Schopenhauer
Psychologiczne	Wynikające z języka	Błędy logiczne	Antydyskusyjne
Podawać luźne i rozproszone przesłanki, by uzyskać zwodniczo akceptację ich przez przeciwnika	Homonimia - szczególnie gdy pojęcia wyrażone tą samą nazwą są zbliżone	Przyjąć twierdzenie wygłoszone w sensie relatywny jako ogólne (sofizma a dicto secundum quid ad dictum simpliciter, np. pochwała za osiągnięcia teoretyczne i pod względem praktyczne)	Przesadnie uogólniać wypowiedź przeciwnika [ustalić status controversiae]
Ad hominem - wychodzić od twierdzeń błędnych, ale słusznych dla przeciwnika, stosować jego sposób myślenia	Dla określenia niezdefiniowanego pojęcia wybrać porównanie korzystne dla naszego twierdzenia; także przy wybieraniu nazw najbardziej odpowiadających pojęciu, np. istniejący porządek - zacofanie	Ukryta petitio principii - zakłada się to, czego ma się dowieść, np. stosując różne nazwy	Przedstawiamy tezę i antytezę, tę druga tak jaskrawo, by ją odrzucił
Pytać wiele i obszernie, by ukryć na czym nam zależy	Zaliczenie do nienawistnej kategorii pojęć	Przy stosowaniu indukcji przyznana nam rację w szczegółach rozszerzyć na ogół	Podrzucamy zamiast trudnej tezy jakieś twierdzenie słuszne licząc że je przeciwnik odrzuci, a wtedy sprowadzamy jego odpowiedź ad absurdum
Doprowadzić przeciwnika do złości		Wyprowadzić z twierdzeń przeciwnika fałszywe wnioski, by były absurdalne lub niebezpieczne	Dygresja, przerwanie, przejście do innych twierdzeń, gdy przeciwnik chwycił się groźnej dla nas argumentacji
Mimo negatywnych odpowiedzi przeciwnika ogłaszamy swój wniosek za dowiedziony i tryumfujemy (gdy jest nieśmiały)		Uznanie przyczyn, a zaprzeczenie skutkom - a ratione ad rationatum valet consequentia, np. to słuszne w teorii, ale w praktyce...	Po uzgodnieniu przesłanek samemu wysnuć swój wniosek
Ex concessis - wykazujemy sprzeczność twierdzenia przeciwnika z czymś co powiedział lub z jego postępowaniem			Pokazać chwiejność i pozorność argumentu przeciwnika, ale lepiej oddać argument sofistyczny
Drażnić przeciwnika oporem, by wywołać przesadę w jego twierdzeniach			Przykład przeciwny dla obalenia ogólnej tezy [czy podpada pod zakres tezy, czy istotnie przeczy tezie]
Zauważyć słaby punkt przeciwnika i w niego uderzać			Retorsio argumenti - odwrócenie argumentu przeciwnika
Argumentum ad verecundiam - zamiast uzasadnień używa się autorytetów uznanych przez przeciwnika lub takich, których w ogóle nie rozumie			Argumentum ad auditores - zarzut niesłuszny, ale akceptowany przez niezorientowanych słuchaczy, nawet ośmieszenie
Powołanie się na opinię ogółu, co zwalnia słuchaczy z myślenia			Dywersja - gdy przegrywamy, uciekamy od tematu
Ironiczna niekompetencja - warunkiem jest szacunek słuchaczy			Odeprzeć dowód przeciwnika uznając, że odparło się jego tezę, gdy inny nie przyjdzie mu do głowy
Działanie przez motywy na wolę, np. jego interes - argumentum ab utili
Potok bezsensownych słów - zaskoczyć i oszołomić
Argumentum ad personam - atak osobisty na osobę, a nie przedmiot sporu

Arystoteles: O dowodach sofistycznych

Argumenty erystyczne= wnioskują z tego, co się wydaje wiarygodne, ale takie nie jest, lub te, które tylko pozornie wnioskują.

Dowody sofistyczne:

a/ zależne od języka:

homonimia - fallacia aequivocationis: wieloznaczne użycie wyrażenia, np. „wiedzący uczą się” - bo uczyć się i uczyć się języka

amfibolia - fallacia ambiguitatis: dwuznaczność i niejasność budowy składniowej „Czy to, co ktoś widzi, widzi?”

fallacia figure dictionis - znaczenie figuralne

b/ Paralogizmy pozajęzykowe, np.:

- fallacia secundum quid et simplicer - wyrażenie użyte w znaczeniu szczegółowym wzięte bezwarunkowo

- fallacia consequentis - błędne przekonanie o odwracalnym stosunku następstwa: jeżeli A to B, więc jeżeli B, to A.

- fallacia propter non causam pro causam - uznanie za przyczynę tego, co nią nie jest

„Nazywam zaś sofistycznym odparciem i wnioskiem nie tylko sylogizm i odparcie, które wydaje się ważne, nie będąc takim, ale również takie, które mimo iż jest ważne, do rzeczy tylko pozornie się odnosi. Należą tutaj wnioski, które nie są odparciem w stosunku do rzeczy, lecz wykazują tylko niewiedzę przeciwnika.”

„ Sofistyczne odparcie nie jest odparciem po prostu, lecz jest skierowane przeciwko komuś i podobnie sofistyczny dowód.'[musi uznać np. że homonim ma jedno znaczeni]

Celem argumentu sofistycznego jest pozorna mądrość, erystycznego - pozorne zwycięstwo.

c/ z przeciwnika, psychologiczne[?]

- argumenty czerpane ze skrytych życzeń i jawnych opinii - wykazać ich sprzeczność

- zmusić do bredzenia

- długość - bo trudno objąć równocześnie wiele rzeczy

- szybkość - jeśli nie nadąża, gorzej przewiduje

- kłótliwość i gniew - przez bezczelność i chęć wyrządzenia krzywdy

Pożytek:

- dowody sofistyczne opierają się głównie na różnych sposobach wyrażania, więc zapewniają sprawność w ocenie wyrażeń

- pozwalają się samemu ustrzec od wprowadzania siebie w błąd

„ Nie jest jednak tym samym zbadać dowód i umieć rozwiązać trudność oraz być w stanie na postawione pytanie szybko odpowiedzieć, bo tego, co wimy aktualnie, możemy nie wiedzieć w innym kontekście. Ponadto, tak jak w innej dziedzinie szybkość może być spotęgowana poprzez ćwiczenia, tak też jest i z dowodami, bo nawet jeżeli cos wiemy, ale nie zadbamy o ćwiczenie, często pomyślną okoliczność stracimy.”

Marek Kochan: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków 2005

chwyty związane z tematem	chwyty oddziałujące gł. na widzów	chwyty wpływające gł. na rozmówcę
„rozmydlenie”, czyli „uogólnienie” - uogólnienie czyichś słów tak, by by osłabic lub wzmocnić zarzut	„do kamery” - zwrócenie się wprost do widzów, by ich pozyskac dla własnej opinii	wyprowadzenie z równowagi- by skompromitował się w oczach publiczności
„szukanie dziury w całym” - wskazanie pozornej lub realnej sprzeczności w czyichs poglądach	autirytet - zamiast uzasadnienia, czesto opinia publiczna wg statystyki	„czarna teczka” - uzycie rekwizytu służącego zdibyciu przewagi nad rozmówcą
„subtelne rozróżnienia” - wskazanie subtelnej różnicy między tym, co może być krytykowane, a co jest w gruncie rzeczy słuszne	drastyczny opis - zilustrowanie swego stanowiska konkretem opisanym szczegółowo, emocjonalnie	„noblesse oblige” - odwołanie się do składnika tożsamości własnej lub rozmówcy (np. zawód, wykształcenie) by uzasadnić opinię lu skłonić do jej przyjęcia
zmiana tematu (mutatio controversiae)	„do laików” - uproszczenie przez sprowadzenie do potocznych sądów	„egzaminator” - ustanowienie przez fakt zadawania pytań relacji społecznej, w której pytający wydaje się ważniejszy
„belka w oku” - wytknięcie błędów, przywar, których istnienie ma unieważnić zauważone wcześniej błędy mówiącego	„przyklejanie etykietek” - zaliczenie poglądów lub zachowania rozmówcy do źle kojarzącej się odbiorcy kategorii pojęć, które ma zwolnić z konieczności zajmowania się daną kwestią	ad personam
nieistotne uścislenia - odwrócenie uwago odbiorców przez skupienie się na jakims nieważnym detali	„słuszne w teorii...” - pozorne przyznanie racji w teorii, a odrzucenie w praktyce
„to już było” - odrzucenie argumentów pod pretekstem, że już ich używano	„strzał do własnej bramki” - wytknięcie rozmówcy, że głosi coś, co przyniesie mu szkodę
„woda na młyn” - przeniesienie rozmowy na niecne intencje, które muszą się kryć pod poruszeniem danego tematu	potok bezsensownych słów
teza lub antyteza - sprowadzenie do alternatywy, w której każda odpowiedź jest dla przeciwnika niekorzystna	„kabaret” - zmiana konwencji rozmowy przez żart „kabaret” - zmiana konwencji rozmowy przez żart
„latająca ryba” - obalenie tezy przez wskazanie jednego, przeciwnego przykładu
fabrykowanie konsekwencji - przejście od tematu na mozliwe skutki, zwłaszcza te, które dotkną odbiorców
retorsio argumenti - wykorzystanie argumentu czy uzasadnienia podanego przez rozmówcę do uzasadnienia przeciwnego stanowiska

Jak się bronić przed erystycznym uzyciem autorytetu:

- uderzenie autorytetem w autorytet

- pokazanie niespójności poglądów autorytetu

-zawłaszczenie autorytetu - pokazanie, że rozmówca nie jest uprawniony do posługiwania się tym autorytetem

- zawężenie pola kompetencji autorytetu

- odrzucenie zasady posłuszeństwa autorytetom

- wykazanie, że krytyka autorytetu jest w istocie korzystna

-atak na autorytet

Przykładowe chwyty erystyczne:

argumentum ad baculinum (argument do kija)

- „Łatwo wygłaszać takie poglądy, ale tam czekają wyborcy, przed którymi pan odpowie...”

- „Jeżeli będziecie pozwalać sobie nadal na idealistyczne protesty przeciw budowie autostrady, wasi ojcowie w końcu zostaną bez pracy.”

argumentum ad misericordiam (argument odwołujący się do litości)

- „Zakaz pracy emerytów to dla wielu skazanie na egzystencję w nieludzkich warunkach, a w dalszej perspektywie odroczony wyrok śmierci.”

argumentum ad personam (argument adresowany do osoby)

- „Poseł, przeciwko któremu toczy się postępowanie skarbowe, akurat w tej sprawie nie powinien zabierać głosu.”

odrzucenie onus probandi (ciężaru dowodzenia)

- A:„Pornografia zagraża zdrowiu moralnemu społeczeństwa.

B: Dlaczego tak sądzisz?

A: No to pokaż mi przypadki, kiedy nie zagraża.”

reductio ad absurdum (redukcja do absurdu)

- „Każe się nam zapinać pasy w czasie jazdy samochodem. Jeśli przełkniemy to ograniczenie wolności jednostki, to co dalej? Krok po kroku dojdzie do pasów bezpieczeństwa w każdej sypialni, żebyśmy broń Boże nie wypadli z łóżka. I do twarzy Wielkiego Brata, śledzącego nas bezustannie z ekranu.”

argumentum ad hominem (argument dostosowany do człowieka)

- w dyskusji z katolikiem powołanie się na społeczna naukę Kośioła

- w dyskusji z przedstawicielem lewicy powołanie się na zasadę obrony najsłabszych grup społecznych

argumentum ad auditores argument do słuchaczy, inaczej zwany argumentum ad ignorantiam, czyli do niewiedzy audytorium)

- „To tylko statystyka....”

argumentum ad populum (argument odwołujący się do tłumu)- „Nikt nie musi wyjaśniać polskiemu rolnikowi mechanizmów działania obcego kapitału, bo to polski chłop od wieków trwa przy słowach „nie rzucim ziemi skąd nasz ród.”

argumentum ad vanitatem (argument odwołujący się do próżności)

- Nie będę rozwijał tej kwestii w gronie profesjonalistów...

retorsio argumenti - odwrócenie kierunku dowodzenia

- „A: Życie jest wartością najwyższą, za jego odebranie trzeba więc karać śmiercią.

B: Właśnie dlatego, że życie jest najwyższą wartością, nie wolno jej za nic na świecie odebrać.”

petitio principi (użycie tezy dowodowej jako przesłanki dowodu, „błędne koło”)

- „Każdy, kto próbuje popełnić samobójstwo, jest po prostu chory psychicznie. Przeciez trzeba mieć źle w głowie, żeby targnąć się na własne życie.”

argumentum ad verecundiam (argument do poważania)odwołanie się do autorytetu, ale podchwytliwe

- autorytet, którego przeciwnik nie uznaje, ale boi się oficjalnie przeciw niemu wystąpić, np. kłopoty Ligi Polskich Rodzin, gdy dyskutant przywołuje stanowisko prymasa w kwestii integracji europejskiej

- autorytet nie z tej dziedziny, np. powszechne w reklamie: aktor zachwala polisę ubezpieczeniową

„błąd składania”, czyli mylenie cech części z cechami całości:

- „To oczywiste, że Komitet Obywatelski poniesie klęskę, żaden z jego członków nie może się równać z panem X.”

ekwiwokacja - użycie jakiegoś terminu w różnych znaczeniach w wypowiedzi, której logiczność wymaga jednego znaczenia

- „To nieprawda, że zakaz aborcji doprowadzi do pojawienia się niechcianych dzieci. Popatrzmy na kolejko do adopcji - czyż można serio twierdzić, że są u nas niechciane dzieci?”

Błąd fałszywej przyczyny

a/ post hoc ergo propter hoc (po tym, a więc na skutek tego)

b/ cum hoc, ergo propter hoc (razem z tym, a więc przez to)

c/ wnioskowanie o związku przyczynowo-skutkowym na podstawie zależności statystycznej

-Stwierdzono związek statystyczny między długowiecznością a rzadkim chodzenie do lekarza. Czyli nie chodź do lekarza, będziesz dłużej żył. [ zachodzi przesłanka C, będąca przyczyna AiB]

- Statystyczne ludzie religijni częściej czują się szczęśliwi niż niereligijni. A więc religijność jest przyczyną poczucia szczęścia. [która z cech AiB wzajemnej zależności jest przyczyną drugiej]

d/ w myśleniu potocznym częste doszukiwanie się przyczyny w zjawiskach nadzwyczajnych

e/ błędne zakładanie istnienia tylko jednej przyczyny, a nie kilku

Fallacia compositionis et divisionis (błąd połaczenia i podziału)

a/ nieuprawnione przenoszenie własności przysługujących całości na poszczególne ich elementy

- a sensu composito ad sensum divisum (od rozumienia łącznego do rozdzielnego) Ława przysięgłych pomyliła się, a więc każdy przysięgły pomylił się

- a sensu diviso ad sensum compositum (od pojmowania oddzielnego do łącznego): prezydent ma więcej władzy niż każdy z posłów, a więc ma więcej władzy niż sejm;

w gospodarce wolnorynkowej każdy podmiot gospodarczy działa w pełni racjonalnie, a więc gospodarka wolnorynkowa musi działać w pełni racjonalnie

Fallacia figurae dictionis (błąd mówienia figuralnego)

W szkole powinno się przyzwyczajać uczniów do zdawania egzaminów. Życie to jeden wielki egzamin.

Fallacia secundum quid et simpliciter (od mówienia czegoś warunkowo, do mówienia po prostu)

Każdy, kto ma milion zł jest bogaty. Trzeba więc dodrukować pieniądze i rozdać Polakom, by każdy otrzymał milion - wtedy wszyscy będą bogaci.

Non sequitur - mylnie przyjmuje się, że między przeslankami a wnioskiem zachodzi wynikanie logiczne, gdy w istocie go brak, np. :

- Społeczeństwo spartańskie, które tak dbało o czystość fizyczną swojego narodu, że posuwało się do eliminacji ludzi nieużytecznych w społeczeństwie, było jedynym w starożytnej Grecji, które nie zostawiło po sobie żadnego świadectwa kulturowego. [brak zw. log. między „eliminacąa ludzi nieużytecznych” a istnieniem „świadectw kulturowych”]

Użycie fałszywej przesłanki \- błąd materialny, prowadzi do wniosku prawdziwego lub fałszywego. Fałszywa przesłanka często przyjmuje postać sugerującej alternatywy, o obu fałszywych członach, ae tak sformułowanej, by stwarzała pozory, że wchodzące w jej skład opcje są jedynymi możliwymi ,np.:

- stwierdzenie, że przeciwnik jest albo nieuczciwy, albo głupi, gdy nie przyjmuje twierdzenia (a może wina po naszej stronie)

- [w kontekście sporu o lustrację w Trybunale Konstytucyjnym i roli w nim posła Mularczyka: „Marszałek [L. Dorn] bardzo długo gratulował swemu posłańcowi, posłowi Mularczykowi, dając mu jako radę cytat z Puszkina: „Potwarców mijaj obojętnie, / A z głupcem się nie wdawaj w spór”, nawet, jeśli ma tytuł naukowy. Wdam się w spór z panem marszałkiem, bo on ani głupiec, ani nie ma tytułu naukowego.”

---