Etyka zawodowa funkcjonariuszy służb państwowych
Podstawowe zagadnienia
1. Etyka i jej podział.
Słowo „etyka” pochodzi od greckiego słowa ethos - obyczaj, zwyczaj; ethikos - obyczajowy.
Jest nauką filozoficzną o charakterze normatywnym, określającą istotę powinności moralnej i jej treść oraz poszukującą uzasadnienia norm moralnych.
Etyka dzieli się na etykę ogólną i szczegółową.
Etyka ogólna formułuje ogólne, zawsze obowiązujące zasady postępowania, pozwalające nadać ludzkiemu działaniu walor moralnego dobra.
Etyka szczegółowa dotyczy określonych aspektów ludzkiego życia i dzieli się na:
- jednostkową (normuje jednostkowe aspekty ludzkiego życia)
- społeczną (formułuje etyczne zasady życia społecznego - np. zasada dobra wspólnego).
Etyki różnych zawodów (etyka lekarska, etyka pracownika nauki, etyka pracownika administracji państwowej, etyka policji) traktuje się jako dział etyki społecznej, formułującej swoje zasady na podstawie ogólnych wartości i norm moralnych z uwzględnieniem specyfiki danego zawodu.
2. Etyka a moralność.
Potocznie mówi się: „nauka o moralności”, mając na myśli etykę, podobnie jak mówimy „etyka”, mając na myśli moralność. Moralność oznacza „życie moralne”, a więc życie ludzkie ujęte w świetle norm moralnych. Wiąże się zatem z działaniem człowieka. Jej twórcą jest więc człowiek przez swoje działanie. Tworzy ją i współtworzy, wpływając na życie innych i sam ulegając wpływom otoczenia.
Przez moralność będziemy rozumieli więc rozległą dziedzinę ludzkich decyzji i czynów, podejmowanych i spełnianych w świetle określonych norm, natomiast przez etykę - teoretyczną refleksję nad nimi. Jeśli refleksja ta będzie dotyczyła jedynie strony zjawiskowej życia moralnego jakiejś społeczności i miała będzie charakter wyłącznie opisowy, będziemy mieli wówczas do czynienia z tzw. etyką opisową, nazywaną też etologią. Nauka ta nie określa, co jest dobre, a co złe, jedynie opisuje, co w danej społeczności lub jakiejś epoce historycznej uważane było za dobre lub złe. Oprócz zagadnień z zakresu historii moralności podejmuje ona kwestie związane z psychologią moralności (geneza i natura przeżyć moralnych, takich np. jak poczucie wstydu lub winy) oraz socjologią moralności traktującą zjawiska moralne jako fakty społeczne. Etyka w sensie właściwym natomiast nie zajmuje się stroną opisową życia moralnego jakiejś konkretnej zbiorowości. Bywa określana jako etyka normatywna, jej refleksja zmierza bowiem do sformułowania norm moralnych określających co jest dobre, a co złe, ma zatem charakter normatywny. Nie poprzestaje jednak na tym i stawia sobie pytanie, dlaczego tak jest, zatem poszukuje rozumnych uzasadnień dla tych norm.
3. Etyka a prawo.
Prawo stanowi zewnętrzny regulator życia społecznego. Na straży jego przestrzegania stoją różne instytucje (policja, prokuratura, sąd) i wymierzane przez nie sankcje. Etyka odwołuje się raczej do wartości ogólnie uznawanych w społeczeństwie i akceptowanych przez konkretnych ludzi, a zatem do tego, co w człowieku wewnętrzne (sprawiedliwość, solidarność, prawda). Niekiedy może zachodzić konflikt między prawem, a uznawanymi wartościami (np. nie można mówić o sprawiedliwości, gdy większość uciska etniczną lub religijną mniejszość przez opresyjne prawa). Zatem legalne ≠ sprawiedliwe. Rodzi to pytanie o etyczne fundamenty prawa: Czy istnieje coś, co nigdy nie powinno stać się prawem, co samo w sobie jest niesprawiedliwością, lub odwrotnie, czy istnieje coś, co zgodnie ze swoją istotą zawsze i niezmiennie jest prawem, niezależnie od decyzji większości i musi być w każdej sytuacji respektowane? Nowoczesność sformułowała takie normatywne elementy w postaci praw człowieka. Stanowią one wartość samą w sobie, bowiem wynikają z samej istoty bycia człowiekiem.
4. Główne kierunki w etyce.
Przedstawiając problem w dużym uproszczeniu, można w etyce wyróżnić następujące kierunki:
deontologizm - czyn jest moralnie dobry, gdy jest zgodny z nakazem odpowiedniego autorytetu. Autorytet ten może być wobec działającego podmiotu zewnętrzny (np. Bóg, społeczeństwo lub jego przedstawiciel, klasa społeczna) lub wewnętrzny (źródłem powinności jest podmiot sam dla siebie: imperatyw wewnętrzny - I. Kant; autentyczny wybór - J.P. Sartre);
eudajmonizm (gr. eudaimonismos - szczęśliwość) - czyn jest moralnie dobry przez to, że prowadzi do szczęścia człowieka, które uważa się za najwyższy cel i motyw działania. Istnieje wiele rodzajów eudajmonizmów;
personalizm (łac. persona - osoba) - zagadnienia etyczne koncentruje wokół osoby ludzkiej. Program postulujący rozwój osoby, jako cel życia społecznego i uznający prymat wartości osobowych przed ekonomicznymi i społecznymi. Jan Paweł II: prymat etyki nad techniką; osoby nad rzeczą; ducha nad materią; „być” nad „mieć”;
etyki teistyczno-heteronomiczne - uznają zależność porządku moralnego od Boga, jako jego twórcy i poręczyciela;
etyki laicko-autonomiczne - odrzucają taką zależność (np. F. Nitsche: jedynym Bogiem człowieka jest sam człowiek).
5. Nieco historii - intelektualizm etyczny.
Protagoras: Homo mensura omnium rerum est - człowiek jest miarą wszystkich rzeczy;
Sokrates: wystarczy poznać dobro, by być dobrym (czy rzeczywiście to wystarczy?);
Arystoteles: etyka - nauka o zasadach słusznego postępowania;
Tomasz z Akwinu: Etyka jest sprawą rozumu;
E. Kant: imperatyw moralny - Postępować tak, aby człowieczeństwa w sobie jak i w innych nigdy nie traktować jako środek, ale przynajmniej jako cel.
6. Problem sumienia.
Zasady formułowane i uzasadniane w etyce mają charakter ogólny i abstrakcyjny. W konkretnej sytuacji człowiek musi je zastosować osobiście, zanim podejmie decyzję podjęcia określonego działania lub jego zaniechania. Tę funkcję spełnia sumienie. Jest to zdolność pozwalająca człowiekowi ujmować swoje czyny pod kątem moralnym i odpowiednio je oceniać. Określa się je, jako najwyższą, subiektywną normę moralności. Czynnikiem decydującym w przestrzeganiu norm moralnych jest poczucie winy, występujące w momencie uświadomienia sobie rozbieżności między własnym postępowaniem, a przyjętymi normami. W sytuacji wątpliwości nie powinno podejmować się żadnych działań, a tym bardziej działań sprzecznych z głosem sumienia. Etyka ze swoimi, rzetelnie uzasadnionymi sądami o dobru i złu moralnym, dostarcza człowiekowi orientacji i zapewnia oparcie w tym zakresie. Jest nauką filozoficzną, a nie empiryczną. Nauki szczegółowe (np. fizyka, chemia, biologia) ze swoim empirycznym aparatem naukowym niewiele wnoszą w tę dziedzinę.
7. Kryteria oceny czynu moralnego.
Tradycyjna etyka uznaje, że w ocenie moralnej ludzkiego działania należy uwzględnić wszystkie jego elementy: Czyn jako taki, cel działania (intencję) i okoliczności. Działanie można uznać za moralnie dobre tylko wówczas, gdy wszystkim tym elementom można przypisać znak plus.
Teleologiczne teorie etyczne (proporcjonalizm, konsekwencjonizm) utrzymują, że o słuszności działania decyduje zgodność ludzkich czynów z celami, do których zmierza działający podmiot i z wartościami, które on przez swoje działanie chce osiągnąć.
Jan Paweł II podkreśla w encyklice Veritatis splendor, że nie można uznać ludzkiego działania za dobre tylko dlatego, że prowadzi do osiągnięcia jakiegoś celu, lub że intencja jest dobra. Okoliczności lub intencje nie zdołają nigdy przekształcić czynu ze swej istoty niegodziwego ze względu na przedmiot, w czyn godziwy lub taki, którego wybór można usprawiedliwić. Okoliczności mogą co najwyżej łagodzić zło takiego czynu.
(Paweł z Tarsu: Nie wolno czynić zła, aby stąd wynikło dobro). Przykład czynu z istoty swej złego: zabójstwo niewinnego człowieka.
8. Etyka w administracji - określenie i konieczność.
Etyka pracownika administracji państwowej to dział etyki szczegółowej mający na celu zastosowanie ogólnych zasad etyki w przestrzeni działania administracji państwowej. Analizuje problemy moralne rodzące się na styku biznes - administracja, a także rodzące się z wzajemnych interakcji jednostek i organizacji formalnych (organizacje formalne, to zaplanowane i świadomie utworzone struktury dla osiągnięcia określonych celów). Prawo można zawsze interpretować „na swoją korzyść”. Jednym ze źródeł nieetycznego postępowania urzędników jest „biznesowa interpretacja funkcjonowania administracji” (decyzje i postanowienia administracji, jako produkt, towar, posiadający określoną cenę rynkową) - rodzi to dewiacje na styku biznes - administracja. Profesjonalizm, to nie tylko sprawność techniczna w działaniu, lecz również uwzględnianie kontekstu aksjologicznego, a więc standardów etycznych. Przyjęcie stanowiska N. Machiawellego (zasadą jest brak zasad; cel uświęca środki; moralność nie powinna łączyć się z praktyką, bo praktyka, to skuteczność) w praktyce oznacza śmierć etyki.
9. Korupcja - określenie.
Korupcja (od łac. corruptio - zepsucie), to żądanie, proponowanie, wręczanie oraz przyjmowanie łapówki lub innej nienależnej korzyści (również jej obietnicy) w celu wypaczenia prawidłowego wykonania związanej z zajmowanym stanowiskiem czynności. W praktyce powstaje niezależnie od formy rządów.
Poziom korupcji może być bardzo różny: od drobnych przypadków wykorzystania wpływu lub faworyzowania w celu wyświadczenia lub oddania przysługi, poprzez zinstytucjonalizowane łapówkarstwo, aż do skrajnej postaci - kleptokracji (rządów złodziei), gdzie porzucone zostają nawet zewnętrzne pozory uczciwości.
Z korupcją można się spotkać zarówno w biurach polityków jak i urzędników. Często związana jest ona z handlem narkotykami, prostytucją, praniem pieniędzy, ale się do nich nie ogranicza.
10. Czynniki sprzyjające korupcji.
Brak jasnych zapisów prawnych i wynikająca stąd duża uznaniowość decyzji, skomplikowane i wnikające zbyt głęboko w różne dziedziny życia prawo;
Brak przejrzystości w podejmowaniu decyzji przez rząd; brak uregulowania prawnego kwestii lobbingu;
Zbytnia centralizacja władzy;
Interakcje w ramach wspólnych przedsięwzięć gospodarczych pomiędzy państwem, a przedsiębiorstwami prywatnymi; niejasne zasady przeprowadzania przetargów publicznych; nieprzejrzyście prowadzone procesy prywatyzacyjne;
Słaba władza sądownicza;
Zbyt duża władza skupiona w rękach urzędników; brak lub niewielka odpowiedzialność karna za podejmowane przez nich decyzje; źle opłacani urzędnicy państwowi;
Obecność licznych świadczeń, dotacji i zasiłków wypłacanych przez państwo;
Zaangażowanie dużej ilości pieniędzy publicznych w jakiś projekt;
Zamknięte kliki dbające o własne interesy, sieci kolesiowskie;
Mały nacisk na zachowanie procedur prawnych;
Niewystarczające zaangażowanie społeczeństwa w monitorowanie sfery działań publicznych;
Zbyt słabe więzi społeczne;
Ograniczona wolność wypowiedzi i mediów;
Brak programu prewencyjnego.
11. Negatywne skutki korupcji
zakłóca funkcjonowanie mechanizmów rynkowych;
ogranicza potencjał inwestycyjny firm;
szkodzi finansom publicznym (nieewidencjonowany przepływ pieniędzy, obniża dochody państwa);
deformuje strukturę wydatków publicznych;
zmniejsza rentowność inwestycji publicznych;
odstrasza zagranicznych inwestorów;
ogranicza poziom zaufania społeczeństwa do organów władzy państwowej, a nawet podmiotów prywatnych (np. spadek kursu spółki na giełdzie papierów wartościowych);
ogranicza wzrost gospodarczy;
ogranicza realizację ważnych celów społecznych;
sprzyja naruszaniu praw człowieka;
stanowi zagrożenie dla demokracji;
jest czynnikiem sprzyjającym zorganizowanej przestępczości.
12. Przeciwdziałanie korupcji:
W większości krajów świata podstawą karania za korupcję są przepisy o łapownictwie biernym (przyjęcie korzyści) i łapownictwie czynnym (udzielanie korzyści). Podobnie jest również i w naszym kraju. W kodeksie karnym z 1997 r. znajdują się także inne przepisy, które mogą być wykorzystane do walki z korupcją:
art. 230 - płatna protekcja;
art. 231 - nadużycie funkcji publicznej;
art. 265 - ujawnienie tajemnicy państwowej;
art. 271 - poświadczenie nieprawdy;
art. 296 - przestępstwo nadużycia zaufania;
art. 297 § 2 - niepowiadomienie o powstaniu okoliczności mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości udzielonego kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji, subwencji lub zamówienia publicznego;
art. 299 § 2, 3, 4 - pomoc pracownika banku, instytucji finansowej lub kredytowej w procederze tzw. prania brudnych pieniędzy;
art. 305 - udaremnienie lub utrudnianie przetargu.
13. Inne zachowania nieetyczne o charakterze korupcyjnym.
Nepotyzm (od łac. nepos - bratanek) - pierwotnie praktyka uprzywilejowania swoich krewnych przez papieży (średniowiecze, Kalikst III). Obecnie określa się tak nadużywanie zajmowanego stanowiska przez faworyzowanie, protegowanie krewnych lub znajomych, czy też ich znajomych.
Nomenklatura - W żargonie partyjnym (PZPR) oznaczała sformalizowany ściśle system mianowań na stanowiska. Dzisiaj kontynuują to partie polityczne zwyciężające w wyborach (system łupów).
Płatna protekcja - Pośredniczenie w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub obietnicę jej otrzymania, dzięki wpływom w instytucji państwowej lub samorządzie terytorialnym. Czyn zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3.
14. Konflikt interesów.
Konflikt interesów stanowi jedną z podstawowych kwestii etyki administracji (i nie tylko).
Człowiek (lub organizacja) znajduje się w sytuacji konfliktu interesów wówczas, gdy działając na własną korzyść lub korzyść pewnego podmiotu, wobec którego ma zobowiązania, działa jednocześnie wbrew interesowi innego podmiotu, wobec którego także powinien być lojalny.
Ilustracją takiej sytuacji jest konflikt lojalności urzędnika podejmującego decyzje dotyczące firmy, w której ma udziały, czy dziennikarza mającego napisać krytyczny reportaż o koncernie samochodowym, który udostępnił mu swój produkt do testowania. Skutki konfliktu interesów mogą być daleko idące. Przykładem tego jest bankructwo amerykańskiej spółki Enron. Instrumenty mające na celu ograniczenie występowania konfliktu interesów, to przede wszystkim odpowiednie regulacje prawne (w Polsce np. ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, tzw. „ustawa antykorupcyjna” z 1997 r., ustawa o pracownikach samorządowych z 1996 r. oraz ustawy o samorządzie gminnym (1990), powiatowym (1998) i wojewódzkim (1998) znowelizowane w 2002 r. W pewnych sytuacjach najlepszym sposobem przeciwdziałania negatywnym skutkom konfliktu interesów jest ujawnienie go przez osobę, której konflikt dotyczy.
Przykłady konfliktu interesów:
czerpanie korzyści osobistych z transakcji, w które jest zaangażowany urząd administracji publicznej, w którym dana osoba jest zatrudniona;
świadczenie usług doradczych firmie będącej dostawcą lub klientem takiego urzędu, a także wykonywanie na jej rzecz pracy, bądź piastowanie stanowiska członka jej zarządu lub kierownictwa;
udział finansowy w przychodach firmy będącej dostawcą lub klientem urzędu, bądź czerpanie innych korzyści z jej przychodów;
czerpanie w sposób bezpośredni lub pośredni niedozwolonych korzyści osobistych z tytułu korzystania z własności urzędu administracji lub świadczonych przez ten urząd usług;
współpraca z członkiem rodziny w ramach działalności urzędu administracji publicznej lub podejmowanie decyzji administracyjnych, korzystnych dla członka swojej rodziny.
15. Pojęcie infrastruktury etycznej.
Infrastruktura etyczna, to ogół czynników (procesy, mechanizmy, instytucje, uwarunkowania) motywujących do zachowań profesjonalnych, o wysokich standardach etycznych i przeciwdziałających zachowaniom nieetycznym.
Dobrze funkcjonujący system infrastruktury etycznej przeciwdziała zachowaniom o charakterze korupcyjnym i wspiera istniejące w sektorze publicznym narzędzia promocji wysokich standardów postępowania.
Elementy systemu infrastruktury etycznej dzieli się w zależności od funkcji, jaką pełnią: kontrola, wspieranie oraz zarządzanie. Należy jednak podkreślić, że poszczególne elementy mogą pełnić więcej, niż jedną funkcję.
Funkcja zarządzania standardami etycznymi:
wyspecjalizowane instytucje koordynujące;
właściwy klimat i warunki pracy w instytucjach administracji publicznej.
Funkcja kontrolna:
dobry system prawny umożliwiający wykrywanie i ściganie wykroczeń;
przejrzystość działań administracji;
aktywność obywateli;
skuteczne mechanizmy kontroli.
Funkcja wspierania:
wola polityczna władzy państwowej;
promocja zachowań profesjonalnych poprzez szkolenia;
sformułowanie standardów postępowania w postaci kodeksów etycznych;
16. Służebność, praworządność, rzetelność bezstronność i neutralność polityczna w świetle Kodeksu Etyki Służby Cywilnej.
- Załącznik.
17. Główne zasady Europejskiego Kodeksu Dobrej Praktyki Administracyjnej
(2001 r.)
Zasada praworządności;
Zasada obiektywności;
Zasada odpowiadania na pisma w języku obywatela.
Załącznik:
KODEKS ETYKI SŁUŻBY CYWILNEJ
§ 1. Władza państwowa jest władzą służebną w stosunku do praw obywateli i prawa w ogóle. Członek korpusu służby cywilnej traktuje pracę jako służbę publiczną, ma zawsze na względzie dobro Rzeczypospolitej Polskiej, jej ustrój demokratyczny oraz chroni uzasadnione interesy każdej osoby, a w szczególności:
1) działa tak, aby jego działania mogły być wzorem praworządności i prowadziły do pogłębienia zaufania obywateli do państwa i jego organów;
2) pamiętając o służebnym charakterze własnej pracy, wykonuje ją z poszanowaniem godności innych i poczuciem godności własnej;
3) pamięta, że swoim postępowaniem daje świadectwo o Rzeczypospolitej Polskiej i jej organach oraz współtworzy wizerunek służby cywilnej;
4) przedkłada dobro publiczne nad interesy własne i swojego środowiska.
§ 2. Członek korpusu służby cywilnej wykonuje obowiązki rzetelnie, a w szczególności:
1) pracuje sumiennie, dążąc do osiągnięcia najlepszych rezultatów swej pracy i mając na względzie wnikliwe oraz rozważne wykonywanie powierzonych mu zadań;
2) jest twórczy w podejmowaniu zadań, a wyznaczone obowiązki realizuje aktywnie, z najlepszą wolą, nie ograniczając się jedynie do ich litery;
3) nie uchyla się od podejmowania trudnych rozstrzygnięć oraz odpowiedzialności za swoje postępowanie; wie, że interes publiczny wymaga działań rozważnych, ale skutecznych i realizowanych w sposób zdecydowany;
4) w rozpatrywaniu spraw nie kieruje się emocjami, jest gotów do przyjęcia krytyki, uznania swoich błędów i do naprawienia ich konsekwencji;
5) dotrzymuje zobowiązań, kierując się prawem i przewidzianym trybem działania;
6) racjonalnie gospodaruje majątkiem i środkami publicznymi, z dbałością o nie i będąc gotowy do rozliczenia swoich działań w tym zakresie;
7) jest lojalny wobec urzędu i zwierzchników, gotów do wykonywania służbowych poleceń, mając przy tym na względzie, aby nie zostało naruszone prawo lub popełniona pomyłka;
8) wykazuje powściągliwość w publicznym wypowiadaniu poglądów na temat pracy swego urzędu oraz innych urzędów i organów państwa;
9) rozumie i aprobuje fakt, iż podjęcie pracy w służbie publicznej oznacza zgodę na ograniczenie zasady poufności informacji dotyczącej również jego życia osobistego.
§ 3. Członek korpusu służby cywilnej dba o rozwój własnych kompetencji, a w szczególności:
1) rozwija wiedzę zawodową, potrzebną do jak najlepszego wykonywania pracy w urzędzie;
2) dąży do pełnej znajomości aktów prawnych oraz wszystkich faktycznych i prawnych okoliczności spraw;
3) jest gotów do wykorzystania wiedzy zwierzchników, kolegów i podwładnych, a w przypadku braku wiedzy specjalistycznej - do korzystania z pomocy ekspertów;
4) zawsze jest przygotowany do jasnego - merytorycznego i prawnego - uzasadnienia własnych decyzji i sposobu postępowania;
5) w wykonywaniu wspólnych zadań administracyjnych dba o ich jakość merytoryczną i o dobre stosunki międzyludzkie;
6) jeżeli w sprawie są wyrażane zróżnicowane opinie, dąży do uzgodnień opartych na rzeczowej argumentacji;
7) życzliwy ludziom, zapobiega napięciom w pracy i rozładowuje je, przestrzega zasad poprawnego zachowania.
§ 4. Członek korpusu służby cywilnej jest bezstronny w wykonywaniu zadań i obowiązków, a w szczególności:
1) nie dopuszcza do podejrzeń o związek między interesem publicznym i prywatnym;
2) nie podejmuje żadnych prac ani zajęć, które kolidują z obowiązkami służbowymi;
3) nie przyjmuje żadnej formy zapłaty za publiczne wystąpienia, gdy mają one związek z zajmowanym stanowiskiem lub wykonywaną pracą służbową;
4) w prowadzonych sprawach administracyjnych równo traktuje wszystkich uczestników, nie ulegając żadnym naciskom i nie przyjmując żadnych zobowiązań wynikających z pokrewieństwa, znajomości, pracy lub przynależności;
5) od osób zaangażowanych w prowadzone sprawy nie przyjmuje żadnych korzyści materialnych ani osobistych;
6) nie demonstruje zażyłości z osobami publicznie znanymi ze swej działalności politycznej, gospodarczej, społecznej lub religijnej, wystrzega się okazji do promowania jakichkolwiek grup interesu;
7) szanuje prawo obywateli do informacji, mając na względzie jawność działania administracji publicznej, dochowując przy tym tajemnicy ustawowo chronionej;
8) akceptuje ograniczenia możliwości podjęcia przyszłej pracy u osób, których sprawy były lub są prowadzone przez zatrudniający go urząd.
§ 5. Członek korpusu służby cywilnej w wykonywaniu zadań i obowiązków jest neutralny politycznie, a w szczególności:
1) lojalnie i rzetelnie realizuje strategię i program Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na własne przekonania i polityczne poglądy;
2) przygotowując propozycje działań administracji rządowej, udziela obiektywnych, zgodnych z najlepszą wolą i wiedzą, porad i opinii zwierzchnikom;
3) nie manifestuje publicznie poglądów i sympatii politycznych, a jeżeli jest urzędnikiem służby cywilnej, to nie tworzy i nie uczestniczy w partiach politycznych;
4) dystansuje się otwarcie do wszelkich wpływów i nacisków politycznych, które mogą prowadzić do działań stronniczych, i nie angażuje się w działania, które mogłyby służyć celom partyjnym;
5) dba o jasność i przejrzystość własnych relacji z osobami pełniącymi funkcje polityczne;
6) nie uczestniczy w strajkach lub akcjach protestacyjnych, zakłócających normalne funkcjonowanie urzędu;
eliminuje wpływy polityczne na rekrutację i awanse w służbie cywilnej.
8
1