1. Pojęcie „etyki” i „moralności”. Charakterystyka powinności etycznej i norm moralnych. Podobieństwa i różnice między normami prawnymi i moralnymi (etycznymi).

Etyka - słowo to pochodzi od greckiego słowa „ethos”, które ma dwa znaczenia:

• miejsce pobytu zwierząt np. stajnie

• zwyczaj, obyczaj, sposób życia

spolszczona wersja - etos.

Przymiotnikiem „ethikos” oznaczano charakter osoby - żyjącej zgodnie z przyjętymi w społeczeństwie zwyczajami. „Ta ethika” - tytuł filozoficznego dzieła Arystotelesa.

Postępowanie etyczne powinno być zatem rozumiane jako postępowanie odpowiadające akceptowanym w społeczeństwie wzorom.

Etyka = filozofia moralności.

„moralis” z języka łacińskiego oznaczał zachowanie słuszne i sprawiedliwe

w języku filozofii moralność to zjawisko polegające na tym, że ludzie formułują pewne oceny czyjś zachowań, przy użyciu kryterium dobra i zła

Przy ocenianiu obowiązują pewne zasady:

• ludzie mają różne poglądy moralne - zarówno w odległych krajach, ale także w tych samych regionach

• moralność jest czymś intymnym wg niektórych osób, przez co argumentują pluralizm moralności

Z pojęciem „etyki” wiąże się bardziej obiektywna ocena. Jest czymś ponad indywidualnym, to uporządkowany zbiór ocen zachowań, akceptowany przez ludzi system filozoficzny, wykazuje większą trwałość niż moralność.

Etyka może być również rozumiana jako dział filozofii zajmującej się refleksją nad moralnością

ludzie oceniają zachowania, a etyka bada zjawisko oceniania. Etyka jest więc:

działem filozofii zajmującym się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność, to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają. Etyka natomiast to nauka, której celem jest dochodzić źródeł powstawania moralności, badać efekty jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukać podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych.

Jak się ma moralność do prawa?

1. zarówno prawo jak i moralność są ze sfery powinności i operują dyrektywami

2. przedmiot regulacji często bywa tożsamy

3. adresatem norm moralnych i prawnych jest człowiek

4. imperatywny charakter obu emocji, zarówno w przypadku zjawiska moralnego jak i prawnego powinniśmy zachować się w określony sposób, treść emocji moralnych na tym się kończy

różnice:

1. różne są źródła prawa i moralności: prawo jest wynikiem pewnych nieformalnym

2. normy prawne mają charakter hipotetyczny, normy moralne natomiast maja zastosowanie uniwersalne

3. normy moralne nie są wyposażone w sankcje, sankcja o charakterze eschatologicznym tj. sankcja dotknie nas w innym życiu

4. sankcje prawne mają charakter sformalizowany

2. Etyka normatywna - nauka o moralności (etyka opisowa) - metaetyka.

Etykę możemy rozumieć jako usystematyzowaną refleksję na temat moralności.

W jakim aspekcie etyka bada moralność?

Etyka normatywna - dąży do tego by ostatecznie orzec jakie zachowanie jest słuszne/sprawiedliwe, a jakie niesłuszne/niesprawiedliwe; pojawiają się dyskusje czy jest to nauka lub kwestionowanie czy jest to dział filozofii

Etyka opisowa (nauka o moralności)

dział etyki zajmujący się poszukiwaniem odpowiedzi co ludzie uważają za zachowanie słuszne i sprawiedliwe (pytanie socjologiczne)

refleksje nad motywami skłaniającymi ludźmi, że mają takie a nie inne przekonanie moralne (psychologia moralna)

Badanie zachowań ludzi (rzeczywistych zachowań)

Metaetyka (analiza języka etyki) jest język używany na gruncie etyki, jak rozumieć podstawowe pojęcia moralne: „dobry”, „słuszny” czy „niesprawiedliwy”.

3. Podstawowe spory etyczne i metaetyczne:

Spory metaetyczne - problem zdefiniowania pojęć (dobry/ zły)

• stoicy - zachowanie zgodne z naturą; dla Arystotelesa dobre zachowanie to takie które zachowuje złoty środek

• hedoniści - (Epikur) dobrym jest zachowanie, które zwiększa przyjemność

• utylitaryści w XIXw. - jeżeli efektem zachowania jest przyniesienie przyjemności jak największej liczbie ludzi, to jest to zachowanie bardziej moralne

• stanowisko naturalistyczne - definiowanie pojęć etycznych odwołując się do empiryzmu (doznań fizycznych)

1. sposoby pojmowania celu etyki: stanowiska eudajmonistyczne, deontologiczne, perfekcjonistyczne;

Cel życia etycznego:

1. stanowisko hedonistyczne - utożsamia dobro moralne z przyjemnością

2. stanowisko eudajmonistyczne - eudajmonizm (z greckiego „eudajmonia” - szczęście, u Arystotelesa stan pełnego rozkwitu człowieka) każdy byt posiada w sobie dwa składniki, potencjalny i aktualny, eudajmonia jest stanem pełnej realizacji zdolności potencjalnych jakie ma w sobie, stanowisko etyczne, głoszące, że szczęście jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego

3. stanowisko perfekcjonistyczne - stanowisko etyczne przyjmujące doskonałość osobistą za najwyższe dobro moralne

4. stanowisko deontologiczne - celem refleksji etycznej nie jest poczucie szczęścia, ale tak naprawdę jest znalezienie odpowiedzi jak wypełnić obiektywne obowiązki jakie spoczywają na człowieku (pewne zachowania są obiektywne dobre lub złe)

1. stanowisko teleologiczne - konsekwencjalizm - deontologizm - etyka cnoty;

Z jakiego powodu kwalifikujemy pewne zachowania jako dobre?

1. stanowisko teleologiczne - o moralnej kwalifikacji czynu decydują intencje sprawcy

stanowisko perfekcjonistyczne (podtyp) - celem życia moralnego jest dążenie do doskonałości, istnieje pewien wzorcowy stan do którego powinniśmy dążyć

2. konsekwencjalizm - zasadniczym czynnikiem który powinien być brany pod uwagę są skutki czynu, skutki czynu ujawniają się jednak w różnym czasie, są zarówno pozytywne jak i negatywne. Etyka konsekwencjalistyczna (konsekwencjalizm) głosi, że wartość czynu

bierze się w pełni z wartości jego konsekwencji. Zgodnie z tym stanowiskiem, żaden czyn nie jest dobry lub zły sam w sobie, a jedynie ze względu na konsekwencje, jakie za sobą pociąga. Konwencjonalistyczny charakter ma etyka utylitarystyczna.

3. deontologizm - przy moralnej ocenie czynu nie powinny rozstrzygać ani konsekwencje czynu ani intencje, ale jego wewnętrzny charakter, czyny są z natury obiektywnie dobre lub złe z moralnego punktu widzenia niezależnie od intencji; np. kradzież jest obiektywnie zła niezależnie od intencji. Etyka deontologiczna oparta jest na pojęciu obowiązku, słuszności albo prawa. Zgodnie z tym stanowiskiem czyn jest etycznie dobry dlatego, że stanowi wypełnienie obowiązku, prawa. Najbardziej znanym przykładem takiej etyki jest etyka Kanta.

4. etyka cnoty - nie należy koncentrować się nad poszukiwaniem odpowiedzi czy coś jest moralnie dobre czy moralnie złe, czy jest wypełnieniem obiektywnego moralnego obowiązku, bo takie myślenie podobne jest do myślenia zwierzęcia w klatce, gdzie są granice wolności. Etyczna cnota oznacza pewną sprawność moralną, łatwość w podejmowaniu dobrych działań moralnych, np. życzliwość wobec ludzi. Cnota może mieć charakter wrodzony, a także wypracowany (poprzez wychowani lub samowychowanie moralne). Sokrates, Platon, Arystoteles stawiali cnotę w centrum myśli etycznej; irlandzki filozof MacIntyre próbuje ożywić koncepcję cnoty etycznej. Tego rodzaju etyka, w poszukiwaniu reguł postępowania, którymi powinniśmy się kierować w działaniu, wskazuje – w pierwszej kolejności – na cnotę, a nie na dobro, obowiązek, prawo czy rozum. Cnota jest przy tym rozumiana jako cecha charakteru zasługująca na podziw, posiadanie jej sprawia, że jesteśmy lepsi albo moralnie albo intelektualnie, albo w prowadzeniu jakichś spraw szczególnych.

1. kognitywizm- antykognitywizm;

KOGNITYWIZM - ANTYKOGNITYWIZM

spór o wartość logiczną sądów etycznych

sądy etyczne mają charakter poznawczy zaprzeczają poznawczemu

mają wartość logiczną charakterowi sądów etycznych

naturalizm intuicjonizm emotywizm

2. naturalizm - intuicjonizm - emotywizm;

Naturalizm- terminy i sądy etyczne są terminami opisowymi, a tym, co opisują, są „cechy naturalne” dostępne badaniom prowadzonym przez nauki empiryczne. Systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych. Wartość moralną danego czynu można sprowadzić do pewnych jego cech empirycznych; ustalenie wartości moralnej danego faktu wiązałoby się z identyfikacją i stwierdzeniem istnienia pewnych jego własności empirycznych; faktami moralnymi byłyby te, które posiadałyby cechy równoznaczne z posiadaniem przez nie określonej, dodatniej lub ujemnej, wartości moralnej; naturalizm upatruje zatem możliwości poznania wartości w drodze identyfikacji pewnych „dobro-twórczych” własności (empirycznych) poszczególnych czynów

Intuicjonizm- George Edward More zaatakował stanowisko naturalistyczne. We wszystkich próbach definiowania tych pojęć tkwi błąd. Definiowanie to rozkładanie terminów na poszczególne czynniki. Tylko terminy złożone można rozłożyć na czynniki; nie wszystkie pojęcia mają charakter złożony, niektóre mają charakter prosty. Podstawowe pojęcia etyczne mają charakter prosty, wobec tego nie da się ich zdefiniować - kto próbuje je zdefiniować popełnia błąd naturalistyczny. Jest możliwość rozpoznania tego co jest dobre a co złe odwołując się do szczególnego zmysłu poznawczego, specyficznej władzy poznawczej - intuicji moralnej. Chociaż nie znamy definicji słowa „żółty” wiemy, co jest żółte, podobnie jesteśmy wyposażeni w zmysł moralny. Sądy etyczne są prawdziwe lub fałszywe, o ich prawdziwości rozstrzygamy intuicyjnie. głównym lub jedynie wartościowym sposobem poznania jest intuicja.

Oba stanowiska traktują etykę jako sądy opisowe, a więc posiadają wartość logiczną.

Emotywizm- Twórcy emotywizmu programowo zrezygnowali z zasady prawdy moralnej, twierdząc, że w etyce prawda w ogóle nie istnieje. Systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych. uczucia rozstrzygają o tym co dobre i złe. Wynika z subiektywizmu.

3. absolutyzm (pryncypializm) moralny - relatywizm sytuacyjny (sytuacjonizm etyczny);

1. Absolutyzm moralny (pryncypializm) - opinie moralne mogą być bezwzględnie słuszne. Normy mają charakter bezwzględny.

2. Relatywizm sytuacyjny - wszystko jest płynne, zmienne - nie ma norm bezwzględnie obowiązujących, każda norma może mieć wyjątek, normy obowiązują względni. W opozycji do pryncypializmu.

Relatywizm metodologiczny - w opozycji do naturalizmu. Wszelkie uzasadnienia mają względny charakter.

1. absolutyzm - relatywizm kulturowy;

Absolutyzm kulturowy - można różnicować z punktu widzenia moralnego różne kultury i cywilizacje spotykane w świecie (ta kultura jest moralnie wyższa, a ta niższa)

Postawa: moja własna kultura jest najlepsza i z punktu jej widzenia oceniam pozostałe kultury, podstawa dla ekspansji kolonialnej,

Relatywizm kulturowy - nie można różnicować kultur z punktu widzenia moralnego, wszystkie cywilizacje są jednakowo dobre albo jednako złe, można powiedzieć, że z punktu widzenia kultury europejskiej Np. poligamia jest moralnie zła, ale są inne kultury które traktują poligamię jako dobrą.

2. etyka obowiązku i etyka aspiracji;

Dwa typy etyki (uzupełniające się) - na różnice zwrócił uwagę amerykański filozof Fuller

• etyka obowiązku - zbiór nakazów/zakazów (wyznacza granice które w społeczeństwie nikt nie powinien przekraczać, a jeśli przekracza zasługuje na moralne potępienie społeczne - odrzucenie). Wyznacza minimalne standardy zachowania w społeczeństwie. Określa ona podstawowe standardy zachowania, które powinny być przestrzegane przez wszystkich, gdyż chronią one podstawowe dobra całej społeczności lub poszczególnych jej członków. Naruszenie norm moralności obowiązku powinno spotkać się z potępieniem ze strony społeczeństwa. O ile punktem wyjścia moralności aspiracji są szczytowe osiągnięcia ludzkie, o tyle moralność obowiązku wychodzi od najniższego szczebla wymagań. Dla tych, którzy dostrzegają tę różnicę między dwiema postaciami moralności, kluczowym zadaniem refleksji etycznej jest odnalezienie wyimaginowanej wskazówki na skali moralnej oznaczającej miejsce, w którym moralność obowiązku zostaje zastąpiona moralnością aspiracji.

• etyka aspiracji (dążeń) - „The morality of law” Fuller, tłumacz nazwał etyką dążeń, później moralność aspiracji, z niemieckiej filozofii etyka supererogacyjna. Nie operuje kategorycznymi nakazami i zakazami. Moralność aspiracji (dążeń) to moralność życia godnego, doskonałości, pełniej realizacji ludzkich uzdolnień. Wymogi takiej moralności wskazują drogi do osiągnięcia pełni rozwoju, który to stan ze swej istoty dostępny jest nielicznym. Ci, którzy nie sprostają wymogom moralności aspiracji nie zasługują jednak na potępienie, można im co najwyżej zarzucić, że się im nie powiodło.

1. kodeksy etyczne czy etyka bezkodeksowa?

Innym sporem na gruncie etyki rozumianej jako filozofia moralna, który ma znacznie krótszą historię, jest spór między zwolennikami tak zwanej etyki kodeksowej a zwolennikami etyki bezkodeksowej. Ci pierwsi upatrują celu uprawiania etyki – jako refleksji nad moralnością – w konstruowaniu mniej lub bardziej rozbudowanych zbiorów reguł i zasad postępowania. Umiarkowaną postacią tego rodzaju stanowiska etycznego jest choćby etyka Dekalogu lub etyka praw człowieka. Skrajni zwolennicy tego poglądu skłonni są budować bardzo rozbudowane katalogi norm moralnych, odznaczające się wysokim stopniem szczegółowości, a nawet pretendujące do roli kodeksu moralnego mającego kompletny i uniwersalny charakter. Zwolennicy etyki bezkodeksowej podkreślają natomiast niesłychaną złożoność okoliczności, wobec których staje człowiek jako podmiot moralny, która wyklucza możliwość sformułowania kodeksu etycznego. Wobec takiej złożoności możliwych stanów faktycznych jedynym i ostatecznym kryterium oceny etycznej i wyznacznikiem zachowań jest ludzkie sumienie. Przyjęcie takiej koncepcji etycznej oznacza, że sumienie człowieka indywidualnego jest ostatecznym wskaźnikiem norm moralnych. Człowiek w swych wyborach moralnych jest nieskrępowany jakimikolwiek zewnętrznymi normami, które miałyby wynikać z jego natury lub woli jakiegoś normodawcy. U podstaw takiego przekonania leży założenie, że decyzje moralne nie mogą mieć charakteru heteronomicznego, zewnętrznego w stosunku do podmiotu decyzji. Przy podejmowaniu decyzji moralnych człowiek nie jest związany swą własną istotą, gdyż albo taka istota jest fikcją, albo jest dopiero tworzona przez dokonywane wybory. Etyka bezkodeksowa jest charakterystyczna dla filozofii egzystencjalnej. Wywierała wielki wpływ na zachodnią myśl etyczną zwłaszcza od lat pięćdziesiątych XX wieku.

4. Przegląd najważniejszych stanowisk w historii europejskiej myśli etycznej: Sokrates, Platon, Arystoteles, Epikur, stoicy, św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, Hume, Kant, utylitaryzm, Nietzsche, Moore, Ayer, egzystencjalizm, postmodernizm.

1. Sokrates

• refleksję etyczną uczynił jednym z najważniejszych wątków całej swojej filozofii, swoją uwagę skupił na człowieku „Poznaj samego siebie”

• centralnym pytaniem w jego filozofii było „arete” tj. właściwy sposób życia

• odrzucał pogląd iż wszystkie wartości mają względny charakter, że jedynym sposobem rozstrzygnięcia sporu moralnego jest przemoc (rację ma ten który jest w stanie narzucić swój pogląd innym)

• wbrew stanowisku innych filozofów uznawał, że są pewne uniwersalne zasady postępowania

• nie podzielał stanowiska Protagorasa który uważał, że człowiek jest miarą wszech rzeczy

• był głęboko przekonany, że człowiek jest w stanie poznać co jest dobre a co złe

• racjonalizm (intelektualizm) moralny - wszyscy ludzie dążą do dobra, ale nie zawsze wiedzą co jest dobre, dlatego czasem czyniąc to co uznają za dobre wyrządzają zło

• poznanie uniwersalnych zasad życia moralnego było warunkiem niezbędnym by żyć moralnie

• poznanie dobra moralnego nie jest dla każdego dostępne, trzeba być do tego wyposażonym w mądrość

2. Platon

• przyjął przeświadczenie o istnieniu uniwersalnego prawa moralnego

• na szczycie hierarchii idei umieścił trzy idee: dobro, prawda, piękno

• dobro jako wartość moralna jest najwyższą z idei, najwyższym moralnym dobrem jest mądrość, która prowadzi do szczęścia i sprawiedliwości

• różni ludzie powinni dążyć do różnych cnót w zależności od tego kim są

• Platon wyróżnia 3 grupy w społeczeństwie: mędrców, wojowników i poddanych

• mędrcy powinni rządzić państwem - cnota rozumu, wojownicy-cnota męstwa, poddani-cnota posłuszeństwa

• w społeczeństwie nie ma miejsca dla innych np. artystów

• różne są drogi życia moralnego dla osób z różnych stanów

3. Arystoteles

• najwybitniejszy uczeń Platona

• jako pierwszy użył słowa etyka jako działu filozofii moralnej, nauce o zasadach słusznego postępowania, o tym jakie życie jest najlepsze dla człowieka

• materia to tworzywo które samo nie ma kształtu, jest nośnikiem, forma to szeroko rozumiany kształt bytu, jego istota - dopiero coś, co posiada i materie i formę jest bytem

• potencja i akt, to co jest aktualnie i to co być może np. pestka śliwki może wykiełkować i wyrosnąć z niej drzewo, jest potencjalnym drzewem śliwy

• każdy byt jest tym czym jest aktualnie i czym może się stać przy sprzyjających warunkach

• potencjalność przechodzi w akt

• eudajmonia polega na osiągnięciu stanu pełni rozwoju, by osiągnąć taki stan trzeba być człowiekiem mądrym

• eudajmonia to byt, który składa się z materii i formy,

• etyka uczy człowieka drogi do osiągnięcia stanu eudajmonia

• najlepsza jest zawsze droga umiaru, trzeba unikać skrajnych postaw, tchórzostwa

• pomiędzy tchórzostwem, a brawurą znajduje się odwaga, pomiędzy skąpstwem a rozrzutnością jest szczodrość

• są czyny których unikać trzeba zawsze: kradzież, cudzołóstwo, zawiść, morderstwo

• wielką wagę przykładał do życia człowieka wśród innych ludzi, by osiągnąć stan eudajmonii, trzeba dbać o relacje z ludźmi, szczególna rola przyjaźni „kto nie ma przyjaciół nie może być szczęśliwy”

4. Epikur

• szczęście to przyjemność, im dłużej trwa ta przyjemność tym większe jest szczęście (hedonizm)

• celem życia człowieka powinien być stan ataraksji(pogoda ducha i ciała)

• prawo i sprawiedliwość mają charakter konwencjonalny

Stoicy stworzyli pojęcie prawa naturalnego, celem życia człowieka jest postawa apatii (obojętności emocjonalnej) do wszystkiego trzeba podchodzić ze stoickim spokojem

5. św. Augustyn

- zdaniem Augustyna najwyższym celem człowieka jest dążenie do Boga - tylko na tej drodze jest możliwe osiągnięcie szczęścia

- wszystko, co pochodzi od Boga jest dobre (stąd zło nie jest bytem) i Bóg nie mógł stworzyć zła

- przyczyną istnienia zła w świecie jest wolna wola człowieka

- szczęśliwy jest ten kto posiada łaskę Boga - aby postępować dobrze trzeba ją posiadać

- Boga posiada każdy, kto dobrze żyje, kto spełnia jego wolę i nie ma ducha nieczystego.

6. Tomasz z Akwinu

• koncepcja prawa naturalnego

• uważał siebie za teologia, filozofie uprawiał „przy okazji”

• cnoty teologiczne: wiara, nadzieja, miłość

• cnoty intelektualne: wiedza, mądrość, roztropność

• cnoty praktyczne: sprawiedliwość, umiarkowanie, męstwo

7. David Hume (Oświecenie, pierwsza połowa XVIII w.)

a) sceptycyzm teorio - poznawczy:

• wątpliwość dotycząca sposobu poznania rzeczywistości

• autor fragmentu książki „Traktat o naturze ludzkiej”, wyraził zdziwienie w jaki sposób autorzy dzieł filozoficznych potrafią przejść od roli Boga do moralności ludzkiej, następnie podsumowując co człowiek powinien. Ze zdań opisowych (bytu) przechodzą do powinności (zastrzeżenie do takiego toku myślenia, nie można wyprowadzać zdań dot. powinności od opisowych - „is” - „ought” - „brzytwa Hume'a”)

b) analiza psychologii moralnej

• wyznawał sceptycyzm a propos roli rozumu w sądach moralnych. Twierdził, e „rozum człowieka jest niewolnikiem emocji (pasji)” - zarówno w poznaniu rzeczywistości i w poznaniu praktycznym (powinności). Pierwszą rolę odgrywają uczucia, emocje, pasje (analiza psychologii moralnej) - istnieją specyficzne emocje związane z moralnością: pozytywne i negatywne. Różnią się one stosunkiem do zachowań własnych i cudzych (duma z własnych zachowań - moralnie dobre, wstyd - moralnie złe; inni ludzie - miłość, nienawiść)

• prekursor stanowiska emotywizmu - sprowadza oceny moralne do charakteru emocji

• stosunek innych do filozofii Hume'a: dopiero w XX w. sięgnięto do jego teorii;„brzytwa Hume'a” plus pojęcie błędu naturalistycznego równa się wadliwym próbom dedukowania powinności z bytu

8. Immanuel Kant (XVIII w.)

a) okres “krytyczny” , “Krytyka czystego rozumu”, “Krytyka praktycznego rozumu” - rewolucja w ontologii i epistemologii,

• rewolucja filozofii praktycznej - „przewrót kopernikowski” - odwrócił porządek poznania.

• stwierdził, że dla filozofa nie jest ważna struktura czy istota bytu, ale istota poznania,

• zastanawiał się czy są możliwe sądy syntetyczne a priori:

sądy analityczne a priori (aby ustalić czy zdanie jest prawdziwe czy nie, trzeba odwołać się do doświadczenia, np. „wszystkie samochody to maszyny” - to wiemy, bez sprawdzenia.)

sądy syntetyczne a posteriori (całkowicie niezależne od doświadczenia, np. „wszystkie samochody to sprawne maszyny” - aby to stwierdzić, trzeba to zbadać itp.)

sądy syntetyczne a priori (sądy dające się zbadać, a jednocześnie oparte na wiedzy koniecznej)

• inspirował się Hume'm, ale stwierdził, że sieć związków przyczynowo - skutkowych jest podstawą naszego funkcjonowania, wiedzy o świecie

b) filozofia moralna Kanta

• jedyną rzeczą, która w świecie jest naprawdę dobra to dobra wola człowieka

• był deontologistą - istota moralnego życia polega na wypełnianiu obowiązków wskazanych przez maksymy moralne

• normy mogą mieć charakter uniwersalny, gdy norma pochodzi z zewnątrz, nie od samego podmiotu. Normy autonomiczne - pochodzą od samego podmiotu, stworzone za pomocą własnego rozumu. Wg Kanta tylko takie normy są normami moralnymi, pozostałe są tylko legalne.

• imperatywy kategoryczne mają charakter moralny, wyrażają powinność bez określania celu - „nie kradnij”, „nie zabijaj”

• imperatywy hipotetyczne wskazują najlepszy sposób realizacje danego celu - „jeżeli chcesz być szczęśliwy, rób tak i tak..”. Powinność warunkowa jest celem, któremu ma służyć - jak ktoś nie chce być szczęśliwy , to nie powinien postępować jak imperatyw wskazuje. Nie mają one jednak charakteru moralnego

• czy można znaleźć coś, co będzie miało charakter normy autonomicznej i uniwersalnej? - poszukiwał fundamentu całej etyki, znalazł zasadę i ją sformułował - tzw. zasada czystego rozumu praktycznego - jest wspólny wszystkim ludziom

• „postępuj tak, jak gdyby zasada Twego postępowania miała być powszechnym prawem”

• potem Kant wyraża to w inny sposób - „postępuj zawsze tak, aby inny człowiek był dla Ciebie celem, a nie tylko środkiem”

c) pojęcie autonomii jednostki

• autonomia moralna nie może być narzucona z zewnątrz, powinna wynikać z własnego przekonania. Tylko to co wydaje nam się moralne. Jednostka ma autonomię w formułowaniu zasad moralnych

• ludzie powinni wspólnie wyznawać prawa, normy moralne, co nie powinno ograniczać ich autonomii

9. utylitaryzm , Jeremy Bentham, J.S. Mill (XVIII/XIX w.)

• konsekwencjalizm w etyce (o moralnej ocenie zachowania czynu decydują jego skutki)

• wychodzili z założenia, że wszystko można wyliczyć

• jakie skutki są moralnie dobre? - takie , które zwiększają sumę przyjemności w społeczeństwie. Dobre moralnie jest to, co umniejsza cierpienie dużej liczby osób

• można w racjonalny sposób zbudować rachunek korzyści i matematycznie policzyć jakie zachowania są moralnie lepsze, a jakie gorsze - Mill rozważał budowę logarytmu takiego prawa, które dawałoby największą przyjemność

10. Fryderyk Nietzsche (Niemcy, XIX/XX w.)

• nie ma wspólnej moralności - odrzucenie tezy o wspólnej naturze

• ludzie zasadniczo się różnią (stratyfikacja społeczna, choć generalna różnica polega na tym co mają w świadomości). Ludzie należą do różnych kategorii ze względu na cechy charakteru, niezależnie od cech charakteru.

• niektórzy mają świadomość „panów” - odwaga, męstwo, bezwzględność, zdecydowanie, brutalność. Posiadają cechy nadludzi, wyrastają ponad społeczeństwo; są mniejszością.

• pozostali (większość) są to ludzie z mentalnością niewolników - podporządkowanie, brak ambicji, tolerancja, wyrozumiałość, łagodność

• brak wspólnej natury wyżej wymienionych różnych ludzi, nieuchronnie muszą się oni skonfrontować i niestety w tej konfrontacji zwyciężają niewolnicy - jest ich więcej.

• kiedyś było inaczej, „panowie” mogli narzucić swoja wolę „niewolnikom” . Na początku XX w. ma miejsce sytuacja odwrotna, narzuca się „panom” tolerancję. „Panowie” skreślani są przez polityczną poprawność

11. G. E. Moore (Wielka Brytania, XIX/XXw.)

• etyka to ogół dokonań w sprawie dociekań, które rzeczy są dobre

• dobro jest pojęciem prostym i nie podlegającym analizie

• każda próba zdefiniowania dobra sprowadza go do innej własności (psychologicznej, socjologicznej, etc.). Etyka zatem nie może analizować cech dobra, może natomiast badać, jakim przedmiotom dobro przysługuje.

• Może w ten sposób dokonać podziałów na dobra względne lub bezwzględne.

• Podstawowym zadaniem etyki jest ustalić dobra pierwotne, na podstawie których można później ustalać dobra wtórne.

• Etykę należy rozumieć jako ogólną teorię wszelkich dóbr, nie zaś jako to, co się najczęściej działo.

• Najpierw stawia pytania czym jest dobro? Jak należy je definiować? Czym jest dobro samo w sobie?

• Dopiero potem stawia się pytanie jakie rodzaje postępowania ludzkiego posiadają własność bycia dobrymi.

• Dobro nie jest naturalną jakością wewnętrzną i obiektywną.

12. Ayer

• skrajny emotywizm

13. egzystencjalizm

• Sartre - egzystencja poprzedza esencję, czyli istnienie lata 50/60 XX w.

• zaprzeczyli wcześniejszym filozofiom, że esencja poprzedza egzystencję. Najpierw jest byt, istnienie (człowiek), rodzi się i nie ma żadnej z góry określonej natury, wyznaczającej mu role czy powinności. Sam człowiek tworzy własną esencję, „naturę”

• esencję tworzy poprzez własne, życiowe wybory, które nie podlegają żadnej obiektywnej, zewnętrznej normie moralnej (np. 10 przykazań). Człowiek musi sam decydować o tym co zrobi („cokolwiek człowiek zrobi, będzie niemoralne” -F. Dostojewski)

• jednak człowieka nic nie zwalnia z odpowiedzialności za swoje czyny. Za wybory nie ma odkupienia win

• decyzje moralne w sytuacjach granicznych - momenty szczególnie ważne- od tego co zrobi zależą jego dalsze losy (zagrożenie śmiercią)

• inspiracja późniejszych filozofii - wyostrzenie niektórych postulatów i doprowadzenie do pewnych skrajności (w ogóle nie ma natury człowieka), odrzucenie wszystkich kodeksów etycznych

14. postmodernizm (Jack Derrida, Rorty, Liothard)

• emotywizm - odrzucenie idei, ze powinności moralne można wywodzić ze zdań opisujących rzeczywistość

• krytyka wszelkich narracji (opowieść o charakterze mitu wokół, którego organizuję się społeczeństwo - doktryny chrześcijańskie, polityczne, umowy społeczne). Nie można życia podporządkować ideologii, której wszyscy muszą się poddać - skrajny indywidualizm - każdy konstruuje swoją własną narrację, system norm i ocen moralnych

• wolność indywidualna jednostki

• nie ma żadnej wspólnej natury ludzkiej

5. Pojęcie zawodu zaufania publicznego.

zawód zaufania publicznego - jest to pewnego rodzaju profesja, przy wykonywaniu której, klienci powierzają ważne dla siebie dobra - mienie, życie, integralność psychiczną itp. Osoby wykonujące ten zawód nie mogą podlegać stałej kontroli pod względem jakości wykonywania usług (lekarz podczas operacji - bazowanie na zaufaniu), aby wykryć błąd w postępowaniu, niezbędna jest specjalistyczna wiedza. Dla oceny jakości powoływane są specjalne organy. Każdy zawód zaufania publicznego jest profesją, nie każdy wolny zawód jest zawodem zaufania publicznego.

Art. 17 Konstytucji - dla tych zawodów mogą być tworzone samorządy zawodowe dla zachowania wysokiej jakości usług.

Wiele wolnych zawodów jest zawodami zaufania publicznego, ale i istnieją zawody nie będące wolnymi zawodami, które są zawodami zaufania publicznego.

6. Etyka zawodowa - deontologia zawodowa.

1. Pojęcie etyki zawodowej

- rodzaj etyki środowiskowej formułowanej przez przedstawicieli środowiska. Składają się na nią oceny i normy postępowania o charakterze moralnym, które określają wzór właściwego wykonywania danego zawodu.

- Prof. Pawłowska - etyka zawodowa powinna mieć zawsze charakter spisanych norm postępowania (charakter odosobniony)

• „zawód” - zajęcie zarobkowe o specyficznym charakterze, zajęcie polegające na odpłatnym wykonywaniu usług dla innych o częstotliwym charakterze

• nie każdy zawód tworzy swoją etykę. Etyka zawodowa jest wytwarzana dla potrzeb środowisk tzw. „profesjonalistów”

• „profesja”, „profesjonalizacja zawodu”- zawód szczególnego rodzaju, legalny. Warunki zaliczenia zawodu do „profesji”:

☺wykonywany w pełnym wymiarze czasu (lekarz, prawnik, weterynarz)

☺posiadanie pewnych formalnych kwalifikacji do wykonywania tego zawodu,

☺dopuszczenie do niego uzyskują ludzie o wykształceniu wyższym

☺istnienie samorządu zawodowego (filtrowanie kandydata, kontrola jakości usług, posiadanie narzędzi dyscyplinowania) lub chociaż zrzeszanie się osób wykonujących ten zawód

☺wprowadzanie za pomocą prawa licencjonowania do wykonywania zawodu (wykształcenie, egzamin)

☺uwieńczenie profesjonalizacji - spisanie zasad etyki zawodowej (pielęgniarstwo - niedawno wprowadzono wymóg posiadania studiów wyższych, farmacja itp.)

• „wolny zawód” - odróżnić należy od profesji, pojęcie to pojawia się w przepisach podatkowych - zawód, który nie jest wykonywany w ramach stosunku pracy - wykonywanie usług, samodzielność, kreatywność (architekt, urbanista, adwokat)

• „wolny zawód” a „profesja” - wszystkie wolne zawody są profesjami , ale nie wszystkie profesje są wolnymi zawodami

2. Etyka zawodowa a etyka ogólna

- etyka zawodowa jest konkretyzacją norm ogólnoetycznych w stosunku do szczególnych i specyficznych sytuacji , np. ogólnoetyczna norma „nie zabijaj człowieka” - lekarz ma decydować o przeszczepie, gdzie dawcą jest pacjent, który daje pewne oznaki życia (mózg już nie pracuje, ale organy tak) - jest to właśnie szczególna sytuacja

- etyki zawodowe stawiają osobom wykonującym dany zawód wyższe wymagania moralne

- często etyka zawodowa stawia warunki , których nie ma w etyce ogólnej (adwokat - obrońca i niesienie wszechstronnej pomocy, w etyce ogólnej nie ma czegoś takiego jak łagodzenie sytuacji oskarżonego, osoba winna powinna ponieść zasłużoną karę, jednak obrońca musi według zasad etyki zawodowej - bronić)

- etyka zawodowa jest pochodną roli społecznej - zbioru oczekiwań, wymagań , które są stawiane osobom zajmującym określoną rolę społeczną

- etyka zawodowa nie jest wymyślona przez kogoś- jest to spontaniczne kształtowanie norm, choć np. w prawniczym zawodzie - role społeczne wyznacza prawo (kodeksy etyczne)

- w starych zawodach, najpierw były zwyczaje, które potem stawały się prawem (np. zawód sędziego)

3. Etyka zawodowa a deontologia zawodowa

• deontologia - zbiór obowiązków

• niekiedy pojęcia te są zamienne

• inni postulują rozdział tych pojęć - deontologia jako sformalizowane akty normatywne, ustanowione przez samorządy, a etyka jako spontaniczna praktyka stosowania etyki

4. Źródła etyki

• „etos” pewnych społeczności - pewne niespisane normy, akceptowane w pewnych kręgach społecznych (zwyczaj)

• spisywanie norm etycznych na pewnym etapie profesjonalizacji (kodyfikacja)

• często normy nie są spisane, ale silnie są zakorzenione i mimo, iż są zwyczajowe - ludzie sami wiedzą jak maja się zachować

• kodeksy etyczne są spisywane, ponieważ często normy są łamane - potrzeba stanowionego prawa

• USA - wymóg kodyfikacji przy upadku autorytetu zawodu prawnika (okres wojny secesyjnej - owocem była I kodyfikacja norm zawodu prawniczego - 1887 w Alabamie, „Kanon etyczny”; afera Watergate - lata 70', prezydent Nixon - za zgodą republikanów prowadzone były nielegalne działania inwigilacyjne demokratów, kolejny upadek autorytetu zawodów prawniczych - zastąpienie starego kodeksu, nowym w 1983 r.)

7. Kodeksy etyki zawodowej - ich historia, forma. Spór o status prawny kodeksów etyki zawodowej. Stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego.

1. Przeciwnicy kodyfikacji norm etycznych

• kodeks powinien być wyczerpujący, szczegółowy. Każda sytuacja powinna być tam zakwalifikowana - jest to niewykonalne. Życie jest zbyt płynne i zmienne

• życie jest tak bogate, że ujęcie go w normach postępowania jest niemożliwe; i tak człowiek musi w indywidualnych sprawach podejmować decyzje zgodnie ze swoim sumieniem

• egzystencjaliści (prof. Kołakowski): absolutna odpowiedzialność człowieka za jego czyny

• nie ma sensu tworzenia kodeksu deontologicznego, bo on wykazywałby tylko minimalne zasady postępowania, a zwalniałby od większej moralności

• tworzenie iluzji zrzucenia z siebie odpowiedzialności na kodeks, niebezpieczeństwo złudy zdejmowania z człowieka obowiązku stosowania swojej moralności

• np. kodeks etyczny sędziów ogranicza ich niezawisłość

2. Obrońcy kodeksów (funkcje kodeksów)

• kodeksy mają walor edukacyjny, korporacje zawodowe powinny dbać o to, aby nowe kadry filtrowane były z punktu jakości oraz poziomu etycznego. Taki kodeks może spełnić funkcję dostarczania wiedzy o wymaganiach danego zawodu

• „milczenie o etyce zawodowej sprawia, że ludzie stają się gorsi”

• kodeksy takie przeznaczone są dla tych, którzy korzystają z usług, oferowanych przez osoby, korzystające z danego kodeksu

• „domniemanie znajomości prawa” - dopóki normy nie są spisane - ktoś będzie się bronił przed niezastosowaniem danej normy. Przy kodeksach nie może powołać się na swoją ignorancję, spisanie zasad jest zabezpieczeniem przed taką linią obrony

• funkcja integracyjna - tworzy pewną wspólnotę zawodową, można liczyć na jej pomoc

3. Kodeks etyczny

a ) zwykle spisywany, uchwalany przez samorząd zawodowy, na jakimś zjeździe w formie uchwały

• uchwała ma charakter samoistny - nie ma obowiązku wydania takiego dokumentu, jednak zwykle rada samorządu zawodowego zobowiązana jest do wydania aktu normatywnego poprzez ustawę o wykonywaniu zawodu zaufania publicznego

• niekonsekwentnie wyrażone w polskim prawie: samorząd „uchwala” (np. radcy prawni, lekarze), „ustala”, „kodyfikuje” (farmaceuci) , „kształtuje” (notariusze) , „wyraża opinię” (komornicy sądowi), „wypowiada się”, „ krzewi”, „upowszechnia zasady” (pielęgniarki)

• kodeks nie zawsze ustala samorząd, bowiem nie zawsze on istnieje

b) za nieprzestrzeganie - kara dyscyplinarna

• orzeka zwykle organ korporacyjny - komisja dyscyplinarna (zwykle zasada dwuinstancyjności z możliwością odwołania się do sądu powszechnego, w przypadku adwokatów - Sądu Najwyższego)

• kary: upomnienie, nagana, kara pieniężna, zakaz wykonywania zawodu (tymczasowy, dożywotni; występuje też w KK, ale maksymalnie na 10 lat jako kara dodatkowa)

4. Kodeks deontologiczny a przepisy prawa - co zrobić , gdy kodeks jest sprzeczny?

a) początek lat `90 - dyskusja na temat ustawy o warunkach i możliwościach legalnego przerywania ciąży - obowiązywała stara ustawa z 1956 r., szeroko dopuszczająca aborcję (3 możliwości - ciąża z przestępstwa, zagrażająca życiu matki, „względy społeczne”)

• lekarze - na II krajowym zjeździe lekarzy XII 1991 podjęto uchwałę zmieniającą kodeks etyki lekarskiej, wprowadzono art. 37, który mówił, że niedopuszczalne jest przeprowadzanie przez lekarzy aborcji ze „względów społecznych”

• RPO - Ewa Łętowska_ złożyła do TK wniosek o sprawdzenie zgodności z Konstytucją, kodeksu etyki lekarskiej - m. in. art. 37. Łętowska utrzymywała, że kodeks ma charakter aktu normatywnego z zakresu administracji państwowej/ jest częścią obowiązującego prawa - dlatego TK jest właściwy do rozpatrywania takich spraw.

• Łętowska : „w ustawie o izbach lekarskich, w art. 4, upoważnia się do wydania kodeksu i przewidziano tam sankcję za naruszanie go. Co więcej, w dużym stopniu kształtuje sytuacje prawną jednostki” , „Gdyby lekarz dokonał aborcji zgodnej z ustawą, narażałby się na sankcję z Kodeksu Etyki Lekarskiej”

• orzeczenie TK , 7.X.1992, skład 12 - os.

☺ przedmiotem oceny TK nie może być norma etyczna, jedynie norma prawna, którą norma etyczna dookreśla. Porządek normy prawnej i normy etycznej to dwa różne porządki, jednak czasami normy prawne odsyłają do norm etycznych i w tym przypadku normy etyczne dookreślają normy prawne - w ustawie jest, że lekarz musi przestrzegać ustawy i kodeksu deontologicznego

☺TK nie może badać zgodności KEL z Konstytucją, może jedynie zasygnalizować, że powstaje sprzeczność w systemie prawa, ale TK nie ma władzy, by orzekać w sprawie sprzeczności tych dwóch ustaw

☺TK nie był jednomyślny - 8 było za powyższymi tezami, 4 było odmiennego zdania

☺uzasadnienie odmiennego zdania :

1) Czesław Baklarski - kodeks zawiera poważne sankcje; kodeks wydany na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i za jego nieprzestrzeganie została uchwalona sankcja państwa, więc normy KEL powinny podlegać sprawdzenia zgodności z konstytucją. Zjazd lekarski nie ma prawa wyznaczać zasad etycznych sprzecznych z konstytucją. Naruszenie tej zasady prowadzi do nieważności sprzecznych norm.

2) Kazimierz Działocha - poprzez odpowiedzialność dyscyplinarną prawodawca zrównał odpowiedzialność za złamanie normy prawnej z normą deontologiczną, a postanowienie TK jest oparte o archaiczną wersję prawa naturalnego

3) Henryk Groszyk - odmówienie KEL charakteru aktu prawnego ma charakter aprioryczny, opowiada się za szerokim rozumieniem aktu prawotwórczego (również uchwały organizacji społecznej). Przeciwne stanowisko prowadzi do poważnych konsekwencji i może prowadzić do wprowadzania zasad etyki sprzecznych z ustawą co ma ogromny wpływ na sytuację jednostek . Naruszałoby to zasadę państwa prawa z art. 1 Konstytucji. Prowadziłoby to do wyłączenia spod wszelkiej kontroli pod względem legalności aktów o ogólnokrajowym zasięgu

4) Remigiusz Orzechowski - KEL jest aktem wykonawczym do ustawy - reguluje to co mieści się w materii ustawowej

• w związku z takim rozpatrzeniem sprawy, RPO skierowała wniosek do TK dotyczący przeprowadzenia wykładni dwóch sprzecznych ustaw w kontekście postępowania administracyjnego

• TK był wówczas władczy do wydawania uchwał wiążących z zakresu wykładni prawa

• uchwała TK z 1993 w związku ze sprzecznością dwóch ustaw:

☺do czasu usunięcia sprzeczności nie wolno wymierzać sankcji lekarzowi za zachowanie sprzeczne z KEL, ale zgodne z ustawą z 1956 r.

- problem nie był tak palący bo w 1993 r. wydano ustawę o ochronie macierzyństwa , która uchylała przepis o aborcji ze „względów społecznych”

b) powyższy problem „sam się rozwiązał”, ale czy jest to wystarczające do rozwiązywania podobnych sytuacji?

- gdyby kodeks deontologiczny był wiernym powtórzeniem prawa - byłby zbędny, a gdyby kodeks ustalał to, czego prawo nie reguluje - byłoby to ograniczenie praw jednostki -> art. 32 §2 „nikogo nie wolno zmuszać do zachowania nie nakazywanego przez prawo” - tzn. nie mogłoby się za złamanie przepisów takiego kodeksu przeprowadzać postępowania dyscyplinarnego, ALE postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem zupełnie innego środowiska

100. Konstytucja 1997 r.

- znalazło się uregulowanie TK i cały rozdział dotyczący źródeł prawa

☺prawo powszechnie obowiązujące - art. 87 - katalog zamknięty źródeł prawa wykluczył uchwały samorządu jako źródła prawa powszechnie obowiązującego

☺druga kategoria - źródła prawa wewnętrznego - art. 93 - są stanowione dla jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu uchwały (nie wiadomo czy ta relacja zachodzi między samorządem zawodowym, a osobami należącymi do korporacji, ponieważ istnieje obowiązek przynależności do korporacji)

• wg dr Łabieńca Konstytucja '97 r. wykluczyła kodeksy deontologiczne z zakresu źródeł prawa

• przepisy Konstytucji '97 o TK również nie wyznaczają kompetencji TK w zakresie orzekania o zgodności kodeksów deontologicznych - w tym świetle zaskoczeniem jest orzeczenie TK z 23.IV.2008 r., skład 5-os

☺sprawa wszczęta ze skargi konstytucyjnej, kobieta będąca lekarzem krytykującym lekarzy w zakładzie opieki zdrowotnej. Przeprowadzano niczym nieuzasadnione punkcje lędźwiowe u dzieci z zapaleniem opon mózgowych - nie miało to znaczenia z punktu widzenia medycznego, jedynie naukowego. Dodatkowo nie informowano rodziców o zabiegach. Komisja dyscyplinarna wszczęła postępowanie przeciwko pani lekarz, że złamała art. 52.2 mówiący o ostrożności w krytyce. Pani wniosła skargę konstytucyjna, że naruszono jej prawo swobody wypowiedzi poprzez art. 52.2. TK orzekł, że KEL w zakresie , w którym zakazuje wypowiedzi krytykujących zgodnych z prawdą, uzasadnionych interesem społecznym jest niezgodny z Konstytucją - orzeczenie o zakresowym charakterze (ograniczał zakres stosowania)

☺TK ominął kwestię zasadniczą - czy TK jest władny orzekać w takich kwestiach

☺uzasadnienie orzeczenia - TK wskazuje na normatywny charakter Kodeksu Etyki Lekarskiej (normy nakazujące powinne zachowanie, obłożone sankcją itp.) w szerokim rozumieniu. Skoro przepisy ustawy o izbach lekarskich odsyłają do KEL to nadaje mu charakter normy prawnej.

☺TK więc wydaje się być władny do badania zgodności kodeksów o ile powstały na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie.

☺negatywne skutki orzeczenia: powielanie systemu represyjnego, odebranie niezależności treści kodeksów deontologicznych (muszą być zgodne nie tylko z ustawami korporacyjnymi, ale też z wszystkimi innymi), pytanie: kto ma tworzyć w takim razie kodeksy deontologiczne?

8. Historia etyki adwokackiej w USA i wybranych państwach europejskich

- adwokat - najstarszy zawód prawniczy, istniał już w starożytnym Rzymie, etyka adwokacka ma najdłuższą historię. Początkowo zawód adwokata wykonywano przy okazji innej działalności. Cyceron był najwybitniejszym prawnikiem rzymskim, jego pisma zawierają najstarsze rozważania etyki adwokackiej

- odpowiedniki polskiego adwokata na świecie:

kraje anglosaskie (dwoistość zawodu), barrister - orator, jego główną rolą jest reprezentacja w sądzie; solicitor- doradca prawny, ale nie zajmujący się występowaniem w sądzie (zwykle lepiej zna się na prawie)

USA , attorney- właściwy adwokat, advisor - mniejsza rola niż np. solicitor

kraje europejskie - podobnie jak w Polsce

Historia etyki adwokackiej w USA

- USA jest kolebką etyki prawniczej, połowa działających prawników pracuje USA

- w XVII w. wyodrębniła się grupa zawodowa ludzi, zajmująca się prawem

- 1887 r.- pierwszy stanowy kodeks deontologiczny; powstał w Alabamie - Canons of Ethics

• 1908 r.- Cannons of Professional Ethics - wydany przez ABA, formalnie przyjmowany przez wszystkie stany - legalizacja kodeksów przez stanowe sądy najwyższe

• 1915 r.- powołano w ABA stały komitet etyki zawodowej wypowiadający się na temat kwestii etycznych związanych z zawodem prawnika, stworzono procedury odpowiedzialności zawodowej, w poszczególnych stanach funkcjonują komisje dyscyplinarne - postępowanie rozpoczyna się wnioskiem dotyczącym danego adwokata. Sankcje: upomnienie, zawieszenie prawa do wykonywania zawodu, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu, nakaz ukończenia kursów doszkalających

• 1969 r.- nowa kodyfikacja powstała na zgromadzeniu ABA, Model Code of Professional Responsibility - 3 kategorie norm; I - 8 zasad ogólnych, II - uzasadnienia, rozważania dotyczące zasad,III reguły dyscyplinarne. Kodeks stopniowo przyjmowany przez wszystkie stany decyzją sądu lub legislatywy.

• lata '70- afera Watergate (szczególny nacisk na kształcenie etyczne)

• 1983- Model Rules of Professional Conduct; zrezygnowano z nazwy „code” , bo kodeks powinien regulować kompleksowo. Póki co- 2/3 Stanów przyjęło kodeks, choć stary kodeks jest również stosowany przez komisje dyscyplinarne

9. Dzieje etyki adwokackiej w Polsce

• pierwsza wzmianka o zawodzie adwokata w Polsce - 1016 - Bolesław Chrobry nakazał by wdowom i sierotom małoletnim zapewnić obrońców przed sądami dla ochrony ich interesów ci obrońcy mieli być opłacani ze skarbca książęcego

• u schyłku XVIII - wykonywanie zawodu w pełnym wymiarze czasu

• pod koniec XIX wieku rozpoczęła się w Polsce poważna debata na temat etyki adwokackiej, inicjatywa Adolfa Suligowskiego, który sporządził „Kwestionariusz etyki obrony”, forma pytań skierowanych do adwokatów, na temat reguł które powinny rządzić sztuką obrończą, podzielony był na części: 1 - Ogólna postawa adwokata, 2 - stosunek adwokata do sądu, klienta, innych adwokatów oraz deponentów (osoby w stosunku zależności do adwokata - np. pracownicy, aplikanci)

• 1914 - mecenas Mogilnicki wygłosił referat we Lwowie (zabór austriacki) o powołaniu komisji która miałby skodyfikować zasady deontologii adwokackiej

• grudzień 1918 - jeden z pierwszych dekretów Piłsudskiego nadający tymczasowy status palestrze polskiej - utworzenie palestry adwokackiej

• w okresie międzywojennym, w latach 30-tych funkcjonowały dwie ustawy o adwokaturze, ale brak kodeksu

• 1935 - powstaje komisja kodyfikacyjna wyłącznie na mocy uchwały Warszawskiej Rady Adwokackiej

• okres II wojny światowej - adwokaci aktywnie uczestniczyli w budowaniu polskiego państwa podziemnego, w okresie okupacji zginęło 56% polskich adwokatów i 96% aplikantów

• po II wojnie władze komunistyczne miały swobodę w sterowaniu polską palestrą. Na przełomie lat 40/50 wprowadzono do palestry osoby bez odpowiedniego przygotowania prawniczego. Te straty pomogły komunistom objąć kontrolę nad palestrą polską

• 1950 r.- dekret o adwokaturze, odbierał samorządowi adwokackiemu swobodę działania

• powstaje społeczny etos adwokatów - obrona więźniów politycznych

• 1961 r.- ustawa o adwokaturze, utworzenie komisji do kodyfikacji etyki adwokackiej, zdecydowano się nadać tytuł „Zbiór zasad”, w tym samym roku został wydany (niemożliwe użycie nazwy „kodeks” z powodu niespełnienia zasady zupełności)

• 26.V.1982 r.- prawo o adwokaturze, zastąpienie ustawy z 1961 r.

• 1998 r.- uchwalenie „Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu” przez Naczelną Radę Adwokacką, następnie zmiana w roku 2003 i późniejsze

10. Zasady etyki adwokackiej i odpowiedzialności zawodowej adwokatów

1. Prawo o adwokaturze z 26.V.1982 r. (okres stanu wojennego) - nie są one efektem pracy sejmu PRL, ale zostały przygotowane przed karnawałem I Solidarności (przed stanem wojennym) - ze zmianami obowiązuje do dzisiaj

a) art. 1 (potem nowelizowany, ostatnio w 2009r.)

• określa zadania adwokatury, wyznacza społeczną rolę - udzielanie pomocy prawnej osobom fizycznym i prawnym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym, współdziałanie w ochronie praw i wolności obywatelskich, udział w stosowaniu i kształtowaniu prawa

• ust. 3 - niezależność adwokata, podlega tylko ustawom

b) art. 3- zadania samorządu adwokackiego

• ust.5 - zadaniem samorządu jest ustalanie i krzewienie zasad etyki zawodowej oraz dbanie o ich przestrzeganie

c) art. 65 - aby zostać adwokatem kandydat musi mieć kreślone cechy, po pierwsze - nieskazitelny charakter, ukończone studia prawnicze i swoim dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię przyszłego, należytego zachowania

d) przed wpisaniem na listę adwokacką kandydat składa ślubowanie, w którego treści także są normy etyczne - zasady godności, uczciwości itp.; konkretne zobowiązanie do pewnych zachowań

e) adwokat ma przyczyniać się do „umacniania porządku prawnego”

f) zasady z prawa o adwokaturze

• zasada zachowania tajemnicy zawodowej

• obowiązek sumienności i rzetelności

• bez ważnej przyczyny adwokat nie może odmówić udzielenia pomocy prawnej (ograniczenie swobody umów)

• wyłączona możliwość dochodzenia odszkodowania zadośćuczynienia od adwokata

• zasada immunitetu adwokackiego - wolność słowa i pisma w granicach wykonywanych zadań. Jeżeli adwokat przekroczy te granice - ścigane jest tylko w drodze dyscyplinarnej

• adwokat podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za zachowanie sprzeczne z prawem, etyką zawodową lub godności zawodu, bądź za naruszenie obowiązków zawodowych

• orzeka sąd dyscyplinarny - dwuinstancyjny, Wyższy Sąd Dyscyplinarny; rozporządzenie wykonawcze z 23.VII.1990 r. w sprawie o postępowaniu dyscyplinarnym; od orzeczenia drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna do SN, przy rażącym naruszeniu prawa, jednak wnieść ją może ograniczony krąg osób - m. in. : Minister Sprawiedliwości, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Adwokat podlega postępowaniu dyscyplinarnemu za działanie sprzeczne z prawem , bądź naruszenie zasad etycznych.

• sankcje : upomnienie, nagana, kara pieniężna, zawieszenie w czynnościach zawodowych (od 3 miesięcy do lat 5), wydalenie z adwokatury (karę może wymierzyć dziekan rady adwokackiej)

• postępowanie dyscyplinarne toczy się niezależnie od postępowania karnego

2. Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks etyki adwokackiej) z 1998

a) ogólne zasady (rozdz. 1 i 2)

§1 - zasady etyki adwokackiej są zastosowaniem norm ogólnoetycznych do specyficznych sytuacji jakie tworzą adwokaci; określenie jakich zasad etycznych adwokat powinien przestrzegać za granicą - przestrzeganie norm kodeksu polskiego i kraju goszczącego

§2 - sytuacje nieregulowane w kodeksie - należy stosować wtedy zasady ustalane w uchwałach samorządu zawodowego, w orzecznictwie dyscyplinarnym oraz w normach zwyczajowych przyjętych przez środowisko adwokackie

§4 - zakres obowiązywania norm deontologicznych - adwokat odpowiada dyscyplinarnie za uchybienie w etyce adwokackiej lub naruszenie godności zawodu podczas działalności zawodowej, publicznej, a także w życiu prywatnym

b) obowiązki adwokata wobec klienta

1. zasada zaufania również utożsamiana z zasadą lojalności adwokata wobec klienta i jego zaufania do adwokata

2. ochrona interesów klienta (§6). Modele relacji „adwokat-klient”:

1) adwokat jako „płatny rewolwerowiec”- działa tylko w interesie i wyłącznie dla dobra klienta, absolutnie wszystkie chwyty dozwolone, wszystkie decyzje podejmuje klient, adwokat daje mu tylko możliwości;

2) rola adwokata jako „guru”- klient jest tylko podmiotem działań, charakter paternalistyczny, adwokat wie co jest najlepsze dla klienta, mówi co należy zrobić;

3) rola adwokata jako „ojca chrzestnego”- zbliżona do woli „guru” z tą różnicą , że adwokat mówi co trzeba zrobić;

4) adwokat jako „przyjaciel rodziny, domowy prawnik” - wspólne podejmowanie decyzji (najczęstszy model występujący w USA - „rodzinny prawnik”). W Polsce nie ma klarownej wizji, uchyla się jedynie modele skrajne

Jak powinna wyglądać prawidłowa relacja? - dobrowolność zawarcia umowy przy nawiązywaniu relacji, tylko od klienta zależy zawarcie umowy. Adwokat co do zasady nie może odmówić pomocy prawnej, zwłaszcza w zakresie ochrony oskarżonego. Może odmówić tylko z ważnych powodów za zgodą kierownika zespołu (jak jest zespół, kiedyś obowiązkiem była przynależność do jakiegoś zespołu, obecnie odeszło się od takiego nakazu). Adwokat nie może pozostawać w ramach stosunku pracy (jedynie działalność dydaktyczna- uniwersytecka). Może odmówić udzielenia pomocy np. z powodu braku czasu, bądź braku specjalistycznej wiedzy.

3. zasada tajemnicy - jeśli nie zostanie zapewniona poufność, to nie może powstać zaufanie. Zasada bezwzględnej, absolutnej, kategorycznej, pełnej tajemnicy adwokackiej bez żadnego ograniczenia w czasie - obejmuje wszystko czego adwokat dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Tajemnicą objęte są także wszystkie materiały, dokumenty itp. Bezwzględny zakaz dowodowy - wszelkie te informacje nie mogą być użyte jako dowody w sprawie (paragraf 19)

4. adwokat nie ponosi odpowiedzialności z zgodność z prawdą faktów podanych mu przez klienta

5. obowiązek powiadamiania władzy publicznej, że klient dopuszcza się transakcji niezgodnych z prawem - reguluje ustawa

6. problem pozyskiwania klientów - w momencie, gdy kancelarie działają na zasadach wolnego rynku, pojawia się problem pozyskiwania klientów. Czy zwykłe zasady działalności gospodarczej można stosować do zawodu adwokata? Dwa modele rozwiązania:

- MODEL AMERYKAŃŚKI - do lat 70-tych formalny zakaz reklamy adwokackiej. W latach '70 nastąpił głośny proces w Arizonie - adwokat reklamował się w prasie i przekroczył granice informacji. Odwołał się do Sądu Najwyższego w Arizonie- w 1977 roku nastąpiło precedensowe orzeczenie. Wystosowano 2 zarzuty - pierwszy dotyczył stosowania kar wobec zakazu reklamy - naruszały one prawo antymonopolowe, drugi natomiast dotyczył naruszania konstytucyjnej wolności słowa. Uznano racje co do drugiego zarzutu - zakaz reklamy naruszał wolność słowa, wymuszono zmianę kodeksu. W 1983 uchwalono nowy, w którym reklama została dozwolona, zakazano jedynie reklamy nieuczciwej i kłamliwej. Są pewne kontrowersje co do formy - np. reklama w TV, w środkach komunikacji miejskiej (promocje na rozwody).

- MODEL EUROPEJSKI - w Europie do niedawna był powszechny zakaz reklamy. Pogląd, że reklamować usług prawniczych nie wypada, bo jest to sprzeczne z Kodeksem Etycznym. Uznano, że reklama powodowałaby niezdrową konkurencję między adwokatami i najlepszą reklamą będzie wysoka jakość świadczonych usług. W Polsce także do niedawna obowiązywał §23 , gdzie adwokata obowiązywał zakaz korzystania z reklamy w jakiejkolwiek formie oraz pozyskiwanie klientów sprzeczne z godnością pracy. W 2005 r. zmieniono tę regulację. Dodano §23 a, §23 b, §23 c, §23 d. W §23 nadal jest zakaz reklamy, skreślono wyrażenie „w jakiejkolwiek formie”. §23 a - adwokat jest uprawniony do informowania o swojej działalności zawodowej zgodnie z pewnymi warunkami, §23 b- adwokatowi nie wolno oferować swoich usług osobom, które uprzednio nie wyraziły takiego wyraźnego życzenia, §23 c - szczegółowe określenie co powinny zawierać pisma adwokata w związku ze świadczoną pomocą, §23 d - zakaz przyjmowania korzyści majątkowych za skierowanie klienta do innego adwokata lub osoby trzeciej. Praktyka solisytacji - sposób pozyskiwania klienta poprzez bezpośrednie dotarcie do niego. Jest wyraźnie zabroniona w USA.

7. Adwokat ma być lojalny wobec klienta, jednak Kodeks Etyczny tak kształtuje stosunki, że adwokat ma zachować pewien dystans. Nie wolno wchodzić w taki stopień zależności adwokat-klient, w której adwokat nie będzie się posługiwał wiedzą - np. adwokat nie może brać pożyczki u klienta.

Polski Kodeks Etyczny milczy na temat intymnych kontaktów adwokat-klient. W USA nawet orzecznictwo ogranicza takie relacje - aby adwokat nie ulegał lojalności wobec osoby bliskiej i dla niej nie łamał prawa.

8. Zakaz zawierania z klientem umów o wynagrodzenie o charakterze pactum de quota litis - porozumienie dotyczące wysokości wynagrodzenia adwokata w zależności od obrotu sprawy - jeżeli takiego zakazu nie ma to łatwiej jest adwokatowi przekroczyć granice prawa - przyjmuje, że musi wygrać inaczej mu nie zapłacą

9. adwokat ma obowiązek udzielania informacji klientowi o przebiegu sprawy

10. klient przekazuje adwokatowi różne dokumenty i materiały - większość z nich adwokat prezentuje sądowi, część jednak zachowuje dla siebie. Adwokat ma obowiązek zwrócenia ich klientowi, nawet gdy ten zalega ze spłatą

c) relacje adwokat- sąd

- § 18 - adwokat nie może ukazywać przed sądem swojego stosunku do klienta/sądu np. pokazywać zażyłość. Podważa to zaufanie do adwokata.

- umiar i takt wobec sądu, opanowanie - nawet jeśli ktoś inny znieważa adwokata, to adwokat powinien zachować takt i opanowanie (Rozdział III - stosunek adwokata do sądu)

- adwokat pełniąc rolę obrońcy oskarżonego pełni rolę zawodu zaufania publicznego i nie podlega przeszukaniu

d) relacje adwokat-koledzy

- inny adwokat jest kolegą, częścią tej samej grupy zawodowej - jednocześnie jest rywalem, konkurentem

- §32 - zakaz kontaktowania się ze stroną przeciwną bez pełnomocników - lojalność wobec kolegi adwokata

- §34 - przed udzieleniem pomocy prawnej adwokat musi upewnić się, że klient nie korzysta z pomocy innego - zakaz podbierania klientów, zakaz udzielania porad prawnych, które miałyby na celu ocenę działalności innego adwokata

- ewentualne nieporozumienia między adwokatami - rozwiązywane przez władze adwokatury. Nie zamykają drogi sądowej, ale korzystając z niej można się narazić na postępowanie dyscyplinarne. Obowiązkiem adwokata są starania o polubowne załatwienie sprawy. Ta zasada o rozwiązywaniu nieporozumień stoi w sprzeczności z powszechnym prawem do sądu - KE ogranicza konstytucyjną wolność, ale wobec adwokata stosowane są specjalne wymagania

- §40 - zasady koleżeństwa.

☺Jeżeli adwokat nie będzie mógł stawić się przed sądem powinien powiadomić nie tylko sąd, ale i reprezentantów stron

☺Jeżeli pragnie uzyskać zgodę sądu na rozpatrzenie sprawy z jego udziałem poza kolejnością - upewnił się przedtem, czy adwokaci występujący we wcześniejszych sprawach wyrażą na to zgodę

☺zamierza w prowadzonej przez siebie sprawie złożyć na rozprawie pisma procesowe -uczynił to w miarę możliwości na początku rozprawy, a ich odpisy doręczył jak najwcześniej swemu przeciwnikowi procesowemu;

☺składa załącznik do protokołu - złożył go z odpisem dla strony przeciwnej.

e) relacje adwokat-władze adwokatury

- udział w pracy samorządu adwokackiego jest prawnym obowiązkiem

- §65 - zawinione niepłacenie składki adwokackiej stanowi naruszenie zasad etyki adwokackiej

11. Historia zawodu radcy prawnego i etyki radcowskiej.

• początki zawodu radcy prawnego sięgają czasów starożytnego Rzymu - zawodowi radcy prawni, w odróżnieniu adwokatów nie działający na własnych rachunek, lecz bezpośrednio na rzecz klientów - specjalizowali się w udzielaniu porad prawnych, kontrolowaniu przebiegu procesów prawnych i redagowaniu dokumentów prawnych

• 1816 - „adwokaci skarbu państwa” - prokuratoria generalna i jej urzędnicy - referendarze aż do 1951

• PRL - radcowie prawni prowadzili obsługę prawną „jednostek gospodarki uspołecznionej”

• obecnie - zbliżanie się zawodów adwokata do radcy prawnego i odwrotnie

• angielskie common law - funkcje zbliżone do radcy prawnego wypełnia solicitor

• wysokie wymagania moralne, podkreślane odrębnymi regulacjami prawnymi i etycznymi, stawiane zawodowi radcy prawnego wynikają z jego przynależności do grupy nielicznych zawodów zaufania publicznego

• w kulturze common law, adwokat może być etatowym pracownikiem bez rezygnowania z równoległego uprawnienia adwokatury

• w państwach prawa stanowionego adwokat musi zawiesić adwokaturę na okres wykonywania zawodu radcy. Radca jest pozbawiony przywileju tajemnicy zawodowej

12. Zasady etyki radcowskiej i odpowiedzialności zawodowej radców prawnych.

1. REGULACJE POLSKIE

- zawód kształtował się od 1961 roku - daty regulacji obsługi prawnej przedsiębiorstw państwowych, zjednoczeń oraz banków państwowych - wpis na listę radców prawnych uzyskiwały osoby, które zawarły umowę o pracę ze wspomnianymi podmiotami państwowymi jako podporządkowani władzy państwowej pracownicy

- ustawa z 6 lipca 1982 - ustawa o radcach prawnych; nadawała im samodzielność zawodową - utworzenie samorządu

- nowelizacja art. 87 pkt 1 KPC z 1996 - radcy prawni uzyskali prawo do zastępstwa procesowego na takich samych warunkach jak adwokackiego

- ustawa z 22 maja 1997 o zmianie ustawy prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw - przybliżenie zawodu radcy do adwokata

Kodeksy etyczne radców:

- 1970 - przyjęto 4 rozdział Zbioru Zasad etyki adwokackiej i godności zawodu, nadając mu tytuł Obowiązki adwokata jako radcy prawnego

- 1983 - I Krajowy Zjazd Radców Prawnych uchwalił Tezy do przyszłych zasad etyki zawodowej radcy prawnego

- 1987 - II Krajowy Zjazd Radców Prawnych przyjął Zasady etyki zawodowej radcy prawnego

- uchwała z 1991 - IV Krajowy Zjazd Radców Prawnych, poszerzenie Zasad

- 1995 - V Krajowy Zjazd Radców Prawnych Zasady etyki radcy prawnego, nowelizacja w 1999 - obowiązywały od 1 stycznia 2001 roku

1 styczeń 2008 - VIII Krajowy Zjazd Radców Prawnych uchwalił Kodeks Etyczny Radców Prawnych

Wykonywanie zawodu nakłada na radce prawnego obowiązki o charakterze prawnym i etycznym wobec:

- klienta

- sadów oraz innych organów, przed którymi radca prawny broni praw klienta lub występuje w jego imieniu

- innych radców prawnych i samorządu

- społeczeństwa, dla którego istnienie wolnego i niezależnego zawodu związanego z poszanowaniem dla zasad ustanowionych przez jego przedstawicieli jest podstawowym środkiem ochrony praw człowieka.

Rozdział I - Przepisy ogólne

- art. 5 - radca prawny wpisany również na listę adwokatów, przy wykonywaniu zawodu radcy zobowiązany jest do używania tytułu zawodowego - radca prawny

Rozdział II - podstawowe wartości zawodu radcy prawnego

- art. 7 - niezależność radcy od wszelkich wpływów

- art. 8 - unikanie konfliktów interesów

- art. 9 - obowiązek tajemnicy zawodowej

- art. 10 - pomoc prawna nie może ułatwiać dokonania przestępstwa

Rozdział III - zasady wykonywania zawodu radcy prawnego

- Tytuł 1 - niezależność radcy

- Tytuł 2 - tajemnica zawodowa

- Tytuł 3 - zajęcia niedopuszczalne. Konflikt interesów

art. 20 - Radca prawny nie może reprezentować, ani w żaden sposób brać udziału w tej samej sprawie w imieniu więcej niż jednego klienta, jeżeli zachodzi konflikt interesów, a jeżeli konflikt interesów ujawni się w toku sprawy obowiązany jest niezwłocznie się z niej wyłączyć

art. 21 - Konflikt interesów ma miejsce, gdy radca prawny:

a) zobowiązany jest do działania w interesie dwóch lub większej liczby klientów w zakresie tych samych lub związanych ze sobą spraw a obowiązki te stoją ze sobą w sprzeczności lub istnieje znaczne ryzyko, iż mogłyby one stać ze sobą w sprzeczności,

b) ma obowiązek działania w interesie klienta w danej sprawie a obowiązek ten stoi w sprzeczności lub istnieje znaczne ryzyko, iż mógłby stać w sprzeczności z interesem

radcy prawnego w danej sprawie lub z nią związanej.

Art. 22 - Radca prawny nie może prowadzić nowej sprawy ani udzielać w jakiejkolwiek formie pomocy prawnej, jeżeli

a) udzielił wcześniej pomocy przeciwnej w tej sprawie

b) brał udział w sprawie jako przedstawiciel władzy publicznej

c) jest osobiście materialnie zainteresowany w wyniku sprawy

d) był albo pozostaje w bliskich stosunkach z przeciwnikiem swojego mocodawcy

f) złożył zeznanie w tej samej sprawie jako świadek lub biegły

g) pełnomocnikiem strony przeciwnej jest bliska mu osoba

Radca prawny ma również obowiązek powstrzymać się od występowania na rzecz nowego klienta, jeśli występuje ryzyko naruszenia zobowiązania do poufności wobec poprzedniego klienta lub, jeśli posiadana przez niego wiedza o sprawach poprzedniego klienta dałaby nowemu klientowi nieuzasadniona przewagę.

Art. 24 - reklama. Informowanie o wykonywaniu zawodu oraz działalności z nim związanej jest prawem radcy prawnego.

Art. 26 - Radca prawny niezależnie od formy wykonywania zawodu może pozyskiwać klientów w sposób zgodny z prawem, dobrymi obyczajami i godnością zawodowa, w szczególności nie naruszając zasad wskazanych w art. 25, ani też nie korzystając z odpłatnego pośrednictwa.

Rozdział IV - stosunki z klientami

- zaufanie klienta do radcy

- obowiązek radcy informowania klienta o przebiegu prowadzonej sprawy na zasadach ustalonych z klientem

- radca może zrezygnować z przyjętego zlecenia

- obowiązek radcy zwrotu dokumentów po wykonaniu zlecenia

- zakaz pactum de quota litis

- możliwość dodatkowego honorarium za pomyślny wynik sprawy

- uprawnienie do żądania zaliczki

Rozdział V - stosunki z sądami i urzędami

- nie może wykazywać osobistego stosunku

- godność w zachowaniu/nie może naruszać powagi urzędu przed którym się znajduje

Rozdział VI - stosunki między radcami prawnymi

- Przed udzieleniem pomocy prawnej w sprawie procesowej radca prawny powinien upewnić się, czy klient korzysta z pomocy prawnej innego radcy prawnego, a jeśli tak - to bez jego zgody nie może udzielić tej pomocy. Odmowa wyrażenia zgody może nastąpić tylko z ważnych przyczyn.

- Wydanie negatywnej opinii o radcy prawnym, także co do jego pracy zawodowej, jest dopuszczalne, jeżeli opinia taka jest oparta na faktach, a potrzeba albo obowiązek jej wydania wynikają z zadań lub uprawnień służbowych bądź samorządowych.

Odpowiedzialność radcy

• ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego i za czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego

• karami dyscyplinarnymi są: upomnienie, nagana z ostrzeżeniem, zawieszenie prawa do wykonania zawodu radcy prawnego na okres od trzech miesięcy do 5 lat, kara pieniężna, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu

• postępowanie dyscyplinarne o ten sam czyn toczy się niezależnie od postępowania karnego i cywilnego

• stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są oskarżyciel, obwiniony i pokrzywdzony

• oskarżycielem w postępowaniu przed okręgowym sądem dyscyplinarnym jest rzecznik dyscyplinarny, a przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym - Główny Rzecznik Dyscyplinarny

• właściwy do rozpoznania sprawy jest okręgowy sąd dyscyplinarny okręgowej izby radców prawnych, której obwiniony jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.

13. Historia etyki sędziowskiej w USA, Europie i Polsce.

• do początku XX wieku brak uregulowań etyki sędziowskiej

• XVII albo XVIII w. - przemówienie posła na sejmie Rzeczpospolitej - 17 powinności moralnych etycznego sędziego

• mowa Rogera Collarda z 1815 roku na forum parlamentu europejskiego

1. USA

Kodeksy sędziów początkowo były integralną częścią etyki ogółu prawników

1887 - Code of Ethics przyjęty przez Alabama Bar Assoscination

1908 - Canons of proffesional ethics

1924 - Canons of judical ethics - pierwsza amerykańska regulacja dotycząca etyki sędziów Alabama Bar Assoscination; tylko kanony - nie miały jeszcze charakteru kodeksu

sierpień 1972 - Code of Judical Conduct. Uchawalony przez House of Delegates, kodeks wzorcowy przyjęty w 47 stanach i dystrykcie Kolumbia

1997 - podczas konferencji sędziów USA ustanowiono Judical Code of Conduct adresowany tylko do wszystkich sędziów federalnych z wyjątkiem sędziów federalnych Sądu Najwyższego. Ma charakter niewiążący, doradczy. Zawiera sześć kanonów - głównych wartości etyki sędziego: integralność i niezależność sądownictwa, bezstronność i pilność sędziów, angażowanie się w doskonalenie prawa, unikanie niewłaściwości postępowania, minimalizowanie ryzyka konfliktów działalności pozasądowej sędziów z ich obowiązkami sędziowskimi, samodzielne wyłączenie sędziego z postępowania w którym jego bezstronność byłaby kwestionowana.

2. Europa

1994 - Komitet Centralny Krajowego Stowarzyszenia Sędziów włoskich - Kodeks etyki sędziów włoskich. 14 artykułów, 7 pierwszych (część pierwsza) - fundamentalne wartości i zasady, część druga - formułowanie sędziowskich zasad.

1994 - Macedonia

Białoruś - kodeks godności sędziów republiki Białorusi, jest częścią prawa o ustroju sądów

3. Polska

- pierwsze projekty w okresie międzywojennym: Kodeks postępowania sądownictwa polskiego, Kodeks etyki obowiązującej w sądownictwie - nie doczekały się kodyfikacji

- 1994 - projekt kodeksu Jacka R. Kubiaka

- 2002 - stowarzyszenie sędziów polskich „Iustitia” uchwaliła Zbiór Zasad Postępowania Sędziów.

Zbiór posiada preambułę i trzy części. Odwołuje się do kluczowych wartości etycznych: bezstronności powiązanej z wiedzą, uczciwości, godności, bezinteresowności, równego traktowania stron procesu oraz do kulturalnego i uprzejmego zachowania

2003 - Krajowa Rada Sądownictwa uchwaliła Zbiór Zasad Etyki Zawodowej Sędziów. 3 rozdziały, 22 paragrafy - zasady ogólne, zasady pełnienia służby i zasady postępowania sędziego poza służbą.

Zasady pełnienia służby:

- bezzwłoczne podejmowanie czynności

- zachowanie bezstronności i niezawisłości

- zrozumiałe motywowanie orzeczeń

- kulturalny przebieg postępowania sadowego

Zasady postępowania sędziego poza służbą:

- unikanie nawet pozorów nierespektowania porządku prawnego

- bezstronność i bezinteresowność

14. Status i treść zasad etyki sędziowskiej w Polsce.

Przeciwnicy kodeksów etyki sędziowskiej:

• osłabienie woli i zdolności samodzielnego, moralnego oceniania nowych sytuacji regulacją kodeksową

• dla etyki sędziego wystarczy dobre zachowanie obejmujące normy zwyczajowe i moralne

• może zmierzać do naruszenia niezawisłości sędziowskiej

• wystarczające są ogólne normy etyczne

Zwolennicy kodeksów etyki sędziowskiej:

• obniżenie poziomu moralności i obyczajowości sędziów - kodeksy mają temu zapobiegać

• istnieje niedostatek treści dot. etyki sędziego w programach studiów prawniczych i opracowań sądowych

Zasady etyki sędziego

1. zasada przyzwoitości

- przyzwoitość jako powinność przestrzegania zarówno norm prawnych, jak i moralnych, norm obyczajowych czy etykietalnych

- zakłada wiedzę o normatywnych granicach przyzwoitości - nakazuje zachowanie przyzwoitości, zakazuje przekraczania jej granic

2. zasada niezawisłości

- wyraża powinność utrzymywania niezawisłości - zarówno w jej aspekcie jednostkowym, jak i w instytucjonalnych aspektach

- sędzia powinien sprawować swoją funkcję w oparciu o własną ocenę faktów, w zgodzie ze świadomym rozumieniem prawa, wolny od zewnętrznych wpływów

Gwarancje ustrojowe niezawisłości sędziego:

- odpowiednie kwalifikacje zawodowe i moralne

- incompatibilia

- nieusuwalność poza przewidzianymi prawnie wyjątkami

- immunitet sędziowski

- odpowiedzialność dyscyplinarna, materialna

- samowystarczalność

Gwarancje procesowe niezawisłości sędziego:

- nadrzędność sądu wobec stron procesowych

- kolegialność orzekania

- obowiązek obiektywizmu

- tajność narady i głosowania nad orzeczeniami

- autonomia orzekania

3. zasada integralności

- powinność nienaruszalności etyki sędziego i jej zasad jako części całości moralnego wzoru osobowego

- sędzia powinien się upewnić czy jego zachowanie jest bez zarzutu w oczach innych ludzi

4. zasada bezstronności

- sędzia powinien spełniać swoje obowiązki bez faworyzowania, manipulacji czy uprzedzeń

- w przypadku takiego zagrożenia sędzia powinien sam wyłączyć się z postępowania

- wyjątki dopuszczające jego stronniczość: gdy dopuszcza to prawo i gdy nie dotyczy to meritum sprawy

5. zasada równości - sędzia powinien rozumieć różnice między ludźmi, ale są to dla niego „nieistotne podstawy”, więc nie powinien opierać na nich jakiegokolwiek przejawu manipulacji albo uprzedzenia wobec kogokolwiek, mogącego prowadzić do niesprawiedliwego sądzenia

6. zasada kompetencji i pilności

- warunek konieczny właściwego pełnienia urzędu sędziowskiego

- kompetencje i pilność to sprawności wrodzone (i) lub wyuczone wyposażające sędziego w umiejętność skutecznego działania

- wiedza - znajomość prawa krajowego, międzynarodowego, obowiązków prawnych i powinności moralnych

- sędzia powinien utrzymywać porządek i kulturalność w prowadzonych sprawach

- cierpliwość, godność, uprzejmość w stosunku do obecnych na sali sądowej

7. zasada odpowiedzialności

- polega na stosowaniu przez sędziego zasad i norm etyki sędziego do osiągania jej celów

- sędzia ponosi odpowiedzialność moralną przed: środowiskiem społecznym, a w szczególności przed własnym sumieniem, stronami i uczestnikami procesów, krytycyzmem mediów, własnymi kolegami, nadrzędnymi instytucjami sądowymi, konstytucyjną kontrolą sądownictwa

- naruszenie przez sędziów norm i zasad etyki sędziego, jeżeli jest to przewidziane w regulacjach tej etyki (i) lub regulacjach prawnych, mogą powodować nadto odpowiedzialność dyscyplinarną oraz, z zastrzeżeniem immunitetu, odpowiedzialność materialną i karną sędziów

Zbiór Zasad Postępowania Sędziów

Preambuła:

• funkcja sędziego polega na ochronie praw i wolności w ramach wymierzania sprawiedliwości - jednym z nich jest prawo do rzetelnego procesu sądowego (gwarantowane Konstytucją i Konwecją)

• oznacza to prawo każdego do każdego do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwych, bezstronnych i niezawisłych sędziów

• prawo do rzetelnego procesu jest środkiem do ochrony innych praw i wolności

Zasady ogólne postępowania sędziów:

• zasada przyzwoitości

• zasada niezawisłości i bezstronności

• sędzia nie może nadużywać swojego stanowiska i immunitetu dla własnych insertów

• odpowiedzialność sędziego

Zasady pełnienia służby:

• wszystkie przydzielone sprawy sędzia powinien podejmować bez zbędnej zwłoki i bez narażania Skarbu Państwa na zbędne koszty

• zasada bezstronności

• powinien w jasny i zrozumiały sposób wydawać orzeczenie i wyjaśniać stronom kwestie proceduralne

• zasada kompetencji i pilności - powinien zachowywać się kulturalnie, dbać o porządek i kulturalność osób znajdujących się na sali i powinien reagować na wszelkie przejawy nietolerancji czy dyskryminacji osób znajdujących się na sali

• sędziemu nie wolno wyrażać publicznie opinii na temat toczącego się lub mającego się toczyć postępowania

• sędziemu nie wolno ujawniać ani używać w jakimkolwiek celu nie związanym z obowiązkami sędziowskimi informacji nie udostępnianych powszechnie, uzyskanych przez niego jako sędziego

• obowiązek doskonalenia umiejętności zawodowych

• nie może nadużywać instytucji wyłączenia sędziego

Zasady zachowania się sędziego poza służbą

• zasada przyzwoitości

• nie powinien wspierać dyskryminacji

• powinien unikać kontaktów osobistych i ekonomicznych z osobami, które mogłyby wzbudzać wątpliwości co do jego bezstronności, podważać prestiż zawodu i zaufanie do urzędu

• zakaz wykonywania działalności finansowej i ekonomicznej, która może być odebrana jako wykorzystywanie funkcji sędziego

• zakaz łapówkarstwa

• zakaz świadczenia odpłatnych porad prawnych

Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów

Rozdział I - zasady ogólne

• sędzia powinien zawsze kierować się zasadami uczciwości, godności, honoru, poczuciem

• obowiązku oraz przestrzegać dobrych obyczajów

• sędzia nie powinien nadużywać swojego urzędu przy załatwianiu swoich interesów, nie powinien nadużywać immunitetu

• zasada przyzwoitości

• przyjęte w zbiorze zasady stosują się do asesorów

Rozdział II - Zasady pełnienia służby

takie jak w Zbiorze Zasad Postępowania Sędziów

Rozdział III - Zasady postępowania sędziego poza służbą

• swoim zachowaniem nie może stwarzać nawet pozorów nierespektowania porządku prawnego

• nie może świadczyć żadnych usług prawniczych

• nie może należeć do żadnej organizacji poza porządkiem prawnym i w żaden sposób jej wspierać

• pozostałe - takie jak w Zbiorze Zasad Postępowania Sędziów

Odpowiedzialność sędziego

• w Zbiorze Zasad Postępowania Sędziów brak wyraźnej regulacji

• odpowiedzialność ujęta w Europejskiej Karcie Statutu Sędziego i Memorandum objaśniacie do Europejskiej Karty Statutu Sędziego, które obowiązuje polskich sędziów

• odpowiedzialność moralna sędziów jest egzekwowana w ramach odpowiedzialności dyscyplinarnej przed Sądem Dyscyplinarnym, jako sądem I instancji i Wyższym Sądem Dyscyplinarnym jako sądem II instancji

• z orzecznictwa podejmowano sprawy dot. głównie: uchybienia godności urzędu, nieterminowego sporządzenia uzasadnień, uchybień w dyscyplinie pracy, przewinień służbowych, wykroczeń komunikacyjnych, sprzeniewierzania się niezawisłości sędziowskiej, przyjmowania korzyści majątkowych

15. Zasady etyki prokuratora

• Zbiór Zasad Etycznych Prokuratora, uchwalony z inicjatywy Zarządu Głównego Stowarzyszenia Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej

ZASADY OGÓLNE

• zasada niezależności - zakaz jakiejkolwiek ingerencji w życie polityczne, legalne gwarancje niezależności: nieusuwalność ze stanowiska, formalny i materialny immunitet prokuratorski, prawo do własnego zdania, nieprzenoszalność na inne stanowiska służbowe. Niezależność jest chroniona także zakazami zastraszania, nękania, niewłaściwego interweniowania i nieuzasadnionego pociągania do jakiejkolwiek odpowiedzialności

ZASADY WYKONYWANIA ZAWODU

• zasada poufności - Zbiór zaleca prokuratorowi „rzeczowość i umiar w przekazywaniu informacji”

• powinien wykonywać czynności zgodnie ze swoim sumieniem i honorem zawodowym

ZASADY RELACJI SŁUŻBOWYCH

• zasada hierarchicznego podporządkowania prokuratorów - obowiązek prokuratora wykonywania wszelkich nakazów przełożonego prokuratora. Wyraża się w ogólnych dyrektywach, zwanych substytucją (prawo prokuratora przełożonego zlecania legalnych czynności prokuratorowi podwładnemu) i dewolucją (polega na prawie prokuratora przełożonego przejęcia czynności prokuratora podwładnego)

• moralne relacje służbowe prokuratorów różnych szczebli powinien charakteryzować wzajemny szacunek, współdziałanie, życzliwa pomoc - „partnerstwo w hierarchii służbowej”

• prokurator nie powinien tolerować naruszania norm etyki poprzez innych prokuratorów. Posiada uprawnienie moralne do zwracania uwagi naruszającemu normy etyki zawodowej, ale nie jest zobowiązany do informowania o tym przełożonych

• zakaz publicznego, negatywnego oceniania działalności zawodowej innego prokuratora i uchylania się od obrony obwinionego prokuratora w postępowaniu dyscyplinarnym

• zakaz wykonywania nielegalnych i niemoralnych poleceń

• zasada integralności (jednolitości i niepodzielności prokuratury):

*same władze prokuratury decydują o podziale czynności między prokuratorów

*dopuszczalne jest zastępstwo w toku czynności jednego prokuratora przez innego, bez pozbawienia ich ważności

*czynność prokuratora jest ważna, nawet jeśli nie jest zgodna z poleceniem prokuratora przełożonego

ZASADY WYSTĄPIEŃ SĄDOWYCH

• prokurator spełnia swoją funkcję wedle własnego sumienia

• zakaz okazywania zażyłości

• zasada bezstronności (obiektywizmu) - powinność rzeczowości przy uwzględnianiu istotnych okoliczności sprawy, dotyczących zwłaszcza ofiary przestępstwa i podejrzanego o jego popełnienie - aby nie potęgować przykrych wrażeń pokrzywdzonego, przestępstwem. Wobec podejrzanego obowiązuje prokuratora takt, stanowczość, unikanie nienależnych korzyści, interpretowanie i stosowanie prawa bez przesadnej surowości - ZASADY RELACJI DO STRON - prokurator nie może używać dowodów zdobytych niezgodnie z prawem

• spełnienie zasad Zbioru jest dobrowolne

16. Zasady etyki notariusza

• notariusz zobowiązany jest do przestrzegania podstawowych zasad moralnych, a także zasad etyki zawodowej objętych kodeksem

• za naruszenie obowiązków wynikających z zasad objętych kodeksem, notariusz odpowiada dyscyplinarnie

• podstawowymi zasadami obowiązującymi notariusza są: uczciwość, rzetelność, niezależność oraz bezstronność i zachowanie tajemnicy zawodowej.

• zgodność z prawem czynności notarialnej nie wyklucza odpowiedzialności dyscyplinarnej notariusza, jeśli czynność ta została dokonana z naruszeniem zasad etyki zawodowej notariusza

• W wypadku konfliktu między stronami bądź oczywistej sprzeczności ich interesów - notariusz obowiązany jest odmówić dokonania czynności.

• notariusz obowiązany jest dokonywać wszelkich czynności notarialnych osobiście

• zasada poufności - zwolnić może go tylko orzeczenie sądu

Obowiązki notariusza wobec innych notariuszy

• notariusz powinien kierować się zasadą lojalności, życzliwości i szacunku w stosunku do innych notariuszy, zachowując wszakże prawo do oceny ich pracy, a zarazem wystrzegając

• nieuczciwa konkurencja:

Pytania zerówka 18.12.09

1. Teleolontogizm, konsekwencjalizm, deontologizm - czego dotyczył spór, opisać, podać przykłady z historii (niekoniecznie do wszystkich), własne przykłady, własne zdanie na ten temat i które stanowisko jest najbardziej użyteczne dla etyki zawodowej

2. Zasada lojalności adwokata wobec klienta

3. Zasady etyczne prokuratora i historia kodyfikacji w Polsce

Rok akademicki 2008/2009

zerówka:

1. kognitywizm, intuicjonizm, emotywizm

2. zasada lojalności adwokata wobec klienta

3. spór o status prawny kodeksów etycznych z uwzględnieniem orzecznictwa TK

terminy w sesji:

1. Za i przeciw kodyfikacji zasad etyki zawodowej; jaki powinnien być dobry kodeks etyki zawodowej;

2. Reklama usług prawniczych w USA; reklama w kodeksach etyki adwokackiej i radców w Polsce;

3. Zasady etyki zawodowej sędziego; historia polskich kodyfikacji etyki sędziego.

I

1. Omówić teleontologizm, konsenkwencjalizm, deontologizm; czego dotyczył ten spór i które stanowisko najlepsze (własne zdanie).

2. Niezależność adwokata, treść i obowiązki z tego wynikające.

3. Kodeks etyki notariusza.

1. Omówić teleontologizm, konsenkwencjalizm, deontologizm; czego dotyczył ten spór i które stanowisko najlepsze (własne zdanie).

2. Niezależność adwokata, treść i obowiązki z tego wynikające.

3. Kodeks etyki notariusza.

PROFESJE

Wolne zawody

Zawody Zaufania publicznego

Wolne Zawody

---