator

typy te nie wykluczają się wzajemnie, a niekiedy mogą one przenikać się nawzajem w różnym stopniu i zakresie jak również nakładać się na siebie. Mówiąc o cechach psychicznych i typach zachowań przywódców politycznych, należałoby skoncentrować uwagę na następujących kategoriach:

Ad.3)

Sposób sprawowania władzy stanowi ważną cechę każdego systemu politycznego, powiązaną w różnorodny sposób z jego innymi cechami, szczególnie ze sposobem w jaki reprezentowane są interesy społeczne i z typem kierownictwa politycznego. Mówiąc o sposobie sprawowania władzy, możemy wyróżnić:

między nimi zachodzi ścisły związek, gdyż w toku realizacji podjętych decyzji wyłania się konieczność podjęcia nowych. Polityka jest specyficzną sferą, w momencie podejmowania decyzji zachodzi konieczność ich zmiany. Podejmowanie decyzji politycznych - to podejmowanie wyborów i celów, podejmowanie decyzji, co do środka koniecznego do osiągnięcia tych celów. Sprawowanie władzy to podejmowanie decyzji politycznych.

Optymalizacja decyzji politycznych - polega na dążeniu do podejmowania decyzji korzystnych dla danego ugrupowania politycznego, optymalizację dzieli się na 2 szczeble ogólności:

  1. optymalizacja dalekosiężnych celów strategicznych - oznacza taki wybór celów działania by w perspektywie przyniosły korzyści ugrupowaniu, interesują nas te cele, które z punktu widzenia interesu państwa prowadzą do wykorzystania możliwości tego ugrupowania, z perspektywy czasu możemy ocenić, czy dana decyzja została podjęta w sposób optymalny

  2. optymalizacja decyzji szczegółowych - bywają ujmowane jako słuszne lub niesłuszne w zależności od przyjmowanych priorytetów i ocen o charakterze ideologicznym. Im bardziej szczegółowa decyzja tym wyraźniej możemy stwierdzić, czy spełnia ona kryterium optymalności z punktu widzenia zgodności z celami perspektywicznymi i środkami do ich realizacji.

By decyzje polityczne zostały optymalnie wprowadzone w życie to należy spełnić warunki:

  1. konsekwentne dążenie do wyznaczonego celu partii

  2. nie odstępowanie od celu dopóki nie zostanie zrealizowany

  3. umiejętność organizacji i mobilności środków niezbędnych do realizacji celu

  4. umiejętność zwalczania działań wymierzonych przeciw ustalonemu przez partię celowi umiejętność zapewniania odpowiedniego wsparcia społecznego dla wyznaczonego celu partii.

Gdy te wszystkie warunki są spełnione w stopniu bardzo znacznym, mówimy, że władza polityczna jest silna a jej działanie staje się skuteczne. Siła władzy, skuteczność jej działania są więc funkcją trafności podejmowanych decyzji i sposobu ich realizacji.

siła władzy - nie oznacza władzy totalitarnej, nie oznacza władzy, która jest w stanie przeciwstawić się społeczeństwu, nie eliminuje opozycji.

silna władza - to władza, która dzięki swemu programowi potrafi wokół siebie skupić społeczeństwo, potrafi przekonać do swych ideologii, posiada autorytet, potrafi zmienić tradycyjne postępowanie społeczeństwa, potrafi ukierunkować dynamikę społeczną, potrafi określić potrzeby społeczne.

Silna władza to taka, która odpowiada interesom społecznym, uświadamia sobie, że musi odpowiadać grupie, która ją wspiera. To władza, która jest konsekwentna w stosunku do rządzonych i instytucji. To władza, która nie poddaje się administracji, nie jest manipulowana przez aparat administracji.

Patologie społeczne -

  1. podporządkowanie władzy jednej grupie ( totalitaryzm )

  2. technokracja - przejście punktu ciężkości z silnej władzy na aparat

LEGITYMIZACJA WŁADZY

Legitymizacja władzy jest to uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji.
W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się na: głos ludu, sprawiedliwość dziejową oraz potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie.

Na gruncie wiary legitymizacyjnej Weber wyróżnia trzy rodzaje zachowań:

    1. zachowanie bezrefleksyjne, polegające na akceptacji tego co jest (niewielu ludzi zastanawia się nad światem, nad swoim losem), bowiem władzy trzeba być posłusznym. Słowo „trzeba” jest wskaźnikiem bezrefleksyjności (automatycznych przekonań w relacji z władzą). Konsekwencją takich zachowań jest zdenerwowanie społeczeństwa.

    2. Polityczne zachowania refleksyjne jednostki polegają na tym, że jednostka zna swoje intencje (wie, czego oczekuje od władzy) i jest w stanie przewidzieć intencje drugiej strony (instytucji politycznej).

    3. Zachowania analityczne, to takie, w których jednostka jest w stanie przewidzieć intencje swoich zachowań, zrozumieć uwarunkowania swoich oczekiwań i jest w stanie przewidzieć konsekwencje swoich zachowań.

- Legitymizacja podmiotu sprawującego władzę oznacza, że rządząca w systemie politycznym partia polityczna osiągnęła swoje stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami, głównie prawnymi, bowiem legalnym sposobem zdobycia władzy przez dane ugrupowanie jest wygranie wyborów parlamentarnych.

- Natomiast legitymizacja sposobu sprawowania władzy oznacza, że wszystkie instytucje stanowiące trzon danego systemu władzy powołane zostały zgodnie z obowiązującymi normami oraz że funkcjonują one zgodnie ze swoimi kompetencjami i na podstawie obowiązujących norm prawnych.


Twórcą koncepcji legitymizacji władzy Max Weber, wyróżnił trzy jej źródła:

1. legitymizacja władzy legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego

2. legitymizacja władzy tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów i potęgi panujących

3. legitymizacja władzy charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów (charyzma).
Weber twierdził jednak, że są to typy idealne.

W Weberowskiej teorii polityki analiza zależności między władzą (aspekt polityczny) a jej legitymacją (aspekt wartościujący) uzyskała podstawowe znaczenie. Według Maxa Webera podstawową cechą państwa jest „legitymowane użycie siły”. Zwraca on uwagę na to, że władza jest zdolna do urzeczywistnienia swoich celów, gdy rządzeni traktują stosunki panowania jako „wiążące”. Uważa on, że każde panowanie może być legitymowane przez różnorodne czynniki:

Władza tradycyjna opiera się na przekonaniu rządzonych, że władza jest ważna lub prawomocna. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Prawomocność w tym typie panowania zagwarantowana jest nie tylko przez tradycję, ale i określoną organizację społeczeństwa. Typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna, czyli taka, która opiera się na stosunkach mających charakter wspólnoty.
W zależności od zakresu władzy, jej ograniczeń czy związanej z tym pozycji aparatu władzy Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego: patrymonializm i feudalizm.

Władza legalna wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne jej ustanowienie tzn.: zgodne z procedurą uznawaną za ważną i obowiązującą.
Panowanie legalne i tradycyjne Weber uważał za trwałe i zaspokajające zwykłe i codzienne potrzeby społeczeństwa.
Max Weber wraz z koncepcją legitymizacji władzy opartej na prawomocności wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej, bez której legitymizacja władzy nie miałaby sensu. Wiara ta przejawia się tym, że jest pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej a nie innej władzy.

Współcześnie legitymizacja władzy politycznej w systemach demokratycznych możliwa jest pod dwoma warunkami:

Podsumowaniem powyższego opracowania jest cytat Maxa Webera, będący dowodem na to, że żadna władza nie może zaistnieć bez procesu legitymizacji: „Obyczaj, korzyść osobista oraz emocjonalne bądź idealne motywacje nie stanowią wystarczającej podstawy istnienia porządku panowania. Niezbędny jest tutaj dodatkowy czynnik: wiara w jego prawomocność”.

Rozróżniamy trzy poziomy legitymizacji władzy wyróżnione przez Johna Beetham na których odbywa się legitymizacja władzy politycznej, poziom legitymizacji z kolei zależy od sumy poparcia społecznego jakie uda się władzy uzyskać na wszystkich tych trzech poziomach, elementach składowych do których zaliczamy:
1) poziom reguł - władza jest legitymizowana, kiedy jest zdobyta i sprawowana zgodnie z obowiązującymi regułami i normami prawnymi
2) poziom przekonań - władza posiada poparcie, kiedy rządzący i rządzeni są zgodni co do sposobu interpretacji co najmniej dwóch kwestii: źródeł autorytetu władzy, kwestii interesu społecznego
3) poziom zachowań indywidualnych - władza jest legitymizowana, kiedy podmiot daje przez działanie aktywny wyraz swojemu poparciu. Dwa typy poparcia:
- mobilizacyjne - sposób sprawowania polityki przez ugrupowanie jest akceptowane
- wyborcze - występuje kiedy podmioty bierze udział w wolnych wyborach demokratycznych, ten typ dotyczy tylko typu demokratycznego

Legitymizacja nie jest dana na zawsze. W systemie demokratycznym, legitymizacja podlega weryfikacji, co kadencję. Może też polegać na szczególnym akcie, jakim jest referendum w danej sprawie. Drugą drogą dla władzy, która osiągnęła władzę nielegalnie to chęć zdobycia uznania międzynarodowego. Legitymizację władzy można zdobyć poprzez skuteczność swej władzy, nawet, jeśli władza zdobyta została nieprawomocnie.

Legitymizacja z upływem czasu - władza trwa tak długo, że wszyscy uznają jej legitymizację. Najprostszą władzą do delegitymizacji jest naruszenie norm prawnych, utrata legitymizacji poprzez nadwyrężenie prawowitości swej władzy ( wejście w sojusz z państwem, które uznane jest za bandyckie)

Permanentna legitymizacja - wiąże się z władza lokalną, która ma inną specyfikę, niż władza centralna, ( związana jest z wynikiem udrażniania kanałów komunikacyjnych)

należy odbierać głos z dołu społeczeństwa

Przedmiot i zakres socjologii polityki.

Socjologia polityki wyjaśnia zjawiska walki o władzę i sprawowania władzy. Rozróżnienie socjologii politycznej i socjologii stosunków polityki. Przez socjologię polityczną rozumiemy socjologiczne objaśnienie zjawisk władzy oraz taką interpretację ogólnej teorii socjologicznej, która problemom władzy nadaje uprzywilejowane miejsce. Socjologia polityczna to pewien sposób rozumienia polityki i społeczeństwa w ich wzajemnym związku, ale nie redukcja całej interpretacji polityki do uwarunkowań społecznych, kosztem uwarunkowań geopolitycznych, biologicznych czy czysto politycznych. Nauka o polityce wychodzi od państwa i bada, jak wpływa ono na społeczeństwo, podczas gdy socjologia polityczna wychodzi od społeczeństwa i bada, jak wpływa ono na państwo to jest na formalne instytucje służące podziałowi i wykonywaniu władzy.

Kultura polityczna

Kultura polityczna jest to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli. Do kultury politycznej zaliczamy :

- wiedzę o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi

- ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące dotyczące tego, jak powinna być sprawowana władza

- emocjonalną stronę postaw politycznych, np. miłość ojczyzny, nienawiść do wrogów

- uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają, jak można i jak należy postępować w życiu politycznym

Kenneth Jovitt zaproponował wyróżnienie 3 poziomów kultury politycznej : kultura polityczna elity, kultura polityczna reżimu, kultura polityczna społeczeństwa.

Typy kultury wg Almanda i Verby :

- parafialna kultura polityczna - kultury polityczne prymitywnych plemion afrykańskich, cechą jest całkowity brak zainteresowania systemem politycznym wśród poddanych

- poddańcza kultura polityczna - odznaczająca się silną orientacją skierowaną ku systemowi politycznemu i jego efektom, ale niską w stosunku do aktywnego w nim uczestnictwa

- uczestnicząca kultura polityczna, w której obywatele czynnie zainteresowani są nie tylko tym, co system polityczny im daje, lecz także tym, jak sami mogą w systemie tym uczestniczyć.

Z mieszania elementów tych 3 czystych typów powstają 3 dalsze kultury polityczne : parafialno - poddańczy, poddańczo - uczestniczący, parafialno - uczestniczący.

Cechy tradycyjnej kultury politycznej :

- uznanie sakralnego charakteru władzy

- uznanie, iż uprawnienia poddanego i uprawnienia władzy wobec poddanego regulowane są przez normy tradycyjne, mające swe źródło w tym, iż tak „zawsze było”

- uznanie niezmienności systemu politycznego i podstawowych jego norm

Tradycyjna kultura polityczna występuje w 3 odmianach :

- Tradycyjna kultura plemienne - władza w wiecu, ograniczenie władcy, który jest przełożonym, ale nie Panem w stosunku do poddanych

- Tradycyjna kultura teokratyczna - władca jest bogiem lub namiestnikiem boga

- Tradycyjna kultura despotyczna - stosunek poddanych do władcy oparty jest na uznaniu absolutnej władzy nad nimi

Obok tradycyjnej kultury politycznej znany jest też drugi typ, określany jako kultura polityczna stanowej demokracji.

2 odmiany tej kultury :

- patrycjuszowska - operowała na mniejszą skalę, skalę miejskich demokracji; stwarzała możliwość rozwinięcia się wartości i norm typowych dla demokracji

- szlachecka - operowała na większych przestrzeniach państwa, tworzyć musiała instytucje.

Narodziny kapitalizmu wytworzyły nowy rodzaj kultury politycznej, której wspólna cechą jest polityczna kultura masowa, co oznacza, że są to kultury nie jakiejś wyodrębnionej klasowo mniejszości, lecz szerokiego ogółu. „Masowość' polega na tym, że udział w polityce zostaje rozszerzony na wszystkie klasy społeczne. Społeczeństwo burżuazyjne zna 2 typy kultury politycznej : demokratyczny i autorytarny.

- demokratyczny - aktywność obywateli, zaangażowanie w sprawy funkcjonowanie systemu politycznego, akceptacja praw i swobód obywatelskich oraz zasady kontroli rządzonych nad działalnością rządu; kultura demokratyczna to 2 odmiany : konserwatywno - liberalna (najistotniejsze wartości, to swobody i prawa obywatelskie, odrzuca społeczno - reformatorski aspekt kultury politycznej) i liberalno - demokratyczna (akceptacja podstawowych wartości i wzorów zachowania typowych dla systemu demokratycznego idzie w parze z akceptowaniem i oczekiwaniem reform socjalnych w ramach istniejącego systemu kapitalistycznego.

- autokratyczny - uznaje silną i niekontrolowaną władzę za ideał państwa, eliminując z pola widzenia demokratyczne prawa i swobody obywatelskie; reżimy wodzowskie; ten typ ma 2 odmiany : autorytarny (nie zakłada aktywnego udziału mas, ich politycznej mobilizacji, używa ideologii jedynie jako instrumentu uzyskania ich biernego posłuszeństwa) i totalitarny (łączy kult wodza i silnej władzy z aktywną mobilizacją obywateli do udziału w życiu politycznym wg zasad ustalonych przez wodza.

4 ) Moska, Michels, Pareto

Gaetano Mosca twierdzi, że władza zawsze znajdowała się i musi znajdować w ręku mniejszości. Gdy przechodzi ona z jednych rąk w drugie, przechodzi od jednej mniejszości do innej, ale nigdy od mniejszości do większości. Tę rządzącą mniejszość nazywa Mosca : „klasą panującą”, elitą. Każda elita rządzi przez upowszechnienie w społeczeństwie ideologicznych założeń swej władzy. Istnieją wg Mosci, 2 podstawowe tendencje w historii : arystokratyczna i demokratyczna. Żadna z nich jednak nie polega na tym, by rządziły masy, gdyż jest to niemożliwe. Różnica polega w tych tendencja na tym, że w tendencji arystokratycznej elita jest zamknięta i nie odnawia się przez rekrutację ludzi spoza niej, podczas gdy w tendencji demokratycznej rządząca mniejszość rekrutowana jest z szerszych mas przez wyławianie jednostek o cechach psychicznych korzystnych z punktu widzenia sprawowania władzy.

Vilfredo Pareto sformułował 2 teorie : teorię nieracjonalnego działania oraz teorię elit. Punkt wyjścia teorii nieracjonalnego działania jest podobny do punktu wyjścia Marksowskiej teorii świadomości społecznej. Ludzie działają subiektywnie w sposób racjonalny, to znaczy stawiają sobie określone cele i dążą do ich realizacji, ale za tą subiektywną racjonalnością ludzkich działań kryje się ich obiektywna nieracjonalność. To, do czego ludzie naprawdę dążą, nie jest identyczne z tym, czego chcą, ani z tym, o czym sądzą, że do tego dążą. Dla Pareto nieracjonalność ludzkich działań wynika z natury ludzkiej, z tego, że jest ona właściwa człowiekowi zawsze i wszędzie. Wychodząc z założenia o nieracjonalności ludzkich działań, Pareto sformułował tezę, w myśl, której u podstaw wszelkich teorii leżą tak zwane „rezydua”, to jest świadomościowe wyrazy ukrytych popędów. Rezydua jednak, stanowiąc rzeczywiste motywy ludzkich działań, ukryte są za osłoną tak zwanych „derywacji” - to jest właśnie teorii, które usiłują nadać ludzkim działaniom pozory racjonalności. W ten sposób Pareto spopularyzował myśl, by ideologie badać z punktu widzenia nie tylko ich zewnętrznych treści, lecz także ich ukrytych. Koncepcja derywacji i rezyduów powiązana jest z Paretowską teorią elit przez twierdzenie, że jakość wrodzonych predyspozycji u poszczególnych jednostek jest niejednakowa, skoro u podstaw całego ludzkiego zachowania leżą ukryte rezydua, jakość tych rezyduów ma podstawowe znaczenie dla działań zbiorowych. Ponieważ Pareto sądził, że mniejszość jest wyposażona w rezydua szczególnie cenne, ona to stanowi z natury rzeczy elitę kierowniczą. Należenie do elity zależy, więc przede wszystkim od wrodzonych cech psychicznych. Jednakże warunki społeczne powodują, że nie wszyscy ludzie obdarzeni cechami kwalifikującymi ich do elity rzeczywiście uzyskują pozycje kierownicze. Ci, którzy z racji swych cech psychicznych należą do elity, ale z racji położenia społecznego nie mogą wejść do grupy kierowniczej, stanowią tzw. kontrelitę. Równowaga społeczna wymaga, by do elity panującej sprawnie kooptowane były jednostki o „elitarnych cechach”, które urodziły się poza nią i by eliminowane były z niej jednostki o cechach pospolitych nieelitarnych. Tak się jednak nie dzieje z uwagi na to, że elity panujące chronią swe własne przywileje i starają się przekazywać je potomstwu. Tym samym dokonuje się pogorszenie składu elity i wzrost ilościowy kontrelity. Gdy procesy te są zbyt zaawansowane, kontrelita przy poparciu mas obala władzę dawnej elity, sama ustanawiając własne panowanie. Proces zamykania się elity zaczyna się jednak na nowo, prowadząc z czasem do powtórzenia całego cyklu.

W ocenie elit Mosci i Pareto, wyróżnić trzeba 3 warstwy : pierwsza warstwa czysto ideologiczna teoria, w myśl, której światem zawsze rządziły i rządzić powinny elity - wybrane, obdarzone szczególnymi cechami mniejszości. Teorie Eli były odrzucane przez prądy demokratyczne, zaś gorąco pochwalane przez polityków skrajnej prawicy (Benito Mussolini); druga warstwa psychologiczno-socjologiczne tłumaczenie zjawisk podziału władzy w społeczeństwie, Mosca i Pareto wyolbrzymili rolę czynników psychologicznych, słabiej podkreślając wagę podziałów ekonomicznych, klasowych; trzecia warstwa to empiryczna analiza ekip kierowniczych w różnych systemach politycznych.

Robert Michels wysunął twierdzenie, iż każda organizacja nieuchronnie podlega oligarchizacji. Początkowi Michel ujmował oligarchizację jako zjawisko negatywne, zagrażające demokracji. Później jednak zaczął głosić pogląd, że oligarchizacja jest w istocie zaletą partii i wynika z żelaznego prawa historycznego, zgodnie, z którym wodzowie nigdy nie oddają władzy masom, tylko innym wodzom. Michel ma na myśli przede wszystkim to, że władza w partii skupia się w ręku przywódców, wspartych przez zawodowy, płatny aparat. Traktował partię socjaldemokratyczną jako miniaturę idealnego społeczeństwa demokratycznego, to wnioski wyprowadzone z prawa oligarchizacji partii rozciągał na szanse demokracji w ogóle. Skoro rządu ogółu członków partii w łonie samej partii są niemożliwe, to niemożliwe są rządy ogółu obywateli w państwie.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
soc polityki, Zagadnienia do egzaminu z Socjologii Polityki opracowanie, Władza jako zjawisko socjol
historia my¶li politycznej do XVIII
soc polityki, socjologia polityki 1 wiatr
soc polityki, socjologia polityki 1 wiatr
praca - host.soc., Historia socjologii: praca zaliczeniowa z „18 brumaire'a Ludwika Bonaparteg
soc polityki, SOCJOLOGIA Polityki, SOCJOLOGIA PAŃSTWA
socjologia!!!, socjologia, wstep do soc
Trauma-referat 13, socjologia, wstep do soc
h.socjologii - bartoszek Us, Zagadnienia do egzaminu z Historii socjologii:
soc polityki, polityka, 1
system aksjo-noramtywny, socjologia, wstep do soc
soc pyt, psychologia UŁ, socjologia do zaliczenia
kultura 55, socjologia, wstep do soc
polityka do 2025 (1), administracja, Reszta, rok III, sem 6, energetyka

więcej podobnych podstron