Gdynia, 8 stycznia 2007
WŁADZA USTAWODAWCZA, WYKONAWCZA I PRAWO WYBORCZE W REPUPLICE POŁUDNIOWEJ AFRYKI
WŁADZA USTAWODAWCZA - PARLAMENT
Pozycja ustrojowa i struktura
Źródłami prawa parlamentarnego w RPA jest konstytucja, która w IV rozdziale określa podstawowe kwestie dotyczące pozycji ustrojowej, struktury, zasad powoływania, kompetencji ustawodawczych, powoływania wspólnych komisji, statusu członków i trwania kadencji parlamentu oraz ustawy zwykłe precyzujące zasady określone w konstytucji (regulaminy obu izb, regulaminy komisji parlamentarnych). Oparty na tych źródłach powstał południowoafrykański parlament składający się z dwóch izb, których kadencja trwa 5 lat. Izby różnią się od siebie sposobem powoływania, uprawnieniami oraz wpływem politycznym.
Izba niższa - Zgromadzenie Narodowe wg Konstytucji z 4 lutego 1997 roku, liczyć powinno nie mniej niż 350 i nie więcej jak 400 deputowanych, wybranych w wyborach powszechnych. Jest to organ przedstawicielski i jako taki ma przewagę nad izbą wyższą zwłaszcza w procesie legislacyjnym.
Izba wyższa - Narodowa rada Prowincji, składa się z 9 delegacji prowincji. Każda z prowincji, bez względu na wielkość terytorium. Potencjał ekonomiczny czy ilość mieszkańców ma taką samą liczbę delegatów - 10. Delegaci dzielą się na 6 stałych deputowanych i 4 specjalnych. Całości przewodniczy premier prowincji, który jest jednocześnie specjalnym delegatem. Rada nie ma charakteru przedstawicielskiego ze względu na to, że stanowi delegację prowincji, nie reprezentując bezpośrednio wyborców. Delegaci pochodzą z legislatyw prowincji, a skład delegacji musi odzwierciedlać siłę poszczególnych partii w prowincji.
W skład Rady dokooptowanych jest nie więcej niż 10 przedstawicieli Południowoafrykańskiego Stowarzyszenia Władz Lokalnych, wybieranych przez Komitet Wykonawczy z grupy reprezentantów 9 stowarzyszeń lokalnych rządów prowincji. Tak skompletowana Rada zapewnić ma udział w parlamencie lokalnym i prowincjonalnym przedstawicielom.
W parlamentaryzmie RPA stosuje się mandat wolny (deputowanych nie wiążą zobowiązania ani instrukcje wyborców, nie mogą być odwołani przed upływem kadencji). Delegatom i deputowanym przysługują takie same immunitety (materialny i dotyczący spraw cywilnych i karnych) i przywileje. Parlamentarzyści mają obowiązek uczestniczenia w posiedzeniach izby i komisji parlamentarnych, otrzymują za to wynagrodzenie, które obciąża Narodowy Fundusz Dochodów.
Członkowie obu izb mogą proponować tematy debat, przedstawić projekt uchwał, ustaw i poprawki do rządowych projektów ustaw.
W odróżnieniu od władzy wykonawczej, siedzibą parlamentu jest Kapsztad, choć istnieje możliwość zmiany miejsca przy zachowaniu specjalnych procedur.
Zasady organizacji i funkcjonowania
Parlament działa w cyklach rocznych (sesjach). Obrady są otwarte dla publiczności. O ważności danego posiedzenia decyduje odpowiednie quorum (na posiedzeniach Zgromadzenia Narodowego 1/3 liczby deputowanych, a podczas głosowań nad ustawami ½ członków izby). Zgromadzenie obraduje od poniedziałku do piątku. Wyznaczone są także konkretne dni, kiedy przewidziane są interpelacje i zapytania do ministrów). Zwoływane są także tzw. nagłe debaty dotyczące nagłych wydarzeń. Z prośbą o wyznaczenie daty takiej debaty wychodzi do spikera partia.
Kadencja parlamentu trwa 5 lat, ale może być wcześniej skrócona. Skrócenie kadencji Zgromadzenia Narodowego oznacza skrócenie jednoczesne kadencji Narodowej Rady Prowincji. Jeśli Zgromadzenie Narodowe zostanie rozwiązane pozostawione mu są uprawnienia do wykonywania swoich funkcji, a wybory do nowego zgromadzenia odbyć się muszą w ciągu następnych 90 dni. Unika się w ten sposób pozostawienia państwa bez legislatury.
Każda z izb parlamentu ma swoje organy, ale mogą także tworzyć organy wspólne. Izby z reguły obradują oddzielnie. Wspólne posiedzenia zwoływane są jedynie w szczególnych przypadkach. Do najważniejszych organów i osób w parlamencie należą: prezydia, komisje, strażnicy i whipowie.
Prezydium Zgromadzenia Narodowego składa się ze spikera wybieranego na pierwszym posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego spośród deputowanych (wybory tajne prowadzone są przez prezesa Trybunału Konstytucyjnego) i jego następcy. Obaj wybierani są na czas całej kadencji. Spiker cechować powinien się bezstronnością. W razie jego nieobecności, funkcje spikera przejmuje jego zastępca, a w razie gdy i tego nie ma, przewodniczący wszystkich komisji Zgromadzenia Narodowego.
Prezydium Narodowej Rady Prowincji składa się z wybieranych na pierwszym posiedzeniu przewodniczącego i dwóch zastępców (stałego i drugiego). Przewodniczący i jeden zastępca musza być wybrani spośród delegatów stałych. Drugi zastępca wybierany jest na okres jednego roku. Ponieważ następca jego musi pochodzić z innej prowincji, każda prowincja zapewniony ma wybór drugiego zastępcy izby wyższej.
Kompetencje spikera i przewodniczącego są podobne, należą do nich: kierowanie pracami izby, przewodniczenie posiedzeniom izby, zapewnieni porządku podczas obrad. W przypadkach określonych w konstytucji spiker zastąpić może prezydenta.
W obu izbach istnieje jeszcze funkcja „strażnika”, wzorowana na brytyjskich rozwiązaniach. W Zgromadzeniu Narodowym jest to funkcjonariusz porządkowy, a w Radzie jest to „mistrz ceremonii czarnej różdżki”. Prócz funkcji reprezentacyjnych, pełnią oni funkcje porządkowe (prowadzenie księgi obecności, usuwanie parlamentarzystów lub publiczności z sali obrad).
Każda partia polityczna w reprezentowana w parlamencie ma swojego strażnika dyscypliny partyjnej - Whipa. Whipowie reprezentuja interesy partii, dbają o frekwencje, dyscypliny podczas głosowań. Dwie największe partie w parlamencie kierowane są przez Głównych Whipów, a pozostałe przez starszych rangą whipów.
Bardziej skomplikowanie przedstawia się sprawa whipów w Radzie Narodowej Prowincji. Tu każda prowincja wybiera swojego whipa, który organizuje prace delegacji w prowicnji w Radzie. Poza tym każda partia wybiera swojego whipa, który kieruje pracą partii w tej izbie. Główny whip partii, która ma większość w izbie wyższej jest głównym whipem Rady.
Organami wewnętrznymi parlamentu są komisje, które spełniają coraz to większą funkcję w umożliwianiu uczestnictwa w procesie rządzenia przez obywateli (czyli przechodzenia z modelu demokracji przedstawicielskiej do partycypatywnej), ze względu na to, że prace komisji mają charakter otwarty. O składzie komisji decydują poszczególne izby według klucza partyjnego. Dąży się do tego, by w komisjach pracowali specjaliści.
Większość wśród komisji stanowią komisje stałe, pracujące przez cały czas trwania kadencji. Realizują one funkcję ustawodawczą parlamentu. Istotną rolę spełniają komisje ministerialne (resortowe) działające w Zgromadzeniu Narodowym. Składają się z reguły z 17 członków. Komisje te zajmują się sprawami ministerstw i także je kontrolują. Skupiają się nad pracą nad ustawami, co roku dokonują kontroli ministerstwa w zakresie wykonania budżetu. Mogą wzywać ministrów i innych członków rządu do składania sprawozdań ze swej pracy.
Istnieją także komisje nadzwyczajne powoływane w określonym ściśle celu i na konkretny czas.
Zakres prac w Narodowej Radzie Prowincji jest podobny, choć mniej rozbudowany. Parlament tworzy również wspólne komisje obu izb, a na mocy postanowień konstytucji może utworzyć komisję konstytucyjną.
Funkcje Parlamentu
Z konstytucji RPA wynikają dwie podstawowe funkcje parlamentu:
ustawodawcza - na poziomie ogólnokrajowym wykonuje władzę parlament, na poziomie prowincji legislatury prowincji, a lokalnie- rady municypalne. Parlament stanowi prawo zgodnie z ograniczeniami zawartymi w konstytucji. Istotnym uprawnieniem jest dokonywanie zmian w treści konstytucji.
kontrolna - kontrolowanie działalności rządu, poszczególnych ministrów i kontrola finansów państwa.
Poza tymi funkcjami wymienić należy także: powoływanie i odwoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich, Genralnego Audytora, funkcjonowanie komisji parlamentarnych dot. prac ministerstw, powoływanie komisji parlamentarnych o charakterze śledczym i zatwierdzenie porozumień międzynarodowych.
Parlament spełnia tez funkcje kreatywne, ze względu na to, że Zgromadzenie Narodowe wybiera i powołuje spośród swoich członków prezydenta, a ten nominuje wiceprezydenta i ministrów także spośród deputowanych.
Przede wszystkim, jako reprezentant społeczeństwa parlament informuje obywateli o tworzonym prawie i polityce państwa.
WŁADZA WYKONAWCZA
Pozycja ustrojowa i kompetencje prezydenta
Władza wykonawcza nazywana parlamentarną ze względu na to, że jej członkowie są parlamentarzystami i odpowiadają przed parlamentem. Wyjątkiem jest wybrany kandydat na prezydenta, który z chwila wyboru traci mandat w Zgromadzeniu Narodowym. Władzę wykonawczą reprezentuje prezydent i jego gabinet, czyli rząd.
Prezydent RPA jest zarówno głową państwa, jak i szefem rządu, dlatego nazywany jest prezydentem egzekutywy. Jednakże RPA nie posiada tytularnej głowy państwa i choć teoretycznie prezydent może wykonywać swoja władzę bez konieczności uzyskania zgody parlamentu, to w praktyce byłoby to niewykonalne bez poparcia członków gabinetu i swojej partii w parlamencie.
Podstawowym zadaniem prezydenta jest przestrzeganie, obrona i szanowanie konstytucji jako najwyższego prawa w Republice. Jest również zobowiązany do działań sprzyjających jedności państwa i przyczyniających się do rozwoju kraju.
Wybierany jest przez Zgromadzenie Narodowe na pierwszym posiedzeniu w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów. Wybranym może być jedynie członek tej izby parlamentu. Kandydatem może być zarówno kobieta, jak i mężczyzna i nie stosuje się specjalnego cenzusu wieku.
Wybory prowadzi przewodniczący Trybunału Konstytucyjnego lub desygnowany przez niego sędzia. W razie wakatu ponowne wybory zarządza przewodniczący TK w ciągu 30 dni od momentu powstanie wakatu. Nowo wybrany prezydent ma 5 dni na objecie urzędu i złożenie przysięgi dochowania wierności Republice i postanowieniom konstytucji
Długość kadencji prezydenta wynosi 5 lat, a urząd ten może być piastowany przez 2 kadencje. Kadencja może zostać skrócona przez: rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego przed upływem kadencji, śmierć prezydenta, jego rezygnacja lub usunięcie z urzędu.
Wybór prezydenta jest uznawany za formalne udzielenie wotum zaufania dla lidera partii większości w Zgrom. Nar. Wraz z innymi członkami gabinetu prezydent sprawuje władze przez:
wprowadzenie w życie narodowego ustawodawstwa z wyjątkiem przepisów konstytucji i ustawy o parlamencie, które stanowią inaczej,
rozwijanie i wprowadzanie w życie polityki narodowej,
koordynacje funkcji ministerstw rządowych i administracji,
przygotowywanie ustaw i inicjatywy ustawodawczej,
wykonywanie innych funkcji władzy wykonawczej przewidzianych w konstytucji i narodowym ustawodawstwie.
Jako szef gabinetu prezydent zwołuje jego posiedzenia i im przewodniczy. W razie nieobecności jego obowiązki przejmuje wiceprezydent, a jeżeli i on nie może to czyni to wyznaczony przez prezydenta wysoki rangą członek gabinetu. Posiedzenia są tajne i zamknięte dla publiczności. Decyzje gabinetu zwykle zapadają na tych właśnie posiedzeniach, ale prezydent może konsultować się z poszczególnymi członkami gabinetu w inny sposób.
Prezydent jest jedynym członkiem gabinetu wybranym bezpośrednio przez Zgrom. Nar., ale mimo to nie może bez politycznego ryzyka ignorować woli członków gabinetu oraz większości parlamentarnej. Jako szef władzy wykonawczej prezydent może ja wykonywać bez zgody członków gabinetu, ponosząc przy tym kolektywnie z gabinetem odpowiedzialność za korzystanie z tej władzy. Przykładem jest nominowanie przewodniczącego TK oraz czterech członków Komisji Służby Sądowniczej. Posiada on także pewien zakres władzy ustawodawczej i sądowniczej. Pierwsza dotyczy uprawnień legislacyjnych - udzielania sankcji ustawie przez podpisanie i zarządzenie jej ogłoszenia, a druga związana jest z prawem łaski. Nie posiada on natomiast prawa weta wobec ustaw parlamentu. Ustawę wobec, której ma obiekcje może odesłać z powrotem do parlamentu lub do TK. Jeśli jednak TK stwierdzi zgodność ustawy z konstytucją to prezydent musi ją podpisać.
W obecnej konstytucji RPA istnieją formalne ograniczenia dotyczące zakresu władzy egzekutywy, w tym prezydenta. Odnoszą się one przede wszystkim do praw fundamentalnych oraz Trybunału Konstytucyjnego. Konstytucja upoważniła TK i inne sądy do rozstrzygania o konstytucyjności ustaw oraz wszelkich działań egzekutywy. Ograniczać tę władzę mogą również organy niezależne jak: Audytor Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich i inne. W ustroju południowoafrykańskim istnieją także mnie formalne ograniczenia. Po pierwsze, władza prezydenta i gabinetu ograniczona jest potrzebą posiadania większości w parlamencie. Członkowie gabinetu zobowiązani są do udzielania odpowiedzi na zapytania członków parlamentu. Komisje parlamentarne sprawują kontrolę nad pracami egzekutywy. Gabinet potrzebuje aprobaty parlamentu w sprawie budżetu państwa i indywidualnych budżetów poszczególnych ministerstw. Po drugie, egzekutywa musi się liczyć z opinią publiczną, o ile chce wygrać kolejne wybory.
Prezydent RPA ma bardzo małe możliwości rozwiązania parlamentu. Może tego dokonać tylko w ściśle określonych konstytucyjnie okolicznościach. Prezydent musi rozwiązać Zgrom. Nar., gdy podjęło ono uchwałę o samo rozwiązaniu przez większość deputowanych i po okresie 3 lat od momentu wyboru. Zaś pełniący urząd prezydenta musi rozwiązać Zgrom. Nar., gdy urząd prezydenta jest nie obsadzony i izba ta nie jest w stanie wybrać prezydenta przez okres 30 dni od daty pojawienia się wakatu. Nie może jednak prezydent rozwiązać Narodowej Rady Prowincji, a i sama konstytucja nie przewiduje samorozwiązania się tej izby jako całości (gdyż stanowi ona izbę delegatów poszczególnych prowincji). Premier prowincji posiada analogiczne do prezydenckiego, prawo do rozwiązania Narodowej Rady Prowincji, podobnie jak pełniący obowiązki premiera prowincji.
Konstytucja daje pewna elastyczność w zakresie władzy prezydenta i gabinetu. Prezydent zachowuje pewne uprawnienia osobiste. W jego gestii pozostało kilka prerogatyw, m. in realizacja stosunków z zagranicą - prowadzenie negocjacji międzynarodowych i podpisywanie umów międzynarodowych. Zgodnie z konstytucją prezydent odpowiada za:
udzielenie sankcji ustawie uchwalonej przez parlament;
odesłanie ustawy z powrotem do Zgromadzenia Narodowego w celu rozpatrzenia jej konstytucyjności;
odesłanie ustawy z powrotem do Trybunału Konstytucyjnego w celu uzyskania orzeczenia o jej konstytucyjności;
zwoływanie nadzwyczajnych posiedzeń Zgromadzenia Narodowego, Narodowej Rady Prowincji lub obu izb w sprawach specjalnych;
zwoływanie innych spotkań, które uwzględnia konstytucja i ustawodawstwo dotyczące prezydenta, poza pełnieniem urzędu szefa rządu;
powoływanie komisji badań (śledczych);
rozpisywanie referendum i plebiscytu narodowego zgodnie z ustawą o parlamencie;
przyjmowanie i uznawanie przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych innych państw;
mianowanie południowoafrykańskich przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych w innych państwach;
stosowanie prawa łaski wobec skazanych (ułaskawienie lub zmniejszenie kary);
pełnienie tradycyjnych honorów głowy państwa.
Wszystkie decyzje prezydenta dotyczące ustawodawstwa lub mające skutki prawne musza być podejmowane na piśmie, a dodatkowo musi także być kontrasygnowana przez innego członka gabinetu, jeżeli decyzja ta dotyczy zakresu zadań przydzielonych danemu członkowi gabinetu.
Pełniący obowiązki prezydenta działa jako prezydent gdy jest on nieobecny w kraju lub z innych powodów nie może pełnić swych funkcji. Może nie być: wiceprezydent, minister desygnowany przez prezydenta, minister desygnowany przez innych członków gabinetu lub spiker.
Powoływanie, struktura i zasady działania gabinetu.
Zgodnie z konstytucją RPA w skład gabinetu wchodzi: prezydent jako jego szef, wiceprezydent i ministrowie. Konstytucja posługuje się pojęciami „narodowa egzekutywa” i „gabinet”.
Prezydent dokonuje wyboru, nominuje członków gabinetu i może ich zdymisjonować lub oddelegować do kierowania innymi ministerstwami. To samo odnosi się do wiceministrów, którzy nie SA członkami gabinetu.
Ministrowie powoływani są spośród członków Zgromadzenia Narodowego, przy czym mogą zostać powołani 2 ministrowie spoza składu tej izby. Zgodnie z postanowieniami Tymczasowej Konstytucji każda partia, która w Zgromadzeniu Narodowym posiadała przynajmniej 20 mandatów, automatycznie była reprezentowana w gabinecie zwanym Rządem Jedności Narodowej i miała „swojego” ministra.
Obecnie na skład gabinetu wpływa bezpośrednio nowy układ sił politycznych w Zgromadzeniu Narodowym po wyborach, bowiem decyduje o tym większość parlamentarna. Większość ta poprzez swoje poparcie wpływa także na trwałość i efektywność sprawowania władzy przez dany gabinet.
Formalna struktura egzekutywy określona w konstytucji jest hierarchicznie przejrzysta: prezydent, wiceprezydent, ministrowie oraz wiceministrowie. Prezydent może nominować na członków gabinetu liderów partyjnych, którzy maja nieoficjalnie wyższą pozycję. Należą do nich ministrowie: obrony, spraw zagranicznych, finansów, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Ministerstwa w 2001 roku: spraw wewnętrznych; edukacji; spraw zagranicznych; obrony; finansów; władz prowincji i lokalnych; sztuki, kultury, nauki i technologii; transportu; publicznych przedsiębiorstw; robót publicznych; rozwoju społecznego; bezpieczeństwa mieszkalnictwa; handlu i przemysłu; sprawiedliwości i rozwoju konstytucyjnego; ochrony środowiska i turystyki; służby publicznej i administracji; łączności; pracy; służb wywiadowczych; więziennictwa; rolnictwa i spraw gruntów; surowców mineralnych i energetyki; zdrowia; sportu i rekreacji oraz minister przy urzędzie prezydenta. Liczba wiceministrów wynosiła wówczas 14.
Prezydent musi wybrać z członków gabinetu tzw. lidera spraw rządu w Zgromadzeniu Narodowym. Praktyka pokazuje że jest nim wiceprezydent. Jego zadanie polega na dbaniu o właściwą komunikację pomiędzy gabinetem a tą izbą.
Prezydent i inni członkowie rządu mogą uczestniczyć i przemawiać w debatach obu izb parlamentu, ale bez prawa głosowania. Ministrowie są zobowiązani do realizowania polityki nakreślonej przez gabinet, a w razie niespełnienia mogą być zdymisjonowani przez prezydenta. Są oni indywidualnie odpowiedzialni przed prezydentem za wykonywanie swoich obowiązków służbowych.
Członkowie gabinetu są zobowiązania do działania zgodnie z Kodeksem etycznym, który w szczególności nie pozwala na, np. podjęcie innej pracy zarobkowej. Chociaż brak jest sankcji prawnej za jego nieprzestrzeganie, to każdy z członków egzekutywy w takim przypadku może liczyć się ze zdymisjonowaniem czy zmuszeniem do rezygnacji.
Jeżeli Zgromadzenie Narodowe większością głosów przyjmie wniosek o wotum nieufności dla członków gabinetu bez prezydenta, to jest on zmuszony do rekonstrukcji rządu. Jeżeli wniosek taki dotyczy prezydenta, lub prezydenta i członków gabinetu to muszą oni poddać się do dymisji. Wniosek o odwołanie prezydenta z urzędu musi poprzeć co najmniej 2/3 członków Zgromadzenia Narodowego.
Gabinet kieruje pracami nad corocznym budżetem, decyduje o alokacji pieniędzy budżetowych pomiędzy ministerstwa.
Konstytucja daje prawo zgłaszania projektów ustaw gabinetowi. Przygotowuje on i wnosi pod obrady parlamentu ponad 50 ustaw rocznie, co stawi większość zgłaszanych projektów. Rządowe projekty ustaw zgłaszane są prawie wyłącznie do Zgromadzenia Narodowego.
Odpowiedzialność władzy wykonawczej
Władza wykonawcza jest odpowiedzialna przed parlamentem. Ponoszą ją wszyscy członkowie gabinetu (prezydent, wiceprezydent i ministrowie), zarówno kolektywnie, jak i indywidualnie. Członkowie gabinetu mogą być odwołani w wyniku uchwalenia przez Zgromadzenie Narodowe wotum nieufności. Wniosek o wotum nieufności może dotyczyć członków gabinetu z wyłączeniem prezydenta lub wyłącznie prezydenta. Od momentu wyboru prezydenta przez Zgrom. Nar. utworzony przez niego gabinet zabiega w tej izbie o poparcie, co może przybrać formę udzielenia absolutorium z wykonania budżetu lub nieformalnego uchwalenia wotum zaufania.
Odpowiedzialność kolektywną rozumie się jako zgodne działanie członków gabinetu wobec zagranicy (reprezentują jednolite stanowisko zgodne z celami polityki zagranicznej RPA) oraz wspólną odpowiedzialność za sposób, w jaki każdy członek gabinetu wykonuje swoje obowiązki.
Odpowiedzialność indywidualna oznacza, iż każdy członek gabinetu jest także indywidualnie odpowiedzialny przed parlamentem, co może skutkować jego osobistą dymisją.
PRAWO WYBORCZE
Współczesna RPA jest zaliczana do krajów demokracji przedstawicielskiej. Jednak przez większość jej historii, znaczna cześć jej mieszkańców była pozbawiona praw politycznych (w tym wyborczych). Dotyczyło to głównie ludności niebiałej, choć i tu były wyjątki, np. w republikach burskich prawo wyborcze przysługiwało jedynie „obywatelom” tzn. Burom, (a procedury naturalizacyjne były długotrwałe) inni biali (tzw. uitlanderzy - obcokrajowcy) byli ich pozbawieni. Od 1910 roku (powstanie Unii Południowej Afryki) część praw wyborczych posiadali Koloredzi („osoby krwi mieszanej” najczęściej pochodzący ze związków między ludnością białą i czarną) i zamieszkujący dawne kolonie brytyjskie (Kolonia Przylądkowa i Natal) Afrykanie. Prawa wyborcze zostały odebrane obu tym grupom: w 1936 Afrykanom, natomiast w latach 1951-1956 Koloredom, którzy uzyskali je ponownie (wraz z Azjatami) w 1983. Po przeobrażeniach demokratycznych w kwietniu 1994 przeprowadzono wybory, w których uczestniczyli po raz pierwszy wszyscy obywatele kraju.
Podstawowe zasady wyborów zapisane są w preambule konstytucji i prawach fundamentalnych . Zgodnie z nimi każdy obywatel ma prawo do uczestnictwa w wolnych, uczciwych i regularnych wyborach. I rozdział konstytucji przyznaje obywatelom powszechne prawo głosowania. Wybory parlamentarne są przeprowadzane według zasady proporcjonalności. Zasada bezpośredniości nie dotyczy wyborów do Rady Narodowej Prowincji. Szczegółowe regulacje dotyczące prawa wyborczego zawiera ordynacja wyborcza z 1998, poza tym źródłem w tej materii jest też ustawa Komisji Wyborczej (z 1996) i ustawa o finansowaniu partii politycznych z budżetu (z 1997).
Wybory w RPA odbywają się pod kontrolą Komisji Wyborczej, która musi liczyć co najmniej trzech członków. Do jej kompetencji należy również przygotowanie przepisów prawa wyborczego oraz ich ogłoszenie. Dodatkowo każda z partii biorących udział w wyborach może zgłosić swoich przedstawicieli (w charakterze obserwatorów) do terenowych komisji wyborczych. W RPA nie ma przymusu wyborczego, natomiast każdy wyborca przed głosowaniem musi się zarejestrować na podstawie dokumentu tożsamości (kilka milionów obywateli go nie posiada ).
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Zgromadzenia Narodowego i Narodowej Rady Prowincji mają obywatele którzy ukończyli 18 lat. Pozbawione praw do głosowania są osoby nie w pełni władz umysłowych (co stwierdza sąd), oraz osoby aresztowane z powodu uzależnienia od narkotyków i odbywający karę więzienia za szczególnie ciężkie przestępstwa. Wyjątkowo, w wyborach w 1994 prawo głosu mieli również obcokrajowcy posiadający prawo stałego pobytu w RPA i obywatele RPA mieszkający za granicą. Później zrezygnowano z tych rozwiązań.
Każdy z obywateli posiadających czynne prawo wyborcze ma również bierne prawo wyborcze, poza wyjątkami. I tak, biernego prawa wyborczego pozbawieni są:
każdy, kto jest mianowany lub jest w służbie państwowej i otrzymuje za to wynagrodzenie ( wyjątek: prezydent, wiceprezydent, ministrowie i wiceministrowie oraz ci funkcjonariusze państwowi których funkcje są zgodne z funkcjami członków zgromadzenia)
stali delegaci Narodowej Rady Prowincji, członkowie prowincjonalnej legislatywy lub rady municypalnej
osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa na okres powyżej 12 miesięcy, po pięciu latach po odbyciu wyroku odzyskują bierne prawo wyborcze
niezrehabilitowani niewypłacalni dłużnicy
osoby ubezwłasnowolnione
osoby które utraciły mandat w Zgromadzeniu Narodowym
Deputowani tracą mandat w Zgromadzeniu Narodowym gdy utracą prawo wybieralności lub gdy są nieobecni w izbie bez usprawiedliwienia.
Na 400 mandatów do Zgromadzenia Narodowego, 200 wybieranych jest z narodowych list partyjnych, natomiast pozostałe z list partyjnych przypisanych prowincjom. Liczba mandatów przypadającą poszczególnym prowincjom zmienia się w zależności od liczby ich mieszkańców.
Wielkość prowincjonalnych parlamentów waha się od 30 do 80 członków (przypada jeden mandat na sto tysięcy uprawnionych do głosowania).
Do zarejestrowania partii politycznej potrzebne są: nazwa partii, symbol, skrót, statut, które to należy złożyć w Komisji Wyborczej. Partie które nie są reprezentowane w parlamencie krajowym, legislaturze prowincji lub rządzie lokalnym muszą ponadto zdobyć poparcie 50 wyborców i wnieść opłatę w wysokości 500 randów (1 rand = ok. 0,41 zł). Jedynie partie posiadające osobowość prawną, zgłoszone według zasad ordynacji wyborczej mogą rejestrować listy kandydatów. Przy rejestracji wymagane jest wpłacenie kaucji (do Zgromadzenia Narodowego - 90 tys. Randów, do legislatur prowincji - 10 tys.), która zwracana jest później tym partiom które uzyskały co najmniej jeden mandat.
Termin wyborów ogłasza prezydent. Każdy wyborca dysponuje 2 głosami: jeden oddaje na kandydata na członka do Zgromadzenia Narodowego, drugi na kandydata do legislatury prowincji w której mieszka. W obydwu typach przeprowadza się liczenie głosów według metody Droopa, korzystając z procedury największej reszty. Podziału 200 mandatów partyjnych list krajowych dokonuje się według narodowych okręgów wyborczych, natomiast pozostałe 200 mandatów obsadzanych jest w 9 okręgach wyborczych, które stanowią poszczególne prowincje. W RPA nie obowiązują progi wyborcze.
W przypadku wygaśnięcia mandatu w Zgromadzeniu Narodowym nie przeprowadza się wyborów uzupełniających, do Zgromadzenia wchodzi kolejna osoba z listy tej samej partii (lub wyznaczona z listy). Jeżeli partia zostanie rozwiązana, jej mandaty są obsadzane przez przedstawicieli pozostałych partii (proporcjonalnie do liczby głosów uzyskanych w wyborach).
Julia Kaczyńska
Kamil Kasperski
Karolina Kustra
National Assembly
National Council of Provinces
wg wyników wyborów
South African Local Government Associations (SALGA)
National Revenue Fund
poza przewodniczącym i innymi członkami prezydium
zapytania ustne: środy, pisemne: wtorki
reguluje to dokładnie konstytucja w sekcji 50
Speaker
Chairperson
the Serjeant-at-Arms
the User of the Black Rod
w ich skład może wchodzić 15-50 deputowanych
9