Wykład 12. (16.01.)

Tradycja i nowoczesność

Edward Shils - dwa ujęcia tradycji:

1. aspekt treściowy - idea ma swoje uprawomocnienie z samego faktu pochodzenia z przeszłości

2. aspekt formalny - idea pochodzi z przeszłości, ale jest przyjmowana lub odrzucana niezależnie od jej rodowodu

2 pytania:

• czy modernizacja oznacza okcydentalizację? (okcydentalny=zachodni)

• czy nowe społeczeństwo..............?

G. Balandier: konformizm konsensus powtarzalność brak historii

Wertheim: badania w Azji Pd-Wsch - teza: w każdym społeczeństwie istnieją ukryte lub otwarte formy protestu przeciw panującej strukturze hierarchicznej - antropologia kontestacji

społeczeństwo kwestionuje samo siebie - grupy społeczne sprzeciwiają się istniejącemu ładowi społecznemu KONTESTACJA (łac. contestari = otwarcie sporu sądowego przedstawiając świadków) = nierewolucyjna forma sprzeciwu.

Przedmiotem kontestacji w społeczeństwach tradycyjnych jest sposób dochodzenia do władzy i reguły podziału władzy. Możliwe, że w społeczeństwach prostych też się to pojawia.

Kontestacja ma sens, kiedy pojawia się sprzeczność wartości prof. Flis uważa, że w społeczeństwach prostych ona nie występuje.

Kryzys kultury - (kategoria pojawia się łącznie z kategorią dynamiki kultury) pojawia się, gdy w systemie kulturowym mamy zmaganie się tego, co ciągłe, z tym co nowe, zmienne. Zderzenie dążenia do afirmacji tradycji z negacją sensu.

dotyczy w szczególności kultury europejskiej! Szczególna cecha: kwestionowanie własnych osiągnięć, samej siebie. Kultura Europy - system ufundowany na konfliktach wartości - dzięki temu mechanizmowi wychodzi z kryzysów, w których się znajduje. Diagnoza katastroficzna.

2 typy katastrofizmu:

1. Katastrofizm naturalistyczny - (O. Spengler) - uznaje nieuchronność destrukcji, obumierania każdego systemu kulturowego

• założenie: analogia pomiędzy procesami kulturowymi a biologicznymi

• odrzuca istnienie wartości obiektywnych

• typologia kultur (8 kultur), następuje proces dyfuzji

• kultura zachodnia - faustyczna^?, antyczna - apollińska

• rozwój kultury - prawa immanentne - stadium wzrostu (kultury - działalność elit intelektualnych), stadium upadku (cywilizacji - podział na metropolie, prowincje; elity intelektualne zastępowane politycznymi)

Przeciwstawienie zbudowane w oparciu o dwa typy stosunków: kultura - bezpośrednie, cywilizacja - zapośredniczone

1. Katastrofizm kulturowy (Ortega y Gasset - Hiszpan, Kolegium Jezuickie; Witkacy) - w każdym systemie kulturowym jest ścieranie się przeciwstawnych tendencji: rozwój procesu uspołecznienia i zanik uczuć metafizycznych. Katastrofizm kulturowy - nieuniknioną konsekwencją procesu uspołecznienia.

„Bunt mas” (1929) Jose Ortega y Gasset - myślenie rodzi się ze zmagania człowieka ze światem kategoria życia podstawą filozofii (por. Dilthey). Indywidualna egzystencja poprzedza społeczną. MASA - pojęcie psychospołeczne a nie demograficzne - określa specyficzny sposób bycia człowiekiem. Dynamika społeczna polega na relacji pomiędzy mniejszością (elit) a masą (czynnik bierny).

Człowiek masowy: pozostaje zamknięty w kręgu swoich przesądów; jest taki, jaki jest i niczego innego od siebie nie oczekuje. Ale się zbuntował! (wbrew samemu sobie). Bunt został przygotowany przez XIX wiek (naukę, demokrację i indystrializację). Człowiek nie nadąża za rozwojem cywilizacji. Pogłębia się rozbieżność pomiędzy społecznym i ekonomicznym awansem a rozwojem ducha niedostatek ducha = stagnacja. Człowiek masowy odrzucił ograniczenia, a nie ma kultury tam, gdzie nie ma zakazów. Powstaje społeczeństwo podobnych do siebie i zadowolonych z siebie ludzi pogodzonych z dominacją państwa. Rozwój technologiczny zostawia w tyle sferę kultury symbolicznej. Zaczyna dominować racjonalność instrumentalna.

Współczesna kultura masowa jest wyrokiem na kulturę europejską zanik procesu twórczego! Pytanie: czy w obliczu koncepcji krytyków pojawia się ktoś, kto pokazuje jak z kryzysu można wyjść?

Kategoria świata przeżywanego - Lebenswelt

• Simmel - kryzys jako proces, powtarzające się okresy

• Husserl - kryzys jako sytuacja dramatycznego wyboru, który dotyczy racjonalności. Czy można zbudować etykę ufundowaną na rozumie? - główne zagrożenia: sceptycyzm i irracjonalizm. Kryzys to zwątpienie w ważność jakichkolwiek norm, wynikające z rozumu naukowego. Nowoczesna nauka z zasady wyklucza wszystkie pytania dotyczące norm i wartości, podważa wartości tradycyjne i religijne (Weber - „odczarowanie świata) nihilizm, sceptycyzm.

Tradycyjny obraz świata przechodzi w nowy obraz świata. Nowoczesność i rozdźwięk między językiem nauki a językiem życia codziennego (= druga sekularyzacja - Gellner: eliminacja wiary transcendentnej, postęp w procesie poznawczym; kryzys zaczyna się, gdy nauka nie zastępuje dawnych norm).

Sposoby przezwyciężania kryzysu:

• Weber: uznanie osobowej wolności i odpowiedzialności

• Husserl: lekarstwem jest sama nauka, czyli to, co do kryzysu doprowadziło.

Kryzys można przezwyciężyć poprzez fenomenologię (próba ratowania racjonalizmu) - odwołanie do Kartezjusza; racjonalizm jednostronny jest przyczyną upadku. Fenomenologia - program samoodpowiedzialności - uniwersalna filozofia, która miałaby mieć wymiar praktyczny.

Nie udało się to - fenomenologia systemem sprzecznym (nie da się przejść od subiektywizmu do obiektywizmu i odwrotnie).

Kategoria świata przeżywanego:

Podmiot działający stwarza różne rzeczy, które się uniezależniają i działają zwrotnie.

Naoczność - przednaukowa forma poznania.

Racjonalizacja - przy założeniu, ze świat przeżywany jest niezmienny i ahistoryczny.

Wolność, autonomia (ideał wg Husserla) wejście na drogę całkowitej odpowiedzialności; teza że etykę można uzasadniać równie ściśle, co matematykę - okazała się nieprawdą.

Habermas: krytyk Husserla, wierzył w rozum komunikacyjny, który jest odzwierciedleniem jedności kosmosu.

Wniosek: nie ma alternatywy dla rozumu!

Wykład 13. (23.01.)

Etyczny wymiar tożsamości kulturowej

Tożsamość - całość konstruktów podmiotu odnoszonych wobec siebie (1 wymóg: świadomość samego siebie). Nie jest prostym zsumowaniem elementów, ale systemem zintegrowanym. Elementy konstrukcji są wyprowadzane z identyfikacji z innymi grupami, elementami struktury społecznej, pochodzą z relacji JA - INNY.

Świadomość własnej świadomości = tożsamość. Tożsamość jest układem autoidentyfikacji aktora społecznego.

Kategoria tożsamości używana była do bada stereotypów i uprzedzeń w grupach etnicznych (tożsamość zbiorowa).

Tożsamość indywidualna - tożsamość osobnicza

Socjologia: podkreślanie zależności kultury jako całości zróżnicowanej do tożsamości narodowej (która zawiera się w kulturze).

Tożsamość może być konstruowana wedle schematów ideologicznych.

Samuel Eisenstadt, Bernhard Giesen - koncepcja budowania tożsamości zbiorowej na kodach semiotycznych; konstruowanie wzorca postrzegania innej grupy nie jest odwróceniem postrzegani grupy własnej.

Logika procedur kodowania powołuje do życia tożsamość kolektywną tworzenie obrazów innych - przypisujemy danej grupie ogólne tendencje i wyprowadzamy je z przeciwstawienia my-oni. Opis na bazie kategorii ogólnych.

Konkluzja: Tożsamość kolektywna nie jest związana z własnościami grupy obcej. Konstruują je leaderzy grupy w oparciu o konstruowanie do ram innego uogólnionego.

Zasadniczym aspektem konstruowania tożsamości kolektywnej jest stosowanie podziałów, myślenie przy pomocy par opozycji. Ograniczenia i podziały ustalają linie demarkacyjne. Są one możliwe dzięki istnieniu kodów symbolicznych, które stanowią istotę konstruowania tożsamości kolektywnej.

Tożsamość kulturowa = tożsamość jednostkowa + tożsamość kolektywna

Kultura jest rzeczywistością abstrakcyjno-zmysłową: dwie płaszczyzny:

• normatywna - decyduje o wewnętrznej organizacji systemu kulturowego

• symboliczna - warunek zaistnienia społeczeństwa; znaki i symbole umożliwiają komunikację transmisję kultury

tożsamość kolektywna integracja grupy

tożsamość indywidualna integracja osobowości

Ricoeur - moralność vs etyka (rozróżnienie kluczowe dla tożsamości etycznej)

Etyka - intencja teleologiczna; pole wewnętrznej wolności i dziedzina nieskrępowanych wyborów (Ossowski)

Dyskurs - etyka dyskursu:

Habermas - koncepcja (rozum, komuni..... ) (?)

Etyka dyskursu - specyficzny sposób uzgadniania norm i powinności.

Zasada dyskursu: projekcja ładu społecznego; wypracowywanie norm ma charakter dyskusji i argumentacji, ma charakter normatywny.

Cechy nowożytnej świadomości moralnej:

• przeszła od myślenia moralnego do kategorii powinności (imperatyw kategoryczny)

• nacisk na to, aby wymogi społeczności utożsamiały się z prawdziwymi interesami jednostki

Etyka dyskursu jest odpowiedzią na sytuację nowoczesnego świata, w którym relacje nie są regulowane przez obyczaj, ale wymagają one uzasadnienia i wspólnego zaakceptowania. Nie ma możliwości narzucania innym celów. Można tylko ustanawiać normy współżycia i określać negatywnie czego czynić nie wolno.

rozdział pomiędzy tym, co reguluje prawo, a tym, co należy do moralności - uniwersalizacja prawa i indywidualizacja moralności jednostka wyzwoliła się spod dominacji społecznej + zmiana sposobu budowania tożsamości.

Strategia budowania tożsamości przyjęła formę powinności.

Rozwój kultury polega na różnicowaniu się.

Człowiek współczesny żyje w świecie wielowymiarowym, jego działania mają charakter intencjonalny.

Intencjonalność - psychologia transgresywna (lata 80)

Giddens - „Nowoczesność i tożsamość”: trzy wymiary tożsamości indywidualnej:

• refleksyjny (odpowiedzialna jednostka)

• czasowy (przeszłość - antycypowana przyszłość)

• narracyjny (spójna całość, którą integrują dziennik i autobiografia)

Te trzy wymiary wskazują na fakt, że człowiek jest zmuszony do aktów transgresyjnych (tworzenia i wymyślania nowych światów)

Narracja - Bruner: fundamentalna zdolność, którą obdarowany został człowiek; myślenie narracyjne jest jakościowo różne od myślenia logicznego (które jest paradygmatyczne). Myślenie narracyjne ufundowane jest w logice doświadczenia indywidualnego obrazy niekoniecznie prawdziwe myślenie twórcze = myślenie (narracyjne/normatywne?)

Umberto Eco - światy możliwe

Znaki (wyróżnianie pojęć) i symbole (ewokowanie skojarzeń) - środki artykulacji treści myślowych, rdzeń procesu komunikacji społecznej.

Kod najistotniejszy - artykułowany język (system znaków fonetycznych wyrażających pojęcia) - wysoka moc kreacyjna. Język kreuje świat rzeczywisty i świat możliwy. Granice języka są granicami umysłu.

Świat możliwy wg Eco - por. Wittgenstein - zdanie to obraz możliwego stanu rzeczy, obraz językowy = gra językowa. Światy możliwe są oparte na grze językowej. To stan rzeczy wyrażonych przez zbiór zdań dla każdego. p znaczy ~p. Aby mógł powstać świat możliwy, musi być w stopniu minimalnym podobny do świata rzeczywistego. Żaden świat możliwy nie może być niezależny od świata rzeczywistego.

.................... - wszystkie rodzaje ludzkich działań służą komunikacji, ale tylko niektóre tworzą kulturę symboliczną

1. znaki nie występują w izolacji

2. znaki przenoszą informacje tylko w powiązaniu z innymi znakami z tego samego kontekstu

Ponowoczesność: wielość prawd, bo nie ma jednego pojęcia prawdy

Foucault - prawda stała się rzeczą z tego świata i jest tworzona na mocy wielostronnych form przymusu. Kurczenie się przestrzeni, dekonstrukcja linearnego poczucia czasu: powrót do przeszłości i jednocześnie negowanie przeszłości.

Ricoeur - tożsamość narracyjna wypełnia lukę pomiędzy tym, co wspólne a tożsamością indywidualną.

Człowiek ponowoczesny konstruuje i dekonstruuje.

Tożsamość kulturowa jest powinnością ufundowaną na poznawaniu siebie samego i świata (w etycznym wymiarze). Odkrył to już Sokrates.

Specyfika ludzkiej świadomości jest to, ze realizuje się w dialogu ja-inny. Tożsamość ma wymiar relacyjny i prowadzi do syntezy i unifikacji.

Człowiek ponowoczesny - postawa poznawcza działania transgresyjne

Kozielecki: transgresja - proces działania i myślenia ekspansywnego i twórczego

(ważne w etycznym wymiarze t. kult.)

Tożsamość to autokreacja możliwa do ujęcia w wymiarze narracyjnym. Narracja - ważna procedura budowania tożsamości kulturowej. Powinność to samozobowiązanie (przymus dla siebie samego).

Bauman - w ponowoczesności jednostka została wyzwolona od losu, tożsamość jest zadaniem, które można opisać w wymiarze etycznym.

---