Ergonomia jako nauka interdyscypl należy do nauk ergologicznych. Ergologia (grec. ergon-praca, dzieło; logos-słowo, nauka) zespół nauk ogólnoteoret oraz stosowanych o warunkach sprawnoSci działań ludzkich w ogóle oraz o sprawności w działaniach szczegółowych. Dyscypliny naukowe wchodzące do ergologii łączy wspólny zakres badań. Dotyczy on funkcjonowania zespołów ludzkich w zakładach pracy - ze względu na sprawność ich funkcjon oraz szczególnie poszczeg ludzi - ze względu na sprawność ich w pracy. Problem ergon obejm zagadn człow w środ pracy oraz zagadn zmęcz pracą i regeneracji sił po ciężkiej pracy fiz oraz umysł. Twórcą pojęcia "ergonomia" (z gr ergon-praca, nomos-zasada, prawo) jest Wojciech Jastrzębowski, który zdefiniował ergon jako naukę o używaniu nadanych człow od Stwórcy sił i zdolności. Zadaniem ergon jest przystos materialnego środ pracy do człow i odwrotnie-człow do material środ pracy. Przedmiotem badań ergon jest układ: człow-maszyna, narzędzie-warunki material otoczenia pracy-warunki pracy na stanowisku roboczym. Celem głów jest polepsz warunków pracy człow, które obejmuje: dostosow warunków pracy do możliwości pracownika, właściwy dobór pracownika do danej pracy, edukację obejmującą specyfikę stanowiska. Ergon jako syntet wiedza o pracy obejmuje m.in. problematykę: medyc pracy, fizjol pracy, psychol pracy, antropometrii, a także techn i organizac warunków pracy, material warunków środ pracy i wypoczynku. Nauki ergologiczne określają: możliwości anatom oraz fizjol i psychiczne człow (wydolność), cechy psychofiz, jakie musi mieć pracownik na danym stanowisku pracy, reakcje organ ludzkiego spowodow wykonyw pracą, zakres biol odnowy, zmiany w organ z tytułu obciążenia pracą. Fizjol pracy jest nauką zajmuj się badaniem zmian zachodząc w organ człow w wyniku wykonyw czynności związan z pracą zawodową; dotyczy więc nie tylko pracy mięśni i związanych z nią procesów fizjol (krążenie krwi, oddychanie, przemiana materii) lecz także wyjaśnia fizjol uwarunkow wszelkich czynności ciała biorących udział w wykonyw czynności zawodow. Fizjolog pracy uważa, że praca to taki stan organ człow, w którym zostaje zużyta większa ilość energii niż w stanie spocz. Przesłanki działania fizjologów pracy: -humanitarne zmierz do oszczędz człow ciężkiego i często niewdzięczn trudu, -organizacyjne, których przesłanką jest eliminow prac prostych, aby człow mógł wykonywać prace bardziej wartościowe, do których jest predestynowany ze względu na wysoki stopień rozwoju swego centraln ukł nerwow, -gosp, polegające na tworzeniu rozwiązań, pozwal na osiągnięcie zamierzonego celu niższym nakładem biol i kosztem społ. Konieczn badania stanu organ człow w procesie pracy w celu: doskonal metod pracy, dostosow sposobów pracy do cech anatom budowy, dostosow sposobów pracy do fizjol i psychonerw możliwości ustroju ludzkiego, określenie wpływu pracy zawodowej na poziom zmęczenia, ustalenie zasad i sposobów regener sił biol. Podst reakcje organ ludzk, z punktu widzenia fizjol pracy: reakcje ukł krąż (częstot i głębokość skurczów serca, czyli poziom tętna, pojemność wyrzutową serca), reakcję ukł oddech (częstotl i głębokość oddech-pojemn wydechowa, poziom pobieranego tlenu, współczynnik oddech RQ), przemianę metabol w poszczeg partiach mięśni (poziom wydatku energet, rozmiar długu tlenow). Fizjol pracy zajmuje się: - określaniem poziomu wydoln pracownika, czyli zasob sił życiowych, które czł może wydatkować na pracę, zachowując jednocześnie równow psychofizjol oraz sprawność zawodową w całym okresie pracy zawodowej; - ustaleniem poziomu reakcji fizjol poszczeg narządów oraz stopniem zmęczenia organ, spowodow wykonyw czynnościami roboczymi lub następujących pod wpływem warunków środ, w jakich praca jest wykonywana. Rodzaje badań i pomiarów: obserwacją charakt cech twarzy i powierzch ciała, - określenia stopnia potliwości, pomiaru zmian w masie ciała, - oznaczenia pojemn wdech i wydech płuc (spirometria), pomiarów liczby oddechów, ustalenia max zdolności pobierania tlenu, określenia max siły poszczeg partii mięśni (dynamometria), pomiaru ciśnienia skurcz i rozkurcz, pomiarów pracy serca, kalorymetrii bezpośredniej lub pośredniej. Wydolność - zdolność działania organ do pokonyw max obciążenia organ ludzk oraz wysiłku. Gotowość - ta część wydolności, którą człowiek rzeczyw chce wykorzystać w pracy. Czynniki: Bodźce i zachęty - zbiór stanów otoczenia, poleceń przełożonego i motywacji podwładnego, Zainteresowanie zarobkiem lub max zysku, Perspektywa sukcesu, Uznanie, Stosunki międzyludzkie, Solidarność Dyspoz do pracy - część wydoln, którą człowiek może wykorzystać w procesie pracy bez szkody dla zdrowia. Czynniki: Usposobienie, Rytmy biologiczne, Wiek, Płeć, Stan zdrowia, Zmęczenie. Zdolności = Usposobienie znaczące cechy charakteru, struktura umysłu, zachow się wobec procesów poznawczych i intelekt, ale też inne cechy osobow czł, jak poziom odporności na stres, skłonność do ryzyka, ambicja, konsekwencja w dążeniu do celu pomimo przeciwności, wytrwałość i pracowitość. Charakt całościowa usposobienia danego osobnika zawiera jak największą ilość znaczących cech charakteru, umysłu, zachowań, dużo konkretnych cech charakt czł. Zdolności w literat psychol pojawiają się w czterech ujęciach: 1 ujęcie dotyczy aspektu poziomu sprawności funkcjonow jednostek w porównywal sytuacjach, bez poszukiwania przyczyny różnic między ludźmi: a) zdolność bywa ujmowana jako synonim sprawności i szybkości w działaniu b) zdolność bywa ujmowana jako większa (lepsza) pojemn niektórych procesów poznawczych c) zdolność bywa kojarzona z wyższą jakością, głęb i rozległ operacji intelekt 2 ujęcie dotyczy możliwości wykonania określ czynności przez osobę: a) zdolność może być rozumiana jako aktualna możliwość wykonania czegoś b) zdolność może być rozumiana jako potencjalna możliwość nabycia umiejętn, której dana osoba jeszcze nie posiada (ujęcie rozwojowe zdolności) c) zdolność może być rozumiana jako max poziom osiągnięć (górny pułap), do którego może dojść osoba, dzięki zadatkom wrodzonym, w optymal warunkach i przy odpow treningu, 3 ujęcie dotyczy aspektu instrument, w którym zdolności sprowadza się do względnie trwałych właściwości procesów poznaw: a) jest to układ poznawczych właściwości jednostki stanowiących przyczynę niejednak rezultatów w uczeniu się i działaniu w określonej dziedzinie, np. matemat czy techn b) jest to iloraz intelig powyżej przeciętnej. Zgodnie z tym ujęciem zdolny jest ten osobnik, który ma łatwość przyswaj i wykorzyst wiedzy w określonej sytuacji. 4 ujęcie ujmuje zdolność jako właściwość złożoną i wielostronnie uwarunkow. W tym ujęciu zdolności są to indywid właściwości osobow czł, które zapewniają zróżnicow osiągnięcia w jakiejś dziedzinie. Inaczej mówiąc, za poziom osiągnięć czł są odpowiedzialne nie tylko jego lepsze właściw procesów poznawcz i intelekt, ale też inne cechy osobow czł, jak np. poziom odporn na stres, skłonność do ryzyka, ambicja, konsekw w dążeniu do celu pomimo przeciwności, wytrwałość i pracowitość. Rytmy biol cykliczna zmienność procesów fizjol u wszystkich organ żywych następująca pod wpływem ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi a nawet faz księżyca. Chronobiologia pokazała, że dysponujemy różnymi rytmami biol-pozwalają nam one dokładnie odmierzać czas biol poprzez, bicie serca, rytm snu i czuwania, rytmy dobowe, a u kobiet charakt rytm miesięczny. Wiadomo, że nasz organ potrafi sam mierzyć czas dzięki czemu podejmuj pewne zadania o dokładnie zaplanow godz bez konieczności spogląd na zegar Grupy biorytmów: dobowe, miesięczne, roczne, życia. Precyzyjniej określając nazwy poszczeg typów biorytmów: okołodobowy- cykl snu i czuwania trwający ok. 24 godzin, okołomiesięczny - zależny od cyklicznego ustawienia Ziemi i jej satelity Księżyca, sezonowy - zależny od pór roku, wieloletni („rytm życia”), krótkotrwałe, trwające np. ułamek minuty, jak na przykład impuls nerwowy czy praca serca i tygodniowe wynikające z tradycyjnego podziału tygodnia na 7 dni. Egzogenne, które regulowane są przez czynniki zewn takie jak: temp, światło, tryb życia, klimat, a także r endogenne, których przyczyna powstania tkwi „wewn” organ. R dobowe. Każda żywa komórka organ posiada swój własny zegar biol nastawiony na rytm zbliżony do dobowego (22-26 godzin). „Nadajnikiem czasu” dla żywej komórki jest przede wszystkim cykliczna zmienność natężenia promien słoneczn (następstwo dnia i nocy, długość dnia i nocy ) Bodźce świetlne (promien widzialne) wywierają silny wpływ na ukł wegetat działając poprzez wzrok na przysadkę mózgową. Na ukształt się dobowego rytmu biol wpływają także liczne czynniki społeczne (relacje pomiędzy ustalonymi porami i czasem trwania czynności czł, a mianowicie). R okołomiesięczny jest związany z rytmem księżyc. Wpływ na niego ma wzajemne ustawienie Ziemi i satelity Księżyca, które zmienia się cyklicznie. Pełny obrót Księżyca wokół Ziemi wynosi 29 i pół doby, a obrót Ziemi wokół swej osi względem Księżyca trwa 24h i 50 min. Wszystkie biorytmy zawiązują się w chwili poczęcia i urodzenia człowieka - dokładnie w tym momencie, gdy wielki i mały krwiobieg noworodka zaczyna samodzielnie funkcj. Biorytmy przebiegają falowo przez całe jego życie. Każdy z tych rytmów ma dwie fazy. Pierwsza, wyżowa jest fazą dodatnią, pomyślną. Dobrze jest na przykład, gdy na tę połowę rytmu intelekt przypada wielki wysiłek umysłowy. Druga to faza niżowa, ujemna, jest odwrotnością pierwszej. Dzień następujący po fazie wyżowej nazywa się dniem krytycznym. Jest on zarazem początkiem fazy niżowej. R sprawności fizycznej (F) o zasadniczej długości fali 23 dni (połowa w fazie wyżowej i połowa w fazie niżowej) decyduje i inform o samopocz fiz; stąd jego ogromne znaczenie dla sprawności organ podczas ciężkiej pracy fiz oraz wyczynu sport i sportu w ogóle. W swej fazie dodatniej (F) wzmaga siłę fiz, wytrzymałość, odporność, poprawia koord ruchów, stymuluje dobrą pracę mięśni. Spora liczba dowodów zdaje się wskaz, że w tym okresie szybciej goją się rany, a czł jest bardziej odporny na ból. W fazie niżowej szybko przychodzi zmęczenie. R sprawn psych (P) o zasadniczej długości fali 28 dni (połowa w fazie dodatniej, połowa w fazie ujemnej) rządzi całą gamą cech, zdolności i stanów psych, takich jak: nastrój, intuicja rozwaga, opanowanie nerwowe, wrażliwość. R sprawn intelekt (I) o dł fali około 33 dni (połowa w wyżu i połowa w niżu) „odpowiada” wiele bardzo ważnych obszarów naszego umysłu i działalności. Są to pamięć, inteligencja, logika, koordynacja działania, dyspozycje twórcze, dowcip. R roczne Cykliczna (roczna) zmienność dopływu promien słon spowod wyodrębn tzw. biol pór roku. W naszej strefie geogr od połowy lutego do połowy maja panuje „wiosna biologiczna”, od połowy maja do połowy sierpnia - „lato biol”, od połowy sierpnia do połowy listopada - „jesień biol” od połowy listop do połowy lutego - „zima biol”. „Przesilenie wiosenne” (luty-marzec) okres małej zdolności do regener sił po zimie, minim siły mięśniowej i wydolności fiz pojawianie się chorób sezono takich jak: choroby zakaźne R tygodniowy, który wykształcił się zapewne z tradycyj podziału tygodnia na 7 dni, z czego 6 dni jest pracowitych, a 7 dla wypoczynku. Wydolność i sprawn fiz czł jest wyższa w 2 poł tyg. Rośnie od pon do czw, od pt zmniejsza się, aby w sb i w ndz osiągnąć najniższy poziom. Od pon, gdy rozpoczyna się nowy cykl, zaczyna ponownie rosnąć. R okołodobowy (dzień-noc, czuwanie-sen), który jest najbardz zauważ i najważn dla czł ze względu na poprawną organiz czasu pracy i odpocz. Wiek stan biol dojrz organ niezależny od przeżytych lat. Miernikami stopnia zaawans wieku rozwoju anatom oraz psychofizjol to wiek kostny (stopień skostnienia kości), morfol (wysokość i waga ciała, w porównaniu z rówieśnikami), kalendarz (liczony od daty urodz - nie zawsze zgodny z wiekiem fizjol). Płeć uwarunkow jest genet i/lub psychofizjol (z przewagą jednego lub drugiego). Zróżnicow płci znajduje też odbicie w ich budowie anatom wrodzonych lub nabytych predyspozycjach do aktywności i działania. Stan zdrowia sytuacja dobrego stanu organ ludzk i niewystępow w nim zmian zwyrodnieniowych ukł stawowo-kostnego oraz chorób. Zdrowie zwykle pogarsza się po osiągnięciu przez organ pewnego wieku, co w końcu prowadzi do śmierci. Moment ten można częściowo odwlec dbając o zdrowie. WHO definiuje zdrowie jako: stan pełnego dobrego samopocz fiz, psych i socjal, a więc stan w którym budowa i czynność wszystkich tkanek i narządów są nie tylko prawidł ale zapewniają również wewn równow i zdolność przystosow do otaczających warunków środ fiz i uwarunkowań społ. Zachowania dobrego zdrowia: zachow aktywności fiz, nie nadużyw wszelakiego rodzaju używek i zażyw innych szkodliwych subst, racjonalne odżyw i gaszenie pragnienia, profilakt, podjęcie leczenia wszystkich chorób. Cechy czł o dobrym zdrowiu psych i fizjol: pozytywne nastawienie wobec siebie, przejawiaja się w tym, że dany czł:
nie doświadcza zaburzeń z powodu własnych emocji, swoich obaw, gniewu, miłości, zazdrości, poczucia winy i zamartw się; ma poczucie, że potrafi pokonywać życiowe niepowodz; jest toleranc wobec siebie i innych, potrafi śmiać się ze swoich zachowań; adekwatnie ocenia swoje możliwości; potrafi akceptować swoje słabe strony; darzy siebie szacunkiem; ma poczucie zaradności w większości sytuacji, które spotyka na swojej drodze; potrafi czerpać satysf z codzien przyjemności. pozytywne nastawienie wobec innych ludzi, przejawiające się w tym, że czł: jest zdolny do dawania miłości i ma szacunek do odmienności drugiego czł, potrafi utrzym długotrwałe i satysfakcj kontakty z innymi ludzmi; od ludzi oczekuje zaufania i akceptacji, a gdy je otrzymuje, wierzy w ich szczerość; szanuje różnice, jakie występują między ludźmi; nie wywiera nacisków na ludzi wokół siebie i nie pozwala, aby inni wywierali naciski na niego; potrafi czuć się częścią grupy, do której przynależy; - ma poczucie odpow za swoich bliskich i innych ludzi. umiejętność radzenia sobie z wymogami życia: radzi sobie z problem w miarę tego jak się pojawiają; akceptuje swoje poczucie odpow; gdy to możliwe, dostosow do siebie środ, gdy to konieczne dostosow się do niego; planuje swoją przyszł i nie boi się jej; jest otwarty na nowe doświadcz i nowe pomysły; potrafi wykorzyst swoje naturalne uzdolnienia; stawia przed sobą realistyczne cele; potrafi myśleć o własnych sprawach i samodzielnie podejm decyzje; w pełni angażuje się w to co robi i czerpie satysfakcję ze swoich osiągnięć.
Zmęczenie jest zjawiskiem psychofizjol, przejawiającym się odwracalnym zmniejsz się zdolności do wykonyw pracy. utrata sprawności organizmu na skutek działania czynników zewn i wewn. Zmęcz przewlekłe wywołane obciąż przekracz wydolność organ. Przy jego wystąpieniu ponowna zdolność do podjęcia normalnej aktywn zawodowej nie występuje po normalnym odpocz po pracy. Dług tlenowy niedobór tlenu, który organ może znieść podczas wykonyw pracy, bez jej przeryw. W wyniku "zaciągania" długu tlen powstają w organ przejściowe produkty przemiany materii takie jak co2, kwas mlekowy i pirogronowy. Czynniki wewn: zły stan zdrowia, przejawiający się w braku dyspozycji do pracy, nieodpow stan emocjonalny wynikający ze zbyt dużego obciążenia pychiczno umysłow, niechęci do wykonyw określonych zajęć, nieświadom celu i planu pracy niewłaśc odżyw i gaszenia pragnienia, wadliwa pozycja przy pracy, wiek, niepełne przystosow się do pracy Czynniki zewn: za duży stopień trudn i złożoności pracy w odniesieniu do wydoln, wadliwa organiz pracy, warunki komfortu cieplnego: wahania ciśnienia atmosfer, za duża lub za mała wilgotność powietrza, nieodpow temp otoczenia, zła wentylacja, za duży lub za mały ruch powietrza, za duże stężenie dwutlenku węgla, niedostosow do pracy odzież, złe oświetlenie miejsca pracy, niewłaściwy dobór barw w miejscu pracy i wypocz, hałas, drgania i wibracje, zapachy, barwa, kształt i forma narzędzi lub innych akcesoriów. Zmęcz fiz jest stanem fizjol objawiającym się przejściowym zmniejsz sprawności ruchowej organ. Zmęcz stanowi mechanizm zabezpiecz organ przed nadmiernym wysiłkiem i tym samym przed nadmiernym zaburzeniem homeostazy ustroju. Zmęcz fiz spowodow jest intens pracą mięśni, w następstwie której zachodzą określone zmiany biochem. Zmiany czynnościowe dotyczą także układu nerwowego i humoralnego przez co zakłócona zostaje homeostaza. Teoria wyczerpania (Verworn`a i Schiff`a) zmęczenie jest następstwem zużycia materiałów energet w pracującym mięśniu. Badania wykazały, że zmęczenie mięśnia pojawia się przed wyczerpaniem się substancji energiodajnych (glikogenu, glukozy). Teoria zakwaszenia (Pflüger`a) zmęczenie jest wynikiem nagromadz się metabolitów przemian beztlenowych (kwasy, kreatyna, co2). Zmęcz wywołane umiarkow i cyklicznym wysiłkiem Obciążenie fiz o umiark intens, trwające dłuższy czas powoduje sukcesywne zmęczenie ośrodków nerwowych Następstwem tego są zmiany fizjol i biochem w podległych im układach (krążenia, oddychania). Zmęcz wywołane wysiłkiem cyklicznym max intens Tego typu wysiłki powstają podczas czynności intens, krótkotrwałych. Trwają one do 5 min. Im większa jest częstotl i siła skurczów mięśni tym szybciej występuje zmęczenie Procesy katabol są szybsze niż anabolizmu. Gromadzą się metabolity szkodliwe i zbędne. Zaburzeniu ulega przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe. W mięśniach narasta dług tlen. Zmęcz po wysiłkach statycznych Powstaje przy wykonyw czynności powodujących trwałe napięcie izotoniczne mięśni, np. w czasie półprzysiadu, zwisu na ramie, wspieraniu się na poręczy. Czas trwania ćwiczeń statycznych jest ogran pojawieniem się stanu zmęczenia Długotrwałe utrzymyw jednej pozycji (nieprawidłowe siedzenie) prowadzi do zaburzeń krążenia krwi i limfy oraz powstaw obrzęków, wysięków, w tym zapalnych i bólów mięśni. Przemęcz i przetrenow Zmęcz fiz występuje w następstwie jednorazowego wykonania czynności ruch. Wielokrotne wykonywanie czynności ruch (sport zawodowy, praca fizyczna) bez należytego (prawidłow, właściwego) odpocz doprowadza do sumow (nakładania) się stanów zmęcz i wystąpienia zespoły przemęcz. Oddziaływ zmysłów na przebieg zmęcz Badania za pomocą ergografu wykazały możliwość zwiększ krzywej skurczu pracującego mięśnia zmęcz poprzez pobudzanie narządów zmysłów: wzroku, słuchu, węchu, dotyku Objawy zmęcz Każdej postaci zmęcz towarzyszy obniżenie zdolności do wykonyw pracy lub określ czynności, która spowodow zmęcz. Wyraża się to przeważnie obniżeniem wydajn i zwiększ liczby popełnian błędów, a to prowadzi w konsekw do obniżenia jakości i ekonom wydajn pracy. Objawy psych: spadek koncentracji uwagi i zdolności spostrzegania, zaburzenia pamięci, trudności w przyswajaniu informacji i nowej wiedzy, utrata humoru, przygnębienie, drażliwość, a nawet opryskliwość, nadmierny krytycyzm, niechęć do aktywn zawodowej oraz pragnienie wypocz. Objawy fizjologiczne: przyśpieszenie tętna, przyśpieszenie i pogłębienie oddechów, skłonność do pochylonej postawy ciała, mniej żywa mimika twarzy, osłabienie wzroku i wrażliw słuchu, ociężałość ruchów, nieprecyzyjne i niepewne reakcje aparatu ruch, ból zmęcz. Skutki zmęcz: obniżeniu wydajności i jakości pracy, - narastaniu absencji w pracy i wzroście zachorowalności, - narastaniu liczby wypadków przy pracy. Antidotum na zmęcz jest racjonalny odpocz Wypoczynek (odpocz) jest procesem (zjaw) psychofizjol odwrotnym do narastania zmęcz, charakt się odzysk utraconej zdolności do sprawnego działania. To ogólnoustroj zespół procesów i czynności zmierzaj do przywróc homeostazy ustroju. Celem wypocz jest zatem zniesienie stanu zmęcz. Procesy anabol pochłan znaczne ilości energii, zatem wypocz jest procesem metabolicznie aktywnym, wymag prawidłow odżyw organ. W 1932 roku Cannon wprowadził termin i pojęcie homeostazy. Homeostaza jest wewnątrzustroj stanem równow (równow w środ wewn) procesów życiowych i parametrów fizykochem tkanek, organ i ukł narządów. Dzięki homeost organ uzyskuje indywidualiz i stałość środ wewn, pomimo nieustannej ingerencji zmiennych czynników środ. Homeost jest możliwa dzięki integracji strukturalno-fizjol organ oraz koordynacji procesów biochem w ustroju. Wg Selye`go (1950r.) stres jest to zespół nieswoistych reakcji organ na działanie szkodliwych czynników, zwanych stresorami np. zmęcz, wahania temp, toksyny, emocje, uszkodzenie mechan ciała, zakażenie. Stresory wywołują w organ zmiany struktur i chem, podobne do tych, jakie występują po podaniu adrenokortykotropiny. Przeciwdziałanie zmęcz: usunięciu przyczyn, które wywołały zmęcz, uregulowanie procesów przemiany materii w organ, poprzez przerwanie czynności zmęcz narządów lub też w wyniku zwiększ sprawności (wydolności) organ. Zmęcz zapobieg takie czynniki racjonalnej organ pracy jak: dostos maszyn do wymogów anatom i psych wykonawcy, racjonalne kształt narzędzi pracy, ład w miejscu i na stanow pracy, właściwe tempo wykonyw wszystkich czynności, dostosow tempa i przerw w pracy do rytmu biol, dobow, miesięczn i roczn, świadomość znaczenia wykonyw pracy, rozsądne bodźce motywac ekonom i pozaekonom. Dostosow do pracy zespół czynników psychofizjol oraz anatom wrodzonych i nabytych podczas nauki i kształcenia zawodow. Poziom dostosow do pracy zależy od takich czynników jak: Uzdolnienie (talent), Wykształcenie, Trening, Doświadczenie, Zręczność zawodowa, Wdrożenie = wprawa. Uzdolnienie wrodzone albo nabyte predyspozycje w dziedzinie intelekt lub ruch, przejawiające się większym lub mniejszym stopniem sprawności w danej dziedzinie. Wykształcenie teoretyczne umiejętn nabyte w trakcie zdobyw wiedzy zawodowej podczas nauki w szkole i samodzielnych studiów (samokształ). Trening przystosow się do warunków pracy oraz bytow, poprzez stopniowe dochodz do pełnej umiejętn wykonyw obciążeń zewn i wewn. Zręczność zawodowa sprawność ruch poleg na tym, że możliwie prostymi ruch tworzymy działa możliwie doskonałe. Wdrożenie zespół nabytych cech psych i fiz w miejscu pracy lub miejscu bytowania. Obciążenie całk suma czynników fiz i psych oddziaływ na organ czł, które musi pokonać w procesie pracy i działalności życiowej. Na sumę obciąż (całk) składają się: psych, fizyczne, z tytułów materialnych warunków środ pracy. Obciąż psych to całość czynników umysłowych i psychonerw oddziaływ na organ czł. Obejmują one czynniki związane z zaangaż uwagi, postrzeg, systemu kojarzenia, czynników intelekt koniecznych do wykonyw określ pracy lub pokonyw określonych trudności życiowych. Poziom obciąż psych jest zależny od: Wysiłku psych, Monotonii pracy. Monotonia to rozwijający się powolnie stan zredukow aktywn, który może być skutkiem długotrw wykonyw czynności jednostajn. M może być powodem znacznej uciążliw psych, zawiera bowiem element niedociąż emocjonal, spowodow brakiem lub jednostajn bodźców i działań oraz niezmienną sytuacją. Obciąż fiz to całość czynników oddziaływ na procesy energet w organ czł. Obejmują one czynniki związane z wydatkiem energii, obciąż statycznym mięśni i ukł kostno-stawowego oraz monotypow ruchów roboczych Na poziom obciąż fiz składają się: Wydatek energet czł, Wysiłek statyczny , Monotypow (jednostajność) ruchów roboczych. Wydatek energet czł, Aktywność zawodowa czł jest związana z obciąż fiz, które wynika z pokonyw przyciągania ziemskiego i pokonyw oporu mechanizmu (tarcia). Pokonyw obciąż fiz jest możliwe dzięki czynnościom ukł mięśniowego i przemianom energet w organ. Podst czynności mięśnia jest skurcz wywołany pobudz z ośrodka nerwow. Energię do skurczu miesień czerpie ze swoich zasobów energet, następuje przemiana energii chem w energię mechan. Źródł energii są: węglowod, tłuszcze, białko. Komórki utlen te subst tlenem, który dostaje się przez drogi oddech i ukł krwionośny. Po utlen powstaje CO2 i H2O. Utlen glukozy zachodzi wg wzoru C6H12O6 + 6CO2 = 6CO2 + 6H2O+E. Pierwotnym źródłem energii dla świata ożywion jest energia promien słon. Pochłaniają je rośliny zielone w procesie syntezy i „zamykają” w cząst ATP. Pomiary wydatku energet pracownika (obciąż wysiłkiem fiz). Na procesy podst (życia) dorosły czł zużywa 1,1 do 1,3 kcal/min, czyli na dobę 6700-7835 kJ; dla kobiet zużycie jest mniejsze o 15%. Zużycie energii na pracę nie powinno przekr 2000 do 2500 kcal/8h, optym 3325-5028 kJ/8h.
Metody pomiaru wydatku: kalorymetrię bezpośr, kalorymetrię pośr, chronometrażowo-tabelaryczną według Lehmanna, oceny na podst mechan efektu pracy, na podst zachodz w czasie pracy zmian fizjol, ocenę uciążliw wynikającej z wysiłku statyczn, ocenę uciążliw związanej z monotypow ruchów roboczych, badanie „odnowy tętna” jako metody stopnia obciąż pracą. Stosując chronometrażowo-tabelaryczną metodę oceny wydatku energet posługujemy się tabelami przedstaw wielkości wydatku energet przy różnych czynnościach w kJ efektywnych na minutę. Mechanizm wentylacji płuc i wymiany gazowej Napływ powietrza do płuc podczas wdechu oraz wydalenie powietrza z płuc podczas wydechu są spowodow labilnymi (zmiennymi) różnicami ciśnień między powietrzem atmosfer a wnętrzem płuc. Regulacja oddych W miarę zwiększ się zapotrzebow na tlen wrasta częstość wentylacji płuc. Podst czynnikiem regulującym częstość oddechów jest stężenie co2 w powietrzu dróg oddech i we krwi. Termoregulacja Czł jest organ stałocieplnym, czyli homojotermicznym. Ciepło powstające w wyniku reakcji biochem ustroju podgrzewa ciało do pewnej temp. Nadmiar ciepła musi być usunięty, aby nie doszło do hipertermii, czyli przegrzania. Niezbędne są także mechan zapobiegające nadmiernej utracie ciepła z organ - hipotermii (oziębienia). Ciepło przyśpiesza większość reakcji metabol, dlatego zwierzęta stałocieplne wykazują intensywn przemianę materii niż zwierzęta zmiennocieplne. Rola ukł nerw w procesie pracy uwidacznia się w: przystosow się do pracy, procesie przestawienia się na pracę, sprawnym wykonyw czynności roboczych, kontroli poprawn pracy i jakości jej wykonania, kształt poziomu wydajności pracy. Trening to planowe systemat wykorzystyw ćw fiz w celu efektyw podwyższ wydajności fiz organ. Rezultatem treningu jest zespół postępowych zmian anatom i fizjol w kierunku doskonal i adaptacji ustroju do intens czynności ruch. Trening a wydolność fiz organ uintens i usprawnia aktywność ruch oraz nasila dostarcz tlenu i oddych tkanek, przez co zwiększa się ogólna wydolność fiz ustroju. T zwiększa objętość wyrzutową i minutową serca. Polepsza ukrwienie mięśni. Wzmaga tworzenie odgałęzień naczyń włosow w tkance mięśniowej (rozwija unaczynienie mięśni). W wyniku t powiększa się pojemność komór i przedsionków serca. Wzmożeniu ulegają procesy hemopoezy (tworzenia krwi), w wyniku czego zwiększa się ilość krążącej krwi. Rozgrzewka mobilizacja czynności fizjol przed dużym wysiłkiem fiz. R obejmuje zespół prostych ćw gimn. W wyniku rozgrzewki następuje termogeneza bezdrżen i drżeniowa, co zwiększa ciepłotę ciała. Niewielkie podwyższ temp ciała nasila procesy biochem (enzymatyczne) w tkankach. Nawyk to wyuczony (nabyty) drogą wielokrotnego powtarz ciąg bodźców i reakcji wykonyw automat przy zmniejszonej kontroli świadom. Adaptacja organ i ukł narządów do wzmożonej czynności ruch: Ukł oddech: nasilenie wentylacji płuc przez zwiększ częstości oddech. Dzięki temu następ pokrycie zapotrzebow tkanek na tlen oraz usuniecie co2. Ukł wydal: zmniejsz wydziel moczu, w celu zatrzym wody w ustroju. Wzrost stęż kreatyniny, fosforanów i potasu w moczu, niekiedy białkomocz, spowodow rozszerz porów śródbłonka włośniczek kłębuszka nerkowego oraz zmniejsz resorpcji zwrotnej białka. W ustroju zatrzym jest sód i chlor. Ukł krąż: wzrost objęt krwi przetłacz przez serce (wzrost pojemn minutowej serca), wzrost ciśnienia krwi, wzrost ekstrakcji tlenu z krwi krążącej. Wzrost stęż kwasu mlekowego we krwi. Ukł pokarm zahamow skurczów głodow i wydziel soków trawien. Nie ulega zahamow resorpcja mleczka pokarmow z jelit do krwi. Ukł hormon: wzmożone wydziel wazopresyny, somatotropiny, lipotropiny, glukagonu, testosteronu, 17-ketosteroidów, aldosteronu, trijodotyroniny, tyroksyny, adrenaliny, noradrenaliny i glikokortykosteroidów. Ukł nerw: początk dominacja ukł współczulnego i pobudz kory mózgowej i układu siatkowatego. Potem następ uruchom mechan oszczędz ustroju: hamow czynności ruch przez korę mózgową, dominacja układu przywspółczulnego. Wydolność fiz ulega zwiększ przez wielokrotne powtarz danego wysiłku, czyli przez trening. Za każdym razem wysiłek fiz pozostawia śladowe zmiany i następstwa w strukturze i czynnościach tkanek. Zsumowanie się tych następstw powoduje adaptację fizjol i struktur do danego wysiłku; innymi słowy wykształca się efekt treningowy. Ból wrażenie zmysł (nerwowe) indukowane na skutek pobudz receptorów bólowych w nabłonkach i w tkance łącznej narządów. Inform nas o nieprawidłow w czynnościach fizjol i struktur tkanek lub całych narządów. Zawiaduje o uszkodz, sile działającego impulsu wewn lub zewn. Dzięki temu uruchom zostają procesy ochronne i obronne organ zapobieg nieodwracal uszkodz ciała Ból rzutowany Dośrodkowe włókna autonom są włączone do licznych autonom, trzewnych obwodów regulac i ich impulsy nie docierają do świadom. Natomiast impulsy, które informują o stopniu wypełnienia narządów wykazujących wzmożone ciśnienie lub zwiększ napięcie, pośredn w przekazyw bólu i są uświadamiane. Podrażnienia te przyczyniają się do odruchow napięcia (kurczu) mięśni gładkich. Jest ono odczuw jako ból (kolka żółciowa lub kolka nerkowa w przebiegu kamicy żółciowej lub nerkowej). Również zapalny obrzęk narządów lub ich niedokrwienie (mięsień sercowy) są odczuw boleśnie. Reakcja na bodziec zależy od rodzaju bodźca (jakości), siły (ilości, natęż) i sposobu jego dział (szybkie lub powolne narastanie siły), dług czasu dział, okolicy oraz wielkości powierz ciała, na która działa, częst działania (przerw miedzy kolejnymi masażami) Reakcje mogą być szybkie lub powolne, silne bądź słabe. Mogą występ w miejscu zadział bodźca, jak również w innych obszar ciała lub narządach. R może wystąpić natych albo z opóźn Natychmiastowe r zazwyczaj wygasają w ciągu kilku godz lub dni. Na r wpływa również pobudliwość organ bądź jego poszczeg tkanek lub narządów. Zależy ona przede wszystkim od takich właściw osobniczych pacjenta, jak: wiek, płeć, stan zdrowia, grubość, wilgotność i ukrwienie skóry, przyzwyczaj do bodźca, typ reaktywności, stan wyjściowy ukł nerw autonom oraz rytmy biol. Wapń to nie tylko skł kości i zębów. Jest IV czynnikiem krzepnięcia krwi, uczestniczy w proc skurczu mięśni, wchodzi w skł białka kalmoduliny. Kalmodulina reguluje stężenie cAMP w komórkach, bowiem przyłączeniu wapnia uczynnia cyklazę adenylową tworząca z ATP → cAMP; ponadto uaktywnia fosfodiesterazę rozkładająca cAMP do AMP. W zwiększa szczelność śródbłonków naczyń krwionośnych, działając przeciwobrzęk i przeciwzap. Zapobiega odkład blaszek miażdżycow w ściankach tętnic. W grupie witamin D odróżniamy wit D2 pochodz rośl (prowit D2 to ergosterol C28H43OH) i wit D3 pochodz zwierz. Przemiana prowit D zachodzi w skórze pod wpływem promieni nadfiolet o dług fali 235-315 nm. W wątrobie zachodzi hydroksylacja wit D3 do 25-hydroksycholekalcyferolu. W nerkach odbywa się druga hydroksylacja przy węglu C1, powstaje 1,25-dihydroksycholekalcyferol (1,25 (OH)2-D3). Hipokalcemia nasila te przemiany. Tak powstała czynna subst wit-hormon przenika do nabłonków i tkanki kostnej. W obrębie nabłonków jelitowych i kanalików nerkowych 1,25 (OH)2-D3 wzmaga synt białek wiążących i transport wapń. W tkance kostnej uintens mineraliz. Miarą obciąż fiz jest poziom wydatku energet, zakres i czas statycznego napięcia mięsni oraz monotypow ruch roboczych. Metody pomiarów kalorymetria bezpośr, kalorymetria pośr, Wartość kalor spożyw posiłków, Chronometrażowo -tabelaryczna. Metoda kalorymetrii pośr pomiar wentylacji płuc w czasie pracy oraz analizie gazowej wydych powietrza. Z uzyskanych wyników pomiarów oblicz się wielkość przemiany energet w organ i ustala stopień obciąż wydatkiem energet. Na podst wielk przemiany energet (w kJ na jednostkę czasu pracy) określa się rodzaj pracy do 1250 kJ praca bd lekka 1251-3350 kJ-praca lekka 3551-6300 praca średnia 6301-8375 praca ciężka pow 8375 praca bardzo ciężka. Psychol pracy jest dziedziną psych stosow zajmującą się zagadnien pracy czł, to nauka o psych warunkach pracy ludzk i rządzących nią prawidłow. Celem psych stosow pracy jest takie ukształt przebiegu proc pracy, aby pracujący czł osiągał możliwie najwyższą wydajność pracy przy możliwie najmniejszym stopniu zmęcz, największej satysf oraz zadowol z wykonyw pracy. Cele i zadania: ustalenie psych predyspoz czł, dostosow warunków pracy do pracującego czł. Dotyczy to między innymi: konstrukcji maszyn, urządzeń i narzędzi, które są dostosow do możliwości psych czł, racjonalnego rozmieszcz proc pracy i produkcji w przestrz, popraw rozplanow pracy w czasie. przystosow czł do pracy. W praktyce dotyczy to: doboru ludzi pod względem zamiłowań i uzdolnień, wychow i wyszkol. doboru czł do czł w zespole. odpowiednie dobier pracownik do zespołu, właściwe kierow i tworzen odpow stosunków między ludzi, troska o warunki bytowe, socjalne i kultur. 1.Wiedza o swoim organ Znajomość wszechstr własnego organ oznacza, najogólniej rzecz biorąc: konieczn zrozumienia wszystkich podst zasad funkcjon organ w takim stopniu, aby czł umiał oceniać stan swego zdrowia, prawidłowo interpret różne dolegliw i co najważn, aby posługując się tą wiedzą umiał uprawiać strategię zdrowego stylu życia, planować i realizować różne przedsięwzięcia wyprzedz chorobę, nie dopuszczać do zachorowań, przewidywać, i tak wybiegać myślą w przyszł, aby nie tylko unikać choroby, ale wspomagać zdrowie. Pewność siebie, odnosząca się do naszego ciała: przenosi się w szerokim zakresie na psychiki, wzmacnia ją, podwyższa stresowy próg wrażliwości 2. Utrzymanie sił obronnych organ w stałej gotowości. Działania: postępow wg takich procedur, które wzmacniają nasze siły obronne. Są to właściwe odżyw, systemat aktywn fiz, hartowanie ciała. niedopuszcz do takich zachowań, które mają bezpośr wpływ na obniż bariery immunolog (lekomania, palenie papierosów, alkohol, narkotyki). umiejętne postępow podczas różnych chorób i dolegliw, by nie tylko nie spowodow one niekorzystnych następstw, ale aby wykorzystać je dla wzmocnienia organ. pogłębianie umiejętn wykorzyst naszych sił psych. Chodzi tu m.in. o różne techn autopsychoter. Ochrona i wzmacnianie naszych barier immunolog ma ogromne znaczenie dla czł zarówno w skali gatunku, jak i jednostki. 3. Nie nadużyw „wszystkiego”, a przede wszystkim leków Naduż leków, tych przepisyw przez lekarza, a także i tych, które sami sobie ordynujemy, staje się jednym z najgroźniejszych współcz zjawisk społ-zdrowotnych. Do szerzenia się tego zjaw przyczyniają się zarówno lekarze jak i chorzy. Ci pierwsi z pośpiechu i pod presją pacjentów, ci drudzy, głównie z braku wiedzy i wyobraźni, a także ulegając wszechstronnej, nachalnej często reklamie.4. Utrzymyw wszechstronnej aktywn fiz Najbardziej natural sposob utrzym sprawn psychomotor jest aktywn fiz realiz w normie, wynikającej z obiektyw biol potrzeb organ. Ruch wtedy jest skuteczny, gdy realiz jest w odpow częstotliw, intens i rozmiarze w zależn od wieku, stanu zdrowia i rodzaju wykonyw pracy zawod. Ludzie chorzy, a w szczeg chorzy cierpiący na różne schorz serca, muszą oczywiście ćw wg dokładnych wskaz lekarza. Wszyscy zaś powinni wiedzieć, że nie ma żadnego innego sposobu na wzmocnienie serca, jak poddawanie go systemat wysiłkom.5. Prawidł odżyw się i gaszenia pragnienia Zasady: Przestrzeg bilansu energet tzn. należy tylko tyle spożyw, ile organ rzeczyw zużywa. Wyeliminow maks z diety tłuszczów zwierz (zastąpienie ich tłuszcz rośl), oraz produktów wysokoprzetworz, czasem zwanych "białymi truciznami" jak cukier, sól, biała mąka. Spożyw dużych ilości warzyw i owoców w stanie śwież. Ogran spożycia potraw o wysokiej zawartości cholest. Wypijanie odpow do potrzeb dużej ilości płynów, w tym szczeg dobrze mineraliz wody. Odżyw się, spożyw posiłków jest jedną z ważniejszych czynności życiowych i nie może być źródłem stałych ograniczeń i zakazów. Powinno przynosić satysf, być źródłem przyjemn. Przestrzeg zasad zdrowego odżyw się nie musi więc być katorgą i samoudręcz. 6. Hartowanie się Chodzi tu bowiem nie tylko o wzmocnienie bariery immunolog, ale o takie świadome, planowe poddaw swego ciała (i psychiki) różnego rodzaju bodźcom, czasem nawet skrajnym, po to aby: wzmocnić się, przygotow do sytuacji trudnych, uodpornić się na ekstrem bodźce w sferach fiz, psych i społ. nie tylko bronić i chronić przed inwazją, ale wzmacniać pozytywny potencjał zdrowia. 7. Rozwijanie umiejętn walki z dystresem Stresom przypis zazwyczaj wyłącznie znaczenie negat. To błąd. Negat jest dopiero ten bodziec, czy ten strumień bodźców, który przekracza pewną granicę wytrzymał indywid konkretnego czł i zaczyna oddział negat na organ. Takie zjawisko nosi nazwę dystresu. Natomiast wiele różnych bodźców odczuwanych jako przyjemne (ekscytujące), albo nieprzyj lecz nieprzekraczaj niebezpiecz granicy nazywane są eustresem. Eustress jest bardzo potrzebny, wpływając "bodźcująco" na czł wzmacnia go, podnosi jego próg reaktywności. 8. Wyeliminowanie nałogów i złych nawyków Palenie, alkoholizm i różne odmiany narkomanii. Wszystkie te trwałe przyzwyczaj i nabyte złe nawyki, które obniżają poziom zdrowia np. lekomania, obżarstwo, lenistwo, przesiadyw przed tv lub komp, nadmierne spożycie używek: kawy, herbaty. Aby respektować tę zasadę i cel osiągnąć, trzeba się od czegoś powstrz i czegoś, co może nam zaszkodzić, nie robić. Podst kluczem do sukcesu jest tu odpow motyw i samozaparcie. Żeby czł nie wpadł w jakiś nałóg, lub się go pozbył, musi w zamian znaleźć się coś tak atrakcyjnego, co zastąpi i wyprze nałóg. Porzucenie nałogu musi przynosić temu, kto taką decyzję podejmuje, odpow nagrodę. Nagrodą może być: przede wszystkim polepsz zdrowia, uznanie najbliższ ludzi, satysf z własnej silnej woli, upraw jakiegoś fascyn zajęcia. 9. Życzliwość dla innych Nie wdając się w rozliczne zawiłości powiedzmy, że zdrowym społ jest ten, kto czyni dobro, jest życzliwym dla innych, zna wartość pojęć: tolerancja i kompromis i posługuje się nimi w praktyce. Jednocześnie jest asertywnym, czyli ma poczucie własnej wartości, jest pewny siebie, potrafi powiedzieć "nie'' wtedy, gdy narusza się jego interesy lub godność, jest ustabiliz, budzący zaufanie, można na nim polegać. 10. Zachow postawy copingowej - samozaradności Zewn wyrazem postawy zaradności - copingowej (coping - dawanie sobie rady w życiu) są w społ wielu krajów utrwalone potoczne odpowiedzi na pytanie o samopocz, takie lapidarne słowa jak o.k., all right, ca va czy va bene. Ludziom wypowiad te „słowa - zaklęcia” nie zawsze wiedzie się bardzo dobrze, nie wszystko u nich jest w najlepszym porządku, ale demonstrując na zewnątrz takie optym postawy, wzmacniają się psych, tworzą swój obraz u innych bardziej pozyt, niż jest on w rzeczyw. „Wieczni optymiści” są wtedy odbierani jako ludzie sukcesu, którym się powiodło. Z takimi warto utrzym kontakty, warto robić interesy i zabiegać o ich przyjaźń. Takim ludziom łatwiej żyć niż tym, którzy często nie mając po temu racjonalnych powodów narzekają na byle co, roztaczają wokół siebie atmosferę nieudacznictwa i wszelkich możliwych nieszczęść.