Fitosocjologia - nauka o zespołach roślinnych; klasyfikacja i systematyka zespołów roślinnych;
Zadaniem fitosocjologii jest wyróżnianie i opis określonych jednostek fitosocjologicznych. W tym celu prowadzone są: a) badania nad czynnikami zew warunkującymi istnienie zespołów roślinnych (synekologia); b) badania nad rozwojem zespołów roślinnych w ujęciu czasowym (fitosocjologia dynamiczna, syndynamika); c) badania nad rozmieszczeniem zespołów roślinnych (synchorologia)
Zbiorowisko roślinne (fitocenoza) - każde skupienie roślin stanowiące pewną przestrzenną całość, np. las sosnowy, torfowisko, łąka;
Siedlisko - przestrzeń zajęta przez określone zbiorowisko roślinne łącznie z całym układem warunków fizycznych i chemicznych, występujących w jego obrębie;
Środowisko życiowe (biotyp) - całokształt warunków siedliskowych na określonym obszarze, będący wypadkową wzajemnego oddziaływania na siebie roślin i zwierząt;
Gat charakterystyczne - stanowią istotę całego systemu Brauna-Blanqueta; o ich wyodrębnieniu decyduje kryterium wierności (mniej lub więcej ścisłe powiązanie gat z określonymi zespołami);
Gat wyróżniające - występowanie gat charakterystycznych dla zespołu roślin nie jest w zasadzie ograniczone do jednego określonego zespołu, gdyż pojawiają się one także w innych zespołach. Wynika to już z określenia stopnia wierności;
Gat panujące (dominanty) -
Stopnie wierności: st5 gat wyłączne - ekskluzywne, występujące wyłącznie na jednym zbiorowisku; st4 gat wybiórcze - elektywne, związane wyraźnie z jednym zbiorowiskiem, ale występujące także w innych, chociaż o wiele rzadziej i mniej obficie; st3 gat przenoszące - dane zbiorowisko, spotykane dość licznie w różnych jednostkach, ale mające swoje optimum występowania w jednym określonym zbiorowisku; st2 gat obojętne (nieokreślone) - spotykane w dwu lub więcej zbiorowiskach bez wyraźnego powiązania z jedną określoną jednostką fitosocjologiczną; st1 gat obce - właściwe innym zbiorowiskom, trafiające się rzadko lub przypadkowo, np. jako relikty wcześniej występujących zbiorowisk
Braun-Blanquet wyróżnia w Europie 4 kręgi zbiorowisk: 1) euro-syberysjki 2) alpejsko-arktyczny 3) śródziemnomorski 4) irano-kaspijski
Klasa - etea
Rząd - etalia
Związek - ion
Podwiązek - -
Zespół - etum
Podzespół - etosum
Wariant - bez końcówki
Facja - osum
Gat wyróżniające - te rośliny, które występują nie tylko w jednym konkretnym zespole, leczt także w innych zespołach, związkach itp. Na podstawie cech gatunków wyróżniających można wyodrębnić podzespoły o różnicach edaficznych, klimatycznych, geograficznych i genetycznych
Warianty (odmiany) - jeszcze mniejsze jednostki różniące się raczej edaficznie i lokalnie; ustala się je także na podst gat wyróżniających.
Płat zespołu - porastająca pewną przestrzeń jednolita roślinność, której przynależności do jakiegoś zespołu nie chcemy lub też nie możemy określić
Monotypizacja - ujednolicenie gatunkowe i wiekowe drzewostanu, uproszczenie jego struktury warstwowej; spowodowana gospodarką leśną opartą na zrębach zupełnych
Fruticetyzacja -(zakrzewienie) zachodzi w wyniku nadmiernego rozwoju warstwy podszycia wskutek prześwietlenia drzewostanu lub jego zmian gatunkowych
Cespityzacja -(zatrawienie) charakteryzuje się silnym rozwojem pokrywy trawiastej w postaci zwartego kobierca. Bywa reakcją na wypas bydła w lasach łęgowych
Juwenalizacja - wykonywanie zrębów w młodym drzewostanie pochodzącym z odnowienia sztucznego
Neofityzacja - zachodzi w wyniku wprowadzania gatunków drzew obcych
Pinetyzacja -(borowacenie) wprowadzenie do drzewostanów lasów mieszanych i liściastych gatunków z rodziny Pinaceae
Szereg degeneracyjny - grupa płatów tego samego zespołu, położonych blisko siebie, w analogicznych warunkach topograficznych i siedliskowych, znajdujących się jednak w różnych formach i fazach degeneracji. Przeprowadzenie analizy szeregu polega na porównaniu: 1) struktury roślinności, 2) składu florystycznego, 3) żywotności roślin poszczególnych ogniw szeregu 4) na możliwie ścisłym ustaleniu rodzajów i natężenia oddziaływania antropopresji na każde z tych ogniw w przeszłości i obecnie
Można rozróżnić następujące typy map: 1) mapa obecnej potencjalnej roślinności naturalnej - zakładamy, że wpływ działalności człowieka na środowisko nie zmienił się; 2) mapa roślinności pierwotnej - rekonstrukcja roślinności; 3) mapa naturalnych krajobrazów roślinnych - oparte na mapach różnych kręgów roślinnych charakterystycznie ze sobą powiązanych; 4) mapa wskaźnikowa - ustalana przez wyskalowanie roślinności na pewne cechy ekologiczne, np. wg poziomu wody gruntowej przed i po melioracji; 5) mapa przydatności siedlisk - sporządzane przy planowaniu zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, przy uprawach szybko rosnących drzew;
Spontanofity - gat rodzime;
Antropofity - gat obce, sprowadzone;
Fitoindykacja - rośliny wskaźnikowe;
Do czego służą wskaźniki? Do przygotowywania map rolniczych dla gleb, do określania warunków siedliskowych miasta -> do doboru gat dekoracyjnych, do wyznaczania zasięgów gatunku, badamy zmiany w czasie; Wskaźniki: światło, termiczny, kontynentalizm, wilgotność gleby, trofizm, kwasowość gleby, granulometryczny wskaźnik gleby, zawartość materii organicznej, odporność na zawartość NaCl, odporność na zwiększoną zawartość metali ciężkich w glebie;
By wyróżnić zespół: - w wielu miejscach musi powtarzać się ta sama kombinacja; - w tych 30-40 gat musi być gat charakterystyczny;
Elementy charakterystyki zespołu roślinnego: zasięg geograficzny, skała macierzysta, poziom wód gruntowych, gleba, próchnica, zwarcie warstw, charakter warstw, skład gatunkowy warstw;
Bór Świeży
Bór Mieszany Świeży
Grąd
Łęg jesionowo-olszowy
Ols porzeczkowy
Cladonio-Pinetum Śródlądowy Bór suchy, bór chrobotkowy
Gat charakterystyczne:
Cladonia furiata - chrobotek widlasty
Cladonia gracilis - chrobotek wysmukły
Cladonia sylvatica - chrobotek leśny
Ptilidium ciliare - rzęsiak pospolity
Siedliska skrajnie suche i ubogie, na gruboziarnistych piaskach luźnych, na wydmach lub wtórnie zwydmionych piaskach akumulacji rzecznej bądź lodowcowej, o niskim poziomie wód gruntowych. Gleby bielicowe ubogie w składniki pokarmowe. Próchnica typu Mohr. Wody poniżej 5m.
Drzewostan: Pinus sylvestris o niskiej bonitacji, osiągająca zwarcie koron 50-60%
Warstwa krzewów: słabo rozwinięta, Juniperus, Frangula alnus
Warstwa runa: zwarcie 10-30%, Festuca ovina (kostrzewa owcza), ZCarex ericetorum (turzyca wrzosowiskowa), Hieracium pilosella (jastrzębiec kosmaczek), Rumem acetosella (Szczaw polny), Calamagrostis epigejos (trzcinnik piaskowy)
Mchy: dobrze rozwinięta warstwa, porosty z rodzaju Cladonia i kserofityczne mszaki
Runo o charakterze mszysto-porostowym, zwarcie 100%
Molinio-Pinetum Śródlądowy Bór wilgotny
Gat charakterystyczne dla zespołu:
Brak
Grat wyróżniające dla zespołu:
Frangula alnus - kruszyna pospolita
Molinia caerulea - trzęślica modra
Polytrichum commune - płonnik pospolity
Nisko położone tereny, ubogie piaski, wysoki i zmienny poziom wód gruntowych w okresie wegetacji, gleby glejobielicowe, próchnica higro-mohr
Drzewostan (80%): Pinus sylvestris, Wetula pubescens (omszona), Wetula pendula, Picea bies
Warstwa krzewów: Frangula alnus (kruszyna), Sorbus aucuparia (jarząb), Juniperus communis (jałowiec)
Warstwa runa (charakter krzewinkowo-trawiasty): Molinia caerulea (trzęślica modra), Vaccinium myrtyllus (borówka czarna)
Warstwa mchów: Polytrichum commune
Vaccinio uliginosi- Pinetum kontynentalny Bór Bagienny
Gat char. dla zepsołu:
Ledum palustre - bagno zwyczajne
Vaccinium uliginosum - borówka bagienna
Gat wyróż. dla zespołu:
Aulacomnium palustre - próchniczek bagienny
Eriophorum vaginatum - wełnianka pochwowata
Oxycoccus palustris - żurawina błotna
Siedliska torfowisk wysokich na glebach mineralnych, w bezodpływowych obniżeniach, wysoki w ciągu roku poziom wody gruntowej nie opadający w porze letniej poniżej kilkudziesięciu cm, bardzo niskie pH 3,5
Drzewostan (50-80%): Pinus sylvestris, Betula pubescens, Picea abies
Krzewy (5-10%): Betula pubescens, Frangula alnus, podrosty sosen
Runo: Ledum palustre (bagno zwyczajne), Vaccinium uliginosum (borówka bagienna), Calluna vulgaris (wrzos), Oxyccocus palustris (żurawina błotna), Eriophorum vaginatum (wełnianka pochwowata)
Mchy: Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens, Dicranum polysetum, Sphagnum
Tilio- Carpinetum Grąd subkontynentalny
Gat char. dla zespołu:
Galium schultesii - przytulia Schultesa
Carem pilosa- - turzyca orzęsiona
Ranunculus cassubicus - jaskier kaszubski
Carpinus betulus - grab zwyczajny
Polska wschodnia i centralna, gleby brunatne i płowe, żyzne, wody gruntowe 4-1m, próchnica moder, zbiorowiska o dużej aspektowości (sezonowości) -> wczesną wiosną mamy różne gat,
Drzewostan (100%): Carpinus betulus, Tilia cordata (drobnolistna), Quercus robur (szyp), Acer platanoides, Fraxinus excelsior, Ulmus glabra (górski), Fagus sylvatica
Krzewy: Euonymus verrucosus (brodawkowata), Corylus avellana, Ribes alpinum (porzeczka alpejska)
Runo: Galium schultesi (przytulia Schulteza), Carem pilosa (turzyca orzęsiona), Melampyrum polonicom (pszeniec polski), Isopyrum thalictroides (zdrojówka rutewkowata), Ranunculus cassubicus (jaskier kaszubski), Euonymus verrucosus; po czerwcu/lipcu: Galeobdolon luteum (gajowiec żółty), Melampyrum nomorosum (pszeniec gajowy), Carex digitata (turzyca palczasta)
Tilio Carpinetum calamagrostietosum Grąd wysoki trzcinnikowy
Nawiązuje do borów mieszanych, gleby brunatne ale w wersji uboższej, próchnica typu moder, w runie większy udział traw i przechodzące elementy borowe, niższy poziom wód gruntowych, wyróżniają się małym udziałem gat eutroficznych, w miejsce których pojawiają się gat acidofilne
Drzewostan: może występować domieszka sosny, Tilia cordata, Carpinus Betulus
Krzewy: nie przekracza 20%
Runo: Calamagrostis arundinacea (trzcinnik leśny), Convalaria maialis, Pteridium aquilinum (orlica pospolita), Veronica officinalis (przetacznik leśny), Trientalis europaea (siódmaczek leśny)
Tilio carpinetum stachyetosum Grąd niski
Nawiązuje do łęgów, gleby płowe, brunatne, żyzne, o odczynie zasadowym lub obojętnym, próchnica moder, mull, wody gruntowe ok. 1m, nieopodal cieków wodnych, siedliska o dużej wilgotności
Drzewostan (100%): Fraxinus excelsior, domieszka Alnus glutinosa (olsza czarna), Ulmus
Krzewy (>30%): Padus avium (czeremcha zw)
Runo: Impatiens noli-tangere (niecierpek zw), Stachys sylvatica (starzec leśny), Circaea alpina (czartawa drobna), Festuca gigantea (kostrzewa wielka), Ficaria verna (ziarnopłon wiosenny), Stellaria nemorum (gwiazdnica gajowa), Aegopodium podagraria (podagrycznik zwyczajny)
Querco roboris- Pinetum kontynentalny BM
Gat. wyróżniające BM:
Carex digitata - turzyca palczasta
Carpinus betulus - grab zwyczajny
Corylus avellana - leszczyna posp
Eounymus verrucosus - trzmielina brodawkowata
Melampyrum nemorosum - pszeniec gajowy
Melica nutans - perłówka zwisła
Mycelis murali - sałatnik leśny
Quercus petraea - dąb bezszyp
Quercus robus - dąb szyp
Viola reichenbachiana - fiołek leśny
Gat char dla zespołu:
Brak
Polska środkowa i zachodnia, umiarkowanie żyzne piaszczyste gleby, brunatne ubogie, próchnica moder, siedlisko nie wykazuje przywiązania do formy terenu i rodzaju podłoża
Drzewostan: Pinus sylvestris, Quercus robur, domieszka Picea bies, Quercus petraea, Populus tremula, Carpinus betulus
Krzewy: Corylus avellana, Crategus sp. (głogi), Frangula alnus, Viburnum opulus (kalina koralowa), Lembotropis nigricans (szczodrzyk czerniejący), Genista tintctoria (janowiec barwierski)
Runo (60-90%): Vaccinium myrtillus, Pteridium aqulinium, Maianthemum bifolium, Oxalis acetosella (szczawik zajęczy), Hieracium lachenali (jastrzębiec Lachenala), Veronica officinalis (przetacznik leśny), Trientalis europaea (siódmaczek leśny), Convalaria majalis
Mchy (30-40%): …..
Serratulo- Pinetum subborealny BM
Gat. char dla zespołu:
Orthilia secunda - groszkówka jednostronna
Gat. wyróż dla zespołu:
Carem Montana - turzyca pagórkowa
Skorzonera humilis - wężymord niski
Serratula tinctoria - sierpik barwierski
Północno- wschodnia Polska, na piaszczystych i gliniasto- piaszczystych, umiarkowanie żyznych glebach, nie wykazują przywiązania do określonych form terenu, nawiązują do ciepłolubnych dąbrów
Drzewostan: Pinus sylvestris, Picea abies, domieszka Quercus robur, Betula pendula, Populus tremula, Carpinus betulus
Krzewy: Sorbus aucuparia, Corylus avellana, Carpinus betulus,
Runo (60-70%): Serratula tinctoia (sierpik barwierski), Orthilia secunda (gruszyczka jednostronna), Vaccinium myrtillus, Calamagrostis arundinacea (trzcinnik leśny), Trientalis europaea (siódmaczek leśny)
Mchy: bardzo zróżnicowane
Pino- quercetum So-Db ??!!
Utwory moreny dennej, gleby brunatne, próchnica moder, woda gruntowa do 3-3,5m, współ dominacja So-Db,
Drzewostan (80%): Pinus sylvestris, Quercus
Krzewy: Eounymus, Frangula alnus, Corylus avelanna
Runo: Luzlua pilosa (kosmatka owłosiona), Melica nutans (perłówka zwisła), Convalaria majalis, Polygonatum odoratum (kokoryczka wonna), Fragaria (poziomka),
Fraxino- Alnetum Łęg jesionowo-olszowy
Gat. char dla zespołu:
Circaea alpina - czartawa drobna
Gat. wyróż dla zespołu:
Frangula alnus - kruszyna posp
Galium palustre - przytulia błotna
Carem elongata - turzyca długokłosa
Iris pseudoacorus - kosaciec żółty
Lycopus europaeus - karbieniec posp
Lysimachia vulgaris - tojeść zwyczajna
Scutellaria galericulata - tarczyca posp
Solanum dulcamara - psianka słodkogórz
Ribes nigrum - porzeczka czarna
W całej Polsce poza górami, żyzne siedliska, zupełnie płaskie, w zabagnionych dolinach wolno płynących małych rzek, gleby murszowe, próchnica mull, wody gruntowe od 1,5m, runo o charakterze ziołoroślowym 3-warstwowym
Drzewostan: Alnus glutinosa (olsza czarna), Fraxinus excelsior, Padus avium (czeremcha zwycz.)
Krzewy (do50%): Viburnum opulus (kalina koralowa), Frangula alnus, Euonymus europaeus (trzmielina zwycz.), Sambucus nigra, Filipendula ulmaria (wiązówka błotna),
Podszyt: Urtica dioica (pokrzywa zwycz.), Circaea lutetiana (czartawa posp), Filipendula ulmaria (wiązówka błotna)
Runo: Circaea alpina (czartawa drobna), Chrysosplenium alternifolium (śledziennica skrętolistna), Galium aparine (przytulia czepna), Ranunculus repens (jaskier rozłogowy), Ficaria verna (ziarnopłon wiosenny), Stellaria nemorum (gwiazdnica gajowa)
Salici- Populetum Łęg wierzbowo- topolowy
Salicetum albo-fragilis
Gat char dla zespołu:
Salix alba - wierzba biała
Gat wyróż dla zespołu:
Gatunki sporadycznie przechodzące z klas Bidentetea, Phragmitetea oraz Molinio- Arrhenatheretea
Populetum albae
Gat char dla zespołu:
Populus alba - topola biała
Populus nigra - topola czarna
Pupulus xcanescens - topola szara
Gat wyróż dla zespołu:
Aegopodium podagraria - podagrycznik posp
Euonymus europaeus- trzmielina europejska
Padus avium - czeremcha zwyczajna
Ribes spicatum - porzeczka czerwona
W całym kraju, w dolinach większych rzek, gleby złożone z piasków i żwirów, mady piaszczyste, wody gruntowe -1 - 1m, próchnicy brak, siedliska cyklicznie zalewane
Drzewostan (50-60%): Salix alba (wierzba biała), Salix fragilis (krucha), Populus alba (topola biała), Populus xcanescens (szara) Populus nigra, Salix purpura (wierzba purpurowa)
Krzewy: Padus avium (czeremcha zwycz.), Cornus sanguinea (dereń świdwa), Cumulus lapus (chmiel zwycz.), Calystegia sepium (kielisznik zaroślowy)
Runo: Symphytum officinale (żywokost lekarski), Lamium maculatum (jasnota plamista), Anthriscus sylvestris (trybula leśna), Phalaris arundinacea (mozga trzcinowata), Fallopia dumetorum (rdest zaroślowy)
Wykształca się też wyższy taras: gleby brunatne, czarnoziemie, próchnica moder-mull, są tam łęgi jesionowo-wiązowe Fraxino- ulnetum, wiąz dominuje, zwarcie 80-90%, jabłoń, dereń świdwa, runo o char zielnym, silnie aspektowe (Rubus caesius, Gagea lutea, Corydalis solida, Anemone ranunculoides)
Ribeso nigri-Alnetum Ols porzeczkowy
Gat char dla zespołu:
Ribes nigrum - porzeczka czarna
Gat wyróż dla zespołu:
Fraxinus excelsior - jesion wyniosły
Padus avium - czeremcha zwycz.
Oraz inne przechodzące ze zw. Alno-Ulmion
Pospolicie w całej Polsce, w zagłębieniach pośród grądów, na siedlisku mezo- i eutroficznym, na podłożu torfowym, char są pionowe ruchy wody, woda stoi do 0,5m nad gruntem, utwory piaszczyste, zasilane wodami opadowymi i roztopowymi, gleba opH 4, brak ściółki
Drzewostan (50-80%): Alnus glutinosa (olsza czarna), Fraxinus excelsior, domieszka Picea abies, Betula pubescens
Krzewy: Salix cinerea (wierzba szara), Salix aurita (uszata), Ribes nigrum, Frangula alnus, Padus avium
Runo kępkowo- dolinkowe: Iris pseudacorus (kosaciec żółty), Hottonia palustris (okrężnica bagienna), Athyrium filix-femina (wietlica samicza), Caltha palustris (kmieć błotna)
Sphagno squarrosi- Alnetum Ols torfowcowy
Gat char dla zespołu:
Sphagnum squarosum - torfowiec nastroszony
Gat wyróż dla zespołu:
Pinus sylvestris - sosna zwycz.
Sphagnum palustre- torfowiec błotny
Występują w całym niżu, na północnym wschodzie, podłoże oligotroficzne, torfowe, okresowo podtapiane na wiosnę, niska żyzność, zbiorowisko występuje pośród BM
Drzewostan: Alnus glutinosa, Betula pubescens, Pinus sylvestris
Krzewy: Frangula alnus, Salix cinerea (wierzba szara)
Runo ma char kępkowo - dolinkowy: Dryopteris carthusiana (nerecznica krótkoostna), Maianthemum bifolium (konwalijka dwulistna), Oxalis acetosella (szczawik zajęczny), a także liczne mchy
Potentillo albae- Quercetum petraeae Świetlista dąbrowa
Gat wyróż dla zespołu:
Astragalus glycyphyllos - traganek szerokolistny
Betonica officinalis - bukwica zwycz.
Calamagrostis arundinacea - trzcinnik leśny
Clinopodium vulgare - klinopodium pospolite
Convallaria majalis - konwalia majowa
Melampyrum pratense - pszeniec zwyczajny
Peucedanum cerkaria - gorysz siny
Środkowa część kraju, na południowych zboczach gór morenowych, na wypukłych formach terenowych, żyzne gleby brunatne, stosunkowo suche i kwaśne, wytworzone z piasków gliniastych, z reguły z domieszką żwiru. Górne warstwy gleby zakwaszone,
Drzewostan (50%): Quercus robur (dąb szyp), Quercus petraea (dąb bezszyp), domieszka Pinus sylvestris
Krzewy (30%): Corylus avellana, Euonymus verrucosus (trzmielina brodawkowata), Sorbus aucuparia, Pyrus communis (grusza posp), Crataegus monogyna (głóg dwuszyjkowy), Berberis vulgaris (berberys zwycz.)
Runo z ziołami kwitnącymi wczesnym latem: Potentilla alba (pięciornik biały), Primula veris (pierwiosnek lekarski), Pulmonaria angustifolia (miodunka wąskolistna), Melica nutans (perłówka zwisła) Gatunki z B, Gr, BM, gatunki okrajkowe (np. Trifolium alpestre), gat łąkowe (Trollius europaeus)